Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ zravaNabelagolA ke abhilekhoM meM varNita ba~kiMga praNAlI baiMkiMga praNAlI prAcIna bhArata meM ajJAta nahIM thii| baiMkiMga praNAlI kI sthApanA bhAratavarSa me prAcIna kAla meM hI ho gaI thI kintu yaha praNAlI vartamAna pAzcAtya praNAliyoM se bhinna thii| prAcIna samaya meM zreNI tathA nigama baiMka kA kArya karate the| deza kI Arthika nIti zreNI ke hAthoM meM thI / vartamAna kAla ke 'bhAratIya caimbara Apha kAmarsa' se isakI tulanA kara sakate haiN| pazcima bhArata ke kSatrapa nahapAna ke dAmAda RSabhadatta ne dhArmika kAryoM ke lie taMtuvAya zreNI ke pAsa tIna hajAra kArSApaNa jamA kie the| usameM se do hajAra kArSApaNa eka kArSApaNa prati saiMkar3A vArSika byAja kI dara se jamA kie tathA eka hajAra kArSApaNa para byAja kI dara tIna cauthAI paNa ( kArSApaNa kA atAlisava bhAga ) thii| isI prakAra ke sandarbha anya zreNI, jaise tailika zreNI Adi ke varNanoM meM bhI milate haiM / jamAkartA kucha dhana jamA karake usake byAja ke badale vastu prApta karatA rahatA thA / isI prakAra ke ullekha zravaNabelagolA ke abhilekhoM meM bhI milate haiM / dAtA kucha dhana yA bhUmi Adi kA dAna kara detA thA, jisake byAja svarUpa prApta hone vAlI Aya se aSTavidha pUjana, vArSika pAda pUjA, puSpa pa UjA, gommaTezvara pratimA ke snAna hetu dugdha kI prApti, mandiroM kA jIrNoddhAra, muni saMghoM ke lie AhAra kA prabandha Adi prayojanoM kI siddhi hotI thii| isa prakAra ina abhilekhoM ke adhyayana se yaha spaSTa ho jAtA haiM ki dasavIM zatAbdI ke AsapAsa baiMkiMga praNAlI pUrNa vikasita ho cukI thii| Alocya abhilekhoM meM jamA karane kI vibhinna paddhatiyAM parilakSita hotI haiM / gommaTezvara dvAra ke dAyIM ora eka pASANa khaNDa para utkIrNa eka abhilekha ke nusAra' kallayya ne kucha dhana isa prayojana se jamA karavAyA thA ki isake byAja se chaha puSpa mAlAe~ pratidina prApta hotI rheN| isake atirikta Alocya abhilekhoM meM dhana kI cAra ikAiyoM varaha, gadyAga, hona, haga ke ullekha milate haiN| zaka saMvat 1748 ke eka abhilekha' meM varNana AtA hai ki devarAja arasu ne gommaTa svAmI kI pAdapUjA ke lie eka sau varaha kA dAna diyaa| yaha dhana kisI mahAjana yA zreNI ke pAsa jamA karavA diyA jAtA thA tathA isake byAja se pAda pUjA ke nimitta upayoga meM Ane vAlI vastueM kharIdI jAtI thIM / tIrthaMkara suttAlaya meM utkIrNa eka lekha meM varNana AtA hai ki gommaTa seTTi ne gommaTezvara kI pUjA ke lie bAraha gadyANa kA dAna diyA / pUjA ke atirikta abhiSekAdi ke prayojana se bhI dhana jamA karavAyA jAtA thaa| isa dhana para milane vAle byAja se nityAbhiSeka ke lie dUdha liyA jAtA thaa| eka pratijJA patra meM varNana milatA ki sovaNa ne Adideva ke nityAbhiSeka ke lie pAMca gadyANa kA dAna diyA, jisake byAja se pratidina eka 'balla' (sambhavata: do sera se bar3I mApa kI ikAI hotI thI) dUdha diyA jA ske| vindhyagiri parvata eka abhilekha ke anusAra AdiyaNNa ne gommaTa deva ke nityAbhiSeka ke lie cAra gadyANa kA dAna diyA / isa rAzi ke eka 'hona' (gadyANa se choTA koI pracalita sikkA) para eka 'hAga' mAsika byAja kI dara se eka 'balla' dUdha pratidina diyA jAtA thA / yahIM ke eka anya abhilekha ke anusAra gommaTa deva ke abhiSekArtha tIna mAna ( arthAt chaha sera) dUdha pratidina dene ke lie cAra gadyANa kA dAna diyA gayA / anya abhilekha meM varNana milatA hai ki keti seTTi ne gommaTa deva ke nityAbhiSeka ke lie tIna gadyAna kA dAna diyA, jisake N 1. e0 I0 bhAga 8, nAsika lekha / 2. je0 zi0 saM0 bhAga eka, le0 saM 93 / 3. jaM0zi0 saM0, bhAga eka, le0 saM0 98 / 4. vahI le0 saM0 81 / 5. 7. 8. 42 - vahI-la0 saM0 131 / -bahI - le0 saM0 17 / vahI le0 saM0 94 / vahI la e0 saM 15 / zrI vizanasvarUpa rustagI AcArya ratna zrI dezabhUSaNa jI mahArAja abhinandana grantha x
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ byAja se tIna mAna dUdha liyA jAtA thA / uparyukta ye tInoM hIM abhilekha tatkAlIna byAja kI pratizatatA jAnane ke prAmANika sAdhana haiM kintu ina abhilekhoM ke adhyayana se yaha jJAta hotA hai ki usa samaya byAja kI pratizatatA koI nizcita nahIM thii| kyoMki ve donoM lekha eka hI sthAna (vindhyagiri parvata) tathA eka hI varSa ( zaka saMvat 1137 ) ke haiM kintu eka abhilekha meM cAra gadyANa ke byAja se pratidina tIna mAna dUdha tathA dUsare meM tIna gadyANa ke byAja se bhI tIma bhamAna dUdha pratidina milatA thA / kintu isakA vistRta vivecana Age kiyA jaaegaa| pUjA evaM nityAbhiSekAdi ke atirikta prayojanoM ke lie bhI dhana kA dAna diyA jAtA thA / dAnakartA kucha dhana ko jamA karavA detA thA tathA usase prApta hone vAle byAja se mandiroM-bastiyoM kA jIrNoddhAra tathA muniyoM ko pratidina AhAra diyA jAtA thA / pahale belagola meM dhvaMsa basti ke samIpa eka pASANa khaNDa para utkIrNa eka abhilekha' meM varNana AyA hai ki tribhuvanamalla ereya ne bastiyoM ke jIrNoddhAra evaM AhAra Adi ke lie bAraha gadyANa jamA krvaae| zrImatI abve ne bhI cAra gadyANa kA dAna diyaa| dhana dAna ke atirikta bhUmi tathA grAma dene ke bhI ullekha abhilekhoM meM milate haiN| ise 'nikSepa' nAma se saMzita kiyA jA sakatA hai| isake antargata kucha sImita 'vastu dekara prativarSa yA pratimAsa kucha dhana yA vastu byAja svarUpa lI jAtI thii| isa dAna kI bhUmi yA grAma se pUjA sAmagrI, puSpa mAlAeM, dUdha, muniyoM ke lie AhAra mandiroM ke lie anya sAmagrI prApta ko jAtI thii| zaka saMvat 1100 ke eka abhilekha ke anusAra ' belgula ke vyApAriyoM ne gaGgasamudra aura gommaTapura kI kucha bhUmi kharIdakara gommaTa deva kI pUjA ke nimitta puSSa dene ke lie eka mAlI ko sadA ke lie pradAna kI cikka madukaNNa ne bhI kucha bhUmi kharIdakara gommaTadeva kI pratidina pUjA hetu bIsa puSpa mAlAboM ke lie arpita kara dii| isase yaha niSkarSa nikalatA hai ki bhUmi se hone vAlI Aya kA kucha pratizata dhana yA vastu denI par3atI thI / isI prakAra ke bhUmidAna se sambandhita ullekha abhilekhoM meM milate haiN| tatkAlIna samAja meM bhUmidAna ke sAtha-sAtha grAma dAna kI paramparA bhI vidyamAna thii| grAma ko kisI vyakti ko sauMpa diyA jAtA thA tathA usase prApta hone vAlI Aya se aneka dhArmika kAryoM kA sampAdana kiyA jAtA thaa| eka abhilekha ke anusAra dAnazAlA aura belgula maTha kI AjIvikA hetu 80 varaha kI Aya vAle kabAlu nAmaka grAma kA dAna diyA gyaa| isake atirikta jIrNodvAra, AhAra, pUjA, Adi ke lie grAma dAna ke ullekha milate haiM / / Alocya abhilekhoM meM kucha aise bhI udAharaNa milate hai, jisameM kisI vastu yA sampatti ko nyAsa ke rUpa meM rakhakara byAja para paisA le liyA jAtA thA tathA paisA lauTAne para sampatti ko lauTA diyA jAtA thaa| isa jamA karane ke prakAra ko 'anvihita' kahA jAtA thaa| brahmadeva maNDapa ke eka stambha para utkIrNa lekha ke anusAra mahArAjA cAmarAja auDeyara ne cennanna Adi sAhUkAroM ko bulAkara kahA ki tuma belgula mandira kI bhUmi mukta kara do, hama tumhArA rupayA dete haiN| isI prakAra kA varNana eka anya abhilekha meM bhI milatA hai| isake atirikta pratimAsa yA prati varSa jamA karAne kI paramparA usa samaya vidyamAna thii| isakI samAnatA vartamAna Avata jamA yojanA (Recurring Deposit Scheme) se kI jA sakatI hai| isameM paisA jamA kiyA jAtA thA tathA usI paise se aneka kAryoM kA sampAdana kiyA jAtA thaa| vindhyagiri parvata ke eka abhilekha ke anusAra belkula ke samasta jauhariyoM ne gommaTadeva aura pArzvadeva kI puSpa-pUjA lie vArSika dhana dene kA saMkalpa kiyaa| eka anya abhilekha' meM varNana AtA hai ki aGgarakSakoM kI niyukti ke lie pratyeka ghara se eka 'haga' ( sambhavata: tIsa paise ke samakakSa koI sikkA) jamA karavAyA jAtA thaa| jamA karane ke lie zreNI yA nigama kArya karatA thaa| isa prakAra jamA karane kI vibhinna paddhatiyA~ usa samaya vidyamAna thii|" ke byAja kI pratizatatA -- Alocya abhilekha tatkAlIna byAja kI pratizatatA jAnane ke prAmANika sAdhana hai| ina abhilekhoM meM byAja ke rUpa meM dUdha prApta karane ke ullekha adhika mAtrA meM haiN| isalie sarvaprathama hameM dUdha ke mApa kI ikAiyoM jAna lenI cAhie / abhilekhoM meM dUdha ke mApa kI do ikAyAM milatI haiM-- mAna aura balla / mAna do sera ke barAbara kA koI mApa hotA thA tathA balla do sera 1. vahI ma e0 0 412 / 2. bahI - 0 saM0 135 / 3. vahI saM0 se 12 / 4. - bahI - la e0 saM0 465 / bahI-la0 saM0 5. 6. 8. E. 10. - vahI - la e0 saM0 433 / vahI me0 se 84 | 53, 51, 66, 106, 126, 454, 476 mAdi / - vahI se0 0 140 / - bahI - la e0 saM 91 / vahI la e0 saM0 94 / gommaTeza vizvana 43
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ se bar3A koI mApa rahA hogA, jo aba ajJAta hai / gommaTezvara dvAra ke dAyIM ora eka pASANa para utkIrNa lekha ke anusAra' gommaTadeva ke abhiSekArtha tIna mAna dUdha pratidina dene ke lie cAra gadyANa kA dAna diyaa| ataH yaha samajhA jA sakatA hai ki cAra gadyANa kA vyAja itanA hotA thA jisase tIna mAna arthAt lagabhaga chaha sera dUdha pratidina kharIdA jA sakatA thaa| kintu anya abhilekha ke anusAra keti seTTi ne gommaTa deva ke nityAbhiSeka ke lie tIna gadyANa kA dAna diyA, jisake byAja se pratidina tIna mAna dUdha liyA jA ske| jaisA ki pahale kahA jA cukA hai ki usa samaya kI byAja kI pratizatatA koI nizcita nahIM thii| kyoMki uparokta donoM abhilekha eka hI sthAna tathA eka hI varSa ke haiN| taba bhI jamA kI gaI rAzi bhinna-bhinna hai| byAja kI pratizatatA ke kisI niSkarSa para pahuMcane se pahale tatkAlIna dhana kI ikAiyoM ko jAna lenA Avazyaka hai| eka gadyANa 6.10 ke samAna eka haNa 5 10 , , eka varaha 30 paM0 ,, eka hona yA hoga= 25 pai0 ,,, eka hAga = 3 pai0 , , isa prakAra dhana kI ikAiyoM kA jJAna hone ke pazcAt abhilekhoM meM Ae byAja sambandhI ullekhoM ko samajhanA sugama ho jAtA hai| 1275 I0 ke abhilekha' meM varNana AtA hai ki AdiyaNNa ne gommaTadeva ke nityAbhiSeka ke lie cAra gadyANa kA dAna diyaa| isa rakama ke eka hona' para eka 'hAga' mAsika byAja kI dara se eka 'balla' dUdha pratidina diyA jaae| ata: usa samaya 25 paise para 3 paise pratimAsa byAja diyA jAtA thaa| jisase byAja kI pratizatatA 12% nikalatI hai| jabaki 1206 I. abhilekha ke anusAra nagara ke vyApAriyoM ko yaha AjJA dI gaI ki ve sadaiva ATha haNa kA Taiksa diyA kareMge, jisase eka haNa byAja meM A sakatA hai arthAt 40 paise para 5 paise byAja milane se yaha siddha hotA hai ki byAja kI mAtrA 12 1/2% pratimAsa thii| uparokta donoM abhilekhoM ke adhyayana se hama isa niSkarSa para pahuMcate haiM ki bArahavIM-terahavIM zatAbdI meM byAja kI mAsika pratizatatA 12% ke Asa-pAsa thii| prAcIna yojanAe' : Adhunika sandarbha meM :-Alocya abhilekhoM ke adhyayana se yaha jJAta hotA hai ki usa samaya bhI Aja kI bhAMti vibhinna baiMkiMga yojanAeM pracalita thI, jinameM nikSepa, nyAsa, aupAnidhika, anvihita, yAcitaka, zilpinyAsa, pratinyAsa Adi pramukha thI / ye abhilekha usa samaya kI Arthika vyavasthA kA digdarzana karAte haiM jabaki kraya-vikraya vinimaya ke mAdhyama se hotA thaa| jamAkartA kucha dhana yA vastu jamA karavAkara usake badale byAja meM nagada rAzi na lekara vastu hI letA thaa| isI prakAra ke uddharaNa, jo Alocya abhilekhoM meM Ae haiM, kA vivecana pahale kiyA jA cukA hai| dhana jamA karavAkara usake byAja ke rUpa meM dUdha yA puSpa Adi lenA yA bhUmi dekara usase anya abhIpsita vastuoM kI prApti karanA / uparokta prAcIna yojanAoM meM se zravaNabelgolA ke abhilekhoM meM do yojanAoM ke ullekha prApta hote haiM, jinheM Adhanika sandarbha meM sthAyI bacata yojanA (Fixed Deposit) aura Avatti jamA yojanA (Recurring Deposit Scheme) kahA jA sakatA hai| sthAyI bacata yojanA kI samAnatA prAcIna kAla meM pracalita 'aupAnidhika' nAmaka yojanA se kara sakate haiN| isake udAharaNa ke rUpa meM hama una abhilekhoM ko le sakate haiM jinameM kucha dhana jamA karavAkara usake byAja ke rUpa meM koI vastu (dUdha, pUjA sAmagrI Adi) sadaiva lete rahate the| Avatti jamA yojanA ke antargata hama una udAharaNoM ko dekha sakate haiM jinameM kucha dhana kI ikAI pratimAsa prativarSa jamA karavAI jAtI thii| ina do yojanAoM ke atirikta agrima RNa yojanA (Advance Loan scheme) kI jhalaka bhI ina abhilekhoM meM milatI hai| inase jJAta hotA he ki sampatti jamA karane para kucha dhana RNa svarUpa mila jAtA thA aura jaba yaha dhana jamA na karavAyA jA sakA to usakA bhugatAna karane kI icchA mahArAjA cAmarAja auDeyara ne rahanadAroM ke samakSa vyakta kii| isa prakAra uparokta vivecana ke AdhAra para niSkarSa rUpa meM yaha kahA jA sakatA hai ki bhArata varSa meM baiMkiMga praNAlI IsA kI dUsarI-tIsarI zatAbdI se pahale vidyamAna thii| Alocya kAla meM baiMka se sambandhita vibhinna prakAra kI paddhatiyAM vidyamAna thIM tathA jamA rAzi para lagabhaga 12% byAja diyA jAtA thaa| 1. jai0 zi0 saM0 bhAga eka, le0 saM0 15 // 2. -vhii-lesN067| 3. -vahI-le0 saM0 128 / . -vahI-le0 saM061, 12, 136 prAdi / -vahI-le0 saM 84, 140 / AcArSaratna zrI vezabhUSaNa jI mahArAja abhinandana anya