Story Of Merchant Champaka

Author(s): Johannes Hertel
Publisher: Johannes Hertel
Catalog link: https://jainqq.org/explore/007767/1

Page #1

The Story of Merchant Campaka.
Critically edited osoby Johannes Hertel.
Introduction.
I. Weber's edition. Two recensions of the
Campaka śreşthikathānak a.
The f u which is published in the following pages was known to European scholars as early as 1883, when Prof. Albrecht Weber published the text of a single MS. of this little work in the Sitzungsberichte der Kgl. Preuß. Ak. der Wissenschaften, ph..h. Cl., p. 567 ff., with additions p. 885 ff. Besides the Sanskrit text this editor gave an introduction, emendations and explanations, a German translation and supplementary matter supplied to him chiefly by 0. von Böhtlingk, G. Bühler, J. Gildemeister, R. Köhler, E. Kuhn and E. Leumann. Böhtlingk published further corrections of Weber's text and translation in Mélanges Asiatiques. tome IX (1880-1885), pages 75 to 86 ("Tiré du Bulletin, T. XXIX', and dated 27th Sept./9th Oct. 1883).
As Weber's text, being based on a single MS., must needs be faulty in many places, I have thought it worth while to publish this pretty and well told story, which is highly interesting to students of folklore, as well as to Sanskrit scholars of the West and of the East, on a somewhat larger basis and in a way which would make it easily accessible to European and American, as well as to Indian, friends of Sanskrit literature. For the use of folklorists I give below a German translation with some references to Asintic and European off-shoots and parallels.
According to the last sentence of the text as given in Weber's MS., the author of the faith would have been a Suri named fogaita. But, as none of our other MSS. confirm this statement, which in Weber's MS. is given not in an author's prasasti, but in a simple copyist's note, the authorship of Jinakirti is very uncertain. But, even if we assume, that the author's name has been correctly handed down to us in this note, we are not
Zeitschrift der D.M.G. Bd. L.XV.

Page #2

Introduction.
entitled to identify this Jinakīrti with the pupil of Somasundarasūri (+ Samvat 1499), as does Klatt in his admirable "Specimen of a Literary-Bibliographical Jaina-Onomasticon'), p. 15. For there is no reason to assume that there has existed only one Jaina scholar of this name. At all events, the author of our story must have lived in Gujarat ) considerably before the composition of the metrical Sanskrit version which was completed in Samvat 1653 %).
To my great regret I was not granted either the use of the 3 Campaka- MSS. belonging to the upāśraya of Pophliāno Pādo in Pātan"), nor of the one MS. known from the catalogue of the upaśraya of Deblāno Pādo in Ahmedabad"). But Mr. Modi Keshavlal Premchand was kind enough to send me two copies of our story from another subdivision of the Ahmedabad Bhandar, and one from the Jain Pustakālaya in Chhani, near Baroda. A fourth MS. was forwarded to me by Shāstravishārada-Jainācārya Munirāj Shrī Dharmavijaya Sūri, of Benares; a fifth and sixth, belonging to the Deccan College library, by F. W. Thomas, and besides I used the readings of the Berlin MS. as given by Weber.
The seven MSS. just recorded contain two different texts, the prose text published in the following pages, and a metrical version, which has been made from this prose text.
The following MSS. contain the prose recension: A = Poona MS., Bhand. Cat. VIII, 718 (4 leaves, 20 lines,
from Jeypur). B = Ahmedabad Bhandar, TT° 40, nr. 80, (8 leaves, 15 lines,
not very old). C = Poona MS., Bhand. Cat. VIII, 717 (18 leaves, 11 lines,
new copy, from Pathan). D = Dharmavijaya's MS. (11 leaves, 13 lines; dated Samvat 1631). W = the Berlin MS., nr. 2017, as printed by Weber.
All these copies are paper MSS. A is in a careful old handwriting on fine thin old paper. At the end of the MS. its copyist gives his name as Pandit Bhuvana merug anin. A Bhuvanamerugaṇin is mentioned as the brother of a copyist who copied a MS. in Sam. 1706). - B shows numerous marginal additions in
1) Leipzig, O. Harrassowitz 1892. , Weber, 1. c. p. 570. Bühler, ibid. p. 885 f. 8) See below p. 3 and 8. “) R. G. Bhandarkar, Report 1887, pages 181, 186, 190.
5) Same Report, p. 239. On page 285, 80 W ATTY T is a misprint for at taatat, as Mr. Premchand kindly informs me. This, then, is quite another work a second copy of which is mentioned on p. 239, ST° 3€, nr. 00 *99TOTT. The first of these two M88. comprises 85, the second 34, leaves.
See Weber's Catalogue II, 3, p. 928, nr. 1962.

Page #3

3
Introduction.
a hand which is different from that of the copyist. The first page of this extremely faulty copy contains some short stories, the last one two small texts. C. This quite recent and rather incorrect copy has been revised by two correctors. The first is generally right in his alterations and has compared either the original from which C derives, or some MS. which very closely agreed with this original. The second corrector, writing with pencil, was not an intelligent person. Most of his alterations show that he knew very little Sanskrit. D is a good MS.
The other two MSS. contain the metrical recension. They are :
M
=
Ahmedabad Bhandar, marked as डा° ५०, nr. ३९ ( 15 leaves, 18 lines, not very old ).
m = Chhani MS., numbered as २१९ ( 10 leaves, 15 lines; dated संवत् १९६२ पोष शुक्लपचे ४ चतुर्थी भृगुवासरे).
m is very faulty and swarms with interpolations. Whereas M contains 422 stanzas (the MS. wrongly numbers 420), m numbers 479 stanzas.
This metrical version is a rather slavish versification of the prose text. It has not even a value for the restoration of difficult passages. Its author apparently had already a somewhat corrupted and interpolated prose text before him. He belonged to the Tapagaccha; his name and title was Jayavimala-gani, and he composed his work in Samvat 1658. I here give his praśasti.
तपगच्छमानसे यः सूरिः श्रीहीरविजयसूरिवरः । शुक्लद्विपचचारी स' राजितो राजहंस इव ॥ 1 तत्पट्टधारिधीरः सूरिः श्रीविजयसेन सूर्यभिधः । सो' जयतु जीवलोके यावन्मेरुर्भवेदचलः ॥ 2 तत्पादपद्मपरिमलसेवी श्रीधर्मसिंहगणिनामा । तत्पादाम्बुजसेवी जयविमलगणिर्गणे जीयात् ॥ 3 श्रीआम्रस्थलचातुर्मासिकमध्यस्थ प्रीतिविमलेन । शशिरसबाणाग्न्यब्दे' विहिताः श्लोकाचरित्रस्य ॥ 4
1) " Sam. 1583, + Sam. 1652. - In the following texts I do not give all the blunders of the MSS. ॥ 2) om. m ॥ ') m °धारिधारेः ॥
5) m स,
d) m • सूर्याभिध:. Vijayasona * Sam. 1604, + Sam. 1671. ॥ inserting fq at the end of the päda || १) M तत्पदपंकजसेवी ॥ ') M शशिरसबाणम्यूष्टे, , corr. from °ष्टो; m • बाणस्त्यब्जे ॥

Page #4

Introduction.
In order to give an idea of the versificator's capacity, I here subjoin his version of our IIId story (SS 26 to 32 excl.).
मथुरायां महीपालो राजा हरिबलाह्वयः । तस्य मन्त्री सुबुद्धिच सर्वबुद्धिनिधानकः ॥ 95 अथान्यदैकसमये पुत्री जाती योरपि । राजपुचो हरिदत्तो मन्त्रिजो मतिसागरः ॥ 96 षष्टीनिशीथसमये गतो धाता नृपालये । ललाटे राजपुत्रस्य लिखितुं लिपिकामिति ॥ 97 रूपवान्भूपतेः सूनुराखेटकी भविष्यति । तस्याखिले दिने ऽप्येको जीव: पाशे पतिष्यति ॥ 98 लिखित्वा भूपपुत्रस्य ललाटे मन्त्रिणो गहे । हंसगो ऽपि लिपीकर्तु तद्राची पुनरागतः ॥ 99 मन्त्रीशजस्त्वयमेकं काष्ठभारं वहिष्यति । निर्वाह्य तहिनं तेन शयनं च करिष्यति ॥ 100 निर्यातो मन्त्रिणो गेहालिपीकृत्य' यदा" विधिः । पृष्टो निजकरे धृत्वा रात्री प्रबुद्धमन्त्रिणा ॥ 101 कस्त्वं भो कथमायातः किं कार्य कथयात्र भो' । अहं विधिः समायातो लिपीकर्तु द्विपोतयोः ॥ 102 तव पुत्रस्य भूपस्य सूनोरख ललाटके । अक्षराणि लिखित्वाहं निर्यातो विधृतस्त्वया । 103 त्वया किं लिखितं चैव कथय त्वं पुराणग । यथा लिपीकृतं तेन वाचितं तत्पुरस्तथा ॥ 104 मन्त्रीश्वरः पुनः प्राह हे विधे कथमीदृशम् । अस्मत्कुलोचितं नैव ललाटे लिखितं त्वया ॥ 105 हे मन्त्रीश विधि: प्राह सुमेकः पर्वतो यदि । चालितो ऽपि चलेन्मन चलेनवितव्यता ॥ 106
1) m सर्वबुद्धेनि ) हंसोगोपि ॥ m लिपी कर्तु ॥ m मंत्रीराजःस्व.M मेक ॥ ) Mm गेहात लिवीकृत्य ॥ ५) m यथा )m कथया प्रभो॥ ) M लिवीकर्त (corr. from लिचो०); m लिवी कर्तुं ॥ ") m सुमेरु ॥

Page #5

Introduction.
उक्तं च ।
आरोहतु गिरिशिखर समुद्रमुल्लंघ्य यातु पातालम् । विधिलिखिताक्षरमालं फलति' कपालं न भूपालं ॥ 107 सुबुद्धिः प्राह भी धातो (?) यनाललिखितं त्वया । hits
धीबलेन तथा कुर्वे यथान्यथा भविष्यति ॥ 108 यतः । यस्य बुद्धिर्बलं तस्य' निर्बुद्धेच कुतो बलम् । वने सिंहो मदोन्मत्तः शशकेन निपातित: ॥ 109 मे प्रतिज्ञेति जानीहि करिष्ये विफलं तव । विधिः प्रोवाच मे न स्वादन्यथा लिखितं लिपी ॥ 110 विधाता मन्त्रिणा साकं वादं कृत्वा तिरो दधे ।। सुष्वाप विस्मर्तु' मन्त्री तस्य दुःस्वप्नवद्वचः ॥ 111 कियत्यपि गते काले परचक्रसमागमः । अभूत्पुर्या मथुरायां तेन सावेष्टिता पुरी ॥ 112 तेन सह पुरीस्वामी युद्ध कृत्वा मृतिं गतः । भूपमन्त्रिसुती नष्टी तत्पुरं गृहीतं परैः ॥ 118 भ्रमन्तौ भुवि भिक्षार्थ लक्ष्मीनगरमागती। व्याधालये भूपपुचो भृत्यो जात: क्षुधार्तिना' (?) ॥ 114 आखेटकं विधाय खोदर भरति दुर्भरम् । बहुक्षुधा कृशाङ्गो ऽपि संस्थितस्तत्कुटीरके ॥ 115 मन्त्रिपुचो वनात्काष्ठभारमानीय दुःखितः । दिन दिन प्रति बाढं स्वनिर्वाहं करोति सः ॥ 116 उक्तं च । जं चिय" विहिणा लिहितं चिय परिणमद सयललोयस्स" । इय जाणिऊण धीरा विहुरे” वि18 न कायरा इंति ॥ 117
4) m फलतु ॥ ) नो॥ ) m यथान्यं, om. था॥ 1) m om. the 3 following pidas r ) m जानीहेति प्रतिज्ञां मे ॥ m नैव for मे म ) रिस्मत ॥ so both the Mss.! ॥ क्षधार्तया॥ 10) Mm आनाय॥ ॥m चित्र॥1) M चित्र ॥ 13) M परणम ॥ 14 सयललोअस्स ॥ 1) M , mईय॥ 14) M जाणिउण, m जाणेविण ॥ 1) m लहुरे ॥ 1s) m व ॥

Page #6

Introduction.
उदेति' सविता रक्तो रक्तमेवावशाम्यति । संपत्तौ च विपत्तौ च महतामेकरूपता । 118
तो मन्त्री सुबुद्धिश्च धर्मस्तच समागतः । गोग काष्ठभारं वहन्दृष्टश्चात् सूनुचतुःपथे ॥ 119 किमेतत्याह' भो पुत्र क्वावस्थापि तवेदृशी। काष्ठभार समावाह्य स्खोदरं पूरयाम्यहम् ॥ 120 आत्मशक्त्या विचार्याथ सुबुद्धिर्बुद्धिवानहदि । वाग्विधैरन्यथा कर्तुं पुनः प्राह सुतं प्रति ॥ 121 चन्दनद्रुमकाष्ठानि संप्राप्नोषि' वने यदि । आनेयानि त्वया तानि काष्ठानि नापराणि भो ॥ 122 वत्स त्वं यदि नाप्नोषि काष्ठभार वने ऽखिले । तदिनं तत्र निर्वाह्य विधेयं लखनं त्वया ॥ 128 मन्त्रीश आत्मनः सूनुं संबोध्याप्रेषयद (0) वने । तद्दिने धमितो बाढं1 नो लेभे चन्दनं कुतः ॥ 124 संतस्थौ खङ्घनं कृत्वा तद्दिने तत्र मन्त्रिजः । तद्विधिरर्पयामास तख चन्दनमारकम् ॥ 125 इत भूभुजः पुचो दृग्गोचरं समागतः । मन्त्रिणालिंग्य तं बाई भाषितः सान्त्वभाषया ॥ 126 कुरु वं वचनं नाथ ममेदं ते सुखावहम् । आखेटके करी पाशे पतत्येव यदा तदा ॥ 127 बन्धनीयस्त्वया तत्र नान्यो जीव: कदाचन । मन्त्रिणेति प्रतिबोध्याखेटकार्थ विसर्जितः ॥ 128
1) Before उदेति mins यतः॥ ) M •मेवावशाम्यति, m मेवाविशाम्यति ॥ m वहत दृष्ट आत्म ॥ 1) M किमेतदित्याह । १) m शिरोवाह्य ॥ m वाग्विधेर्विफली॥ ) M संप्राप्तोषि ॥ ६) तानि del. in M and replaced by पुच ॥ M वछ, m वच्छ । 19) m ध्याख्ययद् ॥ ॥ ॥ भ्रमतो गाढं ॥ M नालेभे ॥ 1) M णालिंग्यः, m °णालिंगि ॥ m •त्येवं ॥

Page #7

Introduction.
रामः सूनुर्यदा नैव गृह्णाति हस्तिनं विना । स्वप्रतिज्ञाविधानाथ' विधिना चार्पितो गजः ॥ 129 कियत्यपि गते काले राजसूनोः सहस्रशः ।
गजा जाता मन्त्रिजस्य मिलिताः स्वर्णकोटयः ॥ 130 उक्तं च ।
3
आपदो' महतामेव महतामेव संपदः " ।
हीयते' वर्धते चन्द्रो न तु तारागण: ' क्वचित् ॥ 181 निर्जित्य वैरिणं युद्धे राजसूर्वरदन्तिभिः ।
स्वराज्यं पालयामास पेत्रीयं मन्त्रिणा सह ॥ 182
7
It will be seen at once from this specimen, that Jayavimalagani was by no means a great scholar. Metrical and very serious grammatical blunders occur in his text. In stanza 110acm has a grammatically correct reading; but this is no doubt the result of correction by some copyist; for in 114d the blunder क्षुधार्तिना has similarly been corrected in m; but the correction is as barbarous as the original reading itself.
Substantially the only difference between the prose and the metrical version is that in the latter the genius faf, as should be expected, is represented as a male. But this evidently is an alteration by Jayavimala. The text on which his versification was based must have had considerable interpolations. As in our passage the quotations 107, 109, 117, 118, 181, so in the rest of his text many others fail to occur in the prose version. The revised MS. m has even more such interpolations than M.
In one passage the immediate original from which Jayavimala made his versification seems to have been altered in a foolish manner. For the two pādas 111cd: सुष्वाप विमर्तु मन्त्री तस्व दुःखप्रवद्वचः correspond to the last words of § 27 of the prose version: सुष्वाप मन्त्री मनसीष्टदेवतां स्मरन् । विधेस्तद्वचनं न विस्मरन् ).
In no single case does the versification afford the slightest help towards correcting corrupt passages of the prose recension.
1) M स्वप्रतिज्ञां विधांनाय, corr. to our reading; m स्वप्रतिज्ञां विधानीय ॥ 2) " संपदी ॥ ३) । चापदः ॥ 4) m चीयते ॥
") m •गणाः ॥ 6) As for two corrupted Präkṛt stanzas which Jayavimala found in his prose text, cp. below p. 9, note 5. ||

Page #8

Introduction.
Hence it is certain, that the MS. which Jayavimala used was more corrupted and as we have just stated -- more interpolated than the text contained in our best MSS. of the prose recension, one of which (viz. D) is dated Sam. 1631, and hence is older than the metrical version itself. Nevertheless this MS. D derives from the author's autograph by several intermediate MSS.; see below, p. 11. Moreover, Jayavimala does not mention the name of the author of our story, evidently because in his time already this name had been forgotten. On the other hand, the last words of Jayavimala's prasasti, viz. विहिताः खोकाचरित्रस्य, without any other designation of his source, seem to imply that this afty, i. e. the prose recension of the Campakaśreşthikathānaka, was then a well-known work. From all this we may safely conclude, that the prose recension of the Campakaśreşthikathā is considerably older than the verse.
II. The MSS. used for this edition.
Our edition is based on the MSS. ABCDW mentioned above p. 2. All of them go back not directly to the MS. of the author himself, but to some intermediate copy, as they have several striking mistakes in common.
In $ 6* all our MSS. have the mistake a fu or a misunderstood correction of it (C). In $ 74, all our MSS. read u for गलरंधे न1). Cp. also s 28 AWD सीमाल., B श्रीमाल (C has a gap here) for atatao; $ 508 A 8a , BCDW
त्मनां for मनो; 85817 ABCDW विश्वासमानयति for विश्वाHatata). In § 74 10, A TT, C TH: make no sense, and T#:, the reading of BDW, does not seem to me very satisfactory either 3). In $ 76% ACDW where is scarcely correct. B omits
1) This stanza ist absent from the MSS. of the metrical version Mm. 3) The metrical vorsion rends: H faut af heyatia a II :) In the metrical version this word is missing. The whole passage there runs thus: भो भद्र को ऽत्र राजास्ति को मन्त्री कः पुरोहितः । कः श्रेष्ठी तापस: को वा कस्तलारस्तु शौल्किकः ॥ 347 स प्राह निर्विचारो ऽच राजा मन्त्री कुशीलक: [M कुशिलिकः) । पुरोहित: शिलापात: श्रेष्ठी
la om. in Mm) qatafa: (m aamutafa:1 | 348 ATTET SETattfyu ls om. in Mm) at: uage: 1 qafa sifenatsalat is om, in Mm] art muzafqat (M feat | 349 kronor

Page #9

Introduction.
this word 1). In $ 76 28 A reads ufafanu, Cafafanu, DBW गतिविशेष, whereas the genuine reading is doubtless गतिfaTQTT). In 8 772 W's reading urifat is evidently a successful correction of a blunder preserved in the other MSS.: ACD परीप्सितो, B (which usually goes with w) परीपसितो). In $ 794 ACDW read amer, B ato for "ge, and in $ 795 ACW opiut, Boute for outy, which is the reading of D, certainly a correction“).
The Prākrit stanzas SS 12 and 87 seem to have been corrupted in the common archetype of all our MSS.") That the archetype of our MSS. contained glosses, may be inferred from $11, where
færa is evidently a gloss on torfazan, or vice versa, from 518, , where सीवर्णिकमणिवर्तक is a gloss on सुवर्णकारमणि217, or vice versa; from $ 171, where a t afai A must be a gloss on avati; from $ 19 8/9, where af is a gloss on
a, or vice versa; from $ 56 beg., where foarte is a gloss on fafy (or vice versa), from $ 56 (see variants), where is a gloss on , from 75%, where ait is a gloss on Haterat, and from $ 76 40, 41, where wera is evidently a gloss on an original reading w a ard (see variants $ 76 41).
But these errors and glosses of the archetype are comparatively few in number; and hence we may perhaps conclude that this archetype was a MS, which pretty faithfully reproduced the author's wording.
No one of our MSS. has been copied from any other. CD BW form a separate group, and amongst them CD stand over against BW.
1) It is equally missing in Mm. I 2 MB T afat, m wiatri afa ) Mm att utml ) Mm FrTTafal 5) $ 12a: M ITC; b: Muets, m acts; MHETm Kit for 197; c: M Afga ta acufer, m afget a TCHET; d: M = af afta te, m = fafe at a $ 87 Mm TEHITT, then m the mark o), omitting the rest of the stanza; Mweखाण । परधणविलोवणाइणि । सव्वजहन्नो उदउ । दसगुणिउ इक्व#AUTUU

Page #10

10
Introduction.
MS. A contains a slightly enlarged text. Numerous small additions have been made in it, in order to elucidate the meaning of the respective passages. A very great number of these additions goes back to glosses of some previous MS. Every reader of our variants will verify this fact in many places. I, therefore, do not propose giving here all the proofs of my assertion. Some striking cases will be sufficient.
In § 58 5 our text reads अत्रत्यजनार्पितताम्बूलमपि, 4 अत्रत्यजनादन्तर्पिततांबूलमपि Here a gloss दत्त, which must have been written in some previous MS. over ft, has crept into the body of the compound; hence the wrong long syllable T, and the wrong short syllable, in A's reading. In § 619 a gloss चिंतितं च has been inserted in 4 after स्वपामि (so 4 for स्वfufa), i. e. in a wrong place; for the glossator must have intended its insertion after दृष्ट्वा In 8650, A ins. सुभटा after सर्वे ऽपि. But, of course, they who weep are not the murderers, but the inhabitants of the town who in the morning find the corpse of the merchant.
Wherever we remove the additions of A, we get a satisfactory text. Hence it is clear, that on the whole the group CDBW is more original than the text of A.
CD do not share the additions and they avoid most of the corruptions of A; on the other hand, they are free from several mistakes, which BW have in common. Cp. § 108 BW TT for राजा, and $ 100 BW प्रयाणं for प्रयाण. In $ 132 BW wrongly om. f, and in § 1710 Tet. In the same section 14 BW read भ्रमती for correct भ्रमन्ती, in $ 358 कृतं for कृत. In $405 they evidently wrongly insert far after . In § 592 BW read •श्रुतमरण° for • श्रुततन्मरण°, in $ 652 कृत्यम् for कृतकृत्यम्. In § 66 20 they omit T, IV leaving out a blank for two aksharas. In 8678BWread प्रभूतस्थानोपकरणेपि for प्रभूतस्थापनोपायकरणे ऽपि.
CD have a great quantity of right, and especially C of wrong readings of their own. This, and the cases just mentioned, show, that CD cannot have been copied from the immediate archetype of BW.
Marking the author's MS. with, the common archetype of our five MSS. with, the archetype of CDBW with, the

Page #11

Introduction.
archetype of CD with , the archetype of BW with thus get for our MSS. the following podigree:
, we
5
-
9
DB
In the case of A it is certain, in that of ODBW it is probable, that there have existed intermediate MSS. between them and C
.
III. Principles which have guided the editor in
the construction of the text.
The archetype , though it was not the author's MS. itself, apparently did not deviate very much from it. A's discrepancies from o are in most cases evident alterations, though, of course, in some cases A's readings may be right, and slight alterations may have taken place in ). I therefore strive to give an emended text of the archetype 7. In order to do so, I chose the MSS. of the 7-class for the basis of my text, deviating from them only where their readings were evidently wrong. In these cases I have taken into my text the readings of A, unless they too were obvious blunders. All my MSS., for instance, misunderstand the wording of 8760: सूत्रधार एव जानाति किमत्र दूषणमिति । The archetype seems to have had a wrong daņņa after stufa, and later copyists, independently of one another, supplied HH, in order to make the words fm quufafa a complete sentence. Hence we read in A: HTTfo ufafa, in CD: H HH - णमिति, and in BW किमच दूषणं ममेति. Here it is clear that the readings of CD and BW go back to a gloss HA, which had been written over gufafat in the archetype 3, and which
2) In § 15, for instance, the metre shows tuat A's reading is the best, whereas the insertions of C (apa), WD (
a t) and B (corrupt: Saya) go back to what was originally a gloss.

Page #12

12
Introduction.
subsequently crept into the text in slightly different places in E on the one hand, and in on the other. Consequently A# had to be removed from the text as it evidently did not belong to the archetype C, though all our MSS. support it.
Wherever a good reading is supported by either A and C or D, or A and B or W, this reading must be put into the text.
In one case only I have thought it necessary to deviate from this principle. The name of Campaka's enemy is given in the first part of our tale by all my MSS. as gta or -- corrupted – as वृद्धदत्त. The metrical version of our text has the form वृद्धदत्त, MS. C the forms वृद्धिदत्त and वृद्धदत्त throughout the text, whereas the other MSS. replace it by the form वाधू (or वाधूदत्त $ 53* ABW) in the second part of the story. D writes afect, वाधू, वाधूदत्त and वधूदत्त. In 8 32 2 the form वाधू appears for the first time in BW, whereas A retains here and in the following sections the form Em. In 391 a blending of quę and
atŲ - as the form TUZT just mentioned - appears in A in the form वृद्धोर प्य° (BW वाधूरप्य°), and henceforth ABW agree in the exclusive use of the form aty to the end of the tale. The author of the UT was a careful writer. He strictly observed the rules of grammar, his text is free from Prākritisms; his language, like that of most Jain writers of Gujarat, is only occasionally influenced by the style and the vocabulary of his mother tongue). It is not likely that such an author should have employed two forms for the name of the same person. Either the Sanskrit, or the vernacular form must have originated in a gloss, and, as agrees with the metrical version in giving the Sanskrit form of the name throughout, I follow C in this case even against ABW and occasionally D. But it is possible, too, that the Gujarati-form वाधू at the side of साधुदत्त and साधू, the name of Vyddhidatta's brother, goes back to the author himself?). If this view be right, gfect or 757 must originate in a gloss, and should be removed from the first part of the text, though all our MSS. support it here.
1) Bühler, AKPAW. 1883, p. 885 f.
9 This is Windisch's opinion, 1. c. p. 889. But I cannot believe with Weber (1. c. p. 577, n. 2) and Windisch (1. c. p. 889), that the first and the second part of our story go back to different authors.

Page #13

13
Introduction.
For the convenience of quoting my text I give the numbers of its tales in Roman figures in the margin. These figures are included between brackets after an emboxed story, where the main story continues. For the same reason I have divided the body of the text into 90 sections (S), the numbers of which are similarly given in the margin, but in Arabic figures.
My critical notes contain not only the complete variants of my MSS., but also a great part of their blunders. No serious mistake has been omitted in the varia lectio. For these blunders, the mention of which might seem to uncritical readers at first sight superfluous, are of the highest value to the scholar, inasmuch as they give him the key to the relations which exist between the different MSS., and as they often afford the very basis for critical work). A later editor who perhaps will have more and better MSS. than I, will be enabled, by studying and comparing with the readings of his materials the blunders recorded in my notes, to insert his own MSS. in their right place in the pedigree given above, and in case his MSS. show no relation whatsoever to , to give a text which comes nearer to the MS. written by the author himself than my present edition. It would, however, have been impossible to note down all the blunders of my MSS., especially those of the very faulty copies B and C. Clerical errors as प्राहः, अथ:, °सक्त्या for •शक्त्या, सुतस्स for सुतस्य (a Prakritism of the copyist's), लगने for लमे, स्वयं for स्त्रियं प्रतिहं for प्रत्यहं, द्वयो ऽपि for द्वयोरपि and the like I have neglected in my notes, wherever they occur in one single MS. and in cases where they cannot give rise to any new reading. In § 54 I therefore give from B the clerical error the right reading
1) In this respect I may mention the fact, that it was before all by obvious blunders which had passed from MS. to MS. and from recension to recension that it was possible to clear up the history of the Sanskrit Pañcatantra. A learned scholar like Gopal Raghunatha Nandargikar in his edition of Kalidasa's Raghuvamsa (Bombay 1891) p. 5 says: 'On the other hand, some European Sanskritists, particularly those who are not perfect masters of their subject and are nevertheless conscientious, follow a different rule [viz. different from that laid down by Max Mueller]: they jot down all the blunders they meet with, not excepting printers' mistakes, as varietas lectionis. In very ancient, and in archaic, unintelligible works, such as the Vedas and Chanda's poems [!], this is ordinarily a safe rule to follow, but, strictly enforced, it results in a Chinese tailor's work, copying patch and all. It cannot lay claim to the credit of intelligent critical editing.' To these word. I beg to object, that the texts of the Vedas are known to be handed down with considerably greater accuracy than mediaeval texts, especially mediaeval prose texts. For the Veda was believed to be a divine literature, whereas in profane works most copyists permitted themselves slight or even serious alterations. Very often a blunder leads to the original reading, whereas correct readings are often the result of conjectural restoration of a faulty passage. For conjectural criticism was practiced by the mediaeval pandits as well as by European editors.

Page #14

Introduction. I. Story of Merchant Campaka.
being ततच as some scribe copying B might have corrected this तच्च to इतश्च; and in $ 892 I give the faulty reading भार्यासुतो, which some copyist might have corrected to सभार्यासुती . On the other hand I have neglected most of the numerous marginal and other additions made by later hands, especially the numerous stanzas written on the margins of B. For these additions are clearly not taken from a genuine, or even from any, MS. of our T. As to the corrections entered by later hands in my MSS., I give them, wherever they are good; in these cases, of course, I always explicitly state the fact that these emendations go back not to the copyist himself, but to some later corrector. The Chief Librarian of the East India Office, London, Mr. F. W. Thomas, kindly revised the above lines in respect of their style. Moreover, he as well as Shastravisharada Jaināchārya Shri Dharmavijaya Suri of Benares, and Mr. Premchand Keshavlal Mody, B. A., of Ahmedabad, provided me with the MSS. on which my edition is based. The Sādhu Indra Vijaya, senior disciple to Dharma Vijaya Süri, kindly explained me the expressions श्रीकरणाध्यक्ष ($ 740), खटीक, and झगटक (in the Sanskrit texts printed in the introduction to the German translation); he gave me his opinion on रस ( 7410), and confirmed my explication of वैज्ञानशालिक ($ 115 ). I here express my sincere feelings of gratitude for the kind help afforded to me by these gentlemen.
14
॥ अर्हम् ॥'
10
16
I. 1 चम्पा नाम नगरी सौगन्धिक[गान्धिक] ताम्बूलिककान्दविक सुवर्णकारमणिकार[सौवर्णिकंमणिवर्तकं ] नाणवर्तक सुखभक्षिकाकारं कणापणिकदूष्यकचर्मकारंकांस्यकारमालाकारसूत्रधारं घृतापणिकतै लिकसौचिककार्पासिकभाण्डशालिककाष्ठशालिकरज कपट्टिकवेज्ञान शालिक तन्तुवार्यप्रभृति - चतुरशीतिचतुष्पथरमणीया । तत्र सामन्तपालो राजा । तत्र" वृद्धिदत्तो व्यवहारी । तस्य च " सुवर्णानां षणवतिकोटयो ऽभीष्टदेवतावद्देवतापवरके पूज्यन्ते । स च नित्यं कुसीदत्वेन" प्रतिवर्ष कर्णघृतलादिसंग्रहावसरविक्रयणेन स्थावरक्रयाणकस्थापनया बहुमूल्य मुक्ताफलरत्नक्रयादिना च वित्तमर्जयामास । तथापि देवगुरुपूजातिथिस त्कारादिसुकृतरहितत्वेन निजं मनुजजन्म" व्यर्थयामास ।
20 21
26
अन्यदा पाश्चात्यरात्री' जागरूको यो ऽस्या लक्ष्म्या भोक्ता
7

Page #15

I. Story of dc. II. Rāvana unable to overcome Destiny. 15 सो वततारेत्यदृष्टवची ऽश्रौषीत् । अहो किमेतदिति संधान्तो ममापत्रस्य को ऽप्यन्यो ऽस्थाः श्रियो भोक्ता भावीति दध्यौ । एवं दिनत्रयं नित्यं' शुश्राव ।
अन्यदा' गोचदेव्याः पूजां विधाय तस्याः पुरः कुशस्रस्तरे विहितोपवास: शयितः । सप्तमे चोपवासे देवी प्रत्यक्षा जाता प्रोवाच' । हे व्यवहारिन् । सत्यमेव तददृष्टवचनम् । अवतीर्ण एव त्वलक्ष्मीभोक्ता । किं करोमि । मयाप्यच किमपि न स्यात् । बलीयसी भवितव्यता । श्रेष्ठी प्राह' । तर्हि क्वावतीर्णो ऽस्ति स इति। वद । देव्युवाच । काम्पील्यपुरे त्रिविक्रमगृहे" पुष्पश्रीनाम्या" दास्था:15 कुक्षौ । इत्यभिधाय" तिरो ऽधत्त ।
अथ प्रात: पारणं विधाय श्रेष्ठी लघुधाचा साधुदत्तनाम्ना सह विचारं चकार । सर्व तद्देवतावचः प्रोवाच । तच्छ्रुत्वा' साधुदत्तः प्राह' । बान्धव । यदि देवैरिदमुक्तम् । तर्हि सत्यमेव । बलीयसी भवितव्यता । मा विषादीः" । अत्र केनापि किमपि न स्यात्' । वृद्धिदत्तो' भाणीत् । वत्स । यद्यपि भवितव्यतानाशो न स्यात् । तथापि पुरुषः पुरुषकारो' न मोक्तव्यः । यत: पुरुषकारे कोटिं। प्राप्ते भवितव्यताप्यन्यथा स्यात् । यदुक्तम् ।
उद्यमः' साहसं धैर्य बलं बुद्धिपराक्रमी' । षडेते यस्य विद्यन्ते तस्य दैवो ऽपि शङ्कते ॥ इति । साधुदत्तो ऽभ्यधात् ।' बन्धो । दैववशेन भवितव्यताया अन्यथाकरणाय यदि शक्तैरप्युपक्रम्यते । तथापि क्लेश एव । न साध्यसिद्धिः । यदुक्तम् ।
देवमुल्लङ्य यत्कार्य क्रियते फलवन्न तत् ।
सरोम्मश्चातकेनात्तं गलरन्धे न गच्छति ॥ अवार्थे शृणु
कथानकम् ॥ रत्नस्थलनगरे रत्नसेनो राजा । पुत्रो रत्नदत्तो ७२कलाप्रवीणः । अथ राजा कुमारस्थानुरूपंकन्याविलोकनाय कुमाररूपालंकृतं पटं जन्मपत्रिकां चार्पयित्वा षोडश २' मन्त्रिणश्चतसृषु दिक्षु प्राहिणोत । ततश्चानुरूपां" कन्यां क्वाप्यलब्ध्वा केवलं प्रयासरस्थमनुभवन्तः पूर्वा

Page #16

10
16
II. Rāvana unable to overcome Destiny. दिभ्यो व्यावृत्ता नृत्ये जायमाने नर्तक्यास्वालमेलविस्मरण वात्मानमकृतार्थ मन्यमानाः स्वपुरमागताः । अथ ये सचिवा:13 १६ कीबेरी दिशमभिचलिताः । ते" धमन्तो गङ्गातटे चन्द्रस्खलं नगर प्राप्ताः । तत्र" चन्द्रसेनो राजा । तस्य चन्द्रावती कन्या ६४कलाकुशला दिव्यरूपपाचम् । अथ तैर्मन्त्रिभिर्दर्शितः कुमाररुपपटो" जन्मपत्रिका च । ततो राजा स्वपुची तचाहता समायाता । उभयोरपि योग्यता दृष्टा । तचाहता" गणका लनग्रहणार्थम् । ते हि द्वादश वर्षाणि शोधयित्वा प्राहुः । राजन् । अब्बतनादिनात्सप्तदशदिने" यादृशं लग्नमस्ति । तादृशं १२वर्षमध्ये नास्ति । राजोवाच । दूरे वरः । लन वासन्नम् । अत्र क उपायः । मन्त्रिण: प्राहुः । उष्ट्रिका: पवनवेगा रक्तवर्णाः प्रेष्यन्ते । ताभिः शीघ्र कुमारमेवैकमत्रानयत ।
ततो राजा तथेति प्रतिपद्योष्ट्रिकाभिः पवनवेगाभिस्ते मन्त्रिणः प्रहिताः । दिनपञ्चकेन ते स्वनगर' प्रापुः । रत्नसेनो ऽपि रांजा' कन्यारूपपटविलोकनात्संजातप्रमोदः कुमारं तैरेव मन्त्रिभिः सह ताभिरष्ट्रिकाभिः प्रथाणसज्जमकरोत् । है इतच लङ्कायां रावणो राजा । तस्य ४सहस्रा अक्षौहिण्यः । १८ कोटयो वादित्राणाम् । इन्द्रादयो देवाः सलोकपालाः सेवकाः । - अच रावणऋद्धिवर्णनम् -' । तेनान्यदा नैमित्तिक: पृष्टः । मम मृत्युः कथं कुतो वा' भावीति । स प्राह । रामलक्ष्मणहस्तात्तव मृत्युः । तो चायोध्यायां दशरथस्य पुत्रौ भविष्यतः । ततो रावणः स्वमन्त्रिभिः सह" विचारमकरोत् । एतदन्यथा कथमपि स्यादिति । मन्त्रिणः प्राहुः । भाव्यस्य कथमन्यथात्वम् । यतः ।।
विहि भंजावर विहि घडइ विहि घडिउं भंजे । मुहिउ' लोउ तडप्फडह जं विहि कर तं हो ॥
रावणः सगर्वम् । हहो । किं विधिना पुरुषोत्तमानाम् । पौरुषमेव प्रमाणम् । नैमित्तिकः प्राह । राजन् । मैवं वादीः ।'
चन्द्रस्खलरत्नस्थलनगरनृपापत्यसंगमो भावी । अब्बतनाहादिवसे सप्तदशे' ह्यस्ति मध्याहे ॥ तं विघटयितुं शक्तस्त्वं वान्यो' वा महत्तरः कोऽपि । सज्जीभवतु स नूनं संधा' शुद्धा मयेह कृता ॥

Page #17

II. Rāvana unable to overcome Destiny.
इतच रावणस्तद्विधिनियोगान्यथाकरणाय चन्द्रावतीकन्यां रक्षोयेनापाहारयत् । तत्रानीता च तेन । ततो रावणो विद्यादेवीं कांचनादिदेश यथा । तिमिगिलीरूपं पर्वतप्रायं कृत्वा लग्नदिनावधि' भक्ष्यपेयताम्बूलमन्यदपि कार्यकारि वस्तु चन्द्रावतीं' चैता' कन्यां दन्तमयमहत्तरमञ्जूषायां प्रक्षिप्य तां मञ्जूषां स्ववदनमध्ये स्थापयित्वा च गङ्गासागरसंगमान्तराले" जलमध्ये तिष्ठ सप्तदशदिनावधि । ततः सा रावणादेशं तथैव चक्रे ।।
ततो रावणस्तक्षकनागं' [व्यन्तरदेवविशेषम्] आकार्यादिदेश यथा। रत्नदत्तकुमार चन्द्रावतीकन्याविवाहाय सज्जीभवन्तं यात्वा दश । ततस्तेन रत्नदत्तकुमारो दष्टः । मान्त्रिका आहूताः । कृतास्तैः शतशो विषचिकित्साप्रकाराः । परं गुणः को ऽपि न जातः । अथ विषमूर्जी पाण्मासिकी शास्त्रे प्रोक्ता । अतो जलमध्ये प्रवाह्यते ऽसौ । नाग्निसंस्कारेण' दह्यते । इति विज्ञवचसा राज्ञा पुरुषप्रमाणपेटायां' क्षिप्त्वा गङ्गायां कुमार: प्रवाहितः । सा च पेटा जलमध्ये 18 भ्रमन्ती" भाव्यवशात्तस्यास्तिमः पार्श्व प्राप ।
इतच तिमिंगिलीदेवतापि' भवितव्यतावशात्सप्तदशे दिवसे विस्मृतयथादिष्टकर्तव्या लमदिनप्रभातकाले खिन्नास्येतावद्दिनमुखान्तर्निहितयानया मञ्जूषया । चलितुमपि न शक्ता' । संप्रति मुहूर्तमेकं मञ्जूषां बहिर्विमुच्य गङ्गासागरे क्रीडां करोमि । इति ध्यावा मञ्जूषां मुखादहिश्चकार । आसन्नद्वीप मुमोच । तस्या द्वारमुडाव्य वत्से' मुहर्तमेकमहं जले क्रीडां करोमि । तावता भवतो क्षणं जलधितटे क्रीडतु । इत्युदीर्य गता क्रीडायै तिमिंगिलीदेवी ।
अत्रान्तरे सा मञ्जूषा पवनप्रणुन्ना तत्रायाता' कन्यया कौतुकादुधारिता । दृष्टो मध्ये विषमूर्छितः कुमारः । विषापहारिमणिरमणीयस्वमुद्रिकाजलेन सिक्तो जातः सचेतन: कुमारः । अये पटलिखितरूपसादृश्योपलम्भान्मन्ये' रत्नदत्तकुमारी ऽयं यस्मै पिचाहं दत्तेति जहर्ष कन्या । कुमारो ऽप्यद्य [संप्रति आवयोर्विवाहलग्नमिति' मिथ: स्वस्वकथां कथयित्वा गान्धर्वविवाहरीत्या' पाणिग्रहणमकाम् ।
अथ कियन्त्यपि' जात्यान्यामलकप्रमाणानि मुक्ताफलानि* रत्नाZeitschrift der D. M.G. Bd. Lxv.
7
*

Page #18

18 II. Rāvana do. -- (I.) – III. Clever minister outwits Destiny. न्यपि जलधितटपतितानि संगृह्य तिमिगिलीसमागमनवेला' ज्ञावा मञ्जूषामध्ये द्वावपि बद्धवस्त्राञ्चलो प्रविष्टौ । द्वारं च पिहितम् । समायाता तिमिंगिलीदेवी' । वत्से । मध्ये तिष्ठसि । इत्युक्त कन्या प्राह । मातः । सुखेनास्मि मध्ये' । ततः सा तां मञ्जूषां तथैव मुखान्त: स्थापयामास ।
इतच रावणेन नैमित्तिक: प्रोक्तः । मया भाव्यमपि तयोः पाणिग्रहणं टालितम् ।' त्वचो ऽन्यथा जातम् । तत आनायिता सा तिमिंगिलीरूपा देवी । बहिष्कृता मञ्जूषोडारिता च । दिव्यरूपेण तेन सनाथां सकङ्कणकरां तां दृष्ट्वा विस्थिताः सर्वे । निजवृत्तान्तं कथयामासतुस्तौ रावणस्य पुरस्तात् । ततो भाव्यमन्यथा' न भवतीति दशमुखो ऽपि निश्चिकाय ।
श्री अथ सत्कृत्य विसृष्टः कुमारः सकलचो ऽपि रावणप्रहितर्विद्या'धरैर्नीतः स्वपुरे मिलित: पित्रादीनाम । जातः परमानन्दः ॥
28
इति कथयित्वा विरते साधुदत्तव्यवहारिण्युपक्रमवादी' वृद्धिदत्त: प्राह । नायमेकान्तः । उपक्रमो ऽपि प्रमाणम् । यतः ।
उद्योगिनं पुरुषसिंहमुपैति लक्ष्मीदैवं तु देवमिति कापुरुषा वदन्ति । दैवं निहत्य कुरु पौरुषमात्मशक्त्या यत्ने कृते यदि न सिध्यति को ऽत्र दोषः ॥
अच
दृष्टान्तः श्रूयताम।
मथुरायां हरिबलो' राजा । सुबुद्धिमन्त्री सर्वबुद्धिनिधानम् । अन्यदा समकालमेकस्मिन्नेव लगे राज्ञः प्रधानस्य च पुत्रो जातः । राजपुत्रस्य हरिदत्त इति नाम । मन्त्रिपुत्रस्य मतिसागर इति च ।
अन्यदा षष्टीजागरणमहे निशीथसमये' कामपि स्त्रियं व्यन्तरीसदृशाकारां स्वगृहानिर्यान्तीं दृष्ट्वा मन्त्री केनापि प्रयोजनेन प्रबुद्धः । तां करे धृत्वा जगी । भद्रे । का त्वम् । सा प्राह । मन्त्रिन् । विधि
7
.
.

Page #19

III. Clever minister outwits Destiny.
19 रिति प्रसिद्धनानी व्यन्तरीदेवताहम् । द्वयोरपि कुमारयोरद्य कपाले ऽक्षरलिखनायाचायाता' । लिखितान्यक्षराणि । संप्रति यान्त्यस्मि । मन्त्रिणोक्तम् । किं लिखितमस्ति त्वया । साभ्यधात् । अयमाखेटककर्ता' भावी । प्रतिदिवसं मृगयायामेक' एव जीवः पतिष्यतीति राज्ञः सुतस्य ललाटे । तथासौ काष्ठवाहको भावी । प्रतिदिनं चैक" एव काष्ठभारः शिरोवाह्य एव संपत्स्यते । नाधिक इति मन्त्रिणः सुतस्य भाले चाक्षराणि लिखितानि मया । इति व्यन्तर्या" प्रोक्त मन्त्री प्राह । हे विधे । कथमनीदृशं द्वयोरपि कुलानुचितं त्वया लिखितम् ।" विधिः प्राह ।18 मन्त्रिन । एवंविधैवानयोर्भवितव्यता । न हि केनापि लङ्घयितुं शक्यते । मन्त्री जगौ । तथा यतिष्ये स्वबुद्धिबलेन । यथा त्वया लिखितं सर्वमन्यथैव भविष्यतीति प्रतिज्ञा । त्वया पुन: स्वप्रतिज्ञानिर्वहणे यतनीयम् । यावदेतयोर्भाले लिखितमस्ति । तावत्प्रत्यहं संपादनीयम् । धष्टप्रतिज्ञा हास्वमाप्स्यसि । किमत्र कीटो मनुजः करिष्यसि खमित्युदित्वाथ विधिस्तिरो दधे । सुष्वाप मन्त्री मनसीष्टदेवतां स्मरन । विधेस्तद्वचनं न विस्मरन् ।
अथ तत्र पुरे ऽन्यदा सीमान्तभूपालसैन्यं च प्राप । हरिबलो' राजा चिरं शराशरि खड्गाखगि कुन्ताकुन्ति युद्धं कृत्वा प्राणांस्तत्याज । गृहीतं पुरं वैरिभिः । तदा चावसरं प्राप्य हरिदत्तमतिसागरौ नष्टी भुवि भ्रमन्ती भिक्षया निर्वहन्ती' लक्ष्मीपुरं प्राप्ती । राजपुत्रो व्याधगृहे गतस्तेषां भृत्यो जातः । अन्यदाखेटकं कुर्वन्पृथक्कुटीरकं कृत्वा स्थितः । मन्त्रिपुत्रो ऽपि काष्ठभारं वनादानीय" स्वनिर्वाहमतनोत् । कथं विधेरक्षराख्यन्यथा स्युः ।।
इतश्च मुबुद्धिमन्यपि भुवि भ्रमस्तच पुरे समायातः । दृष्टः स्वपुत्रः काष्ठभार वहन्पृष्टश्च । किमेतदिति । स प्राह । तात । प्रातर्वने यामि । घटीं वा याम वा सर्व वा दिनमुपक्रम कुर्वे । तथाप्येक एव शिरोवाह्यः काष्ठभारः प्राप्यते । नाधिकः । एतावतापि' निर्वाहः स्यात् । मन्त्री स्वबुद्ध्या विचार्य विधिविलसितमन्यथा कर्तु प्राह । वत्स । यदि वने' चन्दनकाष्ठानां भारं प्राप्नोषि । तदा' तानि त्वया नेयानि । नापराणि । यदि न प्राप्यन्ते तानि ।

Page #20

20 III. Clever minister dc. (1.) Story of Merchant Campaka. तदा लङ्घनं कार्यम् । तव हत्या मम । तेन तथा प्रतिपन्नम् । एवं राजपुचस्य1 मिलितस्य" प्रोक्तं मन्त्रिणा । वत्स । यद्याखेटके' तव पाशे हस्ती पतति । तदा संबन्धनीयः । न मृगादयः । तेनापि तथा प्रतिपन्नम् ।22 ___ द्वावपि तथैव चक्रतुः । संध्यासमये ऽपि जाते बुभुक्षाक्षामो ऽपि मन्त्रिपुत्रश्चन्दनमारमेव गवेषते स्म । नापराणि काष्ठानि गृह्णाति स्म । तदा विधिना व्यन्तरदेवतया स्वप्रतिज्ञापूरणाकुलया कुतो ऽपि संपादितचान्दनो' भारः । राजपुत्रस्य च पाशे पातितो महागजः । तौ पुरमध्ये गती विक्रीय बहु द्रव्यमार्जयताम् । एवं प्रत्यहं कुरुतः स्म । जाती महर्द्धिको । हृष्टो मन्त्री।
राजपुत्रस्य कियतापि कालेन सहस्रं गजा जाताः । मन्त्रिपुत्रस्य तु' सुवर्णकोटयः । ततो ऽन्यदा मन्त्रिबुद्ध्या द्रव्यबलेन दन्तिसैन्यसंपत्त्या च वैरिणो निर्जित्य हरिदत्तादयः प्राप्ता मथुरायाम् । प्राप्तं च साम्राज्यम् । हृष्टो मन्त्री स्वबुद्धिबलेन विधिलिखितस्यान्यथाकरणात् ॥
32
तत उच्यते । उद्योगिनं पुरुषसिंहमुपैति लक्ष्मीरिति । अथ वृद्धिदत्तमहेभ्यो ऽपि स्वधातरं प्रति प्रोवाच । बान्धवः । यथा तेन मन्त्रिणा स्वोपक्रमफलं प्राप्तम् । तथाहमपि स्वोपक्रमफलं प्राप्स्यामि । विलोकनीयं भवता ।।
अथ खरोष्ट्रबलीवर्दशकटादिसार्थ' कृत्वा वृद्धिदत्तमहेभ्यः काम्पील्यपुरं प्राप । क्रयाणकक्रयविक्रयादिष्वाप्तानियोज्य स्वयं त्रिविक्रमगृहं गतः । त्रिविक्रमो ऽपि कृताभ्युत्थानांदिप्रतिपत्तिर्मणिमौक्तिकप्रवालादिप्रधानवस्तुसत्तां' निजां ज्ञापयन्कृतार्थाः स्मो भवदर्शनेनेति सविनयं स्वहस्तेनासनं ददौ । प्रयाणकालावधि युष्माभिरव" गृहे कुटुम्बवृत्त्या स्थेयमिति चावादीत् ।
एह्यागच्छ समाविशासनमिदं प्रीतो ऽस्मि ते दर्शनाका वार्ता पुरि दुर्बलो ऽसि च कथं कस्माच्चिराइंश्यसे । इत्येवं गृहमागतं प्रणयिनं ये भाषयन्त्यादरातेषां युक्तमशङ्कितेन मनसा गन्तुं गृहे सर्वदा ॥

Page #21

21
(I.) Story of Merchant Campaka. 26 वृद्धिदत्तो ऽपि तदाग्रहात्तत्रैव कृतभोजनासनशयनादिर्वस्त्राभ
रणप्रभृत्यपूर्ववस्तुप्रदानेन त्रिविक्रमस्य पत्नीपुत्रपुचीदासदासीप्रभृतिपरिवारं सगी पुष्पश्रीदासीं च विशेषतः प्रत्यहं संमानदानादिनावर्जयन् सुखेन चतुरो मासान्स्थितः । द्वयोरपि जाता दृढा मैत्री।
अथ संपन्नक्रयविक्रयः स्वपुरी गन्तुकामस्त्रिविक्रममापपृच्छे । त्रिविक्रमः प्राह ।
मा गा इत्वपमङ्गलं व्रज इति स्नेहेन हीनं वचस्तिष्ठेति प्रभुता यथारुचि कुरु त्वं साप्युदासीनता । तत्किं सांप्रतमाचरामि भवतस्तत्सोपचारं वचः स्मर्तव्या वयमादरेण भवता' यावत्पुनदर्शनम् ॥ यूयं स्वां नगरी गृहान्तरमिव प्राप्तुं प्रयाणोन्मुखा' वर्तध्ये ऽश्वरथोष्ट्रगोषु रुचिरं यद्भरिरत्नेषु वा । उत्कृष्टानि च यानि भूषणकृते वस्त्रेषु वान्यत्तथा" यत्किंचित्कतिचिद्दिनस्मरणकगृहीत' मत्तुष्टये ॥
वृद्धिदत्तो ऽप्यभ्यधात् । सखे । यन्मम गृहे । तत्सर्व तव तुध्यर्थमेव । प्रसादलेखैः कृतार्थता सततं विधेया । तथापि यदि भवतो महानिर्बन्धः । तदासी' विचक्षणा चित्तज्ञा पुष्पश्रीदासी मार्गे अन्नपाकस्नानकरणादिनिपुणा प्रहीयताम" । स्वपुरप्राप्यनन्तरं शीघ्रं पश्चात्प्रस्थापयिष्यते । त्रिविक्रमो ऽपि निविडदाक्षिण्यात्पूज्यासी मदिरहासहा शीघ्र प्रहितव्येत्यभिधाय तां तौ समर्पयामास । ___अथ वृद्धिदत्तस्तया' दास्था सह रथाधिरूढश्चचाल । अन्यदोज्जयिनीसमीपे पापकर्मेच्छया सार्थात्पश्चाब्रूय विजने' दासी रथात्पातयित्वा चरणेन तस्या उदर निर्दयं परिमृद्य श्वासनिरोधेन' विनाशयामास । ततो राजनिग्रहभयव्याकुलतया शीघ्रमग्रत: प्रस्थितो मिलित: सार्थस्य । दासी शरीरचिन्तामिषं कृत्वा क्वापि गता विलोकितापि" न दृष्टेत्युत्तरं सार्थकानां पृच्छतामकार्षीत" । लेखप्रेषणेन त्रिविक्रमस्थापि तथैव ज्ञापयामास ।
अथ वृद्धिदत्तः' स्ववैरिविनाशात्प्रमुदितस्वान्तः स्वां पुरीमाससाद । तस्य च कौतुकदेवीभार्यायां' तिलोत्तमा कन्या जाता'६४कलाकुशला । अथ दास्था उदरात्तदा जीवन्नेव गर्भो नि:ससार ।

Page #22

22
(I.) Story of Merchant Campaka. अचान्तरे चोज्जयिनीवासिनी काचिदृद्धा केनापि कार्येण ग्रामान्तरं गता तेनैव पथा चलिता । तस्याः सार्थेनान्या अपि त्रिचतुराः स्त्रियः' तचायाताः । जीवन्तं बालकं दृष्ट्वा वृद्धा' प्राह ।10 धिक्केनापि चण्डालकर्मणासौ प्रमदा व्यापादिता । न चौराणामिदं कर्म सुवर्णाभरणानामग्रहणात्" । अथ
अनाथचैत्योद्धरणम्' अनाथवृत्तिरक्षणम 43 महते पुण्यायेति बालममुं स्वपुत्रवत्यालयिष्यामि ।
तत आभरणानि दास्था' अभ्य उत्तार्य ग्रन्थी बद्धा बालक च लात्वोज्जयिनीमायाता वृद्धा । राज्ञः समग्रं वृत्तान्तं न्यवेदयच्च' । राजा प्राह । वृद्धे । मत्पुत्र वायं बालकस्त्वया पालनीयः । समग्रं स्वरूपं सर्वावसरज' च कथयेः । ततो राज्ञा दास्या अप्रिसंस्कारः कारितः ।
अथ च तस्य बालस्य' वृद्धया प्रौढोत्सवपूर्वकं चम्पक इति नाम दत्तम् । तस्य च सर्वामपि चिन्तां राजा चकार । लेखशालायां राज्ञा समहोत्सवं मुक्तः स्वल्पैरेव दिने: पूर्वपुण्यानुभावात ७२कलाकुशलो जातः ।
अन्यदा' लेखशालायामुक्तिप्रत्युक्तिचालनाप्रत्यवस्थानावसरे चम्पकेन निर्जितैः सवैलेखशालकैः सह कलहे जायमाने रे निष्पितृक । किं मिथ्या गर्व वहसीत्युक्ते किंचिद्नो मनसि स्वमन्दिरमागत्य जननी प्रति प्राह । अम्ब । किं मम पितुर्नाम । ततो वृद्धा सर्व स्वरूपं यथावृत्तमाख्यातवती ।
अथ यौवनं' प्राप्तः मापादेशात क्रयविक्रयादि कुर्वाण: स्वल्परेव दिनैश्चतुर्दशस्वर्णकोटीरुपार्जयत् । तस्य च गुणैरावर्जिताः सर्वे' व्यवहारिणो मित्रतामगुः ।।
अन्यदा को ऽपि चम्पकस्य मिर्च व्यवहारी चम्पासमीपे क्वापि ग्रामे स्वपुत्रस्य जन्ययात्रायां यियासुः स्नेहतशम्पकं सहाकारयत् । प्राप्तास्तत्र जन्याः । इतश्च तत्र कन्यापित्रा मित्रत्वादाकारितो वृद्धिदत्तमहेभ्यो ऽपि समागात् । संजाते पाणिग्रहणमहे ऽद्यापि स्थितायां जन्यायामन्यदा पुरावहिर्वाप्यां दन्तधावनं कुर्वाणश्चम्पको वृद्धिदत्तमहेभ्येन दृष्टः । अचिन्ति च । को ऽयं देवकुमाराकारः । ततो द्वयो

Page #23

(I.) Story of Merchant Campalea.
23 रपि क्षणं गीतकाव्यादिगोष्ठी जाता । वृद्धिदत्तस्तस्य' चातुर्य रूपं सौभाग्यं च दृष्ट्वा" दध्यौ । एवंविधश्चेन्मत्पुत्र्या" वरः स्वात् । तदा वरम् । ततः पृच्छाम्य, कुलनामवंशस्थानादि । अथ चाप्रावीत् । चम्पको ऽपि मौग्ध्यात्सर्वं यथास्थितमेव वृद्धापाधै ज्ञातं कथयामास । वृद्धिदत्तो" दध्यौ । अहह । स एवायं मल्लक्ष्मीभोकृत्वेन यो देव्या18 प्रोक्तः । मया तदा भयव्याकुलत्वेन भाव्यवशाहास्येव विनाशिता । न पुनरुदरविदारणादिना" पृथक्कृत्य तथा गर्भः । ततो ऽयं सांप्रतमीदृम्वया जातः । न विनष्टमद्यापि किमपि । अधुनावासी मु. साध: । विशालायां पुनर्गतः प्रभूतसुहृत्संपत्त्या दुःसाधो भावी । कः पुनर्नुहत्यादौ दोषः । अग्रे ऽप्यस्य जनन्या" हत्यास्ति । ततः कर्दम: कर्दमाय मिलतु । मलिनपरिधानस्य मलिनमुत्तरीयं भवतु । संप्रत्येव केनापि कपटेना, मारयामि ।
इति ध्यात्वा चम्पकं प्राह' । वत्स । वं मम पार्श्व एव तिष्ठ । स्वल्पैरेव दिनस्तव बहुवर्णकोटिलाभो भावी । पञ्चादपि स्वपुरं गच्छेः । चम्पायर्या बहनि वस्तूनि मजिष्ठादोनि प्रचुरत्वेनाल्पार्धाणि सन्ति । अत्र तु तानि महार्घाणि । त्वं यात्वा मम धातुलेखमर्पयेः । स तुभ्यं तानि दास्यति । त्वयात्रानीय तानि विक्रेतव्यानि । वत्स । सुवर्णकोटिाभो' भावी । अर्ध लाभस्थ तव । अर्ध मम । अचार्थे मम सत्वगीया" । अन्येषां यदि कथ्यते । तदा ते वञ्चनापराः । स्वयं चेत्तत्र यामि । तदात्र महे" स्वजना रुष्यन्ति । इत्युक्ते ५०लक्षस्वर्णलाभाशया" जहर्ष चम्पकः । ततो द्वावपि वैवाहिकमण्डपे भुक्तौ ।
अथ दुरात्मनानेन महाजनसमक्षमहं भृशं विगोपितः । असभ्यवाग्भिरत्यन्तं न्यकृतात्मनो मर्माणि प्रकटीकतानि । तत उपायेन तत्र प्रेष्यमाणो ऽस्ति । भवता तवागतमात्र एव सौधख पाश्चात्यापवरके प्रच्छन्नं हत्वा कूपे ऽसौ क्षेप्तव्य: । प्रभाते चैतत्स्वरूपं ज्ञापयितुं साभिज्ञानं को ऽपि जन: प्रेष्यः । त्वया वा शीघ्रमागम्यम इति स्वधातुः साधुदत्तनाम्नो योग्यं लेख लिखित्वा मुद्रयित्वा च चम्पकाय समार्पयत् ।
सो ऽपि बहुलक्षस्वर्णलाभाय सोत्सुकश्चम्पायां' जगाम । प्रविवेश' तस्य सौधम् । रथादुत्तीर्य को ऽपि' कुचापि' प्रयात: । श्रेष्ठिरोहि
50
1

Page #24

52
53
54
24
(I) Story of Merchant Campaka.
न्यपि स्वजनगृहे गता । साधुदत्तो ऽपि विक्रीतवस्तूग्राहणिकाये ? गतो ऽस्ति । अतो न कमपि तचाद्राचीत् । आवासमध्ये प्रविष्टस्तिलोत्तमानाम्नीं' कन्यां" कन्दुकक्रीडां कुर्वतीमेकाकिनीमेव " दृष्ट्वा तस्याः पुरो" लेखं मुमोच । सापि तं लेख " लात्वाश्वी" वाजिशालायां बनीत । यूयं बहिरास्थानमण्डप उपविशतेति" सविनयमुवाच । चम्पको ऽपि तत्तथा चकार ।
14
अथ भवितव्यताया' नियोगात्तदा साम्येकाकिनी लेखमुन्मुद्यावाचयत् । दध्यौ च । अहो । तातेन चण्डालकर्म प्रारब्धम् । अयमीदृशो देवकुमाराकारोपमो ' रूपसौभाग्यवान्कथं मारणायाच प्रहितः । अयं चेन्मम वरः स्यात् । तदा वरम्' । ततो नवीन लेखममै तिलोत्तमाद्यैव सायं देयेति ताताचरसदृशाचरे: ' शीघ्रं लिखित्वा मुद्रयित्वा च शोषयित्वा च मातृपार्श्वगता " लेखमर्पयामास ।
10
इतश्च साधुदत्तो वैकालिककरणाय समागतः । मया वृद्धिदत्तमहेभ्यस्य' लेखः समानीतो ऽस्तीति सप्रणामं चम्पकेन प्रोक्ते' सस्नेह गृहमध्ये समाकारयत्' । कौतुकदेव्यार्पितो लेखः । तदा च मिलितः सर्वो ऽपि वैकालिककरणाय' स्वजनवर्गः । साधुदत्तेन वाचितो बाढ़स्वरेणैव लेख: " । चम्पकस्य" रूपसौभाग्यादि दृष्ट्वा लेखार्थमवगत्य च हृष्टाः सर्वे स्वजना: " साधुदत्तादयः । ततञ्चम्पकेन सह कृतं वैकालिकम्" । ततो वेलास्तोकत्वे ऽपि " द्रव्यव्ययेन बहुना मिलितायां 18 सकलविवाहसामग्र्यां समागतेषु " क्षणेनापि परः सहस्रेषु परेषु प्रीढोत्सवेन कारितं द्वयोरपि पाणिग्रहणम । प्रातरागच्छन्ति स्म सहस्रशो वर्धापनकानि ।
20
अत्रान्तरे वृद्धिदत्त: ' श्रेष्ठी स्वकार्य सिद्धमेव ' मन्यमानो हृष्टमनाः स्वपुराद्वर्धापन कनरागमनं ' समीहते यावत् । तावता केनापि चम्पातस्तचागतेन' सर्व यथावृत्तं प्रोक्तम् । ततश्च समुत्पन्नशिरःशूल व क्वापि क्षणमपि रतिमलभमानः स्वपुरमायातः । भोजनार्थमाकारितपरः सहस्रमहेभ्य सर्व पीरजनसंकुलं स्वगृहं वीच्य द्विगुणसंजातहृदयदाहः शीघ्रमेव भवदादिष्टं कृतं मयेति" निवेदयता" भ्रात्रा प्रणत: । तत आकारगोपनं विधाय श्रेष्ठी " स्वचित्ते भृशं " दूनो ऽपि तं भ्रातरं " प्रशशंस | निवृत्ते" वैवाहिके महे श्रेष्यन्यदा" भ्रातरं प्रति "
14

Page #25

55
56
57
58
59
(I) Story of Merchant Campaka.
25
24
प्राह 120 हे" अविचारितकारक" । किमिदं कृतं त्वया । स प्राह । अहं न जाने । अयं युष्मल्लेखः समायातः " । सो ऽपि तं लेखं 26 दृष्ट्वा स्वजन्मान्तरपातकमाचमात्मानमेव निनिन्द ।
श्रुतचम्पकविवाहमह: ' सर्वो ऽपि मित्रवर्गस्ततो ग्रामाज्जन्यया सार्धं विशालायां गतो वृद्धां चम्पकविवाहकथनेन' वर्धापयामास । अथ च चिरपरिचित इव कृतोपकार इव" स्फुरत्सौभाग्यातिशयः सकले ऽपि पुरे चम्पकः सर्वजनानामानन्दकारको जज्ञे ।
अन्येद्युर्निशि [निशीथे] तिलोत्तमा तृतीयभूमेरुत्तरन्ती हेमन्ते ऽपवरकमध्ये द्वितीयभूमी' शनैः क्रियमाणं मन्त्रमश्रौषीत् । अहो पितुरालाप इति कर्ण दत्तवती । हे प्रिये । लेखान्यथात्वे' विधिरेवोपालब्ध: । अयं जामाता' वंशाशुद्धतया मम वैरिसदृश एव कालक्रमेण मम गृहस्वामी भविता । तथा च न भाव्यम्" । तत्त्वयास्य भोजने" पाने वा विषं देयम् । पुत्रीमोहो ऽपि चित्ते नानेयः । पुत्र्यो बह्यो ऽपि " भविष्यन्ति । न हि पत्रिकाभिः कस्यापि कुलं जातम् ।
इति श्रेष्ठिवचः ' कौतुकदेवी तथेत्यङ्गीकृतवती । तिलोत्तमापि सर्व श्रुत्वा वज्राहतेव पश्चादलिता' पुनस्तृतीयभूमी गता । दध्यौ च । यद्येनं मन्त्रं भर्तुर्ज्ञापयामि । तदा तेन' पिता' मार्यते । अन्यथा भर्तुर्मरणमिति । अहो " व्याघ्रदुतटीन्याय आपतितः । किं करोमि ।
अथोत्पन्नप्रतिभा चम्पकं प्राह । स्वामिन् । निमित्तज्ञानबलेन मया ज्ञातम् । तव मासद्वयं महत्यापदस्ति । ततस्त्वया मासचयावध्यत्र' गृहे' न भोक्तव्यम् । अत्रत्यजनार्पितताम्बूलमपि' नास्वादनीयम्' । मित्रगृहे' भोक्तव्यम् । इत्यादि भार्योक्तं सर्व प्रतिपेदे चम्पकस्तथैव 10 च" चकार " । स काल एव स्वगृहमागत्य " तृतीयभूमी शेते । दिनोदयादनन्तरमेव " याति । पुरमध्ये बहुजनपरिवृतो 16 भ्रमति । नैकाकी । न च " कस्यापि विश्वासमायाति" । अनेनान्यत्कथितं " मम । अन्यच कारितं भ्राचा" तदत्र को ऽपि हेतुरस्ति ततः साशङ्क द्रव तस्थौ सदा ।
16
20
अन्यदा' श्रेयश्रुत तन्मरणवार्त्तः स्वभार्या प्राह । प्रिये । पत्यादेशे' शीतलत्वं भवत्याः । सा जगौ । स्वामिन्
1
किमिदं किं करोम्य

Page #26

26
60
(I.) Story of Merchant Campaka. हम । असौ मिलितत्रिकालदर्शीव बहिरेव तिष्ठति । बहिरेव भुढे । अचत्यपानीयमपि न पिबति । कृतवैरचिय व मुसंनद्धभटपरिवृत एवाचायाति' । तृतीयभूमौ तिष्ठति । राम श्रेष्ठो चिन्तयामास । अन्योपायसाध्यो' ऽयम् । ततः प्रत्येक भवता सुवर्णशतं २ दास्थे । ममायं जामाता छलेन बलेनापि विनाश्य एव भवनिरिति भाण्डागाररक्षकान्सुभटानादिदेश । तैरपि लोभात्प्रतिपन्नमेतत् । नित्यं छलमन्वेषयन्ति स्म । परं' [छलं] न लभन्ते स्म । षण्मासी' गता ।
अथैकदा रजन्यां क्वापि नाटके जायमाने भवितव्यतावशाच्चिर' तस्थौ चम्पकः । भृत्यसुभटा' अपि विधिनियोगेन' निजरगृहेषु गताः । निशीथे चम्पक एकाक्येव स्वगृहमायातः । प्रतोलीमध्ये शालायां प्रचुरा: प्राघूर्णकयोग्याः' शय्या आस्तृता दृष्ट्वाचैव स्वपिमि । मध्यरात्रे कस्मात्कलकलं कृत्वा द्वारोद्धाटनं कार्यते । इति ध्यात्वा तवैकत्र शय्यायां सुप्तः सुखनिद्रया ।
इतच ते भाण्डागाररक्षा नरास्तं तत्र' सुप्त ज्ञात्वा सर्वे ऽपि खड्गानुद्यम्य तद्विनाशनाय समायाताः । अथ च चिन्तयामासुः । अहो । स्वामिन आदेशस्यातिक्रान्तबहुदिवसत्वात्संप्रति चेतसः परा. वर्त व शङ्ख्यते पुनस्तदुच्चारस्याकरणात् । ततः पुनरपि पृच्च्यते श्रेष्ठी। अत्रैवासन्ने' ऽद्य सुप्तो ऽस्ति । माविचारितकारितादोषो ऽस्माकं भूया. दिति । अथ सर्वे ऽपि श्रेष्ठिपार्श्वे प्रच्छार्थ गताः । श्रेष्ठी प्रोवाच । अहो । शतश आदिष्टं विनाश्य इति । किं विलम्ब्यते । त्वर्यता २७ ।
इति तद्वचः प्रतिपद्य यावत्तवायान्ति । तावता मत्कुणैर्जन्मान्तरखजनैरिव विनिद्रितः समुत्थाय कस्यापि मित्रस्य गृहे गत्वा चन्द्रशालायां सुष्वाप । तमदृष्ट्वा च ते भृशमाकुला इतस्ततो गवेषयन्त: सर्वे ऽपि प्रतोल्या बहिःशालासु विलोकनार्थ गताः ।
इतश्च श्रेष्ठी तन्मारणोपायमादिश्य स्वयमेवोत्थाय मा विलम्ब कार्युरेत' इति तचायातः । शय्या' एव केवला विलोक्याह' । कि वैरी गतः । किं वा ते वैरिणं विनाश्य बहिःक्षेपार्थ गताः । इति चिन्ताकुल एकस्यां शय्यायां" सुप्तो मुखमाच्छाद्य । इतश्च तं" बहिरदृष्ट्वा ते तत्रायाताः" । श्रेष्ठिनमेव पटीसमाच्छादिताङ्ग जामातृ

Page #27

27
(I.) Story of Merchant Campaka. भ्रान्त्या सममेव शस्त्रैर्हतवन्तो विनाश्य प्रतोल्या बहिः कूपे तवपुः शस्त्रक्षुणं" बधिराक्तं निचिक्षिपुः ।
ततो गृहीतशेषद्रव्यप्राप्त्याशया' हृष्टाः कृतकृत्यम् वात्मानं मन्यमाना: स्वरस्थानं गताः । प्रातर्जलोपरि तरत्तद्वपुर्दृष्ट्वा सर्वे ऽपि रुरुदुः । ततस्ते घातका नराः' स्वकीयं चाण्डालकर्म लोकानां पुरः" प्रोचुः । ततः प्रभूतशोकातः 10 श्रेष्ठिधातापि" हृदयसंघटेन ममार ।
ततस्तयोर्ध्वदेहिकक्रियानन्तरं विगतशोकाः स्वजनाचम्पकमेव देवताप्रोक्तं ९६कोटिस्वामिन कृतवन्तः । सो ऽपि विशालातस्तां वृद्धां १४स्वर्णकोटीश्चानाव्य चम्पायां सुखान्यनुभवति स्म । जातः प्रौढो व्यवहारी । तस्य च° पूर्वपुण्यानुभावेन ९६० कोटयो निधौ" । ९६ स्वर्णकोटयो व्यवसाये । ९६ कोटयः कलान्तरे । सहस्रं यानपात्राणि । सहस्रं शकटानि । सहस्रं गृहास्तेषु सप्त सप्त भूमिकाः । सहस्रं हट्टाः । सहस्रं भाण्डशाला: । ५०० गजाः । ५०००1" जात्याश्वा:” । ५०० सुभटा नित्यपार्श्ववर्तिनः । ५००018 अपरे सुभटाः" । सहस्रं करभा: । लक्षं बलीवर्दा पृछ्या: 20 । अपरे दशसहस्रा: । शतं गोकुलानि प्रत्येक दशरगोसहस्रमानानि । दशसहस्राः सेवकव्यवहारिणः । प्रत्यहं लक्षस्वर्णव्ययेन तस्याङ्गभोगो भवति स्म । सदा दशलक्षा दीनानाथादिकरुणादाने लगन्ति । स जातो जैनमुनिसंसर्गात्परमार्हतः ।28 कारितास्तेन सहस्रं प्रासादाः । निर्मापितास्तेन8 पाषाणस्वर्णरूप्यरीरीस्फटिकावालादिमय्यो लक्षशो जिनप्रतिमाः । एवं देवानामपि दुर्लभान्भोगान् भुञ्जानस्य श्रावकधर्ममाराधयत: प्रयातो भूयान्कालः ।
अन्यदा तत्रायात: केवली गुरुः । श्रुता तस्य धर्मदेशना । तत उत्पन्नसंशयः पप्रच्छ चम्पकव्यवहारी' । भगवन् । किं मया पूर्वभवे कृतं सुकृतम् । येन संपद ईदृश्यो मम' जाताः । किं च पापं कृतं वृद्धिदत्तमहेभ्येन । यत् ९६' स्वर्णकोटयो निर्गमिताः प्रभूतस्थापनोपायकरणे ऽपि । केन च कर्मणा ममाज्ञातकुलता । वृद्धायामपि कथमियान्नेहः । किं च वैरकारणं" श्रेष्ठिनो मयि निरपराधे ऽपि ।" गुरुः प्रोवाच ।

Page #28

28
IV. Story of Mahāsena. 5 सुमेलकायां' पुर्या समासन्ने तपोवने द्वौ तापसी कन्दमूलाशिनी भवदत्तभवभूतिनामानी दुस्तपं तपः पञ्चामिलानधूमपानादि तन्तन्यमानावभूताम्' । आद्यः कुटिलमनाः । द्वितीयः सरलः । द्वावपि मृत्वा यक्षी जाती । भवदत्तश्युत्वान्यायपुरपत्तने वञ्चनामति:' श्रेष्ठी 10 जातः । भवभूतिस्तु" पाटलीपुरे महासेनो नाम क्षत्रियः प्रभूत
धनः । प्रकृत्यैव" सरल: । सदा वदान्यः । इस चान्यदा सारद्रव्यमादाय तीर्थयात्रायै प्रतस्थे । क्रमेण प्राप्ती
ऽन्यायपुरपत्तनम् । तत्र वचनामतिवेष्ठिनो गृहे रत्नपञ्चकयुतं' स्ववस्तुग्रन्थिं मुमोच । गतो ऽग्रतस्तीर्थे क्वापि । श्रेष्ठिना विलोकितो ग्रन्थिः । दृष्टानि तत्र लक्षरमूल्यानि पञ्च रत्नानि । गतो लोभमेकं रत्नं कस्थापि व्यवहारिणो गृहे ग्रहणके मुक्त्वा लक्षद्रव्येण प्रौढमावासमकारयत् । शेषं रत्नचतुष्टयं गुप्तमेवास्थापयत् ।
आगतस्तीर्थयात्रां' कृत्वा महासेनः । प्राप्तः श्रेष्ठिगृहे' । श्रेष्ठिनं स्व न्यासीकृत ग्रन्थिं याचितवान् । श्रेष्ठी प्राह । कस्त्वम् । कदाचायातः । नाभिजानामि त्वाम् । भवानन्यभ्रान्त्याचायातः । न हि वयं कस्यापि किमपि स्थापयामः ।'
अपलपति गुह्यदत्तं' प्रत्ययदत्ते च संशयं कुरुते । क्रयविक्रये च लुम्पति तथापि लोके वणिक साधुः ॥ मानेन किंचित्कलया च' किंचिद्वद्ध्यापि किंचित्तुलया च किंचित् । किंचिच्च किंचिच्च' समाहरन्त:
प्रत्यक्षचौरा वणिजो भवन्ति ॥ ततो विलक्षो गतो महासेनकुमारः' ।
अथ प्राप्तो राजद्वारं कंचन नरं' पप्रच्छ । भद्र । को ऽत्र राजा। स प्राह । अन्यायपुरमेतत् । अत्र संप्रति' निर्विचारो राजा । अनाचारः श्रीकरणाध्यक्ष: । सर्वलुण्टाकस्तलारक्षः । सर्वगिलो' मन्त्री । अज्ञानराशिस्तपस्वी प्रधान: । जन्तुकेतुर्वेद्यः । कुटम्बकोलाहलो रसः । शिलापात: पुरोहितः । वञ्चनामतिः श्रेष्ठी । कपटकोशा गणिका । इति श्रुत्वा कुमारो दध्यौ । अहो । गतान्येव मम रत्नानि ।
अचान्तरे कापि' कात्यायनी स्त्री] मुक्तकेशा रुदती तत्रागात् ।

Page #29

IV. Story of Mahasena.
29 प्राप्ता राजसभाम् । महासेनो ऽपि तत्रागात् । किं रोदिषीति राज्ञा पृष्टे । राजन् । अहं चौरजननी । तव नगरे वसामि । न केनापि कलहाये । नापि कस्यापि गृहे यामि । राजा स्वगतम् । अहो सुशीलत्वम् । पुन:1 प्रकाशमाह" । ततस्तत:12 । स्त्री प्रोवाच । राजन् । अद्य देवदत्तमहेभ्यस्य गृहे खाचं दातुं गतो" मम पुत्रः । ततो जर्जरत्वादुपरि तस्य पपात भित्तिः । तत्र च ममार मत्पुत्रः । अतो मम स्वाम्येव शरणम् । राजन् । अहं वृद्धा जाता तदेकपुत्रा । अथ संप्रति निराधारा जाता । वस्त्रादिचिन्तां" कः करिष्यति । इति वदन्ती18 बाद रोद । राजा प्राह । अम्ब । तव चिन्तां सर्वामहं करिष्यामि । निश्चिन्ता" भव । इति संमान्य तां विससर्ज ।
राज्ञा देवदत्तमहेभ्य आकारितः पृष्टश्च । रे । किं त्वयावासभित्तिर्जर्जरा कारिता । स जगी । राजन् । कर्मस्थायकर्मकरयथेप्सितार्थव्ययसंपूर्णतायां सूत्रधार एव जानाति किमच दूषणमिति । तचाहतः सूत्रधारः । स्वामिन् । सूत्रयुक्त्या भित्तिचयनैकाग्र्ये ऽपि देवदत्तपुत्रीं" कृतशृङ्गारां साक्षतपात्रां नवयौवनामद्राक्षम् । तेन तद्गतदृष्टिरिष्टकाबन्धशैथिल्यमकार्षम् । ततो न मे दोष इति । अथाकारिता राज्ञा सापि प्राह । राजन् । स्वगृहं प्रयान्ती" नगपरिव्राजकदर्शनेन सलज्जवादुन्मार्गेणाविशम् । अतो मया किं विनाशितम् । आकारित: परिवाट प्रोवाच । भूपते । भवज्जामात्रा तुरंगमं गतिविशेषान् शिक्षयित्वा स्खलितो ऽहमस्या दृक्पथमायातः । आइतो जामातावादीत । स्वामिन् । नास्ति ममात्र दोषः । अत्र विधिरेवापराध्यति । येनैवंविधा मम बुद्धिरुत्पादिता । तत: क्ष्मापतिः प्राह । भो भो मन्त्रिण: । शीघ्रं विधिराहृयताम् । येनेवमपराद्धम् । अहं कस्याप्यन्यायं न क्षमे । ते ऽपि धूर्ताः प्राहुः । स्वामिन् । सापराधो विधिस्तदैव पलायिष्ट क्वापि तव भयात् । सर्वच जनान्ग्रहेष्यामो वयम् । शीघ्रं बद्धा समानेष्यते तव प्रतापस्य बलीयस्त्वात् । ततश्च ज्ञायते लपम् । किं कुरिष्यति" विधिः । इति वदन्सर्वान्विसृज्य भोजनाय स्वावासं जगाम राजा ।
31

Page #30

77
78
79
80
81
82
IV. Story of Mahasena.
अथ दध्यौ महासेन:' । अहो परीक्षितो राजधर्मः । गतान्येव मम रत्नानि । किमत्र पूत्कृतेन । बहुकरणे' प्राणानामपि संदेहः ।
अथ च कदाशया कपटकोशागणिकाया" गृहे गतः । प्रोक्तः सर्वो ऽपि रत्नवृत्तान्तः । संजातक्कृपया तथा न्यगादि । भद्र माधानं मा कार्षीः । प्रत्यानेष्यन्ते तव रत्नानि ।
अस
ततस्तया' स्वगृहसाराणि सहस्रशो रत्नानि पेटायां चिप्त्वा पट्टतूलकर्पूर मृगमदमुक्ताप्रवालादिग्रन्थींश्च' गृहीत्वा करभीमारूढा पेटादिवाहिचिचतुरस्त्रीपरिवृता' तस्य' श्रेष्ठिनो गृहे' गता प्राह । श्रेष्ठिन् वसन्तपुरे मम भगिनी भृशं रोगार्ता' कण्ठगतप्राणास्ति । अहं तस्या मिलनार्थ यान्त्यस्मि । तावता रत्नान्येतानि " कर्पूराद्येतञ्च" वस्तुजातं" । बन्धो । तव गृहे " तिष्ठन्तु । 14 स्वसुर्मरणे ऽहमग्री 15 प्रवेच्यामि " । त्वया चैतत्सर्व धर्मे व्ययितव्यम् । लोभाभिभूतेन " प्रति}पेदे श्रेष्ठिना " ।
12
18
30
अत्रान्तरे कृतसंकेतो महासेनः स्वरत्नानि ययाचे । श्रेष्ठयपि गणिकाबहुद्रव्यलोभितया स्वशुद्धत्वज्ञापनायावादीत्' । गृहाण' । रत्नानि चत्वार्यानीयार्पितानि' । स पश्चमं याचते स्म । श्रेष्ठी स्वपुत्रं जगी ।' पुत्र धनावहगृहे " ऽस्य" पञ्चमं रत्नं मया मुक्तमस्ति । स्वगृहं ग्रहणके मुक्का तदानय । तेनापि तथा कृत्वा तदानीतम् ' अर्पितं च महासेनाय " ।
1
इतश्च' संकेतितो' जन एकः श्वासाकुलो गणिकां वर्धापयामास । मातः । जीविता तव स्वसा जाता निरामयवपुः 1 त्वया नागन्त
व्यम् इति कथनायाह' प्रहितो ऽस्मि । ततो' गृहीतस्वगृहप्रहितसर्वरत्नपेटादिद्रव्यप्रमोदेन' नृत्यति स्म गणिका अहो मम स्वसा जीवितेति । महासेनो ऽपि रत्नानि लब्धानीति नृत्यति स्म ।
तत: ' श्रेष्ठ्यपि नृत्यं कर्तु लमः । केनापि पृष्टम् । गणिका स्वसुर्जीवनात् । महासेनो रत्नलाभान्नृत्यति' । श्रेष्ठिन् भवान्कस्मान्नृत्यति' । श्रेष्ठी" प्राह । अहो' । मया जगद्वञ्चितम् । परं केनाप्यह न वञ्चितः । सांप्रतं चानया वञ्चित इति नृत्यामि । ततो रत्नान्यपि " गतानि । गृहमपि " निर्गमितम् " । गणिकारत्नान्यपि " तथा "
1
।

Page #31

IV. Story of Mahāsena. (I.) St. of Merch. Campaka concluded. 31 पश्चाद्गृहीतानि । अहो । अयमपि विप्रतारितः । इति सर्वजनहस्यमान:1 श्रेष्ठी महादुःखी जातो" वैराग्यात्तापसव्रत प्रपेदे ।
ततो महासेन:' स्वपुरं प्रति प्रस्थितः । कियता कालेन प्राप्तः स्वनगरम । जातः सुखी पञ्चरत्नप्रसादेन ।
अन्यदा तत्र देशे जातं द्वादशवार्षिकं दुर्भिक्षम' । क्षुधया' म्रियन्ते स्म बहवो लोकाः । प्रयाताः के ऽपि देशान्तरम् । कणमानकेनापि विक्रीयन्ते स्म पिचा सुता: । दृश्यन्ते स्थाने २' पतितामि रङ्ककलेवराणि । एवंविधे समये संजातानुकम्पो महासेनो दानश्रद्धयामण्डयत्सत्त्रागाराणि । भोज्यन्ते तत्र दीनानाथरङ्कादयः । ग्लानानां कार्यन्ते चिकित्साः । चतुर्दिशं वाद्यन्ते" वारितभोजनपरहा:12 । पूर्व महाधना अपि क्षीणधना:1 प्रच्छन्नधान्यमूटकाद्यर्पणेन साधारिताः ।
तदा चैका काचित्स्त्री निराधारा क्षुधया' संजातसर्वाङ्गशोफा तस्य सत्त्रागारे समायाता भुङ्क्ते स्म । परमबलानितया न जीर्यते भुक्तम् । जाता बाढं ग्लाना । संजातकरुणारसेन महासेनेन' स्वगृहे समानीता । निपुणवैद्यपात्किारिता प्रतिक्रिया' । जाता निरामयशरीरा । स्थाने २" महासेनमार्यापि गुणसुन्दरीनाम्नी दत्ते ऽनुकम्पादानम् । भोजयति स्वहस्तेन परिवेषिताहारेण दीनानाथादीन ।
86
महासेनजीवो ऽनुकम्पादानप्रभावात्वं' चम्पकव्यवहारी जातः । गुणसुन्दरी मृत्वा तिलोत्तमा जाता । या वृद्धा स्त्री पालिता। सा मृत्वा संप्रत्येषा स्थविरा तव शैशवतो ऽपि स्नेहात्साराकीं जाता। वञ्चनामतिश्रेष्ठी तु तापसव्रतमाराध्य वृद्धिदत्तव्यवहारी' जातः । तव रत्नापहारात ९६ कोरिद्रव्यं तवार्पयत् । यतः ।
वहमारणअभिखन्दअदाणअवरधणविलोवणाईणं ।
सबजहन्नो उदो दसगुणिो इक्कसमयाणं ।। तदा च त्वया' वञ्चनामतेः पराभवः कृतः । तेनात्र वैरं जातम् । महासेनभवे त्वया कुलमदः कृतः । तेन त्वं काम्पील्यपुरे चिविक्रमश्रेष्ठिनो दास्था: पुचो जातः ।

Page #32

32
(I.) Story of Merchant Campaka. Variants.
89
इति पूर्वभवं श्रुत्वा चम्पको भार्यायुतो दीक्षां लावा तामाराध्य स्वर्ग जगाम । महाविदेहे मोक्षं यास्यति ॥
90
॥ इत्यनुकम्पादाने चम्पकवेष्ठिकथानक संपूर्णम् ॥
Variants.
1) अर्हम. This is written in the MSs. in the form of the well-known Jaina diagram. W om. it, C६०, a misreading of the diagram; after the diagram B statattate A:, W (cp. Weber's Catalogue) नमः श्रीगीतमाय, ८ श्रीगणेशाय नमः ॥
1) W om. गान्धिक ॥ ) Com. मणिकार, which has been supplied in mg. by first corr. ॥ B सौवर्णक, C सौवणिक ॥ 4) B माणवर्तक, माणिक्यवर्त्तिक, D माणिक्यवर्तक, W माणिकवत्तिक । D नाणावर्त्तक ) AC सुखमक्षिकाकारक,
सुखभक्षिक । १० ।, D मुखभक्षिकार ॥ ) AC पणापणिक for कणापणिक; ACD दूष्पिक ॥ ) A चर्मकारक ॥ १) After सूत्रधार CD ins. लोहकार ॥ 10) B कणपाणिंक। 11) W सौचि ॥ 12) W सांद्रशालिक ॥ 11) c om. काष्ठशालिक । 11) A पट्टक, D पट्टिका । 15) B विज्ञानशालिक, D वैज्ञानशालिका ॥ 10) A तंतुवायक ॥ 17) A तस्य ॥ 18) AB वृद्धदत्तो, C वृद्धिदतनामा, D वृद्धिदत्तनामा ॥ 10) B om. च ॥ 20) A अभीष्टदेववत् दे°, D ऽभीष्टदेववत् दे°; cw om. वतावद्दे ॥ 21) After द्देवता first corr. of C ins. वनदेवता, and after this C ins. with BDW वसरा ॥ 22) A om. नित्यं ॥ 28) B कुसीदिद्रवेण, C कुसीदे, w कुसीद्रव्येण ॥ 24) c om. कण ॥ 25) B °कायाणादिना ॥ 26) A देवपूजागुरुसाधर्मिकातिथि ॥ 27) W मनुजन्म, CD मनुजभवं ॥
1) A पाश्चात्यनिशाप्रहरे ॥ ) ABW om. यो॥ ) BW om. सो॥ 1) A मम अपुत्रकस्य ॥ ) A अन्योप्य for को ऽप्यन्यो॥ ) WD श्रिया ॥ A नित्यमेव ॥ १) D adds च ॥

Page #33

Varriants.
33
1) D अथान्यदा ॥ ) A गोचदेवीपूजां ॥ ) B om. तस्याः ॥ 1) B कुशःप्रस्तार, W कुशप्रस्तरे ॥ 5) B प्रतिज्ञा ॥ 6) C om. ATAT I :) W adds
T 9 ) B aft for P) B om. श्रेष्ठी प्राह ॥ 10) B तर्हि क्वावतीर्णः ॥ 11) A ins. त्वं after इति ॥ 12) B कांपिलपुरे ॥ 18) A त्रिविक्रमः श्रेष्टी तस्य, B विक्रमगृहे, CD त्रिविक्रममहेभ्यगृहे ॥ 11) A पुष्पश्री, B पुष्प॑श्रीनामा, पुष्पश्रीनाम्नी, corr. by 2d hd. to our reading ॥ 15) A दासी तस्याः ॥ 16) Before तिरो CD ins. देवी ॥ _1) ततः श्रुत्वा ॥ 2) A ins. हे ॥ 8) Com. बान्धव ॥ 4) A देवरित्युक्तं ॥ 5) B om. मा; corr. supplies it ॥ ) A विषीद ॥ ) न शात्, corr. by 2d hd. to नाशात् ॥ 8) AB वृद्धदत्तो, C विदेतो, D वृद्धिरत्ना ॥ ) BCD पुरुषाकारो ॥ 10) After यतः A ins. the following stanza : अव्यवसायिनमलसं । देवपरं पुरुषकारपरिहीणं । प्रमदा व वृद्धपतिं । नेच्छत्यवगुहितुं लक्ष्मीः ॥१॥ 11) B कोटि ॥ 10) A भवितव्यतो ऽन्यथापि ॥ _1) ABWD उद्यमं ॥ १) B बुद्धिपराक्रम, w बुद्धिपराक्रमः, CD बुद्धिः पराक्रमः ॥ ५) A तस्माद्देवो, CD ततो देवो. देव
Destiny' occasionally occurs in Jaina Sanskrit as a masculine 4) After इति B ins. ततः ॥ला
1) A ins. हे ॥ १) B भवितव्यतान्यथा, W भवितव्यान्यथा ॥ ६) c शक्रोरप्यु., W शङ्करपि उ°, D शङ्करप्यु ॥ 4) ABWD तदापि, C तथादापि, a blunder which goes back to तदापि, corr. in some previous MS. over the line to our reading II
1) All my MSS. except D, which om. pādas 3 and 4: startघेण; corr. by Bohtlingk ॥
1) CD add एक; B transp.: कथानकं शृणु ॥
1) W रं ॥ ) B ins. बहुत्तरि before ७२ ॥ B राज ॥ 1) A रूप twice ॥ ) A कन्याव ॥ ) AW पट, B पट्ट ॥ २) २ del. in C with gamboge ॥ 9) A °कूला for रूपां ॥ 1) C क्वाप्यनुपलब्ध्वा ॥ 10) BC नृते, D नृत्ते ॥ 11) W मेले ॥ 12) CD ins. च ॥ 18) W om. सचिवाः ॥
Zeitschrift der D. M.G. Bd. LXV.
"
8
.

Page #34

34
Variants.
14) C त for ते; first corr. corrects त to तच ॥ 10) B गंगास्वटे॥ 10) BW चंद्रथल ॥ 17) B ins. चंद्रस्थले । 18) C ins. च, corr. from चं ॥ 19) A चंद्रवती, C चंडावती; D ins. नाम ॥ 20) B चुसद्विकला । ६४ कुशला ॥ 1) B रूपपटौ, om. कुमार; corr. by corr. with gamboge from some other reading ॥ 4) CD ins. पि॥ ४) उभयोपरि; A adds तयोर् ॥ 24)c WD तत आहूता॥ 25) A ins. हे। 26) D om. तनाद्, CW om. दिनाद् ॥ 27) CD सप्तदशे दिने ॥ 28) C ins. ल, A ins. द्वादश ॥ 29) After १२ B ins. बार; W वर्षीमध्ये ॥
1) A स्वपुरं ॥ 2) B प्राचुः, A प्राप्ताः ॥ १) BW राज ॥ 4) A कन्याखरूप, om. पट ॥ ) A सहि ॥ 6) BW प्रयाणं स० भिः प्र. and the following aksharas to ला: सेवका: excl. are missing in C; first corr. supplies them in mg. ॥
1) B अस्मिन्नवसरे च ॥ 2) A तस्य असंख्या: अक्षौहिण्यः संति ॥ A वादिवाणि, B वाजिवाणां; Weber, p. 890, conjectures वहिचाणां ॥ A रावणख ऋद्धिवर्मनं ॥ ) A तेन नैमित्तिको ऽन्यदा ॥ ) W om. मम मृत्युः ॥ ) B कथ मे मृत्युः । कुतो वा ॥ ) B ते ॥ १) B दसरथपुत्रो, W दशरथपुची। 10) B भविष्यति ॥ 11) CD om. सह ॥ 12) C तदपि अ., D एतदन्यथा ॥
1) A मुहिश्रा, BC मुहिया, WD मुहियां ॥ ) ABCWD al 3) W | Metre: Dohā; pāda c corrected by Pischel. Readings of Mm see above p. 9, note 5 ॥
1) A ins. प्राह ॥ ) BW om. किं ॥ ३) c मैव, corr. by 2d hd. to मैवा! ॥ 1) B adds यतः ॥
1) A अद्यतनात् द्वादशे दिवसे , om. the following ह्यस्ति ।
1) BC atait. Weber corrects this to atait; but pādas a b of stanza 5 evidently are a question ॥ After वा, B ins. ऽभवन, C भवेन, WD भवन् ॥ ) A ins. संगमो भविष्यति ॥
4) BC संध्या ॥ 161) B चद्रावतीवतीकन्या, W चंद्रावतीकन्या, C चंद्रावती कन्यां ।

Page #35

17
18
19
35
2) A •न अपाहरत् BCWD • नापहारयत् ॥ ४) D विद्यां देवीं ॥ 4) A तिमंगिली, B तिमंतिमंगली रूप, W तिमिंगली० ॥ 5) B ins. चंद्रावतीकन्या, omitting भक्ष्य° and the following aksharas to दन्तमय° excl. ॥ १) A ins. कियत् ॥ 7) Cins. यं ॥ 8) C WD चैनां ॥ १) BW मंजूषां, CD मंजूषामध्ये ॥ 10) BW प्र (11) B गमासिंगमातराले, w गंगासंगमांतराले ॥ 12) A द्वादश१२ दिनावधि, w सप्तदशदिनावत्तिधि ॥ 18) Ains. तिमंगिली, C ins. देवी; D सदैव for सा, a misreading of C's reading
तां म० ॥
1) A •नाग; the following word, though supported by all our MSS., evidently is a gloss of the archetype II १) B रत्नदत्तः कुमार, D रत्नदत्तं कुमारं ॥ 8) B दृष्टः; then B ins. ततो रत्नसेनराजा (!) ॥ 4) BCWD परं न जातः कोपि गुणः ॥ (5) C शास्त्र ॥ 6) CD ins. ऽसौ, om. ऽसौ after ●ते ॥ 7) B नाऽमी 8) 2d corr. of C विषज्ञ; C with all our other MSS. and with us. Cp. Dharmakalpadruma I, i, 278 (Introd. to transl.) | ४) Wins. a second पुरुष before •पे० ॥ 10) BW om. गङ्गायां ॥
18) C जले ॥
सं० ॥
Variants.
11) C transp. : प्र०कु० ॥ 12) CD om. च ॥ 14) BW भ्रमती ॥ 15) D पार्श्व, corr. to पार्श्वे ॥
16) B प्राप्य ॥
1) A तिंमंगिली', W तिमंजिल', BCD तिमिंगिल● ॥ 2) A द्वादशे, B सप्तमे ॥ 3) BW लग्नदिने, W प्र°, B प्रभाते काले ॥ 4) A खिन्नामि तावहि, B खिन्नास्मेतद्दि, C खिन्नास्मि एतावद्दि° ॥ 5) A •द्दिनमुखा, om. the following aksharas to द्बहिश्चकार excl. ॥ 1) Com. न; Bत for न ॥ 7) B चाक्ला for शक्ता ॥ 8) B • for °रे ॥
10) C transp. : क्री० क० ज०, D 12) C जले for जलधितटे ॥
क्री० ज० क० ॥
१) A वच्छ ॥
11) C भवत्यपि ॥
18) A तिमंगिली, B तिमंगिला०, C तिमिगिली० ॥
1) B तत्र याता ॥
2) A का for °ता ॥
3) Aom.
मध्ये ॥ 4) A विमूर्च्छितः, B विषमूर्छित ॥ 5) B विषापहारमणिमणियश्वमु° ॥ 4) w सिक्ता ॥ 7 ) A ins. a second पट between ° त° and ० ॥ 8) A रत्नदत्तोयं कुमारः, C रत्नदत्तः
3*

Page #36

36
Variants.
कुमारोयं, B रत्नकुमारोयं ॥ १) A अद्य संप्रति आवयोर्लपविवाहस्येति ॥ 10) BW om. मिथः ॥ 11) c om. गान्धर्व ॥ 12) B अकार्ष, W अकार्षी।
1) A om. अपि जात्यान्य ॥ ) A प्रमाणमुक्ता॥ ) B om. रत्नान्यपि ॥ 1) A तिमिंगला, B तिमंगिली.; B °समागमनवेलायां, D °समागतवेलां ॥ 5) मंजूषामपि ॥ १) BW ins. च ॥ ) A तिमंगला ॥ ) A ins. हे ॥ १) GD सुखेन मध्येस्मि, A सुखेनास्ति मध्ये ॥ 10) For स्थापयामास, C स्था, corr. to स्थां by first corr., who adds देवी; then c बहिः , after which first corr. adds , then c at Art GZETTUTHTE #
1) A transp.: पा. टा.त॥ ) A ins. ततस; W त°, C भव, D सन• for व. ) A om. तत॥ 4) A तिमंगली, B तिमिंगला ॥ 5) CD ins. भर्चा ॥ ) A °मासुस्ती ॥ २) B भाव्यमपि ऽन्यथा, W भाव्यमप्यन्यथा ॥ 5) c om. न, which has been suppl. by 2d corr. ॥ ) A om. ऽपि ॥ __1) B सत्कृत ॥ A रावणमुक्तर्वि ॥ १) W स्वपिचादीना।
1) AD ins. नामि between °त्त and व्य० ॥ ) A वृद्ध , B वृध°, for वृद्धि । _1) CD हि for तु ॥ ) W निहित्य ॥ _1) A श्रूयते ।
_1) BW हरबलो ॥ ) c ins. च ॥ ) B हरदत्त ॥ 4) C om. इति ॥ 5)for इति, corr. by 2d corr. Then c om. च and the following words down to स प्राह excl.; BW om. इति; BW नाम for च ।
1) D निशीथे ॥ B निर्यतां ॥ ) B प्रसद्धा नाना । 1) A अक्षरलेखनाया; B अक्षरलखिन्तायाता ॥ ) B संप्रत्ययंनेस्मि ॥ ) A साभ्यधायत् ॥ ) A आखेटकाकर्ता, CD आखेटककर्मकर्ता ॥ 8) B प्रतिद्रव्यस मसयायामेक ॥ ) BW om. एव ॥ 10) D भावीति ॥ 11) A ins. एक after च एक (so A for चैक) ॥ 12) A मंत्रिस्य ॥ 11) CD ins. संति । ) B

Page #37

28
Variants.
37 वंतिम् ॥ 1) B प्रोक्तं ॥ 16) D कथमीदृशं ॥ 17) A ins. स (!) before विधिः ॥ 18) A ins. हे ॥ 11) BW पार्यते for शक्यते ॥ 20) B यथा ॥ 21) CD ins. मम ॥ 2) A ins. २ ॥ 28) A स्वस्ख° for स्व०; C ins. न; D ins. त between 'ज्ञा and नि०; CD ins. भृशं after •णे ॥ 4) D यावदेव तयोर्भाले; A ललाटे for भाले ॥ 26) A आप्स्थति, B आपसि ॥ 26) c om. विधिस and the following words to foi excl. Il _1) A ins. च ॥ 2) BW om. ऽन्यदा ॥ ) B श्रीमाल, AWD सीमाल', corr. by Boehtlingk; DW om. च ॥ 4) B हरबलो ॥ ) B om. चिरं । ) B हरदत्तमतिसागरो। ) निर्वाहंती ॥ CD लक्ष्मीपुरे॥ ) वां for तेषां ॥ 10) 0 °दाखेटं ॥ 11) B चानीय for वनादानीय ॥ _ 1) B इति for इतच ॥ 2) BW पुरि। ) A om. स प्राह । तात ॥ B प्रार्थने, C प्रातर्वनं ॥ 5) A om. पि; D एतावपि ॥ १) A om. स्यात् ॥ ) c transp.: वने यदि ॥ 8) B प्राप्यनोति ॥ १) B om. तदा; A तथा ॥ 10) A ins. २ ॥ 11) B नेयान, D नेया ॥ 12) C प्राप्तं ते ॥ 11) CD तर्हि for तदा ॥ 14) BW मे for मम ॥ 15) c om. एवं and the following words to द्वावपि excl. ॥ 16) A राजसुतस्य ॥ 17) B मिलतस्तस्य ॥ 18) B ins. च ॥ 19) B यथाखेटके॥ 20)w तथा ॥ 4) WD स बंधनीयः ॥ 22) B ins. एवं राजपुत्रस्य मिलि ।
1) A om. ऽपि ॥ १) A om. ऽपि ) B मंत्रिपुत्रस्य चंदन॥ 4) A गवेषयते । ) A तथा ॥ १) CDWB स्वप्रतिज्ञातपू; A स्वप्रतिज्ञापूरणा कुशलया ॥ ) A चंदनो ॥ 9) BW om. च ॥ १) AB om. पतितो, c पातितोहा॥ 10) D ins. विक्रीतौ ॥ 11) A अर्जयतां ॥ 12) B जातो महर्द्धिको ।
1 ) A च for तु ॥ ) B सतुसवर्णकोटयः; A adds जाताः ॥ 9) D हृष्टमंत्री ।
1 ) A om. इति, adding the rest of the stanza ॥ ) A वृद्धदत्तोपि, D वाधूमहेभ्योपि, B वाधूमहेभ्यः, W वाघूमहेभ्यः, both B and W omitting ऽपि ॥ १) A om. प्रति ॥ 4) B ins. तेन
30
1
32

Page #38

33
34
35
36
37
38
39
38
यथा ॥
(d) ABW ins. हे before बान्धव ॥ १) A ins. च ॥
तेन ॥
1) CD ins. करभ between ई and श°; CD ins. महा between 2) A महेभ्यः, om. वृद्धिदत्त; BWD वाधू° for
8) B om. विक्रय ॥
4) C ins. महेभ्य, D महेभ्यः, for गतः ॥ 6) C • भ्युवा8) W निजं 9) A
॥
12) B कुंट
Variants.
•दि and सा० ॥ वृद्धिदत्त ॥
between •म and गृ° ॥ ना० ॥ 7) W •सक्तं for
सविनयेन ॥ 10) C प्रददौ ॥ बत्त्या, WD कुटंबवृत्त्या ॥
1) C परि ॥
५) 0 °मनाकुलेन ॥
5) B प्राप्तः सत्तां ॥
8) BW कृतं ; A om. कृत ॥ ५) D सन्मानदानादिर्वर्जयन् ॥
1) A त्रिविक्रमापप्रच्छे ॥
2) A •च्चिरं दृ° ; D दृश्यते ॥ 5) A सर्वथा ॥
1) A वृद्ददत्तोपि, W वाधूरपि, B वाधूरभि ॥
4) B नं० ॥
11) B °रश्चैव ॥
posing : स० कृ० ॥
') B om. यथा
occur above ||
1) After इति D: काव्योयं (!) पूर्व लिखितमस्ति । तत्र तो (!) वाच्यं, omitting the rest of the stanza. But the stanza does not 2) C कुरुष्वे ॥ ४) C त्युदासीनता, B स्पाष्पदासीनता ॥ 4) BC कि ते for तत्किं ॥ 5) B उचितं, C रुचिरं for भवतस् ॥ ") A स्वच्छो', w तुको° for तत्सो ॥ ) A सहिता ॥ 8) In the place of this line CB have the following one: प्रस्थानोन्मत (B •नोत्मज' for • नोअत०) सीत्यभीष्टमनुजे वक्तुं न शक्तोस्म्यहं (B शक्ता वयं) ॥
1) B •णोभ्युषा ॥ 2) A स्व° for ऽव° ॥ 8) B नयतं for रुचिरं ॥ 4) C च for वा ॥ 5) A om. च यानि ॥ 6) A चा° for वा० ॥ ') A °द्दिनेम'; B दगृहाति ॥
( ) CD ins. मम ॥
8) A तेन ॥
1) A वृद्धोर ऽप्य°, BW वाधूरप्य, D वृद्धिदतोरभ्यधात् ॥ 2) A यदि मम, CD यदस्ति मम ॥ 3) CD om. तत् ॥ 4) B खो for खेः ॥ 5) CW कृतार्था, B कृतार्था:, BW trans
2 ) B °स्तथा ऽस्सो ॥ १) B om. मार्गे ॥
8) B पुप्फसीदासी, पुष्पश्रीर्दासी ॥
2) B तथैव ॥ 5) A पुष्पदासी ॥

Page #39

Variants.
39
10) B अन्य• for sन; A पान° for •पाक ॥ 11) B प्रदीयता ॥ 12) D ins. हि । _1) ABW वाधूतया ॥ ) W स for सह; B om. सह ॥ 3) A रथारुढचचाल; W रध्याधिरूढचचाल ॥ 4) For विजने A त्रिविक्रम, B पुष्फी , W पुष्पश्री ॥ 5) c उदयं; after उदरं BW ins. विदार्य ॥ ) B om. निर्दयं । ) D श्वासनिरोधेनेन, corr. by cop. to श्वासनिरोधनेन ॥ 8) A °भयंभय. for "भय ॥ १) D चिंताशिर्ष ॥ 10) W गतापि ॥ 11) B om. पि ॥ 12) B न दृष्ठित्परं ॥ 18) CDW सार्थिकानां ॥ 14) A अवादीत् for अकार्षीत् ॥ 15) D adds च ॥
1) AW वाधू, B वाधूः ॥ 2) A "विनाशनात् प्र०; B खवैरविनाशत् । प्रमुदितस्वांत ॥ ) A कौतक; B कैतकदेवीभा
र्याया, adding अभूत् ॥ 1) After कन्या B साचुसदि०; BW transp. : ६४ क° जाता; D with us, but inserting a second जाता after कुशला ॥ ) B स्मसार for निःससार ॥ B om. अपि ॥ ) W om. स्त्रियः; B स्त्र for स्त्रियः ॥ १) B om. तबा ॥ B om. वृद्धा॥ 10) CD ins. हा ॥ 11) B धिक् २ केनोपि ॥ 12) A चांडाल° ॥ 18) B सुवर्णानाम्नाभर', W सुवर्णानामाभर° ॥ _1) A °णं १; Bohtlingk conjectures अनाथशयोद्धरणं. He says: WATU bedeutet schutzlos, hülflos und wird stets nur von Personen gebraucht. Auch wäre es sehr auffallend, wenn in einem und demselben Verse das zweimal vorkommende Wort zwei verschiedene Bedeutungen haben sollte.' But cp. a similar passage, Dharmakalpadruma IV, vii, 219 : प्रासादप्रतिमादीनोद्धारश्रीसंघभक्तिभिः । अथ यात्रादिकैः सो ऽभूज्जैनधर्मप्रभावकः ॥ ) A of २; C adds च ॥
1)A बालकममुं ॥
1) D आभरणादि ॥ 2)W आभरणान्यथा ॥ 3) AB ग्रंथे ॥ 1) A °त, om. च ॥ ) A राज्ञा ॥ ) BW बालस्त्वया ॥ ) A सर्वावसर ॥ 5) CD मम for च ॥ १) WD कथये, C कथय, B कथनीयं ॥

Page #40

Variants.
451) A बालकस्य ॥ १) WD •पूर्व, B पूर्व ॥ ) A राक्षा ॥
4) A ins. च; D महता महोत्सवं ॥ ) D वासरै ॥ c om. ७२; B बहूत्तरिकला । ७२ कुशलौ
1) CD अथान्यदा ॥ 2) A °शालाकः, BW शालिकः (B सर्वलेख)॥ ) A om. रे ॥ 4) D मंदिरमा० ॥ ) c om. प्रति ॥ ) BW transp. : स्व. स.॥
1) A यौवन ॥ D मापालदेशात ॥ १) C वासरैश्च ॥ 4) BW ins. पि ॥
1) C om. को ऽपि ॥ १) A पुत्रस्य ॥ A जन्यायाचायां ॥ 1) ABW वाधू• for वृद्धिदत्त ॥ AW वाधू०, D वधू', B वांधू• for वृद्धिदत्त ॥ ) अचिंतय for अचिंति च ) B देवकुमारोचकारः॥8) A गीतकाव्यादिभिर्गोष्टी। १) A वास्तस्तस्य, D वधूदत्तस्तस्य, BW वाधूस्तस्य ॥ 10) BW रूप॥ 11) D दृष्ट्वा twice, here, and before सौभाग्यं ॥ 12) B श्वेतपुच्या, C चेन्मम पुत्र्या॥ 13) CD भव्यं for वरम् ॥ 14) A ins. च ॥ 15) B अथवा प्राक्षीत् ॥ 16) W यथावस्थितमेव । 17) AW वाधूर, B बाधू॥ 18) W देव्याः ॥ 11) A रुदरावतरणाना, B दरविदारणात् । दिना, C दरविदारणादितो, W कदरणादिना ॥ 20) B पृथगकृत ॥ ) A सांप्रतमनीदृक्वया; C सांप्रतं ईदृगवयो ॥ 2) A om. किमपि ॥ 28) A सुसाधोर् ॥ 4) B गतः पुन: प्रभूत् मु.॥ 23) C दुःसाध्यो । 26) BW om. दौ॥ 27) BW जननी ॥ 28) W हतास्ति ।
_1) A प्राप ) B गच्छः, C गच्छा ॥ 1) A मांजिष्टादीनि ॥ 4) B om. सन्ति ॥ B transp.: महर्षाणि (!) तानि; A महााणि, adding संति ॥ १) A om. तानि; C दानं for तानि ॥ D स्वर्मकोटीर्लाभो; A •कोटेाभो ॥ 6) A भवति ॥ A transp.: लाभस्य अई। 10) सत्या गीज्ञेया ॥ 11) B वंचनपरा; A adds वंचयंति ॥ 11) A महोत्सवे ॥ 11) A खजनो॥ 14) AC लष्यति ॥ 11) B लेख° for °लक्ष; A transp.: स्वर्मलक्ष ॥ 19) D मुक्तौ ।
1)A दुरात्मना ॥ ) B ऽसत्यवागभिरत्यंत ॥ ४) W नि

Page #41

Variants.
कृता, B नितकृता; BCW त्मना, A मना; D न्यकृतः । आत्मनां ॥ 4) A मथा for तच; BW om. तत्र ॥ ) Before भवता A ins. : स्वे लेखे च एवं ज्ञापितं । यद; D भवतां ॥ तत्र गत ॥ B सो ॥56) A प्रेक्षः । खया; B प्रेष्यःमाणोस्ति त्वया ॥ १) A था सीघ्रमागंतव्यं । इति ॥ 10) ABW साधूनानो ॥ 11) B लिखियखा ॥ 12) A समर्पयत, B समर्पयत । 1) A बहुलक्षखलाभाय उत्सुक • ॥
A ins. च । 3) c om. को ऽपि ॥ 4) A ins. पुरुषः ॥ ) A गेहिन्यः, om. पि; after •पि CD ins. तदा ॥ १) खजनगृहगता । ) BW द्वाहि° for °द्वाह (em. by Bihtlingk); A विक्रीतवसूदग्रहिणिका' D विक्रीयवस्तूद्वहणिकायै; c विक्रीतवस्तुन उदग्रहणिकाय ॥ ) A प्रविष्टेस्त्रि; B om. नाम्नी । ) c om. कन्या ॥ 10) AC कुर्वतीमे ॥ 11) B पुरे ॥ 12) A ins. चंपको ॥ 11) A तल्लेख for त लेखं ॥ 11) AD अच्चो, A om. लाखा। 10) A उपविशत इति भणितं तया च । इति ॥
1)A भवितव्य, B भव्यता ) D ins. पाप्मना । ) A चांडाल॥ 4) देवकुमारोपमो )महनव्यं, C भवं, for वरम् ॥ D नवीनले; A लेख लिखिखा तया तद्यथा अस्सी चंपकाय ति॥ w ताताक्षरः ॥ ) A om. च । १) BW om. शोषयिखा च ॥ 10) BD मातृपार्श्व ग०; A मातृपार्श्वे ते लेखं गृहीखा ग ॥
1)A वैतालिक; before समागत: A ins. सायं ॥ ) A ins. कथितं च ॥ ३) B om. मया ॥ ) A वाधूदत्तमहेन्वख, D वधूदत्तमहेभ्यस्ख, B वाधूदत्तमहेभ्यःख, W वाधूदत्तख महेभ्यस्ख ॥ 5) BW ins. तं ॥ c ins. त, D ins. सोत्कंठं तं ॥ ) A तमाका ॥ C transp.: सर्वोपि मि॥ )A वैतालिक० ॥ 10) A लेखो गाढवरेणव ॥ 11) A ins. च ॥ 19) A लेखार्थमवेत्य, om. च ॥ 18) B सर्वजना, W सर्वेपि जनाः ॥ 11) A वैतालिकं कृतं ॥ 16) W ins. बहुना, B बहुमान, both om. बहुना after द्र॥ 16) A om. मिलितायां ॥ 17) A ins. पौरेषु ॥ 18) ABW om. पौरेषु ॥ 11) BW om. स्म। 20) B वईपिनकांति ॥
53

Page #42

Variants.
1) ABW वाधू, D वासाधुदत्तः ॥ १) D सिद्धमिव ॥ ) A दृष्टमनाः, B दूष्टमानाः ॥ ) BW °व पनिक, C वर्धापक ॥ 5) A त्तावत् ॥ ) CD °स्तच गतेन; A ins. नरेण ॥ ) B तश्च ॥ ) B :स्वपुरः° for °सर्वपौर ॥ १) A शीघ्रमपि ॥ 10) B om. कृतं; A मया कृतमपि ॥ 11) ABW निवेदयिता ॥ 12) ABWD धाता ॥ 18) AB वाधू, W वाधू: for श्रेष्ठी ॥ 11) AC om. भृशं ॥ 15) B दूमितो ॥ 16) Com. धातरं ॥ 17) A विनिवृत्ते ॥ _15) A महो वाधूश्रेष्यपि अन्यदा, B मिहे वाधू, w महे वाधूरन्यदा, C महे अन्यदा श्रेष्ठी, D महेवश्रेष्टी अन्यदा ॥ 19) A प्रातरं for प्रति; BWD om. प्रति ॥ 20) A ins. हे भ्रातः ॥ 1) CD रे for हे॥ 22) A अविचारकारक ॥ 28) CD किं for न 1) A समायाति, B समायात् ॥ 5) A ins. वाधूस ॥ 24) B om. लेखं ॥
1) A श्रुतश्चंपकविवाहः ॥ ) w विशालां ॥ ) A वृद्धः, B पृधा ॥ 4) B ins. मह, D ins. भवन between °ह and क; C कथनभवनन ॥ कोपयामास, apparently corr. to क्वापयामास ॥ ) A om. कृतोपकार व ॥ ) B °भाग्यात्सकले, W °भाग्यातिसक्रले ॥ ) A जातः ॥ __4) B एकाते, W एकांते for हेमन्ते ॥ B भूमिः , W
भूमै ॥ 3) A शनै२॥ 4) A क्रियमात्रं ॥ ) ACDW लेखान्यथाखभवने; B लेखान्यथा, then न over the line by cop., then भवत् (त corr. from ते by cop.). Bohtlingk conjectures लेखान्यथाभवने. I think भवने was originally a gloss written over वे in the archetype क. Cp. s 11, last but one word. - CD ins. मया ॥ ५) B वि । धारेवो; over धा cop. writes ता. Bohtlingk conjectures °वोपालब्धव्यः. But this alteration is not necessary ॥ ) CD ins. पि ॥ ) C मह for मम; CD गृहस्य स्वामी ॥ 1) A om. च ॥ 10) CD भव्यं ॥ 11) B ins. वा ॥ 12) BWD om. sfu; but the sandhi ("ATET) shows, that this omission is due to some coprist. A मनाग for sपि ॥ 13) BIT. om. ऽपि ॥

Page #43

Variants.
43
58
1) ABW वाधूवचः ॥ 2) A °त्यंगीचकार ॥ ) BW om. सर्व ॥ 1) D वज्रहतेतव ॥ 5) W पादलिता, CD पञ्चादलिवा॥ 6) A तेनापि ॥ ) B om. पिता॥ 8) A ins. तु ॥ 9) BW इतो for अहो, inserting a second इतो between °घ्र and दु. of the following compound ॥ 10) W मापतित, D आपतिताः ॥
1) A महत्पापमस्ति, B महत्पापिमस्ति , D महत्यापदमस्ति । 2) B °वधि अतो॥ ) D अत्र मम पितुपितृव्यकगृहे ॥ 4) A transp.: भो न ॥ ) A अत्रत्यजनादत्तर्पिततांवूलमपि: CD °जनार्पितं तांबू; then A ins.: पानकमपि च ॥ १) CD नास्वाधं ॥ 2) C ins. न ॥ 6) स, W सर्वमपि, B सर्वमपि ॥ B प्रपेदे ॥ 10) A चंपकः । प्रियादर्शनमेवास्तु किमन्यैर्दर्शनांतरः । नि । वृत्तिलभ्यते यस्मा । त्सरागेणापि चेतसा ॥ १ तथैव, etc. ॥ 11) BCWD om. च ॥ 14) DW ins. च ॥ 18) A स्वगृहे आ॥ 14) B दिनोदियांनंतरमेव ॥ 15) W ins. परिजन between °न and प० ॥ 16) A om. च ॥ 17) ABCDW विश्वासमानयति ॥ 18) A अन्ययान्यत्कथितं ॥ 11) B चाच for धात्रा ॥ 20) A ins. चंपकः ॥
1) ABW ins. वाधू ॥ ) BW म° for तन्म॥ ) A ins. हे ॥ 1) B प्रत्यादेशी ॥ 5) W •विकाल• for •चिकाल B °च for °व ॥ ) A अत्रत्वं पा॥ 7) A द्वा० ॥ ) A ins. एव ॥ _1) W अन्योपायस्यध्ये ॥ 2) D स्वर्मशतं २, BW ins. प्रत्येकं ॥ 8) A दास्थामो वयं ॥ 4) A विनाशनीय ॥ ) B एवं ॥ 6) A ins. HZT, CD ins. a . A ins. afa ) CD om. छलं ॥ ) A पाएमासी ॥ 10) A गता एवं ॥
_1) B भवित्यव्यताव, CD भाव्यव• THA) B भृतमुभट्टा ॥ 3) A विधिवशतो, B विधिनायारोन, C विधिनयोगेन ॥1) D स्व२, C स्वर, for निज२; AC °गृहे ॥ 5) A स्वगृहे समायातः; B स्वगृहमागतः; then A ins. स्वगृह ॥ 4) A °मध्य, W °मध्यो । 2) A प्राघूर्मकानां योग्या ॥ ) B आहता ॥ ) A स्वपामि;

Page #44

44
Variants..
then A ins. चिंतितं च ॥ 10) C मध्यरात्र, BW मध्यरात्रौ । 11) W कमात्कलं ॥ 12) W सुप्तः सुप्तः । खनिद्रया ।। 101)A भांडागाररक्ष(च corr. to चा)क(क deleted again) । प
रास्तं; C भांडागाररक्षा, then visarga added over the line, then नरास्त; B भांडागाररांकरांनरांतं ॥ 2) A ॥ ) BW om. सर्वे ऽपि ॥ ) तद्विनाशाय ॥ B समागता ॥ १) B वा ॥ १) A °वासने । ) A माविचारतादोषो ॥ ) D भूदिति ॥ 10) A •पार्श्व ॥ __11) B पृच्छार्थःमागता ॥ 12) W आदिष्टः, B आदिष्टो॥ 18) C त्वर्यतीर ।
1) तहबचः ॥ ) CD प्रपद्य ) विनिद्रः॥ 1) A समुत्थितः ॥ ) A ins. ते ॥ १) चेतः, w ते for च ते; A om. च ते ॥ ) A इति इतस्ततो, B इतिखतो ॥ D गवेषयति ॥ ) W प्रतोल्यावहिःशालासु; B प्रतोल्या बहिशालायांसु ॥
4) A ins. वाधू ॥ E) W तन्मरणो; A पायदर्शनाय ॥ १) स्वयमेव समुत्थाय ॥ 4) A om. एत ॥ A शव्यां । ७) B केवली ॥ ) W क्याह, om. विलो; B विलोक्य प्राह ॥ 8) A ins. वा ॥ १) BW om. वा ते; A ins. मम सुभटास्तं ॥ 10) 0 चिंतातुर ॥ ) A एकशव्यायां, adding रिक्तायां ॥ 12) A à for ; CD om. ; A ins. HZTai afro 13) CD बहिस्तमदृष्ट्वा ॥ 14) A om. ते ॥ 15) A तत्रागताः; then A ins. वाधू ॥ 10) B समयेव; CD ins. सर्वे ॥ 17) B °क्षणं ॥ 18) D चिक्षिपुः ॥
1) A गृहीता ऽतिशेष ॥ 2) BW कृत्यम्, om. कृत ॥ १) c खरखानं ॥ 1) A ins. पुनः ॥ B तरतरक्तवपुदृष्ट्वा, W तरनरक्तदरघपुर्दृष्ट्वा; for जलोपरि तरत्तद्वपुर A: प्रतोख्या बहिः कूपकंठे यावदागच्छंति तावत्तद्वपुः कूपांतर्जले तरत. After दृष्ट्वा A ins. सम्यगुपलक्ष्य च ॥ १) A ins. सुभटा ॥ ) A पातककारकाः पुरुषाः. B om. all between नरा: and स्वजनाच ॥ 6) c चंडाल ॥ ) D पुरतः ॥ 10) W प्रभूशोकातः; C ins. वृद्धिदत्त ॥ 1) A ins. साधुदत्तो before पि ॥ 12) A संघटनेन ॥

Page #45

Variants.
45
1) A ins. सर्वेपि स्वजना, om. स्वजनाश after विगत ॥ ) W om. देव ॥ ) A कोरिद्रव्यस्वामिनं, D कोटिसुवर्णस्वामिनं; for aft Baitzut, om. all the following aksharas to fruit excl. | 4) A शालापुरीतस्तां ॥) A १४कोटीवर्सचानाय्य, D कोटिमुवर्णश्चानाव्य ॥ ) A ins. नगर्यां ॥ ) A ins. कालांतरे ॥ 5) W प्रौढ ॥ ) प्रौढ for च पूर्व; A ins. चंपकस्य after च ॥ 10) CD षणवतिस्वर्ण for e६॥ 11) A निधाने ॥ 1) B ९६ । कोटयो, C २६ स्वर्णकोव्यो; W °कोव्यो for °कोटयो ॥ 18) C २६ for e६॥ 14) W कोव्यः, C कोथः, D स्वर्णकोटि ॥ 15) A सदा for the first सप्त ॥ 16) ५००; B om. ५००० जा ॥ 17) D जात्या अश्वाः ॥ 18) CD om. ५०००; B ५०० ॥ 11) CD ins. ५०००० ॥ 20) BW om. पृठ्या (in w space for two aksharas); C पृद्याः ॥ 21) A ins. तच ॥ ) D ins. २ after प्रत्येकं ॥ 28) W दशगो°; C नामानि for °मानानि ॥ 21) BCDW om. warfare 25) A om. atat; CD ins. after स॥ 26) A ins. श्राद्धः जातः । तदनंतरं ॥ 7) A ins. नव्य ॥ 28) CD om. तेन ॥ 2) W स्फुटिक ॥ ४0) W om. भोगान् ॥
1) BDW श्रावकधर्म चा; W राधटातः; A राधयतश्च ॥ ___1) B चंपक: व्य० ॥ ) c om. भगवन ॥ ) B transp. : मु० कृ०; c om. सुकृतं ॥ 4) A संपद ईदृशी मम, B संदर्श ईदृशा मम, C संपदः मम इंदृशा; DW ईदृशा for ईदृश्यो; B जाता ॥ 5) D पातकं ॥ ) ABW वाधूमहेभ्येन, D वाधुदत्तमहेन्येन; A adds सबांधवेन ॥ ) C २६; w ins. व; AB om. स्वर्ण ॥ 9) BW प्रभूतस्थानोपकरणेपि ॥ १) A ममाज्ञातकुलजातस्य ॥ 10) A om. अपि ॥ 11) B वैरकारकरणे, om. श्रेष्ठिनो ॥ 1) B ins. ततो ॥ 18) D adds प्रत्युत्तरं ॥ ____1) सुमेलकायाः, D सुमेलिकाया:, B सुमलका-, W सुम
लकायां ॥ ) पुर्याः, D पुयं ॥ ) A ins. वृद्धौ ॥ 1) D कंदमूलफलाशिनी, W कंदमूलफलाशनौ, B कंदमूलफलाहारिणो ॥ 5) A ins. तपंतौ ॥ ) A 'धूम्रपानादिकं, B •धूपपानादं ॥ 5) A तन्यमानी अ°; B तस्वमानाव ऽभूतां ॥ भवदत्तजी

Page #46

Variants.
70
2
वयु ॥ १) A वंचनामतिनामा ॥ 10) W om. श्रेष्ठी ॥ 11) C भवभूतिजीवस्तु ॥ 14) AW पाडलीपुरे, B पाडसीपुरपत्तने । 18) A महसेगो, महासनो, B माहासेनो॥ 14) A प्रवत्या च ॥
1) B रत्नचंपकं युतं । ) CWD ववस्त्रग्रंथि, B खवस्त्रं ग्रंथि । CD. om. तच ॥ 4) र° for ०२० ॥ ) A शेषरत्न ।
19 B zafuatatatatataterettet for 9) B ins. तत्पुरे ॥ ) A ins. वंचनामतिनाम ॥ 4) A श्रेष्टिनो गृहे । तं। ) BCD स्ख ॥ १) B न्यासीछत्यं । A ins. किं पुनर्भवादृशानां ।
1) B रहिसि दत्तं ॥ 2) A प्रत्ययदत्तं ॥ ) A लुंटति । 1) B किंचितुलयापि ॥ ) मायेन for बुद्धापि; B om. pādas 2 and 3, DW om. pādas 2, 3 and 4 | 8) A fà for च । 4) A २ for the second किंचिच्च ॥ ) A ins. the following stanza: वणिजां परमा नीवी । वेश्यानां परमो निधिः । लिंगिनां परमाधारो । मृषावाद नमोस्तु ते ॥
1) B माहासेनो गतः ॥ _1) D नगर, W R, B om. नरं; D पप्रच्छे ॥ भद्रो
राजा; BW भद्र को राजा ॥ ) A °पुरपत्तनमे ॥ ) BW om. संप्रति ॥ ) श्रीकरणाध्यक्ष: according to Muni Indravijaya means 'judge' ॥ ) A सर्वलुंटाकस्तलारः, C सर्वलुंटाकःस्तलारक्ष:, B सर्वलंटाकःस्तलारक्षः. The metrical version has तलारः सर्वगुंटकः. तलारक्ष means 'Chief of the Police'. This word occurs with the same signification in Hemacandra's Arhannīti III, p. 198, 6, in Māņikyasundara's Mahābalamalayasundarīkathā, and in the Mrgānkacaritra. Cp. Prakrt तलार and तलवर ॥ ) सर्वग्रिलो, WD सर्वगिलो । प्रधानाः, BWD प्रधानं ॥ ) D कुटुंब.; C °कोला, second corr. adds हलो ॥ 10) C रमः, A ररसः. In the metrical version this passage is missing. Weber's conjecture रसन्नः is not convincing ॥ 11) CB and metrical version सि ॥ 12) A ins. नाम ॥ 18) B महासेनोपि for कुमारो ।

Page #47

75
76
4) BC ins. सा प्राह; तचाहूतः सूत्रधारः ॥ नापि C सहायेनापि 10) Ains सा ॥ 18) A देवदत्तगृहे ॥
(so for our पुत्रः) ॥
Variants.
1) AC om. कापि; first corr. of C supplies it ॥
2) All
our MSS. support, which certainly is originally a gloss intended to warn the reader not to take कात्यायनी in the sense of उमा ॥
8) A रदंती ॥
5) BW ins. त्वं ॥ below 8 76 after 8) For क ०
47
4) BW •सभायां ॥ but ep. 820, $56, and 2) D कस्यापि सह ॥ A ins. इं after कलहाये ॥
अस्या ॥ ins सोपि ॥
१) BC गृहं ॥
11) A प्रकाश्यमाह ॥ 12) B om. ततस् ॥ 14) A om. गतो, inserting गत: after पुत्रो 10) A ins. भोजन
15) Cins त्वं ॥ 18) C वदन्ती ॥
17) Cins मम ॥
10) A बाढश्वरेण ॥
20) A चिंतामहं सर्व; C ins. प्य between ●म and हं ॥ निश्चिता ॥ 22) AW सन्मान्य ॥ 28) D adds च ॥
21) B
8) Bom. कर्म
6) A 2) C
1) B आकारि ॥ 2) CD त्वया स्वावा० ॥ खाय; Weber conjectures कर्मस्थापक ॥ 4) B ins. स्थT between °कर and °य, and करय between •य and थे; C °स्ति', woo for सि० ॥ 6) C ००; A द्रव्य for व्यय; B ins. वा between ●र्णा and ता; A om. ●ता" and ins. सत्यां after •यां ॥ ममात्र किं; CD किमच मम; BW ins. मम after दूषणम् ॥ अत्र आहूत:, BWD तत आहूतः ॥ 8) A ins. सूत्रधारेणोक्तं ॥ ") B सूचयुष्मा ॥ 10) A • नैकाग्र्योपि, CD 'नैकाग्रोपि ॥ 11) A पुत्र्यां ॥ 12) A om. साक्षतपाचां; B only स, om. the following aksharas to जकदर्शनेन excl.; Ww साक्षात् पाचं ॥ 18) A अकार्षुः ॥ 14) Aom. इति ॥ 15) Com. अथाकारिता and the following text to अथाकारितो excl. First corr. supplies the missing words in the margin. Com. राजा; A ins. देवदत्तपुत्री ॥ 10) C स्वजनगृहं ॥ 17) A ins. मार्गे ॥ (18) A सलज्जत्वेन उन्मार्गेणावश्यतो गमनात्; 0 सलज्जत्वादुन्मार्गेण तत्रागां, D सलज्ज - त्वादुन्मार्गणतचां ॥ 19) A मनाक् for अतो ॥ 20) A ins. 21) C अथाकारितो नमः परिवाज्; after परिवाद A 22) A तव जामात्रा ॥ 98) A गतिविशेषेण,

Page #48

48
Variants.
C गतिविशेषणं, DBW गतिविशेषं ॥ 24) C सिक्षयित्रा ॥ 25) c स चलितो ॥_26) A जामाता सोप्यवादीत् ॥ 27) A अथ, C अत्रा ॥ 28) AW °वापरुध्यति, B °वायकथ्यति ॥ 24) A यतः ॥ 80) A °मारब्धं ॥ 1) A अहं कस्याप्य twice ॥ 84). A °स्तवदैव ॥ 8) C यलायिष्टि, A पलायितः ॥ ) C कापि ॥ 5) B जनानां प्र. ॥ 36) c समं (मं corr. by cop. to मा)ष्योमः ॥ 87) A प्रभावस्थ ॥ 88) A ins. एवमुक्तं प्रतीहारादिभिः ॥ 8v) W ins. पश्चा; A ततो, inserting राजा चिंतितं च ॥ 40) ABDW ज्ञास्यते ल°, C साचते ल (लगं used to indicate a near future; cp. Pūrņabhadra, Pafc. 122, 18. 268, 10. The signification s. v. लग 50 must be cancelled in Bohtlingk's Dictionary. - Evidently a misunderstood gloss जास्यते on ज्ञायते लनं has ousted ज्ञायते from the text) ॥ 11) A छुटिष्यति, B छुटष्यति, W कुटिष्पतिर् ॥ 42) BW om. विधिः ॥ 48) B om. सर्वान; after सर्वान A ins. सुहृज्जनान् ॥ 44) D om.
राजा ॥ ____1) C महासेनकुमारः, om. अहो । ) ACD परीप्सितो, B परीपसितो ॥ ) B गतानि च मम; AD om. मम ॥ 4) B पूत्करेमि ॥ ) A बहुकरणेन ॥ ) प्राणितोपि, D प्रणि
तेपि, W प्राणिनीपि, B प्राणस्थापि ॥ २४1) B om. च ॥ 2) For कदाशया A अन्यदा महसेनं (!) ॥
s) c कपटकोशया ग°, D कपटकोशाया ग° ॥ 4) A ins. अहो । 5) A कार्षीत् ॥ १) A transp.: तव र० प्र० ॥
1) CD तत: सा, B ततस्त्वया ॥ E) A गृहे साराणि ॥ 3) D वररत्नानि ॥ 1) ACDW °कूल°, B °कूला• for "तूल ॥ 5) ACW ग्रंथीच, B ग्रंथीव; A adds करभी॥ ) B पेट्यादि.; W °वाहिंत्रि; A °चतुरादिस्त्री० ॥ ) Cins. वंचनामति । 8) A गृहं ॥ ) c सगाr, w गार्ता, D गार्ता, A रोगाती । 10) C रत्नान्येव तानि; A transp.: एतानि रत्नानि ॥ 11)w कर्पासाद्ये ॥ 12) B वसुजातं; A ins. हे ॥ 11) W om. गृहे; A ins. एव ॥ 11) A ins. कदाचित् ॥ 15) B ऽहमिनि,

Page #49

80
81
82
83
Variants.
W ऽहमगिं; Ains एव ॥
तेन ॥
18) A transp. : श्रे० प्र० ॥ 4) C महासेनकुमारः ॥ वंचनामति ॥ 8) A •लोभतया ॥ 5) D ins. तव ॥
2) CD ययाच; after यथाचे C ins. 4) B स्वसुद्धतयाज्ञा', W 6) A ins. अमूनि ॥
स्वाशुद्धत्वज्ञा° ॥ 2) For चत्वार्या° and the following words to श्रेष्ठी excl. B: ययाचे श्रेष्टिप्पि गणिका बहद्रव्ययाचिते श्म; C •र्यानीय समर्पितानि ॥ 4) C ins. वंचनामति ॥ 8) A ins. हे, CD ins. रे ॥ 10) CD धनावहश्रेष्टिगृहे ॥ 11) A अथ for ऽस्य ॥ 12) Bom. अस्ति ॥ 14) C महासेनकुमाराय ॥
18) B अर्पितानि for अ० च ॥
49
10) A ins. तदा ॥
9 *
17) BW ins.
ममत ॥
1) B दूत्यश्च, A ततश्च; A ins. स, B सह, W मह after दूतश्च ॥ 2) B संकेतवो ॥ 8) A जातं निरामयं वपुः ॥ 4) B न गंतत्वं5) Bins. प्राह ॥ 6) A ins. तव स्वसा (corr. by cop. from तव स्वासा) ॥ 2) Ains. गणिकयापि स्वरत्नादि सर्व ॥ 8) A गृहीतं स्वगृहे गृहीतसर्वरत्नादिनिभृतपेटादिप्रमोदेन; CD द्रव्या °, but in C corr. to our reading || १) ० महासेनकुमारोपि; Ains पंच ॥
1) C ins. वंचनामति ॥ 2) A ins. पार्श्वात् । कस्मान्नृत्यं मम ॥ 4) C महासेनकुमारो; A महासेनेनोक्तं मया ॥ 4) A रत्नपंचकं लाभात् २, om. नृत्यति; before श्रेष्ठिन्, ACD ins. हे ॥ कस्मान्नृत्यं कृतं वंचनामतिनामा ॥ () A श्रेध्यपि ॥ 8) A केनापि नाहं ॥ १) A वंचितो । हमिति ; B ins. a second इति at the beginning of a new page || 10) B खानानि; BW om. अपि ॥ 11 ) A ins. च ॥ 18) B गणिकया रत्नान्यपि ॥
12) A ins. वंचनामतिश्रेष्टिना ॥ 14) B om. तया; A गृहीतानि for
तथा ॥ 16) A दत्तानि for गृहीतानि; after गृहीतानि CD ins. इति ॥ 10) A स० विहस्यमान:; CDW सर्वैर्जनैर्; C हास्यमानः, inserting वंचनामति before श्रेष्ठी ॥ 17) C ins. ततो ॥ वैराग्यतापस' ; CD ins. च ॥
18) B
1) C महासेनकुमारः ॥ 3) A ins. प्रति ॥
Zeitschrift der D. M. G. Bd. LXV.
5) A त्वया
') D om. अहो ॥
2) C ins. पि; D कियतान्यपि ॥

Page #50

50
Variants.
1) B दुर्भक्षं ॥ 2) B क्षुधतया ॥ D)A om. बहवो ॥ 1) B देशांतरे ॥ ) AB कणमाणकेनापि; W with AB, or perhaps कणमाणकेनकेनापि (ep. SKPAW 1883, p. 890)॥ BW om. स्म ॥ ) c स्थाने for २; WD om. २॥ 8) c महासेन: श्रेष्ठी ॥ १) c दानश्रद्धतयामंड° ॥ 10) A कार्यते ग्लानादीनां ॥ 1) B ताड्यंते ॥ 12) B ऽवतारितभो ॥ 18) B क्षणंधनास्ते ॥ 14) AC मूरकार्पणेन; B प्रच्छन्नं मूठकार्यापणेन, W प्रछन्नमूरकाद्यर्पणेन ।
1) A क्षुधा ॥ ) A सर्वांगसंजातशोफा; C शोका । 8) C ins. महासेनश्रेष्ठिना (!) ॥ ) जीर्यति, B जीयति । 2) A भुत्त्वा ॥ साता for ग्लाना ॥AL) BDW om. महासेनेन ॥ ) DW ins. महासेनेन; B माहासेन, om. the following स ॥ १) कारिता:, CW प्रतिक्रियाः ॥ 10) C ins. स्थापितजननी, D स्थापिता जननी ॥ 11) CDBW om. २ ॥ 12) BW om. पि॥ . 18) W मा for वी ॥ 14) CD ins. नित्यम between दत्ते and ऽनु°; W दत्तमनुपाकंपादानं, B दत्तमनुकंपादान । 15) CD स्वहस्ते ॥ 16) A ins. महासेनः ॥
1) B om. त्वं ॥ B ins. नाना ) A ins. तव भार्या ॥ 1) A ins. त्वया सत्रागारे; BW ins. परि॥ ) BW om. तव ॥ 6) A साराकची जाता स्नेहात, B स्नेहात्सारार्ता जात; Weber conjectures सारकी ; but सारा 'care' is right. Cp. Lüders, Epigr. Ind. VIII, p. 204 and 205, n. 2 ) AW वाधूव्यव°, B व्यवहारी, c वृद्धद्रत्तव्यव°, D वधुदत्तव्यव• ॥ ) A ins. पूर्वभवे ॥ १) B ९६ । कोटयोद्विव्यं ॥ 10) After यत: D ins. उक्तं श्रीउपदेशमालायां ॥
1) This stanza is faulty in all the MSS. in which it is complete. ADW give only its beginning. ADW: HTTTT; A adds .: D adds अभखाणेति , W अब्भरकाणदाण.. Pada 1: C अभरकाण ॥ Pada 2 in C: दाणपरधणविलोवणाईणां, B वाणपरिधणविरोवणाईयं ॥ Pada 3 in CB: सब्बजहन्नी (B नो for नो) उडउ (B उदउ) ॥ Pada 4 in C: डग्मगुणिर्ड इक्कसिकयाणं, in B: दस
9
*

Page #51
Variants. 51 गणीउ इक्कसवायाणं. As to the readings of M m (metrical recension) see Introduction, p. 9 note 5. After this B ins. another corrupted stanza : तिविरे पउसे सगणीउ / सयसहस्सकोडिगणोवाकोडा कोडिगणावाहुजुववगोबहुत्तरीवा // 1) B दत्ता वया for तदा च वया // 2) c ins. श्रेष्ठिनः / 3) C ins. तव // 4) B वैराग्यं // 1) c ins. कर्मणा; A transp:: त्वं तेन // 1) C चंपकव्यवहारी॥ 2) B भार्यासुतो॥ 3) B माराध्य, om. ता; C तपस्त, then space for one akshara, then च अनशनेन मृखा for तामाराध्य // 1) W जगा; C ins. ततश्युत्वा // 1) D om. इति; A इति अनुकंपादानोपरि; B इति ऽनुकंपादानविषये // ) A चंपकष्टिकथा, चंपकव्यवहारीकथा ) श्रीसंमपूर्ण; for संपूर्णम् w श्रीजिनकीर्तिसूरिभिः कृतं. After संपूर्णम B adds यातमिदं // Colo- CW have no colophon. The colophons of the other MSS. run as follows. A: लिखितं पं० भुवनमेरुगणिना; B श्रीअचलगछे / आचार्यश्रीश्रीश्रीश्रीश्रीश्रीश्रीपुण्यप्रभसूरि / तेतशष्यवाचनाचार्यवाचकशरोमणिश्रीश्रीश्रीश्रीश्रीजिनहर्षगणि / ततशष्यऋषिगोवाललषितमस्त्यिषा प्रतिः // ऋषिमहिमहर्षयोग्य / पुण्यार्थेन लषितं // शुभं भवतु // ; D: संवत 1631 वर्षे / माघमासे शुक्लपक्षे 4 शनी लिखापितं // श्रीथिराद्रपद्रे // शुभं भवतु // : बधानि चेतांसि नं सुंदरीणां / बद्धः कथं कंबलमंबलोयं // यदा चित्तर्विद्वलतामुपैति / स कंबलः किं बलमातनोति / 1 // स्वांतःपुरे या जनकस्य पुची / दृष्टं न शक्या चिदशैर्नभस्थैः / तामद्यशीतापुरराजमाग्र्गे / ग्रामीणलोकास्तु विलोकयति / 1 // पुण्यैः संभाव्यते पुंसां / असंभाव्यमपक्षतौ / तैरुपैरसमा शैला / किं न रामस्य वारिधीः / 2 // phons.