Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ ujjayaMtagirinI "kharataravasahI ujjayaMtagirinA adhiSThAtRdeva, jina ariSTaneminA prAsAdanI jagatInA uttara dvArethI UtaratAM heThANa bhAge DAbI bAjue ja paheluM moTuM maMdira Ave che te vartamAne "melavasahI' vA "merakavasahI" ke "merakavazI' nAme oLakhAya che. paraMtu A abhidhAna bhramamUlaka che; kemake je be'eka caityaparipATIkAro "melAgara'(melA sAha)nA maMdirano ullekha kare che te maMdira to temanA kathana anusAra dharamanAtha'(jina dharmanAtha)nuM hatuM, kevaLa nAnI deharI rUpe ja hatuM, ane tenuM sthAna neminAthanI jagatanA pUrvaddhAranI pAse kyAMka hatuM. jayAre A kahevAtI "malaka vasahI to uttaradvArathI heThANamAM racAyela moTuM bAvana jinAlaya che ane te aSTApada ane saMmata zikharanA bhadraprAsAdo, gUDhamaMDapa, ane raMgamaMDapanI racanAo uparAMta "paMcAMgavIra' ane nAgabaMdha' ityAdi camatkRtibharI AkRtionI koraNIvALI, tema ja anya vAstuzAstrokta prakArovALI sarasa chatothI zobhAyamAna maMdira che. paMdaramA zatakanA uttarArthanA caityaparipATIkAro je eka maMdiranuM khUba hoMzapUrvaka ane vigate varNana kare che, te sarva rIte vartamAna maMdiranI racanA sAthe maLI rahe che. e viSaye ahIM AgaLa upara joIzuM. caityaparipATIkAroe A maMdirane spaSTatayA "kharatara-vasahI" kahyuM che ane tenA nirmAtA tarIke bhaNasAlI narapAla saMghavInuM nAma ApyuM che. prastuta kharatara-vasahInI nirmANamiti kharataragacchIya upAdhyAya jayasoma svaracita "jayasAgaropAdhyAya-prazasti"mAM saM. 1511 ! I. sa. 1455 batAve che; paraMtu rANakapuranA dharaNavihAramAM sthita, saM. 1507 I. sa. 1451mAM banelA "zatruMjaya-giranAra zilApaTTamAM paNa giranAra paranI A khatara-vasahInuM aMkana kareluM hoI prastuta vasahI te pUrve baMdhAI cUkI hovI joIe. A maMdira vize bIjI eka khoTI kiMvadaMtI-je sAMpratakAlIna zvetAMbara jaina lekhako anveSaNa karyA vagara lakhe ja rAkhe che-te e che ke sajjana maMtrIe TIpa karIne taiyAra rAkheluM neminAtha maMdiranA nirmANa-kharca jeTaluM dravya jayasiMhadeva siddharAje grahaNa na karatAM teno upayoga A maMdirane baMdhAvavAmAM thayo hato; paNa A maMdira saMbaddha koI ja samakAlika ke uttarakAlika ullekha A mAnyatAnuM samarthana karato hovAnuM jJAta nathI. maMdiranI zailI to spaSTataH 15mA saikAnI che. maMdiranA mUlagabhArAmAM vartamAne saM. 1859 ! Isa. 1803mAM vijayajinendrasUri dvArA pratiSThita sahastraphaNA-pArzvanAtha mUlanAyaka rUpe virAjamAna che; paNa 15mA zatakamAM to
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ nigrantha aitihAsika lekha-samuccaya-2 temAM sa-toraNa pittaLanI, sonAthI rasela, 'sovanamaya vIra'nI pratimA adhinAyakarUpe pratiSThita hatI; ane tenI aDakhepaDakhe zAMtinAtha ane pArzvanAthanI pittaLanI kAyotsarga pratimAo hatI tevo caityaparipATIkAronA kathana parathI nizcaya thAya che. mUlanAyakanI pratimA "saMpratikArita" hovAnuM tapAgacchIya hemahaMsagaNi, zavarAja saMdhavInI yAtrAnuM varNana karanAra caityaparipATIkAra, kharataragacchIya raMgasAra, tema ja karaNasiMha prAgdhATa paNa kahe che. A upa2thI A maMdira te kALe saMprati rAjAnuM maMdira kahevAtuM haze. paNa hAlamAM to A maMdiranI sAmenI dhAra para Avela, khaMbhAtanA zreSThIvaro zANarAja ane bhuMbhave I. sa. 1459mAM baMdhAvela, asalamAM jina vimalanAthanA, maMdirane saMprati rAjAnuM maMdira hovAnuM kahe che. 244 prastuta kharataravasahInA banAvanArAoe upalabdha jagyAno banI zake teTalo upayoga karI, temAM bAvana jinAlayano taLacchaMda lAdhavapUrvaka samAvI lIdho che. ghATavALA, paNa alpAlaMkRta staMbhayugma ane dvAravALI mukhacokI vaTAvI aMdara pravezatAM sau pahelAM mukhamaMDapa kiMvA agramaMDapa Ave che. temAM eka chatamAM 'paMcAMgavIra'" ane bIjImAM 'vAsudeva-gopa-lIlA' (citra 4)nAM Alekhano kaMDArelAM che. (AmAM kalevaronI mahamUda bigharAnA AkramaNa samaye khaMDita thayelI mukhAkRtione saM 1932 / I. sa. 1876nA kezavajI nAyakanA jIrNoddhAra samaye pharIne ghaDI vaNasAvI mArI che.) ahIM keTalIka bIjI paNa sArI (ane vAstuzAstrokta) chato che, jemAMthI 'nAbhimaMdA2ka' varganI be ahIM citra 1 ane 3mAM rajU karI che. mukhamaMDapa vaTAvatAM tenA anusaMdhAne karela raMgamaMDapamAM jovAlAyaka vastu che teno 'sabhA-padma-maMdAraka' jAtino mahAvitAna (citra 5). ahIM rUpakaMThamAM kalyANakonA, ane jinadarzane jatA lokasamudAyanA dekhAvo kaMDAryA che. te pachI AvatAM traNa 'gajatALu', ane tyArabAda bahu ja ghATIlA 'kola'nA paNa traNa tharo lIdhA che, jenAM paDakhalAMomAM surekha ratnonI jhINI kaMDArazobhA kADhI che; ane vajrazRMgo'mAM kamaLapuSpo bharyAM che. A tharo pachI 16 'lUmA'(lAMbasA)no paTTa Ave che. te pachI (hovI ghaTe te) asalI 'pazilA' kivA 'laMbana'ne sthAne Adhunika jIrNodvAramAM raoNmaka zailInuM "laMbana' khosI, sonAnI thALImAM loDhAnI mekha mArI che ! A mukhya valayAkAra mahAn vitAnanA bahAranA pratyeka vikarNavitAno(tarakhUNiyAo)mAM moTuM ane mAtabara grAsamukha koreluM che (citra 6), jevuM agAu kuMbhAriyAnA mahAvIra jinAlaya (I. sa. 1062)nA solaMkIkAlIna samAMtara dRSTAMtamAM paNa joI zakAya che. raMgamaMDapa pachI "chacokI' karelI che; paNa tenuM taLa UMcuM levAne badale raMgamaMDapanA taLa barobara rAkhavAthI vAstuno vinyAsa ane ethI AMtaradarzanano laya nabaLo paDI jAya che, rasarekhAno chaMda paNa vilAI jAya che. ahIM keTalIka ghumaTIo karI che H temAMnI ekanA
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ ujjayaMtagirinI "kharataravasahI' 245 'nAbhichaMda jAtino vitAnano upADa jIvaMta bhAsatA ane suzliSTha haMsonI paMktithI karyo che (citra 2). raMgamaMDapa tema ja chacokInA staMbhomAM thoDIka ja koraNI karelI hoI, vitAnone mukAbale ane virodhAbhAsathI) te sau zuSka lAge che. cokImAM "gUDhamaMDapa'nuM mukhya kAraNIyukta saptazAkhAdvAra paDe che, jenA uMbarAnuM ArasanuM mANa alabatta Adhunika che. dvAranI baMne bAjue, mathALe "IllikAvalaNa'nA moDa yukta, yakSa (citra 7) ane yakSInI mUrtivALA majhAnA moTA 'khattaka" (gokhalA) kADhyA che. gUDhamaMDapanI bahAranI bhIMta tatkAlIna zilpa-paraMparAne anukULa ane vAstuzAstromAM varNavI haze tevI, ghATa ane rUpAdi alaMkArayukta racanA batAve che. AmAM "kuMbhA para yakSayakSIo-vidyAdevIo, ane "jaMghA'mAM dikSAlo, surasuMdarIo, ane khagAsana jinamUrtio kaMDArelI che, jemAMnI ghaNIkharI khaMDita che. anyatra 15mA zatakanI che tene mukAbale ahIMnI keTalIka mUrtio-khAsa karIne dikSAlAdinI mUrtio-nA kAmamAM lacakIlapaNuM jarUra dekhAya che, mUrtio khaMDita hovA chatAM. gUDhamaMDapanI aMdaranA bhAgamAM dIvAlomAM khattako gokhalAo karyA che, te prAcIna che. jo ke temAM asalI mUrtio rahI nathI paNa khattaka paranA devatApUrti dharAvatuM IllikAvalaNa darzanIya che. (citra 7); paNa moTI kSati to mULa alaMkRta vitAnane haTAvI te sthaLe jIrNoddhAramAM Adhunika ghummaTa karI nAMkhyo che, te che. gUDhamaMDapanAM paDakhAnAM (uttara-dakSiNa) dvArA jo ke mULa dvArane mukAbale ochI zAkhAvALAM hovA chatAM temAM velanuM kaMDAra-kAma sughaDa ane sucAru che. maMdiranA mULa prAsAdane 16mA zatakanA aMte ke 17mA saikAnA prAraMbhe AmUlacUla dUra karI tene sthAne navo banAvelo che, ane temAM rUpakAmane badale paTTadhaMdho karyA che, jemAM vacceTa puSpabaMdhamAM mogalAI kArIgarIno parAmarza varatAya che. ahIM je narapAla zAha kArita prAsAda hato tenuM vAstuzAstrokta) abhidhAna ratnasiMhasUriziSya "zrI tilaka" jaNAve che; upAdhyAya jayasoma tene "lakSmItilaka" nAmaka "varavihAra' kahe che. (vastutayA banne abhidhAno ekAryavAcI che".) paNa pAchaLa joI gayA tema A prAsAdanA maMdiranI bahiraMganI mUrtio khaMDita thavAthI tene pUrNatayA kADhI nAkhI, zahenazAha akabaranA jamAnAmAM navo prAsAda karyo, jo ke gUDhamaMDapane khaMDita mUrtio sAthe mULa avasthAmAM yathAtatha rahevA dIdhelo. bikAneranA rAjAnA maMtrI, akabara-mAnya karmacaMdra bacchAvate, kharataragacchIya jinacaMdrasUri(caturthInA upadezathI, zatruMjaya-giranAratIrthamAM punaruddhArArthe dravya mokaleluM tevI noMdha maLe che. karmacaMda bacchAvata kharataragacchanI AmnAyanA zrAvaka hoI svAbhAvika rIte ja temanuM dravya giranAra para to "kharataravasahI"nA uddhAramAM vaparAyuM haze; ane prastuta uddhAramAM khAsa to mUlaprAsAda navo
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 thayo te ja ghaTanA banI haze tema jaNAya che. maMdira pharatI bAvana kulikAo che. temAM dhyAna kheMce tevI to traNa ja, ane moTI, deharIo che. temAM paNa gUDhamaMDapanA dvArasUtra dakSiNe, 'aSTApada'nI racanA dharAvatA, bhaNasAlI joge karAvela, 'bhadraprAsAda' ane e rIte uttara bAjue saMmetazaila(vA naMdIzvara)nI racanAone ArasathI maDhIne tenA mULa svarUpane naSTa karyuM che. dakSiNa taraphanA aSTApadavALA bhadraprAsAdanI to dIvAlo paNa navI thaI gaI che; chatAM ahIM dhyAna kheMce tevI, ane bahumUlya kahI zakAya tevI, eka asalI saMracanA rahI gaI che H te che teno 'sabhA-padma-maMdAraka' jAtino vitAna kivA koTaka : (citra 12). ahIM rUpakaMThamAM bahu ja sarasa, saceta bhAsatA cakravAkonI AvalI kADhI che, ane AMtare AMtare 16 vidyAdevIone UbhavAnA 16 ghATIlA, toDeikA sAthe saMlagna evA pralaMba madala(dhoDA) karyA che (citra 8). (mahAvidyAonI mUrtio alabatta khaMDana bAda dUra karavAmAM AvI jaNAya che.) A pachI gajatAlunA traNa sughaTita staro, ane te pachI be navakhaMDA-gALe gALe padmavALA--kola(kAcalA)nA thara che, jenA darzana bhAganI koraNI, raMgamaMDapanA kola sadeza che. ane te pachI, karoTakanA madhalA bhAgathI zarU thatI, pAMca aNiyALA ane sAdI pAMdaDIthI korela ane jhINI kinArIthI maDhela kolanA kramazaH saMkocAtA pAMca jALIdAra tharavALI, khUNe khUNe ne chUTA chUTA verela caMpaka puSpa sahitanI ane kendrabhAge laTakatA padmakesarayukta manohara padmazilA karI che (citra 12). nirprantha aitihAsika lekha-samuccaya-2 sAme uttara bAjue prativinyAse karelA saMmetazaila (vA naMdIzvara) bhadraprAsAdanI mULa bhIMto kAyama che temAM bahiraMge vedibaMdhanA kuMbha-kalazane maNibaMdha ane ratnAlaMkArathI khUba zobhita karyA che : ane jaMdhAmAM paNa devarUpAdi karyAM che : paNa temAMnI khaMDita thayela te mukhAkRtio ityAdi punaruddhA2mAM TocIne bagADI mAryA che. aMdaranA bhAgamAM joIe to ahIM paNa darzanIya vastu che, prAsAdano sabhA-padma-maMdAraka karoTaka (citra 9, 10.) A mahAvitAnamAM gajatALu ane kolanA tho Ama to raMgamaMDapanA tharo sadeza che. paNa tharonA taLabhAga vizeSa alaMkRta che. rUpakaMThamAM paMca kalyANaka ane vidyAdharone badale toDikAnI TekaNavALA 16 madalo karyA che (citra 11). rUpakaMThanI nIce, sAme uttara taraphanA bhadraprAsAdanA vitAnamAM, maNipaTTikA che (citra 12); jyAre ahIM velanI bhAta kADhI che. (citra 11). mahAvidyAonAM biba ahIM paNa adRSTa thayAM che; ane nIcenA be gajatAlunA tharonI paTTIonAM taLiyAMnA bhAge puSpAvalIne trIjA thare jhINI jhINI ghaMTikAonI zreNI karelI che (citra 11). raMgamaMDapamAM che tema ahIM paNa koTakanA madhyabhAgamAM 16 lUmAono valayAkAra UMDo paTTa, ane te pachI zarU thatI padmazilA dakSiNa bhadraprAsAdanA vitAnanI padmazilAne maLatI ja che; phera eTalo ke ahIM caMpakane sthAne poyaNA puSpano chaMTakAva che,
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ ujjayaMtagirinI "kharataravasahI' 247 ane kendrabhAge pakesarane badale kamaLano puTa dIdho che (citra 12). aSTApada ane saMmetazikhara ke naMdIzvara-dvIpanA bhadraprAsAdonA karoTako jotAM lAge che ke raMgamaMDapanI chatanI mULa padhazilA paNa jo sAbUta hota to te paNa kevI adbhuta lAgata! vastutayA 15mI zatAbdImAM giranAra paranI kharataravasahInI ane tyAM anyatra chatomAM je kAmanI saphAI, jhINavaTa, nAjukatA, ane namanIyatA che teno mukAbalo nathI. enI sAme rAjasthAnamAM rANakapura, vakANA, hammIrapura, delavADA (Abu, kharataravasahI) devakulapATaka (mevADa-delavADA), kelavADA, ane cittoDagaDhamAM jovA maLatuM samAMtara evuM samakAlIna kAma dhIMguM, chIcharuM, ane kalpanAvihIna jaNAya che. (kaMIka aMze jesalameranAM be eka maMdiromAM Ane maLatuM kAma jovA maLe che, jemake saMbhavanAtha ane caMdraprabha jinAlayanAM dRSTAMto.) dakSiNa taraphanA bhadraprasAdamAM paddezAlAnA khaMbhAtaramAM suMdara koraNIyukta khaMDavALI "aMdha" (achidra) jALI bharAvelI che (citra 13). jayAre mUlaprAsAdanA garbhasUtra rahela pazcima taraphanA bhadraprasAdanuM movALa khulluM che. caityaparipATIkAra hemahaMsagaNi tene zatrujayAvatAra'no prAsAda kahe che. tenA nirmAtA vize jANavA maLatuM nathI. parvatanI mekhalA(dhAra)ne sAva aDIne karelo A bhadraprasAda sAdo hoI zilpanI dRSTie temAM khAsa dhyAna kheMce tevuM kazuM nathI. (A traNe bhadraprAsAdo ahIMnI anya deharIone mukAbale ghaNA moTA che.) devakulikAo(darIo)mAM khAsa dhyAna kheMce tevuM kazuM nathI; (keTalIka to vacce bhato karyA sivAyanI saLaMga che.) A sivAya pazcima tema ja uttara bAjunI deharIonA gabhArAnA, ane tene lagatI paTTazAlAonA vitAno, temAMye bhamatInA vAyavya bhAganI paTTazALAnA vidvAno, 15mA zatakanI vitAna-sarjanakalAnI parAkASThA dAkhavI rahe che. AmAMthI daseka jeTalA cunaMdA namUnAo ahIM mULa citro sAthe avalokIzuM. citra 16mAM darzAvela samatala vimAnamAM vacce kamalapuSpa karI, pharatI be paTTIomAM sadA sohAgaNa jevA bhAsatA cha pAMkhaDIvALAM phUlonI hAra kADhI che, (javA pachIthI amadAvAda pAsenI I. sa. 1500-1501mAM baMdhAyelI suprasiddha aDAlajanI vAvanAM zobhanAMkanomAM maLe che.) vaccenA moTA padmavALA bhAganI corasAIne rakSavA, ane enI laMbacorasAI toDavA, be bAjue kuMjarAkSanI paTTIo karI che. te pachI UpasatA kramamAM sadA sohAgaNanI pharIne paTTIo karI che. chevaTe bhArapaTTone taLiye cAre bAju moTAM palmonI koNI karI che. citra 14mAM cokora pahoLI paTTImAM sAmaMjasyanA vinyAsapade cokhaMDI bAra kolarUpI lumAo karI che, ane vacce gajalAluno thara ApI UMDANamAM evuM ja, paNa jarA moTI karI, maNipaTTikAthI bAMdhela corasakSetramAM, cokhaMDI kolarUpI lomA karyuM che (citra 14). AvA chaMdanI eka parivartanAyukta, mULe pharatAM moTA ATha cokhaMDA kola ane vaccovaca kSipta-prakriyAthI karela (navakhaMDamAM cokhaMDa kola utArela haze tevA) vitAnano vacalo TukaDo mAtra
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 ja bacI gayo che (citra 15). uparakathita be prakAronuM vizeSa vikasita dRSTAMta have joIe. citra 17, 19mAM samatala paTTamAM sAmaMjasyanyAsamAM 25 pUrNabhadra kolanA saMdhAna bhAge padma-puSpono uThAva karelo che; jyAre citra 17 ane 19mAM AvA kolanI saMkhyA vadhArIne pAMca ane cArano gurulaghu-krama prayojyo che ane temAM chelle pharatAM ardhakolanI hAra karI che. kolanA saMdhAna bhAge cha pAMkhaDIvALA bahu ja sarasa sadAsohAgaNanAM, sajIva bhAsatAM, moTAM phUlo chAMTelAM che, jemAMnAM ghaNAMkharAM durbhAgye khaMDita thayAM che. citra 20, 18mAM hAramAM pAMca pAMca kola 20 lUmA ane saMdhAna bhAgamAM padmapuSpa karela che jyAre e ja vibhAva, paNa catukhaMDI kola ja lUmA ane vaccenA gaLAmAM vartuLa vacce moTA kadanAM padma-puSpo korela che (citra 23). A prakAranA chaMdavinyAsanuM AgaLa vadheluM dRSTAnta te kolane sthAne, 119=99 kuMjarAkSo samatalamAM utArIne, tenA saMdhAnabhAga cAra pAMkhaDIonAM puSpothI bharI lIdhA che (citra 21). e ja haitava (notif) ane nyAsanuM jhINavaTabharyuM, parivartita rUpa citra 22mAM batAvela samatala vitAnamAM jovA maLe che. tyAM chevaTe pharatI puSpapaTTI kADhI che. nirprantha aitihAsika lekha-samuccaya-2 citra 23mAM pharIne cokhaMDA kolanA 544nA vinyAse karela samatala vitAnamAM gALe gALe vartulathI sImita karela moTAM padmapuSpo ThAMsyAM che. bhamatInA bilakula naiRtya khUNAmAM rahelA (citra 24) kolanA ghaTatA kramamAM UMDA UtaratA jatA cAra tharothI sarjAtI cAra uttiSTha lUmAonA saMyojanathI racAto A padmakanAbhicchaMda jAtino vitAna to solaMkIyuganA kArIgarone paNa stabdha karI de tevo che. pratyeka lUmAnI nAbhimAMthI nIkaLatA aNidAra pAMkhaDInAM padmaphUla, ane chatanA vacalA, UMcakAI AvatA biMdumAM karela komaLa pAMkhaDIothI sarjAtAM kamaLaphUla, tema ja karNabhAge grAsanAM mukho ane bhadrabhAge caMpAnA pAnathI sohato A vitAna 15mA zatakanAM sarjanomAM to bejoDa kahI zakAya tevo che. A vitAnamAM karNe grAsamukha ane bhadre ardhapaurNanAM zobhAMkana korelAM che. kolanA tharonA UMDA UtaratA jatA vinyAsathI sarjAtA eka kSipta-nAbhicchaMda jAtinA virala vitAnanuM dRSTAMta citra 25mAM jovA maLaze. bahubhaMgI kolanA eka pachI eka, kSayakramathI, aMdara UtaratA jatA kula 11 jeTalA tharothI sarjAtA A vitAnanI to solaMkI kALamAMye joDI jaDatI nathI ! maMtrIzvara udayananA putra AmrabhaTTa dvArA navanirmita zakunikAvihAra(I. sa 1166)mAM AvA siddhAMta para racAyelA ane ghaNA moTA vitAno hatA; (hAla te bharUcanI jumA masjidamAM che); paNa temAM paNa ATalA badhA paDovALA ane AvaDI saMkhyAmAM tharo levAnuM sAhasa zilpIoe karyuM hovAnA dAkhalA jANamAM nathI (citra 25, 26). ghaDImAM vAdaLAMnAM paTalone pele pAra rahela lokAlokano pAra pAmavA mathato
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ ujjayaMtagirinI kharataravasahI' lAge, to ghaDImAM pAtALa-pANImAM bAjhela zevALanA eka pachI eka tharo vIMdhIne taLiyAne AMbavA yatna karato hoya evA vitAnanuM samagra bhAratamAM Aje to A eka mAtra dRSTAMta che ! vastupALa-tejapALanA samayanA, bhAtIgaLa ane atirikta sUkSmAtisUkSma korI karanAra zilpIo paNa jenA vakhANa kare tevo eka padmanAbha jAtino cetohara vitAna citra 27mAM rajU karyo che. AnI racanAmAM sau pahelAM to bhAroTathI UMDA UtarIne sadA sohAgaNanA cetanathI dhabakatAM, phUlonI kinArI karI, aMdara catuH chaMdamAM gajatAlunA tharavALI, pachI vizeSa UMDA utArela corasI nyAsanA kolano tha2 laI, aMdara banatA bhAMgAyukta kSetramAM cAra daLavALI, bahubhaMgI, cAra uttiSTha lUmAonA saMyojana, ane vacce DUbakI detI kSikSa lUmAnA AvirbhAvathI pragaTatA A manorama vitAnanAM mULa to solaMkIkALamAM che; paNa daLadAra coTadAra kalpanAmAM to AnI sAme AbU-delavADAnI jagavikhyAta vimalavasahInA sUtradhAro paNa eka kora UbhA rahI jAya; ane tAkAtano bhoga ApyA sivAya nipajAvelI samagra ghATanI mulAyama saphAI, lUmAonA UpasatA kendranAM kamaLomAM aNadAra pAMkhaDIomAM siphatathI utAravAmAM Avela kumAza ane sAhajika sajIvatAnI sAme to ArAsaNanA Arasane mINanI jema prayojI jANanAra, delavADAnI lUNavasahInA zilpIo paNa acaMbo pAmI UbhA rahI jAya ! (citra 27). girirAja giranAra para AvuM benamUna kAma karI gayelA zilpIono mukAbalo emanA jamAnAmAM anya koI sthaLonA gajadharo nahIM karI zakayA hoya. paMdaramA zatakamAM AvA sarvAMgasuMdara vitAnonI racanA thaI zake te mAnavuM muzkela bane che ! paMdaramI zatAbdInA samakAlIna ane samIpakAlIna jaina yAtrI kavio-lekhakoe A kharataravasahI vize je noMdho lIdhI che te have joIe. emaNe varNavela maMdira giranAra paranA vartamAne astitvamAM nAnAM moTAM vIseka jinAlayomAM kevaLa A kahevAtI melaka vasahI"ne ja lAgu paDe che. mULa kavionAM kavita vA zabdomAM ja te have joIe : 249 (1) tapAgacchIya hemahaMsa gaNinI 15mA zatakanA madhyamAM racAyelI, giranAracaityaparipATImAM yAtrI osavAla samarasiMha mAlade dvArA vi. saM. 1494 } Isa 1438mAM samuddhArela 'kalyANatraya'ne (hAlamAM sagarAma sonInA kahevAtA maMdiramAM) vAMghA pachI, ane hAthI pagalAM tarapha vaLatAM pahelAM, nIce mujaba noMdha kare che : hava jaIi narapAlasAha kAria prAsAda 1 saMprati niva karAvie vIra pittalamaya vAMdi / naMdIsara aThThAvaha setuMjaya avatAra / trihuM disi thajI (thakI ?) jiNa namauM niramAlaDie caMdraguphA mArjhAra // 27 // ni ai bhA 2-32
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2pa0 nigraMtha aitihAsika lekha-samuccaya-ra ahIM maMdira narapAla sAhe karAvyAno, temAM saMprati rAjAe karAvela pittaLanI (mUlanAyaka) mahAvIranI mUrtino, tema ja traNa dizAmAM (bhadraprAsAdomAM rahela) naMdIzvara, aSTApada, ane zatrujayAvatArano ullekha che, maMdiranuM je sthAna batAvyuM che te jotAM, ane bhadraprAsAdonI vigata jotAM te vartamAne kahevAtI "merakavazI ja che. (2) ujjayaMtazikhara para (giranAra para) lakSmItilaka" nAmano moTo vihAra (jinAlaya) narapAla saMghavIe(kharataragacchIya) jinarAjasUrinA paTTAlaMkAra jinabhadrasUrinA upadezathI saM. 1511mAM karAvyAno ullekha IsvIsanA 16mA zatakanA aMtabhAge racAyela paMDita jayasomanI jayasAgaropAdhyAya prazastimAM A rIte maLe che. saMvat 1511 varSe zrI jinarAjasUri paTTAlaMkAre zrIjinabhadrasUri paTTAlaMkAra rAjye zrIujjayantazikhare lakSmItilakAbhidho varavihAraH / narapAlasaMdhapatinA yadAdi kArayitumArebhe // (3) bRhattapAgacchIya ratnasiMhasUriziSya (kadAca udayavallabhasUri ke pachI jJAnasAgarasUri) svaracita giranAratIrthamALAmAM (I. sa. 1453 bAdamAM) kalyANatrayanA darzana pachI je prAsAdamAM jAya che te A "merakavazI" ja che; tyAM tene narapAla sAhe sthApela "zrItilakaprAsAda" kahyo che, ane temAM (mUlanAyaka) sovanamaya vIra hovAnI vAta karI che; ane temAM DAbIjamaNI bAjue aSTApada ane saMmetazikharanI racanA hovAnI vAta kahI cheH yathA : thApI zrItilakaprAsAdi hiMsAha narapAli puNya prasAdihiM, sovanamaya zrI vIro; aSTApada saMmetasiharasyuM DAvaI jimaNiI bahu jiharasyuM, racanA ati gaMbhiro. 18 kavie prAsAdanI racanAne "atigaMbhira' kahI che te yathArtha ja che. (4) paMdaramA zatakamAM zavarAja saMghavInA saMgha sAthe gayelA koI ajJAta yAtrI-munie karela giranAratyaparipATImAM to A jinAlayanA aMtaraMganI ghaNI vigato ApavA sAthe e je kaMI kahe che tenAthI to Aje kahevAtI "melavasahI" te ja "kharataravasahI hovAno tathyane AkharI mahora mArI de che. samarasiMha-mAladenA maMdira bAda yAtrI je maMdiramAM Ave che tene spaSTa rUpe teo "kharataravasahI" kahe che. te narapAla sAha dvArA nirmita thayelI ane temAM (garbhagRhamAM) mahAvIranI satoraNa pittaLanI mUlanAyaka mUrtinI AjubAju e ja dhAtunI zAMtinAtha ane pArzvanAthanI kAyotsarga mUrtio hovAnuM paNa kahyuM che. taduparAMta raMgamaMDapanuM varNana karatAM tyAM "nAgabaMdha" ane paMcAMgavIranI chato, pUtaLIo (Aje vinaSTa), jamaNI
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ ujjayaMtagirinI "kharataravasahI' 251 bAju bhaNasALI joge karAvela "aSTApada ane DAbI bAjue dharaNA sAhe karAvela saMmetazikhara' (nA bhadraprAsAdonI) noMdha le che : yathA : havaI kharataravasahI bhaNI Avila narapAlasAhanI thApanA e satoraNau pItalamaI vIra zAMti-pAsa chaI sAcala zarIra kAsagIA pIttala taNAe. 28 raMgamaMDapi nAgabaMdha nihAla pUtalie aMDapi mana vAla paMcAMgavIra vasekhIIe mAlAkhADaI maMDapa jANe jimaNaI aSTApa(da) vakhANuM bhaNasAlI jogaI kIuMe. 29 DAvaI sametasihara prasIdhu te paNi dharaNaIsAhi kIdhI 30 (5) paMdaramA zatakanA uttarArdha ane 16mAnA pUrvArdhamAM thayelA, bhAvaharSa-ziSya raMgasAranI giranAramaityaparipATImAM muni-yAtrI tIrthanAyaka neminAthanA maMdirane (devakulikAmAM parovela) uttara dvArethI nIce UtarIne je pahelA maMdira-hAlanI meraka vasahI- mAM Ave che tene "kharataravasahI" kahevA uparAMta temAM saMpratirAjAnA karAvela pittaLamaya manohara vIra jinezvara, AjubAjunI bAvana deharIo ane maMdira bhItaranI avanavI kAraNIno ullekha kare che : iNa giraIe nemavihAra AvIyA kharataravasahI vAra 12 DhAla saMpatirAya karAvi muNahara pItalamaI zrIvIra jiNesara kharatara(va)sahI mATe pAkhatIyAM bA(va)na jiNAla navala navala koraNIya nihAla TAla kumati kasAya /13 raMgasAra pachI ane kAlakramamAM chellI noMdha 16mA-17mA zatakamAM thayelA(prAgvATa) karNasiMha kRta giranArastha kharataravasahI-gIta aMtargata maLe che. emanA kathanamAM maMdirane kharataravasahI" kahevA uparAMta temAM maMDapanI pUtaLIo, DAbI bAju (neminAthanA maMdira tarapha) "aSTApada' ane jamaNI bAju (kalyANatrayanA maMdiranI dizAe) "naMdIzvara', gabhArAmAM saMpratie ANela saptadhAtunI toraNa tema ja ratnakhacita "jinavIranI mUrti ane ratnajaDita parikara tema ja A maMdira (agAunA) duHSama bhavanane sthAne bhaNasAlI narapAle
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 jinabhadrasUrinA vacanathI uddhAra rUpe karAvyAnuM noMdhyuM che : prIya kharataravasahI joIe jANe karatala vakhANa |2| maMDapa mohaNa pUtalI ho jANe karikIo iMdraloka Il nemi kaMDaNi prabhu dAhiNi ho aSTApada avatAra I vAmaI kalyANakata(na ? ya) ho naMdIsara jagasAra // (saMghamaroI ? saMpatirAI) aNAviu ho sapata dhAta jiNavIra / parigara ratana jaDAviI ho nirprantha aitihAsika lekha-samuccaya-2 toraNa ulakaI baI hAra ||lA labadhivaMta jinabhadrasUri gurujI suvacanI visAla I dUsama bhavana samuddharaI ho so dhanadhana mA narapAla In bhaNasAlI te para karaI ho je kIo bharavesara rAso I ujjala aSTAure te nirakhata aMgi umAda i Ama kharataragacchanAM ja nahIM, tapAgacchanAM paNa sAkSyo vartamAna "melakavasahI" te asalamAM kharataravasahI' hatI tema nirvivAda jaNAvI rahe che. caityaparipATIonAM vidhAnomAM Ama to ekavAkyatA che,paNa eka bAbatamAM matabheda che. jyAM hemahaMsagaNi ane karNasiMha "naMdIzvara" kahe che tyAM ratnasiMhasUriziSya tathA zavarAja saMghavIvALA yAtrI-muni 'saMmetazikhara' kahe che. uttara bhadraprAsAda-sthita A racanA Arasa nIce dabAI gaI hoya. asalI vAta zuM haze teno nirNaya thaI zake tema nathI. e maMdira jo ke kharataragacchIya bhaNasALI narapALa saMghavIe karAvyuM che, paNa
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ ujjayaMtagirinI "kharataravasahI' 253 karNasiMhanA kathana anusAra tyAM koI maMdira agAu hatuM ane A navuM maMdira ethI jUnAnA samuddhArarUpe karyAnuM mAnavuM rahyuM. vaLI aMdaranI pittaLanA mUlanAyaka vIranI pratimA e kALe saMprati rAjAnI hovAnI mAnyatA hatI. eTale mUrti narapAla sAhanA samayathI jUnI to kharI ja. huM mAnuM chuM ke A maMdirane sthAne asalamAM maMtrIzvara vastupAla kArita "satyapurAvatAra mahAvIra"nuM maMdira hatuM; (vastupAle giranAra para AdinAtha (vastupAlavihAra.) uparAMta staMbhanapurAvatAra) pArzvanAtha tathA (satyapurAvatAra) mahAvIranAM maMdiro karAvelAM jenI noMdha samakAlIna lekhaka harSapurIyagacchanA narendraprabhasUrie lIdhI che. karNasiMhanA kathana anusAra tyAM AgaLanI (mAlA-khADa nAmanI) khADa pUrIne (bilakula ghora rahelA) duHSama bhavanano "uddhAra" karAvelo. saMprati rAjAnI karAvela ke lAvela mUrti hovAnI vAta 15mA zatakamAM vahetI thaI haze. IsvIsannI 14mI zatAbdInA pUrvArdhamAM kharataragacchIya jinaprabhasUrinI giranAra saMbaddha judI judI cAra racanAomAM, emanAthI pahelAM tapAgacchIya dharmakIrtigaNi(pachIthI dharmaghoSasUri)nA giranArakalpa (A I. sa1264) aMtargata, ke nAgendragathvIya vijayasena sUrinA revaMtagirirAsa(I. sa. 123ra bAda)mAM Ane sparzato koI ja ullekha nathI. gujarAta-rAjasthAnanAM uttara madhyakAlIna jaina maMdironA sarvekSaNa daramiyAna jovA maLe che ke kharataragacchamAM maMdironA racanAvinyAsa tarapha ane tene surucipUrvaka AbhUSita karavA paratve khUba kALajI levAI che. zatruMjaya paranI kharataravasahI (A0 I. sa1320-24), mevADamAM delavADA(devakulapATaka)nI kharataravasahI (1pamA zatakano prAraMbha), rANakapuranI kharataravasahI (pArzvanAtha jinAlaya-15 saikAno madhyabhAga), ane A giranAra paranI kharataravasahI tenAM javalaMta udAharaNo che. TippaNo : 1. A paTTa para vistRta vivecana huM anyatra karI rahyo chuM. 2. (sva) muni darzanavijayajI lakhe che : "A TUka zrI siddharAjanA maMtrI sajajane baMdhAvela che. gujarAdhIza siddharAje sajjanane saurASTrano daMDanAyaka nImyo hato. temaNe saurASTranI traNa varSanI UpajamAMthI giranAra para suMdara jIrNoddhAra karAvyo. traNa varSanI Upaja siddharAjane na maLavAthI te gusse thaI jUnAgaDha Avyo. sajjane jUnAgaDha ane vaMthalInA zrAvako pAsethI dhana meLavI siddharAjane caraNe dharyuM ane kahyuM ke joIe to jIrNoddhAranuM puNya hAMsala karo ane joIe to dhana lyo. rAjA satya hakIkata jANI atyaMta khuzI thayo. bAda AvelA dhanathI zrAvakonA kahevAthI sajjane A merakavazI TUka banAvI." (jaina tIrthono itihAsa, zrI cAritra smAraka graMthamALA : puSya 38muM, amadAvAda 1949, pR. 122.) svaDa munizrInI pahelI vAtane prabaMdhono AdhAra che. paNa sajjane prastuta dravyathI A merakavazInuM maMdira baMdhAvyAno kayAMya ja
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-2 ullekha nathI. paMI aMbAlAla premacaMda zAhe "melaka vasahI"nI carcA karatAM A ja sajjana maMtrI vALI vAta sAcI ane pariSkRta gujarAtImAM) jaNAvI che; paNa teonI pAse ene lagatuM koI pramANa nahotuM; AthI sAvacetI khAtara emaNe lakhyA bAda umeryuM ke "...evI lokamAnyatA che. koI Ane melakazAhe baMdhAvyAnuM kahe che." (jaina tIrtha sarvasaMgraha, bhAga pahelo. khaMDa pahelo, amadAvAda 1953, pR. 123.) muni nityAnaMdavijayajIe (paMta zAha jevI sAvadhAnI rAkhyA sivAya) enI e ja kivadaMtI tathyarUpe mAnI rajU karI che. (zrI raivatagiri sparzanA, vaDodarA vi. saM. 2020 (I. sa. 1964), (pR. 129130) 3. ahIM AgaLa upara mULa kRtiomAMthI prastuta bhAgo TAMkI carcA karI che. 8. Cf. M. A. Dhaky "The 'Nagabandha' and the Pancangavira' ceiling," Sambodhi, * Vol. 4, No. 3-4, pp. 78-82, and places. 5. AgaLanI carcAmAM tenA mULa saMdarbho TAMkaDyA che. 6. karmacaMdranA jIvananI rUparekhA kharataragacchIya sAdhanothI sva mohanalAla dalIcaMda dezAIe jaina sAhityano saMkSipta itihAsa, muMbaI 1932, pArA- 836-845 para carcA che, pR. 571-56 tyAM juo. 7. saMta paM. becaradAsa jIvarAja dozI, purAtattva, 1-3. eprila 1923, pR0 296 . 8. A mahattvapUrNa caityaparipATInuM punarmudraNa thavAnI jarUra che. 9. A uddharaNa meM paM. aMbAlAla premacaMda zAha jaina tIrtha, pR. 118 parathI lIdhuM che ane emaNe te aitihAsika jaina kAvyasaMgraha (pR0 4%) parathI lIdhuM hovAnI noMdha karI che. (Ano saMpAdaka koNa che, kayAMthI kayA varSamAM, kaI graMthamALAmAM prastuta saMgraha chapAyo che, tenI tyAM noMdha nathI levAI.) 10. nigraMtha aitihAsika lekha samuccaya - bhA. 1mAM A caityaparipATInuM saMprati lekhaka tathA vidhAtrI vorA dvArA saMpAdananuM punarmudraNa thayuM che. 11, saMprati graMthamAM (sva) agaracaMda nAhaTA tathA paMta bAbulAla sevacaMda zAha dvArA mULa saMpAdita thayela kRtinuM punarmudraNa jovA maLaze. 12. vizeSa vitavA pUvRtiH zrI mitretye vinavematripu ! zrIvastupAla: prathama jinezvaraM pArzva ca vIraM ca mudAnvIvizat // 8 // -vastupAlaprazastiH (juo muni puNyavijayajI, sutarnivoticAra vastupAtrapratisaMgha, sidhI jaina graMthamAlA (graMthAka pa), muMbaI 1921, pR0 28.)