Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ CATERE ******** .................................... sthAnakavAsI jaina samAja kI anupama saMsthA sthAnakavAsI zramaNa C javAharalAla muNota adhyakSa- a0 bhA0 sthA0 jaina kaoNnphreMnsa isa saccAI ko samajhane ke lie koI samAjazAstrI athavA manovaijJAnika hone kI jarUrata nahIM hai ki janasAdhAraNa ke sarvasAmAnya dharma kI vyAkhyA meM, jitanA mahattva dharma ke tAttvika vivecana, dharma ke darzana aura usakI saMskRti kA hai, usase kahIM jyAdA mahatva, dharma ke bAhya svarUpa aura usake kalevara kA hai| hakIkata to yaha hai ki Ama AdamI ke lie vidvAnoM kI dArzanika bahaseM, tAkikoM ke zAstrArtha aura sAhityakAroM kI mImAMsA bahuta kama matalaba rakhatI hai / usake lie to usake dharma kA gahana tatva, dharma ke bAharI pratIka, pahicAna aura karmakANDa dvArA hI mana ke bhItara utaratA hai / kisI IsAI ke lie, eka krAsa (kUsa) karuNA, prema aura zaraNAgati kI bhAvanA kA sabase prabala srota hai, Apa krAsa ke badale meM unase IsAI darzana kA artha samajhA nahIM pAyeMge / Ama hindU ke lie mandira se bajatI ghaNTiyA~, AratI ke Dhola aura homa kA dhuMA -- usake samasta dhArmika saMskAroM aura AsthAoM ke AdhArastambha haiM / masjida kI gumbada se pukArate muajjana kI pukAra para jaise musalamAna namAja ke lie sijade meM jhuka jAtA hai yA phira muharrama ke tAbUta ko dekha-dekhakara, marasiye gA-gAkara rone lagatA hai-usake majahaba kI pahicAna kyA Apa isalAma ke ekezvaravAda se karane lageMge ? magara jo dharma, buniyAdI rUpa se amUrtipUjaka hai, nirAkArI haiM, usake anuyAyiyoM ke lie vaha bAharI kalevara, vaha dharma kA mUrtimAna svarUpa kyA hotA hai, kyA ho sakatA hai ? amUrtipUjaka janadharma kA sazarIrI pratIka-dhamaNa bahuta vividha hai jainadharma kA AyAma / bahuta vizAla zarIra hai isake itihAsa kA / aura isake vartamAna se kahIM U~cA, supuSTa aura manohArI hai isakA itihAsa kA vRtAnta aura isI jainadharma kA eka atyanta mahatvapUrNa aMga hai-- isakA sthAnakavAsI samAja -- jo rUr3higata mUrtipUjA ko nahIM maantaa| lekina hama bhUla na kareM, jaina jagata meM sthAnakavAsI samAja, apanI isa nijI vizeSatA ke bAda bhI, hinduoM kA AryasamAja hI nahIM hai / agara sthAnakavAsI samAja kA vartamAna rUpa do-DhAI sau barasoM se jyAdA purAnA nahIM hai to yaha prazna uTha sakatA hai ki kahIM yaha sudhAravAdI Andolana, kamI-bezI AryasamAja-sA hI to nahIM ? lekina hama jAnate haiM, AryasamAja ke itane mahatvapUrNa kAma-kAja aura arthapUrNa bhUmikA ke bAvajUda, yaha dharma kA rUpa le na pAyA, kevala par3he-likhe, navajAgaraNa kI puruSa - pIr3hI hI isakA aMgIkAra kara skii| Ama janatA, vizeSa rUpa se mahilAoM ne ise AtmasAt na kiyA / vaha unakA dharma na bana sakA, kevala kutUhala aura Adara kA sudhAra bhara rahA / parantu, sthAnakavAsI samAja kI sthiti to bilakula bhinna hai / yaha amUrtipUjaka dharma, Aja bhI aura pahile bhI, lAkhoM-lAkhoM nara-nAriyoM kA nijI, avicchinna aura samagra bhAvanAmaya dharma hai| ise kevala sudhAravAdI Andolana kahane kI himmata koI bhI kara nahIM skegaa| taba savAla hai, vaha kaunasA rahasya hai jisake kAraNa, sthAnakavAsI jaina samAja, sAphataura para mUrtipUjA se kinArA kATa kara bhI itanA prabala jana sAdhAraNa kA dharma banA huA hai, pragati kara rahA hai ? anya mUrtibhaMjaka dharmoM ( yathA - islAma) se isakI koI tulanA nahIM kyoMki isa dharma kI jo buniyAda hai, vahA~ mUrtipUjA ko bhI atyanta mahatva - pUrNa aura aitihAsika sthAna hai, jainadharma kI saMskRti, saikar3oM anupama, bhavya mandiroM aura citroM meM surakSita hai aura
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnakavAsI jaina samAja kI anupama saMsthA : sthAnakavAsI zramaNa 00 phira bhI, sudhAra kA yaha jabaradasta pravAha, kevala sudhAravAda kI lahara na banI raha kara, samagra, sampUrNa Ama AdamI kA dharma hai| isa camatkAra ke lie kauna uttaradAyI hai ? jabAba hai-sthAnakavAsI zramaNa / jaina sAdhu aura jaina sAdhvI kI saMsthA sacamuca bahuta gahana hai / kevala isI saMsthA kI sthiratA ke kAraNa, sthAnakavAsI dharma, eka ora, bAharI ADambara yathA--mandira, pUjA-arcanA Adi-se pUrI taraha mukta hai lekina vahIM, zramaNa saMsthA ke kAraNa, lAkhoM nara-nAriyoM kI bhAvanAoM ko dhArmika pratIka ke dvArA Alokita karane kI kSamatA rakhatA hai| yoM to samasta jainadharma ke sabhI sAdhu aura sAdhvI jana-jana meM Adara aura zraddhA paidA karate haiM parantu-vizeSa rUpa se, sthAnakavAsI samAja apane zramaNavRnda kA jisa utsAha, AsthA, vizvAsa, zraddhA aura ullAsa se samAdara karatA hai, vaha niHsandeha bejor3a hai / cAhe cAturmAsa kA avasara ho yA vihAra kA kSaNa, vyAkhyAna kA prasaMga ho yA sevA-zruzUSA kA sthAnakavAsI zramaNa, dharma kA antaraMga aura bahiraMga kA saMyukta pratIka banatA hai| eka sAtha hI, sthAnakavAsI zramaNa, jainadharma ke Adarza-samyakcAritra kA pratimAna hai to dharma ke sAmAnya kalevara kA zArIrika svarUpa / zramaNa, dharma ke sthUla aura sUkSma, sAmAnya aura viziSTa, jana-sAdhAraNa aura Ama zrAvaka-zrAvikA tathA darzana, tatva-cintana-sabhI staroM para-sthAnakavAsI dharma kA vaha apratima udAharaNa peza karatA hai jisakI tulanA sambhava nahIM diikhtii| carita-nAyaka zrI puSkara munijI prakaTa hai ki jahA~ zramaNa, itane vividha staroM para, vyApaka rUpa se samasta dharma ke antaraMga aura bahiraMga kA pratinidhitva karatA ho, vahA~ usake prati Adara, zraddhA, vizvAsa, AsthA aura anurAga bhI, sAmAnyatayA anya sAdhuoM kI tulanA meM kaI gunA bar3hA-car3hA hai| aura isIliye, eka ausata jainadharmAvalambI (yAni sthAnakavAsI jisa tIvratA se apane zramaNa ke prati samarpita rahatA hai, usI AturatA aura tatparatA se apane zramaNa ke zuddhAcAra para kisI bhI taraha kI jarA-sI bhI A~ca sahana nahIM kara pAtA / sthAnakavAsI zramaNa ke anya pahalU para bhI gaura kariye / Ama taura para, Atma-kalyANa, kisI bhI sAdhu ke liye apanA abhISTa hai, apanA pahalA lakSya hai| yahI Atma-kalyANa kI lagana use na kevala sAdhu banane balki sAdhu bane rahakara apanI sAdhanA ke prati arpita hone ke liye preraNA detI hai| parantu jaina zramaNa kA lakSya kevala apanA kalyANa hI nahIM hai / sthAnakavAsI zramaNa ke liye, svayaM usakA apanA antima lakSya, apane zrAvaka-zrAvikAoM ke kalyANa meM hI jur3A huA hai / yaha balavatI bhAvanA, sthAnakavAsI zramaNa ko, apane zrAvaka-zrAvikAoM ke sukha-dukha, patana-pragati AdhyAtmika unnati aura tapa sabhI samasyAoM kI ora adhikAdhika dhyAna dene ke liye bAdhya karatI hai| yAni, jaina zAstra aura dharmAcAra ke anusAra, atyanta nirapekSa aura taTastha hone ke bAvajUda, sthAnakavAsI zramaNa, apane samAja ke AdhyAtmika uddhAra kA vrata liye jAgarUka paharedAra hai / so, jina-jina mahAbhAga sthAnakavAsI zramaNoM meM, ye vibhUtiyA~, ye guNa ekatra pAye jAte haiM, ve zramaNa-ziromaNi, hamare samAja ke vandanIya hI nahIM, aitihAsika rUpa se bhI gaurava ke dhanI haiM kyoMki sthAnakavAsI samAja kI dhArmika dhurI zramaNa hI haiN| AnandarUpa zramaNavara zrI puSkara munijI mahArAja isaliye aura bhI adhika zraddhA jagAne vAle haiM kyoMki unhoMne apane zrAvaka saMgha kI bahumukhI pragati kI yojanAoM ke liye lagAtAra preraNA dI hai aura dharma ko cAritra, AcAra vyavahAra aura AcaraNa kA zarIra pradAna kiyA hai| rAjasthAna-kesarI kI upAdhi unake liye atyanta yogya viruda hai kyoMki sthAnakavAsI samAja kA rAjasthAna rAjya meM mahatva dekhate hue, vahA~ pUre rAjya meM ekamukhI zraddhA sampAdana kara pAnA kevala suyogya aura AcaraNa-zuddha zramaNoM ke liye hI sambhava hai / kAlayoga se, hara saMsthA meM jvAra-bhATe kI taraha utAra-car3hAva Ate haiM aura sthAnakavAsI samAja kI yaha Adarza saMsthA-zramaNa saMgha-bhI isakA apavAda nahIM / parantu isa saMsthA kI yaha anUThI viziSTatA hai ki hara taraha kI viparIta sthitiyoM meM bhI yaha Age bar3hane ko rAstA pA letI hai kyoMki isakA sambala-Adarza zramaNa-kabhI cukatA nahIM / vartamAna paristhitiyoM meM bhI, prAtaHsmaraNIya zrI puSkara muni kI upasthiti, samasta sthAnakavAsI jaina samAja ke liye vizvAsa aura saMtoSa kA bahata bar3A AdhAra hai| yaha abhinandana kA Ayojana, samasta sthAnakavAsI samAja dvArA apanI isI AsthAmaya nizcitatA aura AzAmaya ArAdhanA kA samarpaNa hai /