Book Title: Sufi Siddhant aur Sadhna
Author(s): Kerav Prathamveer
Publisher: Z_Pushkarmuni_Abhinandan_Granth_012012.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/212216/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 zrI puSkara muni abhinandana grantha : navama khaNDa sUphI siddhAnta aura sAdhanA DaoN. kerava prathama vIra, ema. e., pIeca. DI. adhyakSa, hindI-vibhAga, kalA vANijya mahAvidyAlaya, haDapasara (nA) saMsAra ke rahasyavAdI sAdhanA sampradAyoM meM sUphI-mata apanA eka pramukha sthAna rakhatA hai / aneka pahu~ce hue auliyoM (santoM) aura udAtta prema kI pIr3A ko abhivyakti dene vAle aneka kaviyoM ne vizva ko isa mata ke rahasyavAdI sAhitya kA eka anUThA tathA samRddha upahAra pradAna kiyA hai| rAbiyA (san 717), jUnUna (san 060), bAyajIda bistAnI (san 006), abU sulaimAna maMsUra (san 122), ahamIda alaganI (san 1048 ) pharIduddIna attAra (san 1920), amIra khusaro, malika muhammada jAyasI Adi aneka aise hI kucha vizvaprasiddha sUphiyoM ke nAma haiM / 'sUphI' islAma kA hI eka sampradAya mAnA jAtA hai aura usakA mUla AdhAra bhI 'kurAna' ko hI batAyA gayA hai kintu sUphI santoM kI sAdhanA aura AcaraNa, paramparAvAdI islAmiyoM se nitAnta bhinna aura svacchanda hai / isalie prArambha ke aneka sUphiyoM ko paramparAvAdI islAmiyoM ne bar3e kaSTa phuNcaaye| maMsUra jaise aneka santoM ko nirmama mRtyudaNDa bhI bhoganA pdd'aa| aura yaha islAma kA rahasyavAda (tasavvupha) hI sUphI 'darzana' hai / " kintu isakA dhIre-dhIre vikAsa huA paramparAvAdI islAma se alaga hotA calA gyaa| sUphI nAma ke sandarbha meM bhI vidvAnoM meM matabheda pAyA jAtA hai| parantu adhikAMza vidvAnoM kA kahanA hai ki sUphI zabda 'saphA' (pavitra) se banA hai| jo loga pavitra the ve 'sUphI' kahalAye / " kucha vidvAnoM kA mata hai ki 'sUphI' zabda 'sUpha' (Una) se banA hai| sUphI sAdhaka Una kA vastra dhAraNa kiyA karate the, isalie unheM sUphI kahA gyaa| kucha bhI ho, IsA kI dhvIM zatAbdI ke prArambha meM isa zabda kA atyadhika pracalana ho gyaa| prArambha meM musalamAna sAdhaka saMnyAsI jIvana vyatIta karate the; rahasyavAdI pravRtti kA vikAsa bAda meM huA / ve garIbI meM apanA jIvana vyatIta karate aura bar3e vinamra the| ve vaiyaktika rUpa se sAdhanArata the; unakA koI saMgaThita sAmpradAyika svarUpa nahIM thaa| sUphImata kA vAstavika rUpa to bAda meM vikasita huA / isa vikAsa para kisa dharma aura darzana kA adhika prabhAva rahA hai, isa sandarbha meM vidvAnoM meM matabhinnatA hai / kucha loga grIka darzana, yUnAnI darzana aura nava-aphalAtUnI darzana ke prabhAva se isakA vikAsa batAte haiM / kucha vidvAnoM ke mata se isa para bhAratIya darzana ( vedAnta aura bauddha) kA sarvAdhika prabhAva par3A hai| yahA~ isa matabhinnatA kI chAnabIna karanA hamArA uddezya nahIM hai| parantu itanA nizcita hai, sUphI siddhAntoM para bahuta kucha vedAnta aura bauddha darzana kA prabhAva dikhAyI detA hai| yahA~ hama sUphI AsthA aura sAdhanA ke pramukha tattvoM kA saMkSipta jUnanUna bAyajIda bistAnI, abU sulaimAna, maMsUra, abU- hamIda alagajanI Adi ne sUphI inase pUrva ke sUphI sAdhaka sirpha saMnyAsI jIvana vyatIta karate the| rAbiyA sUphiyoM meM sabhI prakAra ke karmakANDa kA tyAgakara, prematattva ke AdhAra para paramAtmA se ekatva sthApita kiyA thA / vivecana karanA cAhate haiM / siddhAntoM kA vikAsa kiyA hai| sarvaprathama sAdhikA thI jisane sUphI AsthA kA kendrabindu Izvara hai / ataH yahA~ sarvaprathama Izvara sambandhI sUphiyoM kI dhAraNA kA Akalana kara lenA samIcIna hogaa| kurAna meM Izvara (allAha) ko sRSTikartA kahA gayA hai ( Allah is the Creator of all things and He is One and Almighty.) vaha sarvotkRSTa hai; samRddhavAna hai, vijetA hai aura mahAna hai; saMsAra ke sabhI padArtha usI se utpanna hue haiM aura usI meM cale jAyeMge ( Unto Allah belongeth whatsoever is on the earth and unto Allah all things are returned ) ", vaha daNDa meM kaThora hai ( He is severe in punishment ) / kurAna meM Izvara ke siMhAsana Adi kA varNana bhI isa taraha kiyA gayA hai mAno usa para baiThane vAlA vyakti aparimeya vaibhava aura samRddhi kA svAmI hai| isa taraha islAma meM Izvara saguNa jaisA dikhAyI detA hai| vaha eka aisA naTavara hai, jisakI icchA mAtra se utpanna huI sRSTi-naTI sadaiva jisake saMketa se nRtya karatI hai / vaha aisA sUtradhAra hai jo eka sthAna Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUphI siddhAnta aura sAdhanA 141 . para baiThA huA bhI samasta brahmANDa ko putaliyoM kI bhA~ti nacAtA hai aura jo svayaM saMsAra meM na Akara devadUtoM ko bhejA karatA hai| sArA vizva usIkayoM ke hAtha meM hai| mAgata hai aura sUphI bhI Izvara ko eka mAnate haiN| parantu unakA Izvara saMsAra se alaga kahIM sAtaveM AsamAna para nahIM rahatA / unake mata se vahI eka paramasattA hai aura sampUrNa dRzyamAna jagata usI paramasattA kI abhivyakti hai| ataH paramAtmA aura jagat meM sAmya hai / " sArA vizva usI kA pradarzana hone ke kAraNa vaha eka bhI hai aura aneka bhI hai| kurAna kA yaha siddhAnta ki kevala eka hI Izvara hai', sUphiyoM ke hAtha meM Akara kucha isa prakAra kA bana gayA ki kevala Izvara hI vAstavika hai, aura kucha nhiiN| ataH vaha eka, sarvatra aura sarvarUpa hai / 12 kurAna meM Izvara ko atyanta sundara kahA hai-'Allah is of infinite beauty.13 sUphI bhI use advitIya saundaryavAna mAnate haiM aura sampUrNa prakRti meM usake apUrva saundarya kA darzana karate haiN| sUphI ko prakRti ke madhura rUpa (jamAla) meM to usake darzana hote hI haiM, usake pracaNDa rUpa (jalAla) meM bhI vaha usI kA saundarya dekhatA hai| vaha parama saundaryavAna hone ke kAraNa prema kA Alambana hai| saundarya se prema karanA manuSya kI svAbhAvika pravRtti hai| sUphiyoM ke lie paramAtmA prema-svarUpa hai| vaha priyatama hai, prema hai aura premI bhI hai| 'jAmI' apane kAvya meM kahatA hai, "maiM vahI hU~ jise maiM pyAra karatA hai aura jisase maiM prema karatA hU~ maiM vahI huuN| eka hI zarIra meM vAsa karane vAle hama do prANa haiM / "15 / sUphI paramAtmA ko apanA mAzaka (priyatama) mAnate haiN| yaha islAma kI zarIata ke viruddha hai| jo Izvara ArAdhya hai, upAsya hai, vaha mAzUka kaise ho sakatA hai ? jo sarvesarvA hai aura sArA saMsAra jisakI kAmanA mAtra kA khela hai vaha jIvAtmA se ekatva kaise sthApita kara sakatA hai ? isalie paramparAvAdI islAmiyoM ne sUphiyoM para bar3e atyAcAra kiye| ina atyAcAroM se bacane ke lie sUphiyoM ne pratIkAtmaka prema kA Azraya grahaNa kiyaa| unake lie sAMsArika prema (izke mijAjI) paramAtma-prema (izke hakIkI) kA sAdhana hai| ve mAnavIya prema ko AdhyAtmika prema taka pahu~cane kI sIr3hI mAnate haiN| unhoMne ramaNiyoM ko prema kA Alambana bnaayaa| yahI nahIM kizora bhI prema pratIka banAye gaye / 11 unake mata se jaba taka 'manuSya sAMsArika prema ko nahIM jAna pAtA usake lie Adarza prema taka pahu~canA sambhava nhiiN| sImita aura mAnavIya prema kA vistAra kramaza: bar3hate-bar3hate sAre vizva (brahmANDa) ko chA letA hai aura vaisI avasthA prApta hone para sAdhaka sarvatra AtmA-paramAtmA kI prema-lIlA ke darzana karane lagatA hai| saundarya kI sImita paridhi; anta meM ananta saundarya taka pahu~ca jAtI hai / 10 jAmI kI eka kavitA meM kahA gayA hai, "dhanya hai vaha saMsAra kA mAlika jisane pratyeka aNu-paramANu ko darpaNa jaisA banAyA, jisase usakA saundarya pratibimbita hotA hai| gulAboM se prakaTa hone vAle usa (paramAtmA) ke saundarya ne bulabula ko prema se pAgala banA diyaa| usI cinagArI se zamA prakAzamAna hotI hai jisa para lubdha hokara paravAnA apane Apako naSTa kara DAlatA hai|"18 isa prakAra sUphI dhAraNA meM allAha (Izvara) kA rUpa islAma kI dhAraNA kI apekSA vyApaka aura udAtta hai| sUphI jahA~ eka ora sArI sRSTi meM paramAtmA ke darzana karate haiM, vahA~ dUsarI ora ve apanI AtmA meM usase abhedatva anubhava karate haiN| isalie unake mata se, paramAtmA ko jAnane ke lie AtmA ko jAnanA bahuta Avazyaka hai| 'sUphI' AtmA ke do bheda mAnate haiM-(1) naphsa, (2) ruuh| naphsa nimnakoTi kA hai aura sabhI prakAra kI burAiyoM kA sthAna hai| 'rUha' sadvRttiyoM kA udgama sthala hai aura uccakoTi kA AtmA mAnA gayA hai| isake bhI tIna vibhAga mAne jAte haiM-(1) kalva yA dila, (2) rUha athavA jAna, (3) sirI athavA anta:karaNa / vaha sirra hI sabase bhItara kA hissA hai, jahA~ sUphI sAdhaka paramAtmA kA darzana kiyA karatA hai| vahIM paramAtmA kA vAsasthAna hai| AtmA pavitra hai lekina naphsa use burAiyoM kI ora pravRtta karatA hai| sAdhanA dvArA AtmA kI burAiyoM ko dUra kiyA jA sakatA hai| isake lie naphsa para vijaya prApta karanI caahie| pahale kahA gayA hai ki sUphiyoM kA parama lakSya hai-Izvara se abheda sambandha sthApita krnaa| masUra ne isI lakSya para pahu~ca kara 'analahaka' (maiM paramAtmA hU~) kahA thaa| yaha kathana islAma ke viruddha hai|" sUphI-sAdhakoM kA yaha vizvAsa hai ki 'vajda' (bhAvAviSTAvasthA) ke dvArA AtmA-paramAtmA kA ekatva sthApita kiyA jA sakatA hai| isa vajda kI prakriyA ke sambandha meM sUphiyoM ne phanA (laya), vajda (bhAva), samA~ (saMgIta), jaika (svAda), zarba (pInA), gaivata (aham rahita) jajbAta tathA hAla Adi zabdoM kA prayoga kiyA hai / 1 bajda ke dvArA sAdhaka usa stara para pahu~catA hai jahA~ vaha paramasatya kA sAkSAtkAra karatA hai, paramAtmA se advaita anubhava karatA hai| isa stara para pahuMcakara strI-puruSa kA koI bhI bheda nahIM rhtaa| vajda ke bAda bajUda (zAntimaya sthairya) kI sthiti prApta hotI hai aura phira 'maujUda kA bajUda' (paramAtmA kI sattA meM sthiti) vAlI sthiti meM pahu~cakara sUphI sAdhaka caramasthiti kA anubhava karatA hai| Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 zrI puSkara muni abhinandana grantha : navama khaNDa isa carama avasthA taka pahu~cane ke lie sUphI ko eka kaThora sAdhanA meM hokara gujaranA par3atA hai| sAdhanA kA mArgadarzana karane ke lie guru kI AvazyakatA hotI hai| sUphI apane guru (zekha, pIra, murzIda) ko sarvAdhika prema karatA hai / "guru aura ziSya (murIda ) kA yaha sambandha, sUphImata meM bhAratavarSa se AyA kyoMki islAmadharma kI yaha cIja nahIM hai aura na isa rUpa meM yaha cIja, bhAratavarSa ko chor3akara anyatra kahIM pAyI jAtI hai| sUphiyoM kI dhAraNA hai ki guru (murtIda) meM vaha sAmarthya hotI hai jisake dvArA vaha murIda (ziSya) kI AdhyAtmika mArga kI sArI kaThinAiyoM se rakSA karatA hai| usakI vANI se paramAtmA hI bolatA hai kyoMki murzIda (guru) ne abhedatva sthApita kara liyA hai| guru sAdhaka ko sAdhanA kI eka maMjila se dUsarI maMjila taka pahu~cane meM sahAyatA karatA hai| yahA~ taka ki paramAtmA ke sAtha milana bhI usake binA sambhava nahIM / " murIda (ziSya) apane guru ( murzIda) kA dhyAna karate-karate itanA Age pahu~ca jAtA hai ki vaha sabhI manuSyoM tathA vastuoM meM guru ko hI dekhatA hai| isa sthiti ko 'guru-laya' kahate haiN| guru apanI divyazakti se jAna letA hai ki sAdhaka isa sAdhanA meM kahA~ taka saphala ho sakA hai aura kahA~ taka vaha apane ko ekAkAra kara pAyA hai ? isa avasthA meM pahu~cane para murzIda (guru) usa sAdhaka ko apane sampradAya ke saMsthApaka divaMgata pIra kI divyazakti ke adhIna kara detA hai| sAdhaka apane guru kI AdhyAtmika zakti ke sahAre usa pIra ko pratyakSa karatA hai / isa sthiti ko 'pIra-laya' kahate haiN| aba sAdhaka mAno usa pIra kA aMga bana jAtA hai aura usa pIra kI sampUrNa divyazakti kA adhikArI bana jAtA hai| tIsarI avasthA meM murzIda usako paigambara ke nikaTa pahu~cA detA hai aura sAdhaka sabhI vastuoM meM paigambara ko hI dekhane lagatA hai / isa avasthA ko 'paigambara-laya' kahate haiN| cauthI avasthA meM sAdhaka paramAtmA taka pahu~catA hai aura sabhI vastuoM meM paramAtmA ke darzana karatA hai| isa prakAra se vaha paramAtmA se ekatva sthApita karatA hai| isa avasthA meM pahu~cane ke bAda guru phira use prathamAvasthA meM guru ke mArgadarzana meM sUphI sarvaprathama naphsa se chuTakArA prApta karane kA prayatna karatA hai| isake lie Atmazuddhi kI AvazyakatA hotI hai| paramparAvAdI islAma meM Atma zuddhi ke lie pA~ca stambhoM kA ullekha kiyA jAtA hai25. (1) lohIda (eka Izvara para vizvAsa), (2) sAta (prArthanA), (3) rojA (upavAsa), (4) jakAta (dAna), (5) hama ( kAbe kI yaatraa)| sUphI siddhAnta meM eka Izvara ke jisa rUpa para AsthA kI jAtI hai usakA ullekha pahale hI kiyA jA cukA hai paMcakAlika namAjoM (prArthanAoM) ke sandarbha meM sUphiyoM kI dhAraNA hai ki Izvara sarvakAlika aura sarvatra vidyamAna hai vaha kisI nizcita sthAna para nahIM; balki aNu-aNu meM usI kA sAkAra pradarzana hai / 26 usakA nivAsa hamArA hRdaya bhI hai aura usI meM use khojA jA sakatA hai| saccA prema usakA sAkSAtkAra karA sakatA hai, phira nizcita kAloM meM hI prArthanA kyoM ? le AtA hai / 24 25 islAma meM ramajAna ke mahIne meM rojA (upavAsa) rakhane kA mahatva hai / yaha mAsa sAla meM eka bAra AtA hai| isa mAsa meM dina meM upavAsa aura hara prakAra kA saMyama rakhA jAtA hai| kintu rAtri meM kisI prakAra kA bhI niSedha nahIM mAnA jaataa| sUphI sAdhaka upavAsa ko to apanAte haiM; kintu ramajAna ke mahIne ke bandhana meM baMdhakara nhiiN| unakI svacchanda vRtti kisI prakAra ke aise bandhana meM nahIM ba~dhanA cAhatI hai| ve sacce premI haiM aura premI ko bhUkha-pyAsa kA dhyAna kahA~ rahatA hai ? prema kI bhUkha peTa kI bhUkha ko miTA detI hai / ataH upavAsa to svayaM hI ho jAyA karate haiM / 27 paramparAvAdI islAmI apanI paristhiti ke anusAra jakAta (dAna) karate haiN| lekina sUphI to AtmadAna meM vizvAsa karate haiM / ve apane paramapriya ke lie sarvasva samarpaNa karane ko tatpara rahate haiN| ve 'maiM' (ahaM) kA tyAga kara 'tU' (khudA) meM hI mila jAte haiN| isI prakAra 'haja' ke sandarbha meM bhI sUphiyoM kI alaga dhAraNA hai| jo Izvara sarvatra hai usake lie 'makkA' jAne kI AvazyakatA kyA hai ? Izvara kA pUrNa-vaibhava jareM-jareM meM athavA apane antaHkaraNa meM hI pradarzita hai / unake apane kucha isa taraha islAma ke ina paMca stambhoM meM sUphiyoM kI paramparAgata AsthA nahIM hai / parantu viziSTa AcaraNa haiN| ve durAcaraNa ke lie pazcAttApa kA mArga apanAte haiN| naphsa se chuTakArA pAne ke lie phAkA (upavAsa) Adi karate haiN| 'pazcAttApa' meM rAbiyA prAyaH royA karatI thii|" pazcAttApa ke lie sUphiyoM meM jikra (japa) evaM dhyAna Adi kA bar3A mahatva hai| jikra kA artha hai paramAtmA ke nAma kA smaraNa karanA "lA allAha illa allAha" hai ji ke do bhedabatAye jAte hai (2) jI aura (2) tri-pI isakA mUla 1 jikra jalI kA tAtparya hai ucca svara meM nAmoccAraNa karanA jikra khapI meM mana kI ekAgratA ke sAtha zAnta bhAva se cupacApa nAmasmaraNa karanA / jikra ke sambandha meM sUphiyoM ke vibhinna sampradAyoM meM vibhinna prakAra kI prakriyAoM kA pracalana hai| 'bahuta sAre sAdhaka aise haiM jo A~kha banda kiye hue binA kisI prakAra kI AvAja kiye apane Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUphI siddhAnta aura sAdhanA 143 . zvAsa-prazvAsa para dhyAna lagAye hue rahate haiN| jaba zvAsa bAhara AtI hai to use lagatA hai jaise vaha 'lA-illAha' kahatA hai aura jaba zvAsa bhItara jAtI hai taba vaha 'ila allAha' kahatA hai| kucha sAdhakoM kA kahanA hai ki jAne yA anajAne pratyeka AdamI apanI sA~soM ke bhItara jAne aura bAhara Ane ke sAtha 'allAha' zabda kA uccAraNa karatA hai| jikra ke lie sUphI mAlA (tasabIha) kA upayoga bhI karate haiN| isake dvArA ve paramAtmA ke nAma-smaraNa kI saMkhyAoM kA aMdAja lagAte haiN| "jikra-jalI' kI kriyAoM ke sambandha meM dillI ke zAha valI allAha ne apanI pustaka "kaulula jamIla" meM isa prakAra ullekha kiyA hai--"sAdhaka sahajabhAva se baiTha jAtA hai aura jora se 'allAha' zabda kA uccAraNa karatA hai| pahale apanI AvAja ko bAyeM pArzva se khIMcatA hai aura bAda meM apane gale se| isake bAda prArthanA kI mudrA meM baiThakara pahale se bhI adhika ucca svara meM vaha 'allAha' zabda duharAtA hai| isa bAra dAhine ghuTane se vaha prathamata: AvAja ko khIMcatA hai aura isake bAda apane bAyeM pArzva se| phira pairoM ko mor3akara aura bhI adhika UMce svara meM vaha 'allAha' zabda kA uccAraNa karatA hai| prathamataH dAhine ghuTane se, isake bAda bAyeM pArzva se usakI AvAja isa bAra AtI hai| isI mudrA meM baiThA huA vaha aura bhI adhika jora se 'allAha' zabda kahatA hai aura isa bAra usakI AvAja kA krama yoM rahatA hai--pahale bAyeM ghuTane se, phira dAhine ghuTane se, isake bAda bAyeM pArzva se aura anta meM sammukha se / AvAja kA svara uttarottara bar3hatA hI jAtA hai / isake bAda sAdhaka makkA kI dizA meM muMha pherakara prArthanA kI mudrA meM baiTha jAtA hai aura apanI A~kheM banda kara letA hai / AvAja ko nAbhi se khIMcakara bAyeM kandhe kI ora le jAtA hai aura 'lA' zabda kA uccAraNa karatA hai; taba vaha 'ilAha' kahatA hai mAno vaha apanI AvAja mastiSka se khIMcatA hai aura anta meM bAyeM pArzva se AvAja ko jaise khIMcatA hai aura pUrI zakti lagAkara 'illA'-'llAhu' kahatA hai|" zrI rAmapUjana tivArI ne 'roja' kI pustaka 'dI daravIzeja' (The Dervishes by Rose) ke AdhAra para riphAi sampradAya kI jikra-kriyAoM kA jo vivaraNa diyA hai use hama yahA~ jyoM kA tyoM prastuta karanA cAhate haiM "riphAiyoM ke 'jikra' meM eka ke bAda eka pA~ca dRzya dIkha par3ate haiM aura usameM tIna ghaNTe se bhI adhika samaya laga jAtA hai| prathama dRzya meM, "jikra' meM zAmila hone vAle sabhI daraveza apane zekha kI vandanA karate haiM jo vedI ke sAmane baiThA huA rahatA hai| isake bAda cAra purAne sAdhaka uThakara zekha ke nikaTa jAte haiN| paraspara eka-dUsare kA AliMgana kara unameM se do zekha ke dAhinI ora aura do bAyIM ora sthAna grahaNa karate haiN| anya daraveza unase kucha dUra haTakara unake sAmane arddhavRtta banAte hue, vahA~ bichI huI bheDa kI khAla para baiTha jAte haiN| baiThane ke bAda daraveza, takabIra aura phAtihA par3hate haiN| isakI samApti ke bAda zekha 'lA-ilAha-illa allAha' kA uccAraNa avirAma gati se karane lagatA hai aura anya usake svara meM svara milAkara 'allAha' kahane lagate haiM aura sAtha hI eka-dUsare se, dUsarI ora jhUmanA zurU kara dete haiM tathA apane hAthoM ko kabhI cehare para, kabhI chAtI para, kabhI udara para aura kabhI ghuTanoM para rakhate jAte haiM / isake bAda dUsarA dRzya Arambha ho jAtA hai| "zekha ke dAhinI ora baiThA huA eka AdamI hamadI muhammadI (paigambara kI vandanA) kA pATha karane lagatA hai| anya 'allAha' zabda ko hI duharAte rahate haiM aura Age-pIche jhUmane lagate haiN| pandraha minaTa ke bAda ve uTha khar3e hote haiM aura bAyeM se dAyeM aura dAyeM se bAyeM hilane lagate haiN| isameM dAhine paira ko sthira rakhate haiM aura bAyeM kA hI saMcAlana karate haiM / agara zarIra ko dAhinI ora jhukAte haiM to bAyeM paira ko bAyIM ora le jAyeMge aura agara zarIra ko bAyIM ora jhukAte haiM to bAyeM paira ko dAhinI ora le jaayeNge| isake sAtha hI 'yA allAha' aura 'yA hU~' zabda kA U~ce svara se uccAraNa karate jAte haiN| usa samaya kucha AheM bharate rahate haiM, kucha kI A~khoM se A~sU kI dhArA bahatI rahatI hai, kaI phaphaka-phaphaka kara rote rahate haiM aura kitanoM ke zarIra se pAnI kI bUMdeM TapakatI rahatI haiN| usa samaya unakI A~kheM banda rahatI haiM, ceharA pIlA par3A huA rahatA hai| kucha minaToM ke rukane ke bAda tIsarA dRzya sAmane A jAtA hai| "isameM unake aMga-saMcAlana Adi kI kriyAeM aura bhI vegavatI ho jAtI haiM aura bhI adhika kSipratA lAne ke lie unameM se eka bIca meM Akara apane udAharaNa se anya sabhI ko aura adhika vega lAne ke lie protsAhita karatA hai| thor3I dera Thaharane ke bAda cauthA dRzya prArambha hotA hai / sabhI daraveza apane mAthe kI pagar3I ko utAra pheMkate haiM aura eka vRtta banAkara khar3e ho jAte haiM aura usa kamare ke cAroM ora tIvra gati se cUmane lagate haiN| bIca-bIca meM pAMva paTakate jAte haiM aura sabhI eka hI sAtha uchala par3ate haiN| yaha nRtya bar3e joroM meM 'yA allAha' aura 'yA hU~' ke nirantara uccAraNa ke sAtha calane lagatA hai| atyadhika U~ce svara meM ve cillAte rahate haiN| zeSa aura usakI bagala meM baiThane vAle unako aura bhI tIvratA ke sAtha nAcane ke lie svayaM joroM se nAcakara protsAhana dete haiN| ve isa taraha se nAcate-nAcate aisI avasthA meM pahu~cate haiM jahA~ ve pAgaloM kI nAI zekha ke hAthoM se Aga meM tapAye hue lAla lohe ke char3oM ko bar3ha-bar3ha kara lene lagate haiN| VASANA. Gk Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 zrI puSkaramuni abhinandana grantha : navama khaNDa kabhI ve use cATate haiM, kabhI pyAra se cUsate haiM, kabhI dA~toM ke bIca pakar3a lete haiM aura anta meM use muMha meM lekara ThaNDA karate haiN| jinako ye lAla tapAye hue char3a nahIM mila pAte, ve ThaNDe char3oM ko hI dIvAroM para se, jahA~ ve TaMge rahate haiM, le lete haiM aura apane hAtha-pAMva aura zarIra meM ghuser3ate haiN| cauthe dRzya kA anta hote-hote do daraveza ina char3oM ko zekha ke hAthoM meM de dete haiM / jalatI huI Aga meM ve pahale se hI vahIM para tapate rahate haiN| "usa kriyA meM kisI ke cehare para zikana yA pIr3A ke cinha nahIM diikhte| anta meM zekha pratyeka ke pAsa jAtA hai, unake ghAva para muMha se phUMkatA aura apanA thaka usa para malatA hai| usa para mantra kA pATha karatA hai aura kahatA hai ki ve jaldI hI Arogya lAbha kreNge| kahA jAtA hai ki caubIsa ghaNTe ke bAda ghAva kA koI bhI cinha nahIM raha jaataa|" jikra-jalI kA hI eka vikasita rUpa hai-'saMgIta' (smaaN)| samA~ kA artha hai tanmayatA ke sAtha sunanA / kintu sUphiyoM meM isakA artha hai saMgIta, gAyana, Adi kA aisA samasvara pATha, jisameM eka yA sabake sammilita prabhAva dvArA bhAvAviSTAvasthA utpanna ho jAya / 2 islAma meM saMgIta kI vizeSa pratiSThA na hote hue bhI sUphiyoM ne ise antardRSTi kholane kA sAdhana mAnA hai| inakA vizvAsa hai ki samA~ (saMgIta) saundarya kI prazaMsA ke lie advitIya sAdhana hai / sAMsArika saundarya kI prazaMsA parama saundarya ke lie pula kA kArya karatI hai| sUphI ko apane sAtha prakRti sundarI bhI apane saundaryasrota kA guNagAna karatI-sI dIkha par3atI hai| 'saMgIta, vAdyAdi se bhAvollAsa utpanna hone para sUphI-sAdhaka akele yA sammilita rUpa se natya karanA zurU kara dete haiM, jise 'raksa' kahate haiN|4 jaba kabbAla vividha vAdyoM ke sAtha kIrtana karate haiM to eka mAdakatA-sI chA jAtI hai| aneka ko 'hAla' (tanmayatA) A jAtA hai aura ilahAma hone lagatA hai| 55 "sUphI isa bAta meM vizvAsa karate haiM ki paramAtmA ne jagata ke sabhI prANiyoM ko apanI-apanI bhASA meM usakA guNAnuvAda karane kI zakti dI hai| isa prakAra se sRSTi kI jitanI dhvaniyA~ haiM ve stuti-vAdana kA rUpa le letI haiM / ataeva paramAtmA ne jisake antar ko khola diyA hai; aura AdhyAtmika dRSTi pradAna kI hai vaha sarvatra usakI AvAja sunatA hai| muajjina ke laya-sUravAle saMgIta ko sunakara athavA havA kI AvAja yA cir3iyoM ke sUrIle saMgIta Adi ko sunakara vaha bhAvAviSTAvasthA ko prApta ho jAtA hai| sUphI kaviyoM ne bhI bahuta jagaha kahA hai ki isa sRSTi meM Ane ke pahale; jaba AtmA, paramAtmA se alaga nahIM huA thA aura usa samaya usane jo svargIya saMgIta sunA thA; usako isa saMsAra kA saMgIta jAgrata kara detA hai / saMgIta ko suna vaha isa saMsAra se pare hokara usa svargIya saMgIta ko sunane lagatA hai aura use pUrvAvasthA (jisameM AtmA paramAtmA se alaga nahIM thA) prApta ho jAtI hai / "26 yoga kI 'kuNDalinI-cakroM' se milatA-julatA sUphImata meM 'latAyapha' kA siddhAnta bhI pracalita hai| zrI rAmapUjana tivArI ne zekha ahamada ke anusAra zarIra meM chaH avasthAnoM kA ullekha kiyA hai jo nimnalikhita haiM : (1) naphsa-isakA sthAna nAbhi ke nIce hai| (2) kalba-chAtI ke bAyIM ora avasthita hai| (3) rUha-chAtI ke dAhinI ora avasthita hai| (4) sira-kalba aura rUha ke bIca meM hai| (5) khaphI-isakA sthAna lalATa hai| (6) alphA-mastiSka meM avasthita hai| ina latIphoM ke raMgoM tathA devatAoM kI bhI kalpanA kI gayI hai| kintu ina raMgoM aura sthAnoM ke bAre meM matabhinnatA pAyI jAtI hai| sAdhaka jisa avasthA ko prApta hotA hai vaha usa raMga kA sirastrANa dhAraNa karatA hai aura usa raMga ko dekhakara usa sAdhaka kI AdhyAtmika yAtrA kI maMjila kA patA calatA hai| sAdhAraNata: rUha kA raMga harA ho jAtA hai| kahA jAtA hai ki jaise-jaise sAlika (yAtrI) Upara kI ora bar3hatA jAtA hai vaha bhinna-bhinna raMgoM ko dekhatA hai| AkhirI maMjila vaha hai jaba sampUrNa bhAva se varNahInatA A jAtI hai arthAt koI bhI raMga nahIM raha jaataa| sAdhaka usa samaya phanA kI avasthA ko prApta ho jAtA hai| ise sUphI 'Alame hairata' kahate haiN| "sUphI ke lie paramAtmA ke anavarata smaraNa dvArA ina latIphoM ko jAgrata karanA Avazyaka hai| 'jikra' Adi kI vizeSa kriyAoM dvArA sUphI eka ke bAda eka latIphe ko jAgrata karane meM samartha hotA hai aura anta meM use parama jyoti ke darzana hote haiN|" . Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUphI siddhAnta aura sAdhanA 145 . sandarbha evaM sandarbha sthala 1. sUphImata-sAdhanA aura sAhitya, rAmapUjana tivArI, pR0 166 / 2. sUphImata aura hindI sAhitya, DaoN. vimalakumAra jaina, pR0 1 / 3. sUphImata-sAdhanA aura sAhitya, rAmapUjana tivArI, pR0 172 / 4. vahI, pR0 173 / vahI, pR0 176 / 6. The Glorious Quran, S. 13, 16. 7. lbid, S. 3, 109. 8. bid, S. 3, 11. sUphImata aura hindI sAhitya-DaoN0 jaina, pR0 46 / 10. sUphImata aura hindI sAhitya, pR0 46 / 11. sUphImata-sAdhanA aura sAhitya, pR0 256 / 12. sUphImata aura hindI sAhitya, pR0 47 / The Glorious Quran, S. 62, 4 / sUphImata aura hindI sAhitya, pR0 44 / 15. sUphImata-sAdhanA aura sAhitya, pR0 316 / 16. sUphImata aura hindI sAhitya, pR076 / 17. sUphImata-sAdhanA aura sAhitya, pR0 318 / 18. vahI, pU0 317 / 16. sUphImata-sAdhanA aura sAhitya, pR0281 / 20. vahI, pR0 261 / 21. vahI, pR0 262 / 22. vahI, pR0 362 / 23. vahI, pR0355 / 24. vahI, pR0 353-54 / 25. sUphImata aura hindI sAhitya, pR0 55 / vahI, pR0 55 / vahI, pR056 / sUphImata aura hindI sAhitya, pR0 60 / 26. sUphImata-sAdhanA aura sAhitya, pR0 366 / vahI, pR0 367 para uddhRta / 31. sUphImata-sAdhanA aura sAhitya, pR0 371 / 32. vahI, pR0 373 / 33. sUphImata aura hindI sAhitya, pR0 61 / 34. sUphImata-sAdhanA aura sAhitya, pR0 375 / 35. sUphImata aura hindI sAhitya, pa061 / 36. sUphImata-sAdhanA aura sAhitya, pR0 373 / 37. vahI, pR0 376 / 38 sUphImata-sAdhanA aura sAhitya, pR0 376 / 27. 30. ***