Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ . 10 janavarI 2011 jinavANI 404 zramaNAcAra aura AdhunikatA se grasta zrAvaka zrImatI mohanakaura jaina vaijJAnika yuga meM zrAvakoM kI badalatI jIvanacaryA evaM suvidhAoM ke kAraNa zramaNazramaNiyoM ko saralatA se zuddha AhAra-pAnI milanA bhI kaThina ho gayA hai| vidyuta kAla bela, kuttA-pAlana, gaisa cUlhA, rephrIjareTara, TelIphona, liphTa Adi aneka aise vaijJAnikayugIna roga haiM, jo zramaNAcAra ke paripAlanA meM pAlaka haiN| zrAvakoM ko apane AcAra kA bodha bhI nahIM hai tathA zramaNoM kI caryA se bhI anabhijJa haiM, ataH zrAvakoM ko isa dizA meM jAgarUka hone kI AvazyakatA hai|-smpaadk alpAhArI, ugra vihArI, aparigrahI, vItarAga dharma ke ArAdhaka evaM ahiMsaka jIvana zailI apanAne vAle nirgrantha munirAjoM ke samparka meM Ate hI sukhI jIvana ke rahasya kA patA calatA hai| unake samparka meM Ane vAlA vyakti zAnta, saumya, sarala, santoSI, kSamA kI sAkSAt pratimA ke paramANuoM se prabhAvita hue binA nahIM raha sktaa| use lagatA hai duniyA meM sabase sukhI yadi koI hai to mAtra ahiMsA ke pujArI, SaTkAya ke pratipAlaka, kaMcana-kAminI ke tyAgI, vItarAgI jaina shrmnn| unake darzana mAtra se AtmazAnti kI prApti hotI hai aura aisA lagatA hai, kAza! maiM bhI moha-mamatva kA tyAga kara sAdhanApatha para pratipala agrasara hote hue manuSya janma ko sArthaka karU~, para yaha kyA? dUsare hI kSaNa vicAra AtA hai- mere pIche peTa lagA hai| peTa kI kSudhA to zAnta karanI hI hogii| vartamAna meM 'ammA piyaro' kahalAne vAle hamAre zrAvaka-zrAvikAe~ apane zrAvakAcAra ko bhUlate jA rahe haiN| kAraNa spaSTa hai vartamAna meM zrAvaka-zrAvikAe~ mUla rUpa meM vaijJAnikayugIna rogoM se grasta haiN| ve pUrNa rUpa se vijJAna ke dAsa bana cuke haiM, aisI sthiti meM bhagavAn mahAvIra ne jo zramaNAcAra batAyA hai, kyA maiM usakA pAlana kara sakU~gA? kayA mujhameM itanA sAhasa hai? kahA bhI hai ki- "talavAra kI dhAra para calanA sarala hai, para jaina zramaNAcAra kA pAlana karanA usase kahIM kaThina hai|" aba lIjie, maiM pahale una Adhunika vaijJAnika rogoM se bhI ApakA paricaya karavA duuN| 1. prathama roga hai vidyuta kaoNla bela- vartamAna meM saMyukta parivAra prathA vilupta ho cukI hai| jahA~-tahA~ ekAkI evaM choTe parivAra meM loga vighaTita ho gae haiN| zahara ke bAhara phleTa meM rahate haiM, ar3ausa-par3osa se unakA koI lenA-denA nhiiN| aisI sthiti meM ghara ke paTa banda rahate haiN| ghara ke bAhara kaoNla bela kA svIca lagA rahatA hai| zramaNAcAra ke pAlaka na to banda dvAra kholate haiM aura na hI vidyuta kaoNla-baila kA svIca oNna-Apha karate haiN| aisI sthiti meM sAtha calane vAlA zrAvaka kaoNla-bela kI sahAyatA se gRha Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ || 10 janavarI 2011 || jinavANI 405 svAmI ko yaha sUcanA denA cAhe ki 'zramaNa' padhAre haiM to agnikAya kI virAdhanA ke kAraNa pUre dina ke lie vaha ghara akalpanIya (agrAhya) mAnakara 'zramaNa' usa ghara kA AhAra-pAnI nahIM lete| kaI bAra to hamAre nAdAna zrAvaka ko yaha bhI kahate sunA hai ki bApajI yaha kaoNla-baila to saila kI hai Apako AhAra-pAnI lene meM aitarAja kyoM? magara ve yaha nahIM jAnate ki cAhe saila ho yA vidyuta agni to agni 2. dUsarA roga hai dezI-videzI kutte- kucha zrAvaka apane ghara kI caukIdArI hetu dezI-videzI kutte pAlate haiN| svayaM to zrAvaka hone ke nAte mA~sa-madirA va aNDe ke tyAgI hote haiM, magara kutte ko aNDA, mAMsa Adi dUsaroM ke dvArA khilAyA jAtA hai| aisI sthiti meM yadi 'zramaNa' kA Agamana ho jAye aura ghara-A~gana meM kahIM mAMsa yA aNDe ke avazeSa mila jAyeM to jaina zramaNa usa ghara meM praveza nahIM krte| 3. tIsarA roga hai gaisa kA cUlhA- prAcIna kAla se bhArata meM saMyukta parivAra prathA calI A rahI thii| eka hI parivAra meM 30-30, 40-40 sadasya rahate the| 'sAdA jIvana ucca vicAra' unakI jIvana zailI thii| unakA kahanA thA- 'moTA khAo, moTA phno|' lakar3I athavA koyale meM bhojana banAyA jAtA thaa| parivAra ke sAre sadasyoM ke bhojana karane ke pazcAt phulakoM kI 'kuNDI' pUrI bharI rahatI thI, ise ve apane ghara kA zaguna mAnate the| khIca-daliyA tathA sAga-bhAjI kI hANDiyA cUlhe kI garamAgarama rAkha para rakhI rahatI thIM, phalasvarUpa dina ke dUsare prahara athavA isake pazcAt bhI hamAre nirgrantha saMta-satI maNDala AhAra-pAnI ke lie acAnaka padhArate to bhI unheM zuddha acitta AhAra tathA prAsuka jala sahaja prApta ho jAtA thaa| hamAre zrAvaka/zrAvikAe~ bhI bar3e vivekavAna huA karate the| isake viparIta Aja kA yuga hai vidyuta hITara tathA gaisa-cUlhe kaa| hamArI zrAvikAe~ cUlhA jalAne ke lie jarA bhI zrama karanA nahIM caahtii| vartamAna meM cUlhA, aMgIThI aura sTova to baccoM ke lie kautUka kA viSaya raha gae haiN| vartamAna meM gUMthA huA ATA phrIja meM rakhA rahatA hai, jaba bhI ghara kA koI sadasya bhojana ke lie AtA hai to usake lie 4-5 garamAgarama phulake banA diye jAte haiM, tatpazcAt zeSa sAmagrI phrIja meM rakha dI jAtI hai, phira phulakoM kI kuNDI kI AvazyakatA hI kyA? 4. cauthA roga hai rephrIjareTara (phrIja)- bhojana ke pazcAt sAga-bhAjI, dUdha-dahI, ATA Adi acitta athavA sacitta phala evaM bhojya sAmagrI phrija meM rakha dI jAtI hai| aisI sthiti meM yadi bhAgyavaza santasatiyAM AhAra ke lie kisI zrAvaka ke ghara padhAra bhI jAyaM to merI bahineM sakapakA jAtI haiM, bhare-pUre parivAra meM saba kucha hote hue bhI merI bahineM saMta-sAdhvIjI ko kyA bhraaveN| bhale hI TaoNphI yA biskuTa kI bhAvanA bhA leM, para kyA isase kabhI kisI kA peTa bharA hai? itanA hI nahIM vartamAna meM to adhikatara TaoNphI aura biskuTa meM bhI aNDe kA rasa Adi milA hone ke kAraNa ve jaina zramaNoM va zrAvakoM ko lie sarvathA niSiddha haiN| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ 406 jinavANI 10 janavarI 2011 5. pA~cavA roga hai TI.vI.- vartamAna meM hamAre bhAI-bahina jisa roga se grasta haiM usase Apa aura hama sabhI paricita haiM, vaha hai TI.vI. / TI.vI. to vAstava meM TI.bI. kI bImArI se bhI bhayaMkara hai| jaise hI apane kArya se phursata milI ki hamArI bahineM TI.vI. se pAzcAttya zailI ke nATaka Adi dekhane meM itanI mazagUla ho jAtI haiM ki unheM hoza hI nahIM rahatA vaha eka zrAvikA hai| use yaha vicAra hI nahIM AtA ki kahIM mere ghara meM nirgrantha saMta-sAdhvIjI padhAra kara khAlI na lauTa jAyeM, mujhe supAtradAna hetu bhAvanA bhAnI cAhie aura samaya para zuddha bhojana banAkara ghara ke sadasyoM ko khilAnA hai, sAtha hI hoTAloM ke sar3e-gale yA dUSita padArtha khAne se baccoM ko bacAnA hai| aphasosa isa bAta kA hai vartamAna meM merI bahineM apane Apako zrAvikA to kahatI haiM, para yadi unase yaha prazna kiyA jAya ki kyA ve zrAvikAcAra kA pAlana karatI hai? kyA unheM sacitta- acitta kI jAnakArI hai to zAyada vartamAna meM 95% bahinoM se nakArAtmaka uttara hI milegaa| to lIjie maiM sarvaprathama apanI zrAvikA kahalAne vAlI bahinoM se yaha nivedana karanA cAhU~gI ki ve apane zrAvikAcAra kA pAlana karatI huI zuddha zramaNAcAra kA pAlana karAne meM hamAre guru bhagavantoM kA sahayoga kreN| 6. chaThA roga hai phona- sacitta-acitta kI jAnakArI ke abhAva meM yadi saubhAgya se jaina zramaNa ghara meM padhAreM aura dUsarI ora phona kI ghaNTI A jAe to hamArI bahineM athavA bandhu pahale phona ko mahattva deNge| phona ko uThAte hI agnikAya kI virAdhanA ke kAraNa kSamAdhArI zramaNa binA bole usa ghara se punaH lauTe jAte haiM aura usa dina ghara se kucha bhI anna-jala grahaNa nahIM krte| 7. sAtavAM roga hai saila kI ghar3I- adhikAMzataH bhAI-bahinoM ke hAtha meM saila kI ghar3I baMdhI hotI hai, isase bhI agnikAya ke jIvoM kI virAdhanA hone ke kAraNa usa bhAI-bahina ke hAtha se athavA usakA chuA anna-jala saMtoM ke liye grAhya nahIM hotA hai| 8. AThavAM roga hai liphTa kI suvidhA- mahAnagaroM meM bahumaMjile bhavanoM meM rahane vAle loga liphTa kA prayoga karate haiM, kintu jaina zramaNa pada-yAtrA karate haiM / itanI U~cI-U~cI maMjiloM meM sIDhiyoM se car3hanA aura phira khAlI lauTanA kaba taka saMbhava hai| zrAvakAcAra se anabhijJatA AhAra kI bAta to dUra rahI, vartamAna meM zuddha dhovana pAnI bhI nasIba nahIM hotaa| bartana pAuDara se dhoe jAte haiM jo dhovana pAnI ke rUpa meM kAma nahIM aataa| gaisa ke cUlhoM, bhaTTiyoM tathA bijalI ke hITara kI kRpA se rAkha kA to nAmo-nizAna hI miTatA naz2ara A rahA hai| dhovaNa kina-kina cIjoM se banatA hai, zrAvakAcAra va svAdhyAya ke abhAva meM isakI jAnakArI nahIM hone ke kAraNa rAkha ke banda Dibbe bAjAra se kharIde jAte haiN| jinameM bharI hotI hai zmazAna kI rAkha / jarA sociye, aise yuga meM zramaNoM kA kaise nibhe zuddha zramaNAcAra | anubhaviyoM ne TIka hI to kahA hai ki jaisA khAve anna, vaisA hove mana, jaisA pIve pAnI, vaisI hove vANI // Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 407 || 10 janavarI 2011 || jinavANI vartamAna meM yaha kahAvata pUrNa rUpa se caritArtha ho rahI hai| azuddha aura azubha bhAva se baharAye hue AhAra-pAnI kA prabhAva hamAre saMta-sAdhvImaNDala ke dilo-dimAga para bhI par3ane lagA hai| kucha saMta-sAdhvI to kaThina zramaNAcAra ke pAlana se bhayabhIta ho punaH gRhastha banane lage haiM, to kucha cAhakara bhI jaina bhAgavatI-dIkSA lene se hicakicAte haiN| ghaTatA AcAra kucha sampradAyoM meM to badalate pariveza ko dekhakara bhagavAn mahAvIra ke dvArA batAye 52 anAcAroM kI pAlanA meM parivartana kara diyA gayA hai| kucha sampradAyoM meM pada-yAtrA ke sthAna para kAra va vAyuyAna dvArA yAtrAe~ hone lagI haiM tathA zramaNa naMge pAMva na rahakara kapar3e va plAsTika ke jUte pahanane lage haiN| dhovaNa ke sthAna para nala kA pAnI sacitta-acitta jo bhI zrAvaka baharAveM, le lete haiM, to vihAra meM Tiphina-vyavasthA bhI prArambha kara dI gaI hai, to kucha sampradAyoM meM paMkhe, bijalI tathA mAIka kA prayoga hone lagA hai| aise meM hamArI zrAvikA bahineM, apane zrAvikAcAra ko bilkula hI bhulAtI jA rahI haiN| samajha meM nahIM AtA, kaise calegA bhagavAn mahAvIra kA yaha jaina dhrm| jahA~ jaina parivAroM meM sUrya kI sAkSI meM bhojana kiyA jAtA thA tathA sUrya ke udaya hone se pUrva mu~ha meM pAnI bhI nahIM DAlA jAtA thA, vahIM Aja mazInarI yuga meM 'artha' kI hoDA-hoDI meM hamAre zrAvakagaNa rAtri 11-12 baje taka bhojana karate haiN| rAtri eka baje taka sote haiN| prAta 9-10 baje uThate haiN| 11 baje taka cAya-nAztA liyA jAtA hai to aisI sthiti meM jarA vicAra kIjiye, kahA~ se milegA jaina zramaNoM ke anukUla jaina saMta-sAdhvI jI ko prAsuka eSaNIya AhAra-pAnI? kaise bar3hegI hamAre nirgrantha guruoM kI saMkhyA? jaina saMtoM ko kisa vastu kI jarUrata hai, ve mu~ha se kahate nahIM, hamAre zrAvaka dhana kamAne meM lage haiM, phira mahilAeM bhI naukarI pezA hone ke kAraNa ve bhI naukarI para Azrita rahatI haiN| ekala parivAra meM vRddha anubhavI logoM kA sAyA una para rahatA nahIM, ataH saMtoM kA upadeza unheM acchA lagatA hai. para unakI jIvana zailI se ve paricita nahIM hote| zrAvaka kahalAne vAle zrAvakAcAra apanAte nhiiN| saMta acche lagate haiM, para jigara ke Tukar3e mahArAja ko baharAte nhiiN| beTe-beTI baharAne kI bAta to dUra rahI, para zuddha AhArapAnI baharAnA bhI nahIM jaante| aisI sthiti meM samatA ke pujArI nirgrantha to sahaja meM UNodarI tapa kara apanI AdhyAtmika yAtrA karate rahate haiM, para yaha kaba taka? jarA Apa bhI sociye- aisA kyoM? . nAmadhArI zrAvakoM kI saMkhyA meM to nirantara vRddhi ho rahI hai, parantu zramaNAcAra evaM zrAvakAcAra se anabhijJa zrAvaka hI adhika haiN| samaya rahate hama zrAvaka/zrAvikAoM ko sajaga honA hogaa| hameM bhagavAn mahAvIra dvArA banAye zrAvaka-dharma ko jIvana meM utAranA hogaa| tabhI hama apane kartavya kA pAlana karate hue zramaNAcAra ke zuddhapAlana meM sahayogI bana sakate haiN| -pUrva saciva, zrI sthAnakavAsI jaina svAdhyAya saMgha, jaina kaoNlonI, rAikAbAga, jodhapura (rAja.) Jain Educationa International For Personal and Private Use Only