Book Title: Saptabhangi
Author(s): Sukhlal Sanghavi
Publisher: Z_Jaindharma_no_Pran_002157.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/249520/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 saptabhaMgI saptabhaMgI ane ene AdhAra bhinna bhinna apekSAo, dRSTibiMduo ane manavRttiothI eka ja vastunA je bhinna bhinna darzana phalita thAya che, ene ja AdhAre bhaMgavAdanI racanA thAya che. je be darzananA viSaya barAbara ekabIjAthI sAva virodhI hoya, evAM darzane vacce samanvaya batAvavAnI daSTie, enA viSayarUpa bhAvAtmaka ane abhAvAtmaka bane aMzene laIne, enA AdhAre je saMbhavita vArthabhaMge racavAmAM Ave che, e ja saptabhaMgI che. saptabhaMgane AdhAra nayavAda che, ane enuM dhyeya samanvaya che, arthAta anekAMtakedInuM vyApaka darzana karAvavuM e che. jevI rIte kaI paNa pramANuthI jANela padArthane bIjAne bedha karAvavA mATe parArthaanumAna arthAt anumAnavAjyanI racanA karavAmAM Ave che, evI ja rIte viruddha aMzene samanvaya zrotAne samajAvavAnI dRSTie bhaMga-vAkyanI racanA paNa karavAmAM Ave che. A rIte nayavAda ane bhagavAda anekAMtadaSTinA kSetramAM ApoApa phalita thaI jAya che. [daauciMkha 2, 50 172] Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptabhaMgI 222 sAta bhaze ane enuM mULa (1) bhaMga eTale vastunuM svarUpa darzAvanAra vacananA prakAra arthAta vAkyaracanA. (2) e sAta kahevAya che, chatAM mULa te traNa [ (1) svAda asti, (2) syAd nAsti ane (3) svAda avaktavya]ja che. bAkInA cAra (1) syAd asti-nAsti, (2) syAd asti-avaktavya, (3) cA nAsti-avaktavya ane (4) svAda asti-nAsti-avaktavya] e traNa mULa aMgenA pArasparika vividha saMyojanathI thAya che. (3) koI paNa eka vastu vize ke eka ja dharma paratve bhinna bhinna vicArakenI mAnyatAmAM bheda dekhAya che. e bheda vidharUpa che ke nahi ane je na hoya te dekhAtA virodhamAM avirodha kevI rIte ghaTAve? athavA ema kahe ke amuka vivakSita vastu paratve jyAre dharmaviSayaka dRSTibhede dekhAtA hoya tyAre evA bhedano pramANapUrvaka samanvaya kare, ane tema karI badhI sAcI dRSTione tenA ya sthAnamAM gaThavI nyAya Apavo e bhAvanAmAM saptabhaMgInuM mULa che. saptabhaMgInuM kArya : virodhane parihAra dAkhalA tarIke eka AmadravyanI bAbatamAM tenA niyatva vize dRSTibheda che. keI AtmAne nitya mAne che te koI nitya mAnavA nA pADe che. koI vaLI ema kahe che ke e tatva ja vacana-agocara che. A rIte AtmatatvanI bAbatamAM traNa pakSa prasiddha che. tethI vicAravuM e prApta thAya che ke zuM te nitya ja che ane aniyatva temAM pramANabAdhita che? athavA zuM te anitya ja che ane nityatva emAM pramANabAdhita che? athavA tene nitya ke anitya rUpe na kahetAM avaktavya ja kahevuM e yogya che? A traNa vikalponI parIkSA karatAM traNe sAcA hoya te emane virodha dUra kare ja joIe. jyAM sudhI virodha Ubho rahe tyAM sudhI paraspara viruddha WWW.jainelibrary.org Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 jainadharmane " prANa aneka dharmo eka vastumAM che ema kahI ja na zakAya. tethI virodhaparihAra tarapha ja saptabhaMgInI daSTi pahelavahelI jAya che. te nakkI kare che ke AtmA nitya che, paNa sarva dRSTie nahi; mAtra mULa tatvanI dRSTie te nitya che, kAraNa ke jyAre paNa te tattva na hatuM ane pachI utpanna thayuM ema nathI, tema ja kyAreka e tava mULamAMthI ja nAza pAmaze ema paNa nathI. tethI tasvarUpe e anAdinidhana che ane te ja tenuM niyaMtva che. Ama chatAM te anitya paNa che, paraMtu enuM anityatva tattvadaSTie na hatAM mAtra avasthAnI dRSTie che. avasthAo te pratisamaye nimittAnusAra badalAtI ja rahe che. jemAM kAMI ne kAMI rUpAMtara thatuM na hoya, jemAM AMtarika ke bAhya nimitta pramANe sUkSma ke sthULa avasthAbheda satata cAlu na hoya evA tattvanI kalpanA ja nathI thaI zakatI. tethI avasthAbheda mAnavo paDe che ane e ja anityatva che. A rIte AtmA tattvarUpe (sAmAnya rUpe) nitya chatAM, avasthArUpe (vizeSa rUpe) anitya paNa che. nitya ane anityatva bane eka ja svarUpe eka vastumAM mAnatAM virodha Ave; jema ke, tattvarUpe ja AtmA nitya che ema mAnanAra te ja rUpe anitya paNa mAne che. e ja pramANe AtmA nitya, anitya Adi zabda dvArA te te rUpe pratipAgha chatAM samagra rUpe koI paNa eka zabdathI kahI zakAya nahi mATe te asamagra rUpe zabdane viSaya thAya che; chatAM samagra rUpe evA koI zabdane viSaya nathI thaI zakate, mATe avaktavya paNa che. A rIte eka nityasvadharmane avalaMbI AtmAnA viSayamAM nitya, anitya ane avakatavya evA traNa pakSe-bhego vAjabI Thare che. e ja pramANe ekatva, satva, bhinnatva, abhilAkha Adi sarvasAdhAraNa dharmo laI kaI paNa vastu vize evA traNa bhaMga bane, ane te uparathI sAta bane. cetanava, ghaTava Adi asAdhAraNa dharmone laIne paNa saptabhaMgI ghaTAvI zakAya. eka vastumAM vyApaka Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptabhaMgI 225 ta ke avyApaka jeTajeTalA dharmo hoya te darekane laI tenI bIjI bAju vicArI saMptabhaMga ghaTAvI zakAya. prAcIna kALamAM AtmA, zabda Adi padArthomAM nityatva-anityatva, satya-asatva, ekatva bahutva, vyApakatva-avyApakatva AdinI bAbatamAM paraspara tadana virodhI vAde cAlatA. e vAdone samanvaya karavAnI vRttimAMthI bhaMgakahapanA AvI. e bhaMgakalpanAe paNa pAchuM sAMpradAyika vAdanuM rUpa dhAraNa karyuM ane saptabhaMgImAM pariNamana thayuM. sAtathI vadhAre bhege saMbhavatA nathI, mATe ja sAtanI saMkhyA kahI che. mULa traNanI vividha saMjanA karo ane sAtamAM aMtarbhAva na pAme evo bhaMga upajAvI zake te jaina darzana saptabhaMgitvano Agraha karI ja na zake. Ano TUMkamAM sAra nIce pramANe -- 1. tatkAlIna cAlatA virodhI vAdonuM samIkaraNa karavuM, e bhAvanA saptabhaMgInI preraka che. 2. tema karI vastunA svarUpanI ekasAI karavI ane yathArtha jJAna meLavavuM, e enuM sAdhya che. 3. buddhimAM bhAsatA koI paNa dharma paratve mULamAM traNa ja vikalpo saMbhave che ane game teTalA zAbdika parivartanathI saMkhyA vadhArIe te sAta ja thaI zake. 4jeTalA dharme teTalI ja saptabhaMgI che. A vAda anekAMtadaSTino vicAraviSayaka eka purAve che. AnA dAkhalAo, je zabda, AtmA vagere ApyA che, tenuM kAraNa e che ke prAcIna Arya vicAra AtmAne vicAra karatA ane bahu te AgamaprAmANyanI carcAmAM zabdane letA. 5. vedika Adi dazamAM , khAsa karI vallabhadarzanamAM, "sarva Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharmane prANa dharma samanvaya" che, te AnuM ja eka rUpa che. zaMkara pote vastune varNave che, chatAM anirvacanIya kahe che. 6. pramANathI bAdhita na hoya evuM badhuM ja saMgharI levAno AnI pAchaLa uddeza che-pachI bhale te viruddha manAtuM hoya. [aciM0 bhAga 2, pR 1062-1064] mahatvanA cAra bhegene anyatra maLatA nirdeza saptabhaMganA sAta bhaMgomAM zarUAtanA cAra ja mahatvanA che, kema ke veda, upaniSada vagere graMthamAM tathA "dIdhanikAyanA brahmajAla sUtramAM AvA cAra vikalpane chUTochavAya ke ekasAthe nirdeza maLI Ave che. sAta bhaMgamAM je chellA traNa bhaMga che, eno nirdeza kAInA pakSarUpe-maMtavyarUpe kyAMya jovAmAM nathI Avyo. tethI zarUAtanA cAra bhaMga ja pitAnI atihAsika bhUmikA dharAve che, ema nakkI thAya che. "avaktavya" artha aMge keTalIka vicAraNA zarUAtanA cAra bhaMgamAM eka avaktavya" nAmano bhaMga paNa che. eno artha saMbaMdhamAM kaMIka vicAra karavA jevuM che. AgamayuganA prAraMbhathI "avaktavya" bhaMgano artha e karavAmAM Ave che ke sata-asat ke nitya-anitya vagere be aMzonuM ekasAthe pratipAdana karI zake evo koI zabda nathI, eTalA mATe AvuM pratipAdana karavAnI IcchA thaI AvatAM vastu " avaktavya" che. paraMtu avakAvya zabdane itihAsa jotAM kahevuM paDe che ke enI bIjI ane atihAsika vyAkhyA prAcIna zAstromAM che. 1. A sAta bhaMga A pramANe che : (1) syAd asti, (2) svAdu nAsti, (3) syAd ati-nAsti, (4) syAd avaktavya, (5) syAd astiavaktavya (6) svAdu nAsti avaktavya ane (7) syAd asti-nAsti-avaktavya. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptabhaMgI 227 . upaniSadamAM "pato vAro nivanta mArA manamAM la" 1 e ukita dvArA brahmanA svarUpane anirvacanIya athavA vacanAgocara kahyuM che, e ja pramANe AcArAMgamAM paNa sAthe sA nirRti, taraya kuLI na viga vagere dvArA AtmAnA svarUpane vacanAgecara kahyuM che. buddha paNa aneka vastuone "avyAkRta " zabda dvArA vacanAgecara kahI che. jaina paraMparAmAM "abhilAya* bhAva prasiddha che, je kyAreya vacanagecara nathI thatA. huM mAnuM chuM ke saptabhaMgImAM "avaktavyathI je artha levAmAM Ave che, te jUnI vyAkhyAnuM vAdAzrita ane tarkagamya bIjuM rUpa che. saptamI saMzayAtmaka jJAna nathI saptabhaMgInI vicAraNA prasaMge eka vAtane nirdeza kare jarUrI che. zrI zaMkarAcAryuM "brahmasUtra" 2-2-33nA bhASyamAM saptabhaMgIne saMzayAtmaka jJAna" tarIke nirdeza karyo che. zrI rAmAnujAcAryuM paNa emanuM ja anusaraNa karyuM che. e to thaI prAcIna khaMDanamaMDanapradhAna sAMpradAyika yuganI vAta; paNa jemAM tulanAtmaka ane vyApaka adhyayana karavAmAM Ave che evA navA yuganA vidvAnanA A saMbaMdhI vicAro jANavA joIe. DaoN. e. bI. dhruva, jeo bhAratIya tema ja pAzcAtya tatvajJAnanI badhI zAkhAonA pAradarzI vidvAna hatA--khAsa karIne zAMkara vedAMtanA vizeSa pakSapAtI hatA-teoe pitAnA "jaina ane brAhmaNa, bhASaNamAM spaSTa kahyuM che ke saptabhaMgI e kaMI saMzayajJAna nathI; e te satyanAM judA judA prakAranAM svarUpanuM nidarzana 1. taittirIca upaniSada -4. 2. AcArAMga sUtra 170. 3. majhimanikAya sura 63. 4. vizeSAvazyakabhAkhyA 141, 488. 5. ApaNe dharma pR0 673. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 jaina dharmanA prANa karAvatI eka vicArasaraNI che. zrI narmadAzaMkara mahetA, jeo bhAratIya samagra tattvajJAnanI paraMparAo ane khAsa karIne veda-vedAMtanI paraM, parAonA asAdhAraNa maulika vidvAna hatA, ane jeoe "hiMda tattvajJAnane itihAsa vagere aneka abhyAsa pUrNa pustaka lakhyAM che, teoe paNa (pR. 213-219) saptabhaMgInuM nirUpaNa bilakula asAMpradAyika daSTie karyuM che, je vAMcavA jevuM che. sara sarvapallI rAdhAkRSNana, De. dAsaguptA vagere tatvaciMtakee paNa saptabhaMgInuM nirUpaNuM jaina daSTibiMdune barAbara samajIne ja karyuM che. [daauciM , khaMDa 2, 50 503-54] 1. inDiyana philosophI . 1, pR. 302. 2. e hisTarI opha InDiyana philosekI va. 1, 50 179.