Book Title: Sarvagnatva
Author(s): Sukhlal Sanghavi
Publisher: Z_Darshan_aur_Chintan_Part_1_2_002661.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/229058/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 jaina dharma aura darzana ( 10 ) sarvajJatva tatvajJAna kI vicAradhArAoM meM sarvajJatva aura sarvadarzitva kA bhI eka prazna hai / yaha prazna bhAratIya tattvajJAna jitanA hI purAnA hai / isa viSaya meM nirgranthaparamparA kI itihAsakAla se kaisI dhAraNA rahI hai isa bAta ko jAnane ke lie hamAre pAsa tIna sAdhana haiN| eka to prAcIna jaina zrAgama, dUsarA uttarakAlIna jaina vAGmaya aura tIsarA bauddha grantha / uttarakAlIna vAGmaya meM kabhI koI aisA pakSakAra nahIM huA jo sarvajJatva sarvadarzitva kI sambhavanIyatA mAnatA na ho aura jo mahAvIra Adi tIrthakaroM meM sarvajJatva sarvadarzitva kA upacarita yA mAtra zraddhAjanita vyavahAra karatA ho / zrAgamoM meM bhI yahI vastu sthApita-sI varNita hai| mahAvIra Adi ri haMtoM ko jaina Agama niHzaMkatayA sarvajJa-sarvadarzI varNita karate haiM / 1 aura sarvajJatvasarvadarzitva kI zakyatA kA sthApana bhI karate haiM / itanA hI nahIM balki jaina zrAgama uttarakAlIna vAGmaya kI taraha anya sampradAya ke nAyakoM ke sarvajJatva- sarva darzitva kA virodha bhI karate haiM / udAharaNArtha jaina zrAgamakAra mahAvIra ke nijI ziSya parantu unase alaga hokara apanI jamAta jamAnevAle jamAli ke sarvazatva- sarvadarzisva kA parihAsa karate haiN| isI taraha ve mahAvIra ke samakAlIna unake sahasAdhaka gozAlaka ke sarvazatya- sarvadarzitva ko bhI nahIM mAnate; ' jaba ki jamAli aura gozAlaka ko unake anuyAyI jina, arihaMta aura sarvajJa mAnate haiM / bauddha granthoM meM bhI anyatIrthika pradhAna puruSoM ke varNana meM unake nAma ke sAtha sarvazatva sarvadarzitvasUcaka vizeSaNa aksara pAe jAte haiN| kevala jJAtaputra mahAvIra ke nAma ke sAtha hI nahIM balki puraNakassapa, gozAlaka Adi anya tIrthakaroM ke nAma ke sAtha bhI sarvajJatva- sarvadarzitva sUcaka vizeSaNa una granthoM meM dekhe jAte haiM / ina saba sAdhanoM ke AdhAra se hama vicAra kareM to nIce likhe pariNAma parAte haiM 1 - jaise Aja hara eka zraddhAlu apane mukhya gaddIdhara ko jagadguru, prAcArya, Adi rUpa se binA mAne- manavAe saMtuSTa nahIM hotA athavA jaise Adhunika zikSaNakSetra meM DaoNkTara Adi padaviyoM kI pratiSThA hai vaise hI purAne samaya meM hara eka sampradAya apane mukhiyA ko sarvajJa - sarvadarzI binA mAne- manavAe saMtuSTa hotA na thA / 1. bhagavatI 6, 32, 376; 6.33; 15. / 2. aMguttara* Vol. IV. P. 429 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvajJatva 115 2-jahA~ taka sambhava ho hara eka sampradAyAnuyAyI anya sampradAya ke mukhiyoM meM sarvazatva-sarvadarzilya kA niSedha karane kI koziza karatA thaa| 3-sarvajJatva-sarvadarzitva kI mAnyatA kI purAnI sAmpradAyika kasauTI mukhyatayA sAmpradAyika zraddhA thii| uparyukta aitihAsika pariNAmoM se yaha to nirvivAda siddha hai ki khuda mahAvIra ke samaya meM hI mahAvIra nirgrantha-paraMparA meM sarvajJa-sarvadarzI mAne jAte the / parantu prazna to yaha hai ki mahAvIra ke pahale sarvajJatva-sarvadarzitva ke viSaya meM nirgranyaparaMparA kI kyA sthiti, kyA mAnyatA rahI hogI ? jaina AgamoM meM aisA varNana hai ki amuka pAzrvApatyika nigranthoM ne mahAvIra kA zAsana taba svIkAra kiyA jaba unheM mahAvIra kI sarvajJatA aura sarvadarzitA meM sandeha na rahA / isase spaSTa hai ki mahAvIra ke pahale bhI pAvApatyika nirgrantha-paraMparA kI manovRtti sarvajJasarvadarzI ko hI tIrthakara mAnane kI thI, jo uttarakAlIna nirgrantha-paraMparA meM bhI kabhI khaNDita nahIM huii| sarvajJatva-sarvadarzitva kA sambhava hai yA nahIM isakI tarkadRSTi se parIkSA karane kA koI uddezya yahA~ nahIM hai| yahA~ to kevala itanA hI batalAnA hai ki purAne aitihAsika yuga meM usa viSaya meM sAmpradAyikoM kI khAsakara nimrantha-paraMparA kI manovRtti kaisI thI ? hajAroM varSoM se calI AnevAlI sarvajJatva-sarvadarzitva viSayaka zraddhA kI manovRtti kA agara kisI ne pUre bala se sAmanA kiyA hai to vaha buddha hI haiN| buddha khuda apane lie kabhI sarvajJa-sarvadarzI hone kA dAvA karate na the| aura aisA dAvA koI unake liye kare to bhI unheM vaha pasaMda na thaa| anya sampradAya ke jo anuyAyI apane-apane puraskartAoM ko sarvajJa-sarvadazI mAnate the unakI usa mAnyatA kA kisI na kisI tArkika saraNI se buddha khaMDana bhI karate the / buddha ke dvArA kiye gae isa prativAda se bhI usa samaya ko sarvajJatva-sarvadarzitva viSayaka manovRtti kA patA cala jAtA hai / [I0 1047] 1. bhagavatI. 6. 32, 376 2. dekho, pR0 114, Ti0 2 / majjhima. su063 /