Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabda prayogonI pagadaMDI para oluM, peluM, alI !, alyA ! prA. Arao (= saM. ArAt ) 'pahelI' / (juo Tarnara kaM. Di. iM. leM. kramAMka 1295) jU. guja. arahu, arahuM, aharuM, ahu, aruM 'pAsenuM' ahareruM 'vadhu pAsenuM ' / arahuM-parahu~, aharUM-paharuM, aruM paraM / 'pAsenuM - AghenuM' / uraha, urahu~, uharauM, uhurauM, oharuTaM 'orUM' / arahAM - parahAM 'pAse - Aghe' / harivallabha bhAyANI ( jayaMta koThArI : 'madhyakAlIna gujarAtI zabdakoza') arahu pahelA kriyA-vizeSaNa hatuM pachI vizeSaNa tarIke teno prayoga thavA lAgyo. 'ra- ha'no vyatyaya, 'h- r' joDAI javA, pachIthI hakArano hukAra, ane hakArano lopa-e pheraphAro vaDe jU.gu. nAM vividha zabdarUpono khulAso maLI rahe che / prAkRta bhUmikAmAM sthaLa-kALa- vAcaka keTalAka kriyA-vizeSaNo parathI - illa- pratyaya vaDe vizeSaNo sadhAyAM che - aggilla 'AgaluM', pahilla 'paheluM', pacchilla 'pAchaluM' ane te anusAra Ara uparathI Arilla (de.nA. 1,63) 'nikaTanA samayanuM, hamaNAMnuM' ane para uparathI parilla / samAna-varNa-lopanA valaNane pariNAme arilla Ailla, pachI aila, ane parilla-pailla. arvA. guja. mAM eluM, peluM / pachIthI Ara nuM sthAna avara letAM arahu-parahu ne badale orahu-parahu 'oruM-paruM' evaM joDakuM pracalita thayuM / te anusAra orilla - parilla, oillapailla ane arvA guja. oluM, peluM / e paristhitimAM eluM viziSTa arthamAM vaparAto thayo, koI nikaTamA rahelI vyaktine bolAvavA ke tenuM dhyAna kheMcavA 'elA elA e !' evo prayoga sAmAnya che / te ja pramANe strIliMga rUpa 'elI', pAse rahelI strIne bolAvavA, ane patnInuM nAma levAnA niSedhane lIdhe patnIne bolAvavA vagere mATe pracalita che / kvacita 'mArI elI' vagere jevAmAM nAma tarIke paNa vaparAya che|
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ uccAraNanA saralIkaraNathI elI ne badale alI, ane olo, olyonuM saMbodhana alyA, lyA paNa bolIomAM pracalita che / 95 chHtee hAMuM eTala 'hA', 'basa', 'pUratuM che' evA arthomAM keTalIka bolIomAM pracalita che / bRha. gu. ko. mAM tene ravAnukArI kahyo che / hakIkate tenA mULamAM saM. Am + khalu 'hA, kharekhara (bhAravAcaka ) ' che / pachI prA. AM + hu, guja. hAMu, hAMuM e krame zabda sadhAyo che / hAya 'hAya !' e duHkha ke zokano udgAra che / 'hAya re !' ke dvirukta rUpe 'hAya ! hAya !' paNa vaparAya che| pachIthI 'tenI hAya lAgI gaI', 'hAyavoya', 'hAya- varALa' vageremAM te 'phikara, cintA', 'aMtaranA UMDA duHkhanI badaduA ' vagere arthamAM nAma tarIke vaparAto thayo che / bRha. gu. ko. mAM tene hA sAthai joDyo che / hakIkate duHkhavAcaka udgAro hA ! he ! maLIne bola 'hA he !' parathI hAe ane pachI hAya e rIte tenuM mULa saheje samajAvI zakAya / hiMdImAM paNa hAya che| prayoga : 'e !', 'e ramA !' 'eya! Ama Ava to / ' e ! e ! o bhAI ! 'o bhAI ! jarA AghA khaso / ' vagere / mULa : dUravartI darzaka sarvanAma ane vizeSaNa tarIke vaparAto e ane bolAvavAdhyAna kheMcavA saMbodhana tarIke vaparAto e eka ja hovAnuM jaNAya che| saM. eSaH,
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ 96 prA. eho, apa. ehu pachI eha ane e. A e ne badale vaparAtA eya nA chevaTanA yava mAM mULamAM saM. bhAravAcaka hI hoya. ehI eI eya / > o paNa dUravartI darzaka sarvanAmano saMbodhana tarIkeno prayoga che. saM. oSaH, apa., ohu, pachI oha, o (= hiMdI vaha). tene saM. udgAra ho parathI thayelo mAnavAnuM barAbara nathI lAgatuM, kema ke gujarAtI zabdarUpomAM Adya hakAranA lopane badale. agra svaranI pUrve hakArano Agama karavAnuM valaNa che / heya ! haiyyA ! AnaMdanA, AzcaryanA ke sAnaMdAzcaryanA udgAra tarIke heya ! vaparAto hovAnuM ApaNe jANIe chIe / vadhu utkaTatA haiyyA ! thI vyakta karAya che| kozomAM A noMdhAyA nathI / temanA mULanI aTakaLa karatAM lAge che ke saMskRta nATakomAM evI lAgaNIonA udgAra tarIke je hIhI vaparAya che (vidUSaka vagerenI uktiomAM) temAMthI ja A UtarI Avyo hoya. hIhInuM pachIthI hIhi ane hakAranA AgaLa-pAchaLanA svaro uparanA prabhAvathI hei ane aMte heya. heiyA uparathI haiyyA ane temAM aMte je yA che, tenA mULamAM AnaMda ane Azcaryano udgAra hA hoya ! hAMno 'basa' (saM. alam ) evA arthamAM paNa prayoga jANIto che ! ('hAM ! basa', 'hAM ! hAM ! basa thayuM, have vadhu nahIM') / vyavahAranI nItine lagatI eka uktimAM paNa teno upayoga thayo che : je jamavA beThu hoya tene vadhu porasavA Ave tyAre viveka khAtara nA pADavAno rivAja che| paNa khAvAnI icchA hoya to tene zIkhAmaNa ApelI che ke jarA dhImethI hAM hUM ebha nakAravA mATe kahevuM, paNa jorathI te na bolavaM, nahIM to pIrasanAra tANa karIne parasavAne badale pIrasyA vagara cAlyo jaze :. 'hAM hAM' dadyAt 'hUM hUM' dadyAt, na dadyAt sihaMgarjanAM ||
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ haM, huM koI nAma daIne AsapAsa rahelI vyaktine bolAve tyAre, (1) vAta karanAra zrotA vaktA kahevuM sAMbhaLe che ke tenA kahevAmAM saMmata che ke kema, jANavA, (2) koI vArtA kahe tyAre temAM bacce vacce tenA zrotAnA pratisAda tarIke hoMkArI karavA ke bharavAmAM Ave che| ehaM ke huM tarIke lekhanamAM vyakta karAya che| moDhuM khuluM rAkhIne hoMkAro Ape tyAre ghaNuMkharuM te haM rUpe saMbhaLAya che, paNa baMdha moDhe bhaNAto hoMkAro huM tarIke paNa saMbhaLAya che ane lekhanamAM vyakta karAya che| saM. Am parathI haM (hindI hAM ) UtarI Avela che, temAM hakArano agrAgama thayelo che / moDhuM baMdha hoya tyAre jIbhanA pAchaLanA bhAgamAMthI, gaLAmAMthI e udgAra kaDhAto hovAthI ane anunAsika / anusvArano prabhAva hovAthI khulle moMe uccArAtA a svara ne badale pRSThasvara u bolAya - saMbhaLAya che| eTale ke haM- nuM uccAraNa huM jevuM thAya che| huMkArone badale hoMkAro kahevAya che, te huMkAra darpasUcaka hovAthI, arthagUMcavaNa vaLavA mATe evI aTakaLa karI zakAya / vArtA sAMbhaLatAM bALaka hoMkAro pUre che, teno saMskRtamAM huM ane huMkAra rUpe nirdeza thayo che. A sarvasAmAnya anubhavano bilvamaMgale potAnA eka muktakamAM sarasa upayoga karyo che / e muktaka nIce pramANe che - temAM yazodA bAla- kRSNane rAma-sItAnI vArtA kahe che ane kRSNa hoMkAro de che 'rAmo nAma babhUva', 'huM', 'tadabalA sIteti', 'huM', 'tau piturvAcA paMcavaTI - taTe viharatAM tAmAharad rAvaNaH / ' 'nidrArthaM jananI - kathAmiti harehuMkArataH zRNvataH / ' 'saumitre va dhanurdhanurdhanuriti vyagrA giraH pAMtu vaH // ('kRSNakarNAmRta', 2.72)
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 ['prabhAkacarita'mAM (53, kramAMka 572), tathA 'prabaMdhakoza' mAM (pR.39)mAM cothA caraNa- pAThAMtara cha : 'pUrva-smarturavaMtu kopa-kuTilA bhrUbhaMgurA dRSTayaH // '] sUradAsane nAme maLatA nIcenA padamAM uparyukta muktakano AdhAra levAyo che: 'naMdanaMdana ! eka kahuM kahAnI ; rAmacaMdra rAjA dazaratha ke, janaka-sutA jAke ghara rAnI - 1 tAta-vacana suna paMcavaTI-vana, chAMDa cale aisI rajadhAnI tahAM basata sItA hara lInI, rajanIcara abhimAnI - 2 pahalI kathA purAtana suna suna, jananI ke mukha-bAnI 'lakSmaNa ! dhanuSa dhanuSa' kahe Terata - jasumati sUra DarAnI - 3
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaMkara mahAvIranuM dehavarNana (jaina AgamagraMtha 'aupapAtikasUtra'nA mahAvIravarNaka ane tenA paranI abhayadevasUrinI vRttine AdhAre) harivallabha bhAyANI tIrthaMkara mahAvIranuM mukha kAntimAna ane zvAsa utpalanA parimala jevo dehano vAna utkRSTa hato. deharnu mAMsa nIrogI, ati prazasta, nirupama hatuM. tvacA, kazI paNa malinatA, raja, prasveda, kalaMkathI mukta hatI. agopAMga tejasvI hatAM. mastaka, unnata, chatrAkAra ane nibiDa, piMDIbhUta keza vALu hatuM. keza, vizada, mRdu, sUkSma, zlakSNa, snigdha, sugaMdhI, prazasya, suMdara, bhaMga aMgAra kAjaLa nIlamaNi jevA zyAma, zImaLAnAM phaLa jevA saghana, subaddha hatA. kezamULa pAsenI tvacA, dADamanA puSpano, suvarNano vAna dharAvatI, nirmaLa, susnigdha hatI. bhAlapradeza, vraNa vinAno, parimArjita, manojJa, ardhacaMdrAkAra hato. vadana, pUrNacaMdra samAna, saumya hatuM. zravaNa, lagolaga, sapramANa hatA. kapolapradeza, pIna, mAMsala hato. bhramara, pAtaLI, abhrarAji jevI zyAma, snigdha, dIrgha, saheja namAvela . dhanuSa samI hatI. zveta bhoMya para kALI kIkI ane lAMbI pAMpaNo vALAM netra, vikasita puMDarIka samAM hatAM. nAka garuDa jevU Ayata, sIdhuM, unnata hatuM. adharoSTha, bharelo, pravAla ane biMbaphaLa samo hato.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 daMtazreNi, pUrNacaMdra, zaMkha, dUdhanAM phINa, kuMdapuSpa, jalazIkara, mRNAlanA jevI dhavala, nirmala hatI. dAMta, phATaphUTa vinAnA, akhaMDa, lagolaga, sujAta, snigdha, aneka chatAM eka zreNi jevA hatA. tALavaM ane jIbha, agnimAM tapAyela suvarNa samAM lAla hatAM. dADhI, alpa, AchI ane zobhItI hatI. haDapacI, bharelI, mApasara, vAghanA jevI vipula hatI. grIvA, cAra AMgaLanI, sapramANa, zaMkha jevI hatI. skaMdhapradeza, mahiSa, varAha, siMha, vAgha, vRSabha, gajarAjanA jevo vipula ane pramANasara hato. bhujA, yUpa jevI puSTa, susakara, bharelA kAMDA vALI, suzliSTa saghana subaddha snAonI gUDha saMdhi vALI, nagaradvAranA AgaLiyA jevI vartula hatI. bAhu, nAgarAjanA deha jevA hatA. agrahasta rAtI hathelI vALA, puSTa, mAMsalu, mRdu, sulakSaNa hatA. AMgaLiyo, sabhara goLAkAra komaLa hatI. nakha, saheja rAtA pAtaLA svaccha snigdha rucira hatA. hastarekhAo, dakSiNAvarta svastika, sUrya, caMdra, zaMkha, cakranAM cihno vALI hatI. vakSaHsthaLa, suvarNazilA jevuM ujjvaLa, samathaLa, puSTa, vistIrNa, zrIvatsathI aMkita hatuM. deha, karoDarajju na kaLAya tevo, suvarNakAnti, nirmaLa, rogacihnothI mukte hato. paDakhAM, saheja namatAM, sapramANa, suMdara, bharelAM hatAM,
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 101 romAvali, Rju, sama, sUkSma, saMhata, zyAma, snigdha, ramaNIya rUMvADA vALI hatI. nAbhi, gaMgAnA jamaNI bAju ghUmatA AvartanA taraMgo jevA bhaMgavALI, sUryakiraNathI vikasita padma jevI gaMbhIra hatI. madhyabhAga, saMhata, muzaLa darpaNano hAtho sonAnI taravAranI mUTha ane vajra jevo kRza hato. kaTi, azva, siMhanA samI goLAkAra hatI. guhyapradeza, jAtavAna azvanA jevo nirupalepa, prazasta hato. gati, gajavara samI, parAkramI ane savilAsa hatI. jaMghA, gajarAjanI sUMDha samAna hatI. cUMTaNa, saMpuTa jevA Ane mAMsala hovAthI gUDha hatA. pIDI, haraNanA jevI, kuruviMda tRNa jevI, sUtaranI AMTI jevI vartulAkAra uttarottara pAtaLI thatI hatI. caraNAMguli, anukrame uttarottara laghu, vacce virala avakAza vALI, puSTa hatI. caraNanA nakha, unnata, pAtaLA, rAtA, snigdha hatA. caraNataLa, rakta kamaLanAM patra samAM mRdu, sukumAra, komaLa hatAM ane parvata, nagara, magara, sAgara, cakra jevAM maMgaLa cihnothI aMkita hatAM. dehakAnti, nirdhUma pAvaka, vidyut , taruNa ravikiraNa samI hatI. tIrthaMkara mahAvIra ATha hajAra (eka hajAra ne ATha ?) puruSalakSaNa dharAvatA hatA.