Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ maI 2011 siddhArthakRta bhojanavidhi saM. sAdhvI samayaprajJAzrI agAunA aMkamAM ApI hatI lagabhaga tevI ja chatAM tenAthI kaMika judI racanA atre rajU karAya che. zrIvIraprabhunA nAmaThavaNa prasaMge zrIsiddhArthamahArAjAo karAvelA bhojanasatkAra- varNana karatI 'siddhArthakRta bhojanavidhi' nAmaka aDhAramA saikAmAM racAyela A kRti bhojananA rasanI jema kAvyarasathI AsvAdya che. ahIM bhojanamaMDapa, pIrasanArI strIo, pIrasavAno krama, bhojana bAda vastrAdinI paherAmaNI vi. varNanamAM lagabhaga baMne kRtimAM ghaNI badhI samAnatA che. joke, bhojanamAM pIrasAyela vAnagIonuM vaividhya bhojana karAvanAranA rAjAzAhI ThAThane chato kare che. jemake - sAkaramAMthI banAvelA mAtra pakavAno ja 28 prakArano che. jyAre mAtra 'zAli'mAM ja 20 prakAranI vividhatA che. zAka-rAItA ne bhAjI maLIne vaLI 23 jAtanuM vaividhya dharAve che. 11 jAtanA lADU ane 4 prakAranA pAka tenA vaividhya mATe dAda mAMgI le tevA che. bhojananA vaividhyanI sAthosAtha kavio kRtinuM vaiziSTya paNa jALavavAno prayatna karyo che. zabdonA prAsAnuprAsa uparAMta vacce-vacce 4 zloko paNa bahu majhAnA che. lADUnI yAdImAM mUkelA 'siMhakesariyA'nI pAkavidhi batAvato zloka saghaLA lADUmAM siMhakesariyAnI advitIyatAnI sAkSI pUre che. jyAre lApasI ane vaDAnI vidhi varNavatA zloka paNa suMdara che. dALanI bAbate baMne kRtiomAM jotAM lAge ke, tuveranI dALa o gujarAtanI-gujarAtIonI khAsa vAnagI pahelethI ja che. khAjAnI moTAI mATe eka majhAnI kalpanA paMkti mUkI che. 'jisyAM hui AvAsa taNAM chAjhAM'. sAta paDavALA khAjA para khAMDanuM paDa evI hoziyArIthI caDhAvAyuM che jANe ke ghara paranAM chajAM ! chelle, pIvA mATenA je pANI pIrasAyA che tenI svacchatA mATe 'svacchaM sajjanacittavat' ane madhuratA mATe 'bAlAliMganavat' vizeSaNo vAparIne to kavio kamAla karI dIdhI che. A zloka subhASitagranthomAM prasiddha che. ___ bhojananI vAnagIonI vividhatA varNavIne mojamAM AvI gayelA kavi bolI UThyA che ke 'ghaNU sUM? svarganA devatA piNa khAvAne Talavale' / eka
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 anusandhAna-55 to siddhArtha mahArAjAne AMgaNe nimantraNa ane sAthe prabhunuM nAmakaraNa, pachI zuM bAkI rahe ? ane ahIM kadAca koIne kavinI, vAtamAM atizayokti lAge ne mAtra kavikallola gaNIne vAtane hasI na kADhe te mATe kavi svayaM eka khulAso Ape che ke, 'je e sarva prabhune puNye thAe... iMdra prabhunI bhakti kare tihAM kima na hoiM?' jo ke, upara paNa bhojanabAda paherAmaNInaM varNana che tyAM paNa kavio 'pUrve vRSTi thai che te' - oma jaNAvIne A vAtanI puSTi karI che. chelle A kRtinI racanA te vakhate zrI drAphA (?) zaheramA birAjelA paM. neNacaMdrajIo saM. 1840nI bhAdaravA suda caturdazInA roja karI che e vAtano ullekha che. paM. neNacaMdrajI aMge koI vizeSa jANakArI nathI. temaja 'drAphA' eTale kayuM nagara ? te paNa samajAyuM nathI. AkhI bhojanavidhi' pUrNa thayA bAda 'vastranAmAni' - alaga nAno lekha che. siddhArthakRta bhojanavidhi have ihAM rAjA siddhArtha je te; putranuM zrIvardhamAnakumara ehavaM guNaniHppana nAma devA nimitte svajana vargane jimADe, teha bhaNI bhojanavidhi likhyate // viulaM asaNapANamiti sakalajJAti-kSatriyANAM bhojanapUrvasatkAraHmAMDyo uttaMga toraNa mAMDaNo, turata navo vesivAne AMgaNo / te to nIlaratanataNo, tehane vakhANIiM suM ghaNo // tehamAM bhalA caMdrUA baMdhAyA, pache kuMkumanA chaDA devAyA / motItaNA coka pUrAyA, temAhiM vAruM pATa patharAyA // tihAM sakharA mAMDyA AsaNa, jihAM besatAM kisI vimAsaNa / Age mUkI sovana ADaNI, te to kima jAe chAMDaNI // upari mUkyA sovanathAla, te to sohe ghaNuM visAla / vicame AlI cosaThi vATakI, ligAra nahI jAti kATakI // pache gaMgodaka dIdhAM, thAla kacolA ne hAtha pavitra kIdhAM / tihAM saghalI pAMti beThI dRSTi karIne heThI / tehave prIsaNahArI peThI, te sahune mani beThI /
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ maI 2011 te kehavI - sola zRMgAra sajyA, bIjA kAma tajyAM / hAthanI ruDI, bihuM bAMhe khalake cUDI / laghu lAghavInI kalA, jeNe mana kIdhA mokalA / cittanI udAra, hAthanI ghaNuM dAtAra / dhasamasatI AvI, jimanArAne mana bhAvI / hive je prIse te kahe che - kAvya : kelA-khAMDa-khajUra-sAkaraghaNI-nAriMga-jaMbhIraDAM AMbA-cIMbhaDa-tUradAlisurahaM gokaM pradhAnaM ghrataM / lADU-lAvaNa-lApasI lalavatI, cAroliyaM bhelitaM, zrIsiddhArthamahAnarendrabhuvane bhuGkte janaH svecchayA // 1 // artha : hive pahilI phalahulI prIse sahunAM hIyAM hIse / pAkAM AMbAnI kAtalI, te bUrA khAMDasyuM bharI ne valI pAtalI / pAkAM bhalA kelA, te valI khAMDasyuM kIdhAM bhelAM / sakharA karaNAM, te valI pIlAM varaNAM / nIlA nAraMgA, raMge dIsatA suraMgA / / pAkI nIlI rAeNi, prIsI bhalI bhAeNi / valI Ape dADimanI kalI, je khAtAM pohoce manaralI / nimajAM ne akhoDa, jimatAM pahoce manakoDa / drAkha ne badAma, keI kAgadI keI syAma / silemI khArika ne khajUra, te prIsyAM bharapUra / nAlIyaranI girI, mAlavI gulasuM bharI / lIMbU khATA ne mIThAM, ehavAM to kahIiM na dIThAM / cArolI ne pistAM, sahuko jime hastAM / valI selaDI ne sadAphala, te piNa prIsyAM parighala / hive pakavAna ANe, te kehavAM vakhANe / ghevara, guMdavaDAM, patAsAM, sAkarIyAciNA, sAbUDI(NI), jalebI, murakI, hesamI, amRtI, ghAraDI, mesUya, peDhA, dahitharAM, khUramAM, motIcUra, phINA, varasolAM,
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna-55 chAbbaDI sUtraphINI nAkhvA(?) cInI baraphI, halavo, sakkarapArA, pAnaDIyAsATA, gulapApaDI, tilapApaDI, gaganagAMThIA, caNyAno mesUpa ityAdi pakavAna prIsyAM / have pharasANa Ave-sUkhaDI bolAve / caNyAnA gAThIA lAsA gAMThIAM kAvarIA seva, caNyAnI - maganI pApaDapUrI, gahuM-caNyAnI pUrI, copaDAM, phAphaDA, caNyA talyA, maga talyA, olIyA talyA, caNyAnI dAla, maganI dAla, aDadanI dAla, maThanI dAli - telasuM vaghArI, ghaNAM marI-haladrasuM bharI / tadanaMtara - sAtapuDA khAjAM, cihUM khUNe sAjA / khAMDabharyAM tAjAM, jisyAM hui AvAsa taNAM chAjAM // tadanaMtara prIsyAM lADU, jisyA amRtabharyA gADUM / ghRtasUM talyA, khAMDasUM milyA // ati sthUla, ati vATalA, ati ujalA, atyaMta sUkamAla, elacI dANe vAsyA / kauNa-kauNa ? tehanAM nAma, jimatAM mana na rahe ThAMma / ehavA- motaiyA lADU, sevaiyA lADU, dalIyA lADU, magIyA lADU, aDadIyA lADU, kasamasIyA lADU, lAkhaNasAi, karaNAsAi lADU, oSadhIyA lADU, cUramAnA lADU, siMghakezarIA lADU - gAthA : - causaTThikusumaraso, aTThArasarAyadavvasaMjutto / solasasugaMdhajutto, navabIe siMghakesarIo // 1 // isyA siMghakezarI pramukha lADU prIsyA / hive kisyA pAka prIsyA ? elacIpAka, kairIpAka te murabo, nAlIyarapAka, dUdhapAka, gUdapAka, gUlAbapAka, kelAMpAka, jAvaMtrIpAka, khajUrapAka / tadanaMtara athANAnI jAti / kerI,lIMbU, keraDA, seraDA, badAma, AdU, nIlI haladramAparavatI rAi, giramara marI, saphalajala, koThIbaDAM, aveDAM, karamadAM, AmalAM, bIlI ityAdika athANAM ApyAM / pache pAtalI seva, prIsI ruDI Teva / mIThI-molI bUMU lyAve, je jimatAM harSa thAve // pache mAlapUDA ne lApasI, sahuko jime hasI //
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ maI 2011 kAvya -- sUkSmaM godhUmacUrNaM, ghRta - guDasahitaM nAlikerasya khaMDa - kharjUra- sUMThI-taja - maricajutaM, elacI nAgapuSpam / drAkSA pakvA (paktvA) lohe kaDhAhe TalaviTalatU (tanU ? ) pAvake mandakAntau, dhanyA hemantakAle pracUraghRtayutA bhuJjyate lApanathI (zrIH) // 2 // ehavI lApasI prIsI / hive vaDAM Ave, te to sahune bhAve / hiMgvA jIrairmarIcairlavaNapaTutarai rAIkai: pUrNagarbha 63 1snigdhaH svAdaH sugaMdha parimalabahula: komala: kuMkumAbhaH / kSipto dantAntarAle murumuru kurute vyaktazabdo yathA syAt dhanyAnAM vai kapole pravizati vaTakaH kAntayA premadattaH // 2 // marIyAlAvaDAM, talyAMvaDAM, korAMvaDAM, kAMjIvaDAM, gholavaDAM, maganI dAlinAM vaDAM, uDadanI dAlinAM vaDAM, kelAnAM vaDAM, methInAM vaDAM, AdUnAM vaDAM, vaitAkanAM vaDAM, ghaNe jhole bhInAM ghaNe tele sInAM / marInA ghaNA camatkAra, kAne thAe jhaNatkAra / atyaMta sukumAla, dIsatAM vizAla // hAthe lIdhAM uchale, mukheM ghAlyAM turata gale / ghaNUM sUM ? svarganA devatA te piNa khAvAneM Talavale // valI pAyaDa pUnimacaMda, te khAMtA hoi AnaMda / have prIsI zAli, te jimI vicAlI // kaNa-kaNa ? te bheda, je sAMbhalatAM upaje umeda // sugaMdha zAli, svarNa zAli, beraDI zAla, dholI zAli, rAtI zAli, mahAzAla, pIli zAli, zudhi zAla, kaumudI zAli, maMjarI zAla, saMsarI zAla, kuMkaNI zAli, devajIrI zAla, dugdha zAla, rAyabhoga zAli, kalIyA zAla, kasturI zAla, sAMThI zAla, akhaMDa zAla, kalpa zAla / akhaMDa cokhA nibalI strIiM khAMDyA, sabalI strIiM chaDyA, halave hAthe sohyA ( dhyA?) namaNI nijare joyA, 1. susnigdhasnehapaka / Ti. pratau /
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna-55 phUTarI strIiM dhoyA, catura strIiM vINyA, uttama strIiM oryA, sujANa strIiM uta(tA)ryA, ehavA AkhA aNIAlA sugaMdha pharaharo sarasa sukamAla ehavA kUra prIsyA / hive dAli Ave, te kehavI lAve ? maMDorA maganI dAli, kAbilI ciNyAnI dAli, gujarAtI tUarinI dAli, jhAlarinI dAli, maThanI dAli, varaNeM pIlI pariNAme zIyalI / __ valI parighala ghI prIse, te kehI bhAMte dIse ? gAyanAM ghIya, mahiSInAM ghIya, AjUnAM tAvyA, maMjISTavaraNAM ghI, surahAM ghI nAkeM pIe ehavA ghI prIsyA / hive vice polI prIse, te dIThe mana hIse / AchI polI, ghImAMhi jhabolI / phUMkanI mArI AkAze jAye, ekavIsano eka kolIo thAe / ehavI polI prIsI / hive zAka Ave, te sahune bhAve / kArelAM, kocalA, TIDorAMnAM zAka, DoDInAM zAka, cIbhaDAnA zAka, kelAnAM zAka, ArIAM-turIAMnA zAka, matIrAnAM zAka, vegaNanAM zAka, ghratakAlAnA zAka, guAraphalInAM, colAphalInA, saraghUAnI phalInAM / rAitAM - sAMgarinA rAitAM, marica nIlInAM rAitAM, nIlIpIparinAM rAitAM, khArekadrAkhanAM rAitAM, seraDAnAM rAitAM, mUlAphalInAM rAitAM / hive bhAjI Ave, te sahune mana bhAve / sarasavanI bhAjI, rAinI bhAjI, sUAnI bhAjI, methInI bhAjI, tAMjalajAnI bhAjI ityAdi / sarva zAka te khATAM khArAM, galyAM,talyAM, vaghAryAM, phukAryAM, chamakyAryAM, kalakalatAM, phalaphalatAM, balabalatAM, saDasaDatAM, camacamatAM, chamachamatAM, cUcUtAM / rAitAM hIgAlA haladIyAM tIkhAM tamatamAM kaDUAM kasAilAM saraDakIAM pharaDakIAM karaDakIyAM cATaNAM cAvaNAM lIbUrase sahita / valI khAMDamI Ave, talI kAcarI
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ maI 2011 lyAve / vaDI bhAve / ghesavaDI, ubakA vaDI, sIrAvaDI, halada soM jarada / yathA - Ache nAhna kerake cUNe cokhe chamakAre cUNe Ache se athANe ghaNe ora bhI amola hai| cIraDI SaDI raDI sIrAvaDI pUDI harada Ache bhuMjIAMko jhora he / sAMgarI niroga phogarAiM selarAMko yoga, bhAjI bhAMta bhAMtikI melIbUkoni cora he, ekalI miThAI to dhiThAi kahe dharmasIha sAlaNeke juvo lAvA keso amola hai // 1 // ityAdi zAka jihAM joII tIhAM tehavA prIsyA / have paleva prIse, te kehavI dIse / cokhAnI paleva, uDadanI paleva, colAnI paleva, ciNyAnI paleva, haladIyA paleva, pippalIyA paleva, suMThIyA paleva, ityAdi paleva paNa priisii| hive bhojana vice pIvAnAM pANI ANe, te kehavA ? vakhANe / yata- svacchaM sajjanacittavallaghutaraM, dInAtivacchItalaM, bAlAliGganavat prakAmamadhuraM tasyaiva saMjalpavat / elozIra-lavaGga-candanalasatkarpUrakastUrikA, ketakyudyu(dya)tapATalAsurabhitaM pAnIyamAnIyatAm // 1 // sAkara sarikhAM pANI, gaMgodaka pAMNI, kapUravAsyAM pANI, elacIvAsyAM pANI, zItala pAMNI ApyAM / pache sUkhaDI-kUra-dAli jimyAnaMtara, hive dahInA gholavA ANe, te kehavA vakhANe / yata - vaTakamaMDaka modika lApasI, ghRta sapUraNa cUraNa iMDarI; kalamazAli taNA nava taMdulA, sulavaNA mahiSIdadhisaMyutA // 4 // gAyanAM dahI, bhesanA dahI, satarAM dahI kAThAM jAmyAM, madhurAM dhAmyAM sakharAM, sajIrAlAM, salavaNAM /
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 anusandhAna-55 jADAM ghola tehanA bharyA kacola / cokhA sAthe jimatAM ghaNA thayA raMgarola / / hive calUnAM pANI Ave, te kehavA lyAve - kevaDe vAsyA pANI, kAthe vAsyAM pANI, sugaMdha vAsyA pAMNI, vAle vAsyA pANI / suvanna jhArIiM pANI bharyA, tiNasuM calu kIdhAM / pache mukhavAsa dIdhAM, te sahuI lIdhAM / pAMnanA bIDAM, vAMkaDI sopArI, cIkaNI sopArI, nevarI roThI sopArI, kAlI sopArI, kapUra, kezara, elacI, laviMga, jAyaphala, jAvitrI, taja, tamAlapatra, ciNakabAba, kherasAra, sUA, virahAlI ityAdi mukhavAsa dIdhAM / pache sugaMdhinAM vilepana kIdhAM, kezaranI(nA) TIlA kIdhAM, cUAcaMdana-kezara-kasturI-javAdikanA chAMTaNA kIdhAM / pache sarva kuTaMbane pUrve vRSTi thai che te vastra-AbhUSaNa tehanI pahirAvaNI karI / , cInAzuka-hIrAgala-misarupaTolA sUtrela vastra ratnakaMbalAdIka aneka jAtI vastra, tathA veDha, vITI, kaDA, utarI, hAra, hathoTA pramukha paherAmaNI kIdhI / sarva kuTaMbane saMtoSyu / iti zrIbhojana(nA)dhikAra samApta // ihAM koi kahesye je e to kavikillola cha / tivAre kahivU je e sarva prabhune puNye thAe / devatA sarva pUre, je icchA kare te thAiM / Ajane kAle anapUrNAne ArAdhaI, icchA bhojana pAme / to, iMdra prabhunI bhakti kare tihAM kima na hoiM? ihAM saMdeha rAkhavo nahI // saMvata 1840 nA varSe bhAdravA zuda 14 / zrIdrAphA madhe / li. paM. neNacandreNa // atha vastrinAmAni // devadUSya, devAMga, cInAMzuka, paTTakUla, nIlanetra, vAyaMgaNanetra, pADUapaTTahIra, paTasAuli 10 paMcarAiA, narma, kharva, phUlapagara, jAdara, netrapaTTa, rAjapaTTa, gajavaDi, haMsavaDi, kAlavaDi, bhUaciAM, paTTakula, paTTahIra, sADI, ghATaDI, cIra, kamakhA, atalasa, lAMhi, cAdara, kSirodaka, khArachInI, zaNIAM guAgarI DasaNIAM, AgarAi, saDalI, paTaNI, mizrU, tAstA, jarabAkha, mukhamala,
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ maI 2011 67 kaphai, kathIpAM, masUjara, atalasa, atalasakAkaNIyA, pAmarI, kasabIvastra, pItAMbara, zirabaMdha, naramo, sAlu, bhayarava, aTANa, khAMsA zrIsakhara, zrIbApa, malamala, sAhI, dupaDA, adhotarI, samIANA, dukaDI bharucI, bAstA, mahimuMdI, ghaTI, paTI, chAyala, nArIkuMjara, sADalA, chITa, cAdara, corasAdika, ratnakaMbala ityAdikavastranAmAni // kaThina zabdArtha ADaNI - bAjoTha chaDA - chAMTaNA. thApA jaMbhIraDAM - jambIra-bIjoruM nimajAM - eka prakArano mevo akhoDa - akharoTa silemI - AkhI khAreka sAbUNI - revaDI jevI eka prakAranI sAkaranI vAnagI ghAraDI- ghArI khUramA - ghauMnA loTamAthI banatuM mohanathALa jevU pakavAna hesamI, varasolA - sAkaranI mIThAI saphalajala - sapharajana (?) vaTaka: - vaDA jhola - raso-pANI jevo paleva - rAba (?) sAlaNuM - athAj cUNe - caTaNI / athANuM (?) maMDaka - mAMDA - pUDA