Book Title: Shastra ane Shastra Vacche Sho Fer
Author(s): Sukhlal Sanghavi
Publisher: Z_Darshan_ane_Chintan_Part_2_004635.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/249171/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra ane zastra vacce zo phera? [20] hindustAnamAM zAstrane utpanna karanAra, tene sAcavanAra, vikasAvanAra, ane te dvArA zakya hoya tevI badhI pravRtti karanAra je varga te brAhmaNa tarIke mukhyapaNe jANIto che. e ja rIte zastra rAkhanAra, vAparanAra je varga te mukhyapaNe kSatriya tarIke jANIto che. zarUAtamAM brAhmaNavarganuM kArya zAstra dvArA lekarakSA eTale samAja rakSA karavAnuM hatuM, tema ja kSatriyavarganuM kArya zastra dvArA samAja rakSaNa karavAnuM hatuM. zAstra dvArA samAjarakSaNa ane zastra dvArA samAjarakSaNa e banne rakSaNa chatAM tenuM svarUpa mULamAM juduM hatuM. zAstramUrti brAhmaNa jyAre keIne bacAvavA mAge tyAre tenA upara zAstrane prayoga kare; eTale tene hitabuddhithI, udAratAthI ane sAcA premathI vastusthiti samajAve. Ama karI te pelA ADe raste janArane kadAca bacAvI ja le ane tema karavAmAM saphaLa na thAya te paNa te pitAnI jAtane to unnata sthitimAM sAcavI rAkhe ja. eTale zAstranuM kArya mukhyapaNe vaktAne bacAvavAnuM ja rahetuM, sAthe sAthe zretAne paNa bacAvI levAnuM banI AvatuM, ane je kaI vAra tema na bane te zretAnuM aniSTa thAya te udeza te na ja rahe. zastramUrti kSatriya je koInA AkramaNathI pitAnI jAtane bacAvavAno hoya te te zastra dvArA pelA AkramaNakArIne mArIne ja pitAne bacAvI le. e ja rIte bIjA keI nirbaLane bacAvavA jAya tyAre paNa pelA baLavAna AkramaNa kArIne mArIne ja agara harAvIne ja nirbaLane bacAvI zake. eTale zastra rakSaNamAM ekanI rakSA karavA jatAM meTebhAge bIjAne nAza saMbhave che; eTale ke sAmAne bhoge ja AtmarakSA ke pararakSA saMbhave che. ATalA taphAvatane lIdhe ja zAstrane artha e ke zAsana karI eTale samajAvIne koIne bacAvavAnI zaktine je dharAve te zAstra ane bIjAne haNI ekane bacAvavAnI zakti jemAM heya te zastra. A taphAvata sAtvika ane rAjasa prakRtinA taphAvatanuM sUcaka che. e taphAvata hovA chatAM brAhmaNa ane kSatriya prakRti jyAM sudhI pitAnA samAjakSaNanA dhyeyane yathArthapaNe vaphAdAra rahI tyAM sudhI te bane prakRtie pitAnI maryAdA pramANe ni:svArthapaNe kAma bajAvyA karyuM ane zAruM re zastrano mobhe sacavAI rahyo. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zA ane zarA vacce zuM ? [ 137 paNu vakhata jatAM e zAstra dvArA prApta thayela pratiSThAnAM phaLa cAkhavAnI ane bhegavavAnI lAlaca pelA zAstramUrti vargamAM dAkhala thaI. e ja rIte zastramUrti vargamAM paNa zastrasevA dvArA jAgela pratiSThAnAM phaLa AsvAdavAnI suda vRtti janmI. pariNAme dhIre dhIre sAtvika ane rAjasa prakRtinuM sthAna tAmasa prakRtie lIdhuM athavA temAM tApaNuM dAkhala thayuM, ane evI sthiti AvI ke zAstramUrti varga zAstrajIvI banI gayo ane zastramUrti varga zastrajIvI banI gaye, eTale ke, bannenuM mukhya dhyeya rakSaNa maTI AjIvikA pUratuM thaI gayuM. zAstra ane zastra dvArA mukhyapaNe AjIvikA sAdhavI, pitAnI bhagavAsanA tRpta karavI-evI vRtti janmatAM ja zAstrajIvI brAhmaNavargamAM taDAM paDayAM, teo ekabIjAnI adekhAI karavA lAgyA. bhakato, anuyAyIo ane ziSya, jemane ajJAna ane kusaMskArathI bacAvI levAnuM pavitra kAma brAhmaNavargane soMpAyeluM hatuM, teone te rIte bacAvavAne badale pile zAstrajIvI varga potAnA hAthamAM paDelA abhaNa ane bhoLA varganI sevAzakitano bane teTale pitAnA lAbhamAM vadhAremAM vadhAre upayoga karavAnI harIphAImAM paDyo; eTale zikArInI peThe eka zAstrajIvI pitAnI zAstrajALamAM bane teTalA vadhAremAM vadhAre anuyAyIo bAMdhI rAkhavA bIja zAstrajIvI sAthe vividha rIte kustImAM UtaravA lAge ane AcArya siddhasena kahe che tema, eka mAMsanA TukaDA mATe laDanAra be zvAnomAM kyAreka kSetrI baMdhAya paNa be sagA bhAI zAstrajIvI eTale vAdI hoya to temAM strIne kadI ja saMbhava nathI hota, e sthiti samAjamAM AvIne UbhI rahI. bIjI bAju zastramUrtivarga paNa zastrajIvI thaI gayA hate; eTale temAM paNa bhagavaibhavanI harIphAI ane kartavyasmRti dAkhala thaI hatI. tethI anAtha agara Azrita prajAvarganuM pAlana karavAmAM potAnI zakti rekavAne badale e varga sattA ane mahattA vadhAravAnI pAchaLa gAMDatara thaye. pariNAme eka zastrajIvI ane bIjA -zastrajIvI vacce, kaI anAtha agara nirbaLanI rakSAne kAraNe nahi paNa aMgata Sa ane vairane kAraNe, yuddha zarU thayAM ane e yuddhAgnimAM je lAkho ane karoDonI rakSA vAste te varga sarjAyo hate agara jeonI rakSAne nimitte te vargane ATaluM gaurava prApta thayuM hatuM te ja lAkhe ane kare leke hemAyA che. A rIte ApaNA AryAvartano itihAsa, zAstra ane zastra ane dvArA vizeSa kaluSita thaye ane pitAnI pavitratA akhaMDita rAkhI na zakyo. e ja sababa che ke A dezamAM lAkha nahi paNa kare zAstrajIvI varganI vyaktio hevA chatAM ajJAna ane vikhavAdane pAra nathI; eTaluM ja nahi paNa UlaTuM, e varge ajJAna ane vikhavAda vadhAravAmAM ke pilavAmAM paNa nAnosUne bhAga Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 ] darzana ane ciMtana nathI bhajavyo. zudra ane strIvargane to jJAnanA adhikArI gaNuM te varge temanI pAsethI mAtra sevA ja lIdhI che, paNa kSatriya ane vaizyavarga ke jemane jJAnanA adhikArI gaNyA hatA temanAmAMthI paNa ajJAna dUra karavAne pelA zAstrajIvI varge pitAnAthI zakya hoya te kaI vyavasthita prayatna vyApaka rIte karelo nathI. zastrajIvI varga paNa aMdaroaMdaranI adekhAI bhogavilAsa ane kalezane pariNAme pararASTranA AkramaNathI pitAnA dezane bacAvI na zakyo ane chevaTe pote paNa gulAma thaye. vaDavAoe hAthamAM zAstra ke zastra letI vakhate je ceya rAkheluM te dhyeyathI temanI saMtati stuta thatAM ja tenuM aniSTa pariNAma e saMtati ane e samAja upara AvyuM. zAstrajIvI varga eTalo badhe nabaLA ane peTabharuM thaI gayuM ke te paisA ane sattA mATe satya vecavA lAgyo : te zatrajIvI rAjA-mahArAjAonI khuzAmata kare ane moTapa mAne. zastrajIvI varga paNa kartavyapAlanane badale dAna-dakSiNa ApIne ja pelA khuzAmatI varga dvArA potAnI khyAti sAcavI rAkhavAno prayatna karavA lAgyA. Ama banne varganI buddhi ane sattAnA tejamAM bIjA Azrita leke cagadAI gayA ane chevaTe A samAja nirbaLa thaI gaye. ApaNe Aje paNa moTebhAge joIe chIe ke koI upaniSada ane gItApAThI te zAstro vAMcI pAchaLathI hisAba mUke che ke dakSiNamAM keTaluM utpanna thayuM. satAhamAM bhAgavata vAMcanAra brAhmaNanI dRSTi mAtra dakSiNe tarapha hoya che. abhyAsane baLe ke uccArye jAya che ane AMkha ke dakSiNe mUkI ane keNe na mUkI e jevA tarapha pharyA kare che. durgAsaptazatIno pATha karanAra moTebhAge dakSiNa ApanAra mATe kare che. gAyatrInA japi paNa dakSiNe denAra mATe thAya che. eka yajamAna pAsethI dakSiNa meLavavA zAstrajIvI varganI ane eka yajamAnane tyAMthI sIdhuM meLavavA te varganI aMdaroaMdara je mArAmArI thAya che tene reTInA eka TukaDA mATe laDatA be dhAne sAthe sarakhAvI zakAya. jamInanA eka najIvA TukaDA mATe be zastrajIvIo have e ja rIte keTe laDe che. vizeSa zuM? zAstrajIvI vargamAM je svArtha ane saMkucitapaNane doSa dAkhala thaye tenI asara bauddha ane jainanA tyAgI gaNAtA bhikSukavarga upara paNa thaI. A be vargamAM aMdazeaMdara kusaMpa ane virodha dAkhala thaI na aTakatAM te tenA peTabhedomAM paNa dAkhala thayo. digaMbara jaina bhikSu zvetAMbara bhikSune ane zvetAMbara bhikSu digaM: barane halakI dRSTithI jovA lAgyo. udAratAne badale banemAM saMkucitatA vidhavA ane pipAvA lAgI. aMte eka zvetAMbara bhikSa vargamAM paNa zAstrane nAme khUba virodha ane taDa jamyA ane AdhyAtmika gaNAtAM tema ja AdhyA Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra ane zastra vacce zuM phera? [ 1399 tmika tarIke pUjAtAM zAstrone upayoga eka-bIjI rIte dravya utpanna karavAmAM, virodha sAthe kaDavAza vadhAravAmAM ane pitapotAnI aMgata dukAno calAvavAmAM thavA lAge. A rIte zAstra zastranuM sthAna lIdhuM, ane te paNa kharI rIte te zuddha zastranuM nahi paraMtu jherI zastranuM sthAna lIdhuM. tethI ja Aje je kleza-kaMkAsanAM bIja vadhAre dekhAtAM hoya agara vadhAre vyApaka rIte leza-kaMkAsa phelAvAnI zakyatA dekhAtI hoya te te tyAgI kahevAtA chatAM zAstrajIvI vaga mAM ja che ane enI asara jyAM tyAM AkhA samAja upara vyApelI che, A to badhI atyAra sudhInI bhUtakALanI vAta thaI, paNa have vartabhAnamAM ane bhaviSyamAM zuM karavuM e eka prazna Ubho thAya che. zuM zAstra. nimitte prasareluM viSa ke zastra dvArA phelAyeluM viSa zAstra ane zastra baMnenA nAzathI--vasathI dUra thaI zake ? te mATe bIje raste che? e bannenA nAzathI. kadI kaleza-viSano nAza thaI na zake. yuropamAM zastra ghaTADavAnI ane naSTa. karavAnI vAto cAle che, paNa vRtti sudhAryA sivAya e zastronA nAzathI kadI zAnti AvavAnI nathI, AvI zake nahi. koI kahe ke eka vedane jhaMDe pharake te kaleza-kaMkAsa ane jhaghaDA, je paMtha nimite thAya che te, na thAya; koI kurAnabhakta e ja vAta kahe; paNa ApaNe bhramamAM na rahevuM joIe ke eka vedanA anuyAyIo ane kurAnane mAnanArAo vacce paNa eTalI ja mArAmArI che. jyAre eka jhaMDAnI nIce bIjA vadhAre Avaze tyAre paNa atyAre haze te karatAM mArAmArI vadhaze. tyAre e eka ka upAya che ke jethI veranuM jhera maTe? upAya eka ja che ane te udAratA tema ja jJAnazakti vadhAravI te. je ApaNAmAM udAratA ane jJAnazakti vadhe te ApaNe game te zAstrane mAnatA hoIzuM chatAM bIjA sAthe ke aMdaroaMdara athaDAma-- NInuM kAraNa ApoApa dUra thaze. Aje paMtha ke samAja je mAgI rahyo che te to zakti ane ekasapI che. A tatva udAratA ane jJAnavRddhi sivAya kadI saMbhavI zakatuM nathI. bhinna bhinna zAstrane anusaranAra judA judA paze ane va mAtra udAratA ane jJAnavRddhine baLe ja haLImaLI ekasaMpathI karavAnA kAma karI zake. ApaNe ghaNuya evA puruSo joIe chIe ke jeo eka zAstranA anuyAyI nathI chatAM ekadila thaI samAja ane dezanuM kAma kare che, ane ApaNe evA paNu ghaNu mANasa joIe chIe ke jeo eka ja saMpradAyanAM zAstrone sarakhI rIte mAnavA chatAM ekabIjA sAthe haLImaLIne kAma karavAnI vAta te bAjue rahI, paNa ekabIjAnuM nAma paNa sahana karI zakatA nathI. A vastusthiti ApaNane zuM sUcave che, te have kahevAnI bhAgye Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -140 ] darzana ane ciMtana ja jarUra che. jyAM sudhI manamAM mela haze, ekabIjA pratye Adara agara taTasthatA nahi hoya ane leza paNa adekhAI haze, tyAM sudhI bhagavAnanI sAkSIe eka zAstrane mAnavAmAM ane anusaravAnAM vrata levA chatAM kadI ekatA nahi sadhAvAnI, zAnita nahi ja sthapAvAnI. e vastu je dhyAnamAM na Utare to kahevuM joIe ke te mANasa itihAsa ane mAnasazAstrane samajI nathI zakato. ApaNe samAja ane deza kalezanA vamaLamAM saMDovAye che. te ApaNI pAse vadhAre nahi te eTalI AzA rAkhe ja che ke have kleza na pioSIe. je ApaNe udAratA ane jJAnavRtti keLavIe te ja samAja ane dezanI mAgaNIne ApaNe vaphAdAra rahI zakIe. jaina tattvajJAnamAM anekAMta ane AcAramAM ahiMsA mUkavAmAM Avela che, ane tene uddeza mAtra e ja che ke tame jaina tarIke aMdaroaMdara ane bIjA samAjo sAthe udAratAthI ane premathI varto. jyAM bheda ane virodha hoya tyAM ja udAratA ane premanuM kAma paDe che ane tyAM ja te aMtaHkaraNamAM che ke nahi ane che te keTalA pramANamAM che enI parIkSA thAya che. eTale ApaNe jenapaNane je samajatA hoIe to sIdhI rIte samajI zakIe ke udAratA ane prematti dvArA ja ApaNe dharmanI rakSA karI zakIe, bIjI koI rIte nahi ja. zAstranI utpatti ane tenA upagane udeza e ja che. jo e udeza enAthI na sAdhIe te e rakSaNane badale jherI zatranI peTa bhakSaNa karavAnuM kAma karaze ane zAma pitAnuM gaurava naSTa karI zastra sAbita thaze. udAratA be jAtanI : eka te vidhI agara bhinna dhyeyavALA pratye taTasthapaNuM keLavavAnI ane bIjI Adarza mahAna banAvavAnI. jyAre Adarza taddana sAMkaDo hoya, aMgata ke paMtha pUrato maryAdita heya, tyAre mANasanuM mana svabhAve ja vizALa tatvanuM baneluM hovAthI e sAMkaDA Adarza mAM gabharAya che ane jheraveranI bahAra AvavA bArIo zodhe che. e mananI sAme je vizALa Adarza rAkhavAmAM Ave to tene joItuM kSetra maLI jAya che ane tenI zakti kaleza-kaMkAsa vAte phAjala rahetI ja nathI. eTale dharmapremI thavA icachanAra darekanI e pharaja che ke te pitAne Adarza vizALa ghaDe ane te mATe manane taiyAra kare. bIjI bAju jJAnavRddhi eTale zuM? mANasajAtamAM jJAnanI bhUkha svabhAve ja hoya che. e bhUkha teNe judA judA paMthenAM, dharmonAM ane bIjI aneka zAkhAonAM zAstrone sahAnubhUtipUrvaka abhyAsa karIne ja zamAvavI. je sahAnubhUti hoya te ja bIjI bAjune barAbara samajI zakAya. A rIte ApaNAmAM Aje udAratA ane jJAnavRddhi pragaTAvavAnI bhAvanA ApaNe pedA karIe. paryuSaNa parvanAM vyAkhyAne, 1932.