Book Title: Samudrabandh Chitra Kayva Ek Parichay
Author(s): Shilchandrasuri
Publisher: ZZ_Anusandhan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/229360/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavi dIpavijayajIkRta 'samudrabandha citrakAvya' - eka paricaya vijayazIlacandrasUri 'mAtA trizalA jhUlAve putra pAraNe' e suprasiddha racanAne kAraNe jaina saMghamA atyanta lokapriya banI gayelA kavivara paMDita zrIdIpavijayajI mahArAja ogaNIsamA zatakamAM thayelA vikhyAta jaina sAdhu--kavi che teo gujarAtanA vaDodarAnA vatanI hatA (jaina. gU.ka. 6 / 195). vaDodarAnA gAyakavADa rAjAo temane 'kavirAja' evaM tathA udayapuranA rANAo 'kavibahAdura' avuM biruda ApyuM hatuM. A kavirAjanI aneka racanAoM upalabdha che. keTalIka prakAzita paNa che, ane thoDIka hajI aprakAzita che. A lekhamAM temanI AvI ja eka aprasiddha racanAno paricaya ApavAmAM Ave che. jodhapuranA rAThoDa vaMzIya rAjavI mAnasiMha rAThoDanI prazastirUpe eka citrakAvyanI racanA temaNe karI che. A racanAnI kavirAje svahaste AlekhelI sacitra prata (oLiyuM : vastrapaTa: Scroll ) vaDodarAno zrI AtmArAmajI jaina lAyabrerImAM vidyamAna che, temAM kavie A racanAne 'samudrabandha AzIrvacana' evA nAme oLakhAvela che. 'gujarAtI sAhitya koza - madhyakAla (pR. 175) 'mAM A racanAno 'samudrabandha sacitra AzIrvAda kAvya prabandha' evA nAme nirdeza maLe che. Ama to A eka akhaMDa oLiyuM ja che, paNa ApaNI - bhAvakonI savalata khAtara ahIM tenA pAMca vibhAga pADI varNavavAmAM Avela che. te vibhAgonuM varNana A pramANe che : prathama vibhAgamAM lAMbuM gadyapadyAtmaka lakhANa che, temAM prAraMbhe prastAvanArUpe ATha takhatanAM nAma ane temAM AThamA takhata marudhara - jodhapuranA nareza, aneka vizeSaNo tathA upamAo dharAvatA mahArAja mAnasiMhajIne putranI, rAjyanI, lAbhanI, kSema, jaya ane dhananI prApti thAya tema ja tenA zatruonuM mardana tathA pratApanI vRddhi thAya te arthe 'samudrabandha AzIrvacana' lakhavAno saMkalpa AlekhavAmAM Avyo che. te pachI chappaya chaMdamAM be kAvyo ApyAM che jemAM samudrabandhanuM mAhAtmya kavie varNavyuM che. kavie kahyuM che ke 'samudrabandharUpe apAtI AzISa e sarvazreSTha AzIrvAda tathA vadhAI gaNAya; tenA pratApe samudraparyaMta Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusaMdhAna-22 pRthvInuM ekachatrI rAjya sAMpaDe. te kAvyonA ante, samudrabandha kAvyanA 1296 akSara, te mahAbandhamA antargata cauda ralonAM nAnAM bandhakAvyonI guMthaNI che tenA 355 akSara, ema kula 1651 akSaro hovAnuM kavi nirdeze che; jevA ke dhanuSabandha, cokIbandha, kapATabandha, haLabandha, hArabandha, mAlAbandha, nisaraNIbandha vagere bandha eTale te te padArthanI AkRtimAM racAyela kAvyo-citrakAvyo e mahAbandhamA samAvavAmAM AvyA hovAnuM kavi sUcave che. AgaLa vadhatAM kavi kahe che ke A nAnA nAnA baMdho dareka rAjAne AzISarUpe caDhAvAya. paNa je 'samudrabandha' nAme moTA bandha che teno AzIrvAda to kAM to cakravartI rAjAne ane kAM chatrapati rAjAne ja caDhAvI zakAya. A (mAnasiMha) rAjA chatrapati rAjA hovAthI temane A samudrabandha-AzIrvAda ApuM cha. A pachI kavi aSTaka arthAt ATha kAvyo ke kavitta dvArA mAnasiMha rAjAne AzIrvAda ApavAnI sAthe sAthe tenA iSTadevonAM nAma-varNanapUrvaka teo paNa tenI rakSA kare tevU varNana kare che, te kramaza: joIe. 1. zrI jAlandharanAtha rakSA-AzIrvacana : chappaya chaMdamAM kavi jAlandharanAtha eTale ke zaMkara bhagavAnanuM svarUpa varNavyu che ane te rAjAnI rakSA kare, saMkaTa hare tevo AzIrvAda vyakta karyo che. A kavitamAM zaMkarakheM jAlaMdharanAtha tarIke thayela varNana temaja A racanAnA prAraMbhe kavio lakhela 'zrIjAlandharanAtho jayati' evo prAraMbha jotAM A rAjavInA iSTadeva zaMkara hovA joIe ane teno saMbaMdha nAthasaMpradAya sAthe hovo joIe ema anumAna thAya che. kavitanI aMtima paMktimA 'lADUnAtha' evaM nAma Ave che, 'te ko to zaMkaraputra gaNapatinuM sUcaka hoya ane kAM to te nAme koI yogIno saMketa paNa hoya. 2. bIjo chappaya paNa uparanI mAphaka ja jAlaMdharanAtha zivajInuM varNana Ape che. trIjA chappaya chaMdamAM 'mahAmandira zrIkRSNadeva-rakSA' rUpa AzIrvacana che. AmAM moramugaTadhArI zrIkRSNanuM svarUpa sarasa varNavAyuM che. jaina kavi zivajI ane kRSNana AtuM sarasa varNana kare te vAta paNa udAra manovalaNa sahita aneka dRSTie mahattvapUrNa gaNAya tevI lAge che. 4. . cothA chappayamA 'navagraharakSA-AzIrvacana' che. temAM nave graho rAjAnu Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ January-2003 9 maMgala karo tevI bhAvanA vyakta thaI che. 5. pAMcamA chappayamA sakaladeva rakSA-AzISa Apela che. temAM zaMbhusutathI laIne jagadaMbA sudhInA aneka deva-devIonI rakSA varNavAI che. 6. chaThThA chappayamAM kavirAja dIpavijayanA suvacananI rakSArUpI AzIrvAda vyakta karavAmAM Avyo che. ___ AmAM samudrabandhamAhAtmyanAM be kavitta ane rakSAnAM cha kavitta ema maLIne kula 8 kavitta thayAM che, ane tene kavie 'AzIrvacanaaSTaka' tarIke oLakhAvela che. tyArabAda RNa kavitta, saMbhavataH manahara chaMdamA che te, dvArA kavie mAnasiMhanI yazakIrtinuM varNana karyu che. tenI sAthe ja vibhAga 1 pUro thAya che. vibhAga 2mAM rAjAnA traNa sevakonAM rAjasthAnI - jodhaparI zailInAM sundara citro che, ane tenI nIce eka nAnA cokaThAmAM mAnasiMha rAjAnA khaDganuM varNana karatuM kavitta che. tenI nIce, pAMcamA vibhAgamAM ja eka khUNAmAM myAna yukta talavAranuM majAnuM citra jovA maLe che. vibhAga 3mAM paNa rAjAnA traNa chatradhara vagaire sevakonAM traNa. alaga alaga citro che, ane tenI nIcenA cokaThAmAM rAjAne meghanI upamA arpatuM kavitta che. __ vibhAga 4mAM samudrabandhanA citrakAvyamA 36 . paMktiomAM DAbethI jamaNe vAMcIe to eka paMktimA eka ema kula 36 doharA (moTA koThAmAM) vaMcAya che. A doharAo svayaM eka racanA banI che, temAM rAjAnI kIrtinuM varNana kavie karya che. - ane pAMcamA vibhAganuM svarUpa darzAvatAM kavi pote ja lakhe che ke jema zrIkRSNe samudramanthana karIne 14 ratno kADhyAM te rIte meM paNa A samudrabandha-citrakAvyanA manthana thakI 14 nAnAM bandhakAvyorUpI ratno nIpajAvyA che. te 14 rano A pramANe che : 8 rAjanItinAM ratna, 4 AzIrvacanarUpI ratna, 1 biruda-upamArnu ratna, 1 kavinI prArthanAnuM ratna - e rIte 14 ratno che. A badhAM ratnonI vigate samajUtI ApatAM kavi kathe che : 1. rAjanIti 1 : strIno vizvAsa na karavo; te viSe-yAM cintayAmi satataM0 o nItizatakanA zloka dvArA ekasaro hArabaMdha : ratna 1. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 2. 3. 4. rAjAo vyAkaraNAdi bhaNavuM joIe te aMge sArasvata vyAkaraNano prathama zloka- praNamya paramAtmAnaM 0 a vaDe vajrabandha : ratna 4. rAjAe harirasa cAkhavo joIe e viSe bihArI kavino doharo - merI bhavabAdhA haro0 e vaDe dhanuSabandha : ratna 5. rAjAne gUDha samasyA AvaDavI joie te aMge-dadhisutake0 e vaDe dhanuSabandha : ratna 6. rAjA dayApUrvaka vedavANI sAMbhaLavI, e viSe doharo dhAtA bAMnI co mukhI0 e vaDe pahADabandha : ratna 7 8. rAjA drohIthI dUra rahe, dIvAna rAkhe, e nIti viSe gAthA - nAsai jUeNa dhaNaM0 e vaDe pahADabandha : ratna 8 Ama 8 rAjanItinAM 8 ratna thAya. 9. bhUpati mAni mardana0 e khaMDa kalIbandha : ratna 9: 10. avicala tapa teja0 e khaMDa kalIbandha : ratna 10 ; 11. zrImAnarAjagaMgA0 e zrIpuSkaraNIbandha : ratna 11 ; 12. paTapradhAna mAnasaMga0 e laherabandha : ratna 12 ; 13. mAnarAja samazera e puSkaraNIbandha : ratna 13; 14. mAnarAja kuMbha ghaTa0 e chaDIbandha ratna 14. 5. anusaMdhAna - 22 rAjAe bhajana paNa karavuM ghaMTe, te sUcavato rAmarakSA stotrano zloka - caritaM raghunAthasya 0 a vaDe besaro hArabandha : ratna 2. rAjA duSTane daMDe, ziSTane rakSe, o nIti viSe subhASita - dadhicandanatambolaM 0 o vaDe bIjo besaro hArabandha: ratna 3. 7. * A 14 bandha eka samudrabandha thakI pragaTa che, temAM kavinI adbhuta racanAnipuNatA vyakta thAya che.. AnA pachI kavi motIdAma nAmanA chaMdamAM 7 gAthAo dvArA nRpavarNana kare che. te pachI eka kavitta che, te paNa rAjAnA varNananuM ja che. cheka chelle toTaka chaMdamAM saMskRta bhASAmA ardhasamasyArUpa kAvya vaDe kavirAja, dinakara, dAmodara, tripurA, surapati, somezvara ane nagarAjA A badhA devo rAjAnI rakSA karo tevI AzISa ApIne kavi kAvyanI samApti kare che. : prAMte ApelI puSpikAmAM kavi potAno paricaya A pramANe noMdhe che tapAgacchamAM vijayAnandasUri ( ANasUra) gacchamAM, gAyakavADa rAjAe Apela Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 January-2003 'kavirAja' biruda dharAvanAra jatI paM. dIpavijaya kavirAje rAThoDa rAjA mAnasiMhanI kIrtinA gAnasvarUpa samudrabandha-AzIrvacana racela che. saM. 1877nA vijayA-- dazamIdine kavirAja dIpavijaye svahaste lakhela che. samagrapaNe A racanAnuM avalokana karatAM kavituM kAvyakauzalya, citrakAvya jevA kaThina kAvyaprakAranI racanA tathA ekamAM aneka citrakAvyo samAvavAnI nipuNatA, vrajabhASA tathA chaMdo paratuM prabhutva tathA citrakalAcitrAlekhananI kSamatA - ema aneka bAbato viSa prakAza par3e che. eka saMbhAvanA kharI ke citro kavie koI nipuNa citrakAra pAse paNa dorAvyAM hoya. . paraMtu kavi svayaM citrakalAkuzala nahi ja hoya tevU jakArapUrvaka kahI zakAya tema to nathI ja. kemake kavie jAte citrAMkita karela vasuMdharA devI, raMgIna citra maLI AvyuM che (juo anusandhAna -patrikA, kra.20, julAI 2002). prasaMgopAtta eka muddo kahevo ThIka lAge che. jaina muni thaIne kavi . rAjAnAM, zAstronAM tathA te anuSaMge tenA devAdikanAM guNagAna gAyaM emAM aucitya kharaM ? kadAca A savAla khuda kavinA cittamAM paNa ugyo hovo joIe. teno saMketa kavie racela eka aitihAsika racanA 'sohamakulapaTTAvalI'nI prazastimAM svayaM kavie ja A zabdomAM Apyo cha : "kavesara birada dharAvI jagameM, baha nRpa sastra vakhAMNyA bhuja bala phoja saMgrAma vakhAMNyA, AtamadoSa na jANyA re" ___ (jaina gU.ka. 6/188) A vAtane bAjuo rAkhIne vicArIo to, kavi, kavikarma madhyakALanA uttama kavionI haroLamAM kavine niHzaMka sthAna apAve teQ che, temAM bemata nahi. kavivaranA svahaste AlekhAyela A vastrapaTa-citrakAvyanI chabI A aMkamAM anyatra AphvAmAM AvI che. A kAvyanI racanA vrajabhASAmAM hovAthI te viSenI ajJatAne kAraNe arthabodha thavo kaThina paDato hoI padaccheda, zuddhatA vagere aMge kAMI ne kAMI garabaDa rahI javArnu svAbhAvika che. jANakAro te viSe noMdha mokalaze to have pachInA aMkamAM prakAzita karavAnuM gamaze. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAbhAsIja gAvAriza sapImatavA samAmAdira jA . nApArAzAjAta kA sAkA nIta TOTROORIEObhI na nA