Book Title: Shwet Bhikshu
Author(s): Bhogilal J Sandesara
Publisher: Z_Kailashchandra_Shastri_Abhinandan_Granth_012048.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/212074/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zveta bhikSu bhogIlAla je0 sAMDesarA; bar3audA (gujarAta) bambaI saMskRta sIrIjase prakAzita pazcima bhAratIya paMcatantrake tantra 3 kA zloka 76 nimna hai : narANAM nApito dhUrtaH, pakSiNAM vAyasastathA / daMSTrInAM ca zrRgAlastu, zvetabhikSustapasvinAm // 3-76 / / arthAt manuSyoM meM nAI, pakSiyoMmeM kauA, dAr3havAle prANiyoMmeM zRgAla, tathA tapasviyoMmeM zvetabhikSu dhUrta hotA hai| paJcatantrake prAyaH sabhI anuvAdakoMne zveta bhikSukA artha zvetAmbara jaina sAdhu kiyA hai / kucha varSa pUrva gujarAtI sAhitya pariSadne paJcatantrakI sabhI upalabdha pratiyoMke pAThoMke AdhAra para usakA eka upoddhAta aura tulanAtmaka TippaNI sahita gujarAtI anuvAda prakAzita kiyA thaa| usa samaya bhI mujhe lagA thA ki zveta bhikSakA yaha artha ThIka nahIM lgtaa| pazcima bhAratIya paJcatantra prAyaH jaina pATha-paramparA para AdhArita hai, yaha bAta upodghAta (pR0 26-29) meM batAI gaI hai| isIlie isameM zvetAmbara jaina sAdhukA ullekha AnA kaThina hI thaa| hArvarDa oriyanTala sIrIja dvArA prakAzita pUrNacandra kRta paMcAkhyAnake tantra 3 zloka 66 meM bhI isIke anurUpa pATha diyA gayA hai : narANAM nApito dhUrtaH pakSiNAM caiva vAyasaH / catuSpadAM zRgAlastu, zvetabhikSustapasvitAm // 3-77 // yaha pUrNabhadra kharataragacchIya jaina sAdhu jinapati sUrike ziSya the| inhoMne paJcatantrakA 1199 meM paJcAkhyAnake rUpameM rUpAntara kiyA thA / aba prazna yaha hai ki zvetabhikSu zabdakA kyA artha hai ? paMcAkhyAnakI zabdasUcImeM usake sampAdaka DA0 harTale TAMkelAne batAyA hai ki yAkobIke matAnusAra zvetabhikSu vaha hai jisakA ullekha haribhadrasUrikRta gadya kathA samarAiccakahA (AThavIM sadI) meM paMDarabhikSu (saM0, pAMDura bhikSa)ke rUpameM kiyA gayA hai| apane vyaktigatapatra vyavahArameM DA0 harTalene DaoN0 yAkobIkA yahI mata puSTa kiyA hai| yadyapi unhoMne 'samarAiccakahA meM isa zabdake upayogakA nizcita sthAna nahIM batAyA hai kyoMki paJcAkhyAnakA prakAzana 1908 meM huA thA jabaki yAkobI sampAdita samarAiccakahA (bimbilayothekA iNDikA granthAMka 169) kA prakAzana 1926 meM haa| isase spaSTa hai ki zveta bhikSa aura paMDarabhikkhu-donoM paryAyavAcI zabda haiM / 'samarAiccakahA meM paMDarabhikkhukA ullekha nimna prakArase kiyA gayA hai : diThTho yA NaNa piyavayaMsao nAgadevo nAma paMDarabhikkhU vandio saviNayaM / kahavi paJcabhinnAo bhikkhuNA (pR0 552) -202 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNDarabhikkhuoMke viSayameM isake Age aura bhI vivaraNa milatA hai / "nAgadeveNa bhaNiyaM / vaccha, ima ceva bhikkhuttaNaM / paDissuyamaNeNa / sAhiose gorasaparivajjaNAio niyayakiriyAkalAvo / pariNao ya eyassa / aikkaMta kaivi diyahA / dinnA ya se dikkhA karei vihiyANuThANaM" (pR0 553) / yahA~ prathama avataraNameM ullikhita jisa nAgadevane paNDarabhikkhuke rUpameM dIkSA lI, usIke viSayameM yaha batAyA gayA hai ki vaha isake pUrva apanI vAgdattAse milane gayA thaa| isake bAda usakA AgekA vivaraNa nimna hai : "viyalio jhANAsao ullasio sigeho, 'samAsama samAsasatti anbhukkhiyA kamaMDalu pANiea" (pR0 554) / ina avataraNoMmeM yaha patA calatA hai ki ina bhikSuoMke kriyAkalApameM gorasa AdikA parityAga sammilita thA aura ye bhikSu apane sAtha kamaMDalu rakhate the| yaha varNana zvetAmbara sAdhuoMkI carcAse mela nahIM khaataa| jaina chedasUtra nizIthasUtrakI cUNimeM (sAtavoM sadI) isa bAtakA spaSTa nirdeza hai ki paNDarabhikSu gozAlakake ziSya the / ye mahAvIrake samakAlIna AcArya gozAlaka dvArA saMsthApita AjIvaka sampradAyake the : AjIvagA gosAlasissA paMDarabhikkhuA vi bhaNaMti / (vijayapremasUrijIkI AvRtti, grantha 4, pR0 865) jaina Agama-sAhityameM paNDarabhikkhuke paryAyavAcIke rUpameM paNDa-raGga (saMskRta-pANDurAgaM, zvetavastra) . zabdakA prayoga milatA hai / mahAvIra jaina vidyAlaya, bambaI dvArA prakAzita anuyoga dvAra sUtrake sUtra kramAMka 228 meM nimna uddharaNa milatA hai : se kiM te pAsaNDanAme ? paMcavihe paNNatte / taM jahA samaNaye paMDaraMgae bhikkhU , kAvaliyae tAvasaye / / isa sUtrakI cUrNimeM paNDaraGgakA paryAyavAcI sasarakkha (sarajaska dhUliyukta) AtA hai / munizrI kalyANa vijayajIne apanI zramaNa bhagavAna mahAvIra nAmaka pustakameM pa0 281 para yaha anumAna lagAyA hai ki sambhavataH AjIvaka nagna bhikSu hote the / ve sambhavataH apane zarIra para koI bhasma yA zvetadhUli lagAyA karate the| isIlie inheM paNDaraGga yA sasarakkha kahA gayA hai| anuyogadvAra sUtrake TIkAkAra maladhArI hemacandrane uparokta vivaraNakI vyAkhyAmeM likhA hai ki AjIvaka sAdhu zramaNa hI hote the aura pAMDuraGga Adi aneka prakArake bhikSu pAkhaNDa yA ajaina matake anuyAyI hote the| inhoMne apanI yaha TIkA bArahavIM sadImeM likhI thii| aisA pratIta hotA hai ki pAkhaNDa viSayaka aneka paramparAyeM unake samaya taka samApta ho cukI hoNgii| lekina gozAlakake anuyAyI AjIvaka bhAgyase kahIM dRSTigocara hote hoMge / yaha bhI sambhava hai ki paNDaraGga zabdakI vyAkhyAke sambandhameM maladhArI hemacandrake manameM kucha bhrAnti rahI ho| lekina yahA~ hamAre lie mahatvakI bAta yaha hai ki unhoMne paNDaraGgako pAkhaNDa yA ajaina mAnA hai / jaina Agama granthoMke oghaniyuktike bhASyameM bhI paNDuraGga zabdakA upayoga milatA hai| jaba koI jaina sAdhu cAturmAsake lie kisI grAma-nagarameM praveza karatA hai, taba usa samayake apazakunoMke sambandhameM granthakArane likhA hai : cakkayarammi bhamADo, bhukkAmAro ya paMDuraMgami / taccinnaa ruhirapaDanaM, boDiamasiye dhavaM maraNaM / / - 203 - Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthAt yadi grAma pravezake samaya koI cakradhara bhikSu sAmane mile, to cAturmAsameM bhramaNa karanA par3egA, pAMDuraGga bhikSu mile, to bhukhamarI bhoganI par3egI, bauddha bhikSu mile to raktapAta sahana karanA par3egA aura digambara yA azveta bhikSu milane para nizcita rUpase maraNa hogaa| isI prakAra yaha bhI mahattvapUrNa hai ki pAli sAhityameM bhI paNDaraGga parivrAjakakA ullekha milatA hai| isa tathyakI ora merA dhyAna pro0 pI0 vI0 vApaTane AkRSTa kiyA hai| isase bhI yaha spaSTa hotA hai ki zveta bhikSa zvetAmbara jaina sAdha nahIM hai / isake samarthana meM aneka pramANa diye jA sakate haiM / udAharaNA dIpavaMsameM batAyA gayA hai ki sacce bauddha bhikSuoMkA to satkAra kiyA jAtA hai jabaki paNDaraGga bhikSuoMke satkArameM kSINatA AI hai : pahIna-lAbha-saMkArA titthiyA puthuladdhikA / paMDaraMgA jaTilA ca nigaMThA'celakAdikA // arthAt jina vividha vicAradhArAoMke tIrthaMkaroMke sarakArame kSINatA AI hai, unameM paNDaraGga, jaTAjUTadhArI, nirgrantha yA acelaka tIrthaMkara Adi samAhita haiN| vinayapiTakakI TIkA samantapAsAdikAmeM yaha spaSTa likhA hai ki paNDaraGga parivrAjaka brAhmaNaparamparAke the| samantapAsAdikAkI eka TIkA, sAratthadIpanImeM isa viSayakI vyAkhyAmeM likhA hai ki paMDaraMga parivrAjaka brAhmaNa jAtike hote haiN| yaha darzAneke lie hI brAhmaNa jAtIya pAsaDAMna nAmase unakA ullekha kiyA gayA hai / yahA~ paNDaraGga Adiko hI pAkhaNDa kahA gayA hai kyoMki ye saba pAkhaNDakA jAla phailAte haiM / dhammapada aTThakathAmeM 'paMDaraMga pavvajja pavvajitvA' pada AyA hai| isakA artha hI yaha hai ki paNDaraGga bhikSuko bauddha bhikSukI dIkSA dI jAtI thii| uparokta carcAse yaha spaSTa hai ki paJcatantrake 3.76 zlokoMmeM zvetabhikSu zabdakA artha zvetAmbara sAdhu nahIM hai / ye zveta bhikSu ajaina sampradAyake bhikSu hote the jinheM paNDarabhikSu , paNDaraGga, paNDuraGga aura paNDaraGga parivrAjaka kahA jAtA thaa| pAli sAhityameM paDaraGgako brAhmaNa jAtIya pAkhaNDa kahA gayA hai jabaki nizIthacUNike samAna prAcIna jaina granthoMmeM paNDaraGgako AjIvaka batAyA gayA hai| isameM kyA satya hai, yaha eka pRthak anusandhAnakA viSaya hai| paNDaraGga zvetabhikSu AjIvaka the yA brAhmaNa jAtIya the, isake nirNayake lie vizeSa pramANoMkI AvazyakatA hai| - - 204 -