Book Title: Sahitya evam Kala ki Punyabhoomi Malva
Author(s): Rameshmuni
Publisher: Z_Munidway_Abhinandan_Granth_012006.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/212198/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhitya evaM kalA kI puNyabhUmi - mAlavA muni rameza 'sAhityaratna' (mevAr3a bhUSaNa jI mahArAja ke pramukha ziSya ) mAlava Daga-Daga sadiyoM se itihAsa ke svarNima pRSThoM para uparyukta lokokti Aja bhI zaMkhanAda karatI huI sunAI de rahI hai / merI samajha meM isameM tanika bhI atizayokti athavA AdarzavAditA kA kucha bhI puTa nahIM hai, apitu eka vAstavika satya kA samAveza hai / mAlavA kI puNyabhUmi kA gaurava sampanna itihAsa kisI se bhI chupA huA nahIM hai / isa bhautika yuga meM bhI Arya saMskRti-sabhyatA kA zlAghanIya netRtva prastuta karatA huA vaha Ana-bAna-zAna se jI rahA hai jisakI majabUta buniyAda susaMskAroM para AdhArita rahI hai / prakRti ke nayanAbhirAma dRzyoM, dhArmika sthAnoM, aitihAsika sthaloM, zilpakalAoM ke mana lubhAvane kalApoM, khanija bhaMDAroM se pUrNa tathA audyogika pratiSThAnoM meM aguvA bhArata mA~ kA pyArA deza mAlavA (ma0 pra0) Aja bhArata kA sAjhIdAra banakara Arthika, sAmAjika evaM rAjanItika kSetroM meM pragatizIla evaM vikhyAta ho cukA hai / dharatI roTI paga-paga nIra // gahana gaMbhIra / Apane kaI bAra dekhA va sunA hai - jaba samaya-samaya para par3osI prAnta prakRti ke prakopa va duSkAla kI krUra dRSTi ke zikAra banate rahe haiM, bAra-bAra lomaharSaka prahAra unheM sahane par3e aura apAra dhana-jana ko bhI khonA par3A hai| kAraNa ki prakRti kI pratikUlatA unake lie siradarda rahI hai / parantu zasya - zyAmalA isa dharA ke lie itihAsa aisA nahIM batAtA hai / yahA~ prakRti sadaiva prasanna rahI hai | duSkAla kI sadaiva parAjaya aura sukAla ke sukhada nagAr3e bajate rahe haiM / yahI kAraNa hai ki prativarSa yahA~ samavarSA hotI hai / harItimA se parivyApta isa vizAla dharA para viMdhyAcala, satapur3A jaisI vizAlakAya parvatamAlA, cambala, narmadA, mahIsAgara, kSiprA jaisI bar3I nadiyA~, sudUra taka phaile hue ghane jaMgala saikar3oM mIla ke lambe-caur3e upajAU maidAna anya saikar3oM sahAyaka choTI nadiyoM kI kalakala dhArA, sarovaroM kI sundaratA evaM navanirmita cambala bAMdha jo sacamuca hI samudra kI spardhA kara rahA hai / jinake garbha meM khanija sampatti kA akSuNNa koSa bharA par3A hai / jaba par3osI deza ke mitragaNa duSkAla ke capeTa se parezAna hote haiM, taba ve apane parivAra evaM pazu dhana ke sAtha isI bhUmi para Ate haiM / isIlie Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhitya evaM kalA kI puNyabhUmi-mAlavA 256 mAlavA deza ko mAM kI goda kahA gayA hai / jahA~ amIra-garIba aura bhUkhe-pyAse sabhI ko Azraya evaM saMrakSaNa milatA hai| relamArgoM kI bharamAra se mAlavA ke bahuta se bhAgoM kA AsAnI se bhramaNa sambhava ho gayA hai| madhya pradeza-rAjya-parivahana sevA ne isa pradeza kI yAtrAoM ko adhika sugama banA diyA hai| vyApArika kSetra meM bhI yaha pradeza uttarottara vikAsa kara rahA hai| kRSi, pazupAlana, vyApAra, kala-kArakhAne vyAvahArika jIvana ke mukhya sAdhana haiN| saMskRti kA sAkSAt sadana prAcInakAla se yahA~ dharma, darzana, saMskRti, sabhyatA, sAhitya evaM zilpakalAoM ke anUThe namUne dekhane ko milate haiN| maMdira-masjida-mInAroM kI zilpa kalAkRti evaM kiloM kI anokhI banAvaTa sacamuca hI vismaya meM DAlane vAlI hai / prAcIna jaina sAhitya ke bhaNDAra bhare par3e haiM jo hamArI anupama nidhi hai| sadiyoM se zramaNa saMskRti evaM vaidika saMskRti kI amiTa dhArA pravAhita rahI hai / saha-astitva kI pavitra bhAvanA ko lekara donoM dhArAe~ uttarottara pragatizIla, vicArazIla evaM jana-jana ke lie preraka rahI hai| isa pradeza meM vaiSNava, zaiva, jaina, muslima dharma kI saMskRtiyAM na kevala panapIM, apitu Aja bhI isa pradeza meM inake dhArmika sthAna unakI gaurava-garimA kA guNagAna kara rahI hai / vastutaH yahAM ke nivAsiyoM ke mana-mastiSka para dharma-darzana kA paryApta prabhAva dRSTigocara hotA hai| sAtha hI sAtha yahAM ke bhavya sthAnoM meM sAmUhikarUpa meM AbAla vRddha dharmArAdhanA karate hue milate haiM / jahA~-tahA~ Apako isa ramaNIya dharA para anekoM prAcIna kalAtmaka sthala mileMge-ujjaina, dhArA nagarI, tIrtha sthalI makSI dazapura (mandasaura), mAMDujI kA kilA, OMkArezvara, arvAcInatA ke pratIka jaise- indaura-bhopAla, ratalAma jahA~ navInatA evaM prAcInatA kA sundara-saMgama parilakSita hotA hai| niHsandeha prAkRtika vipula vaibhava-se bhare-pUre isa mAlavA deza ke anupama saundarya kA darzana kara pratyeka buddhijIvI kA mana bAga-bAga honA svAbhAvika hai| isI prakAra isa puNyabhUmi kI prazaMsA karane meM devagaNa bhI pIche nahIM rahate haiM, jaisA ki gAyaMti devA kila gItakAni / dhanyAstu te mAlava-bhUmi bhAge // karmavIra aura dharmavIroM kI puNyabhUmi samaya-samaya para isa tapopUta bhUmi ne kaI bAra sattA kI khIMca-tAna meM utAracar3hAva ke kaTuka-madhura jhaTake sahe haiN| phira bhI isa tapobhUmi kI gauravazAlI goda meM karma priya jaisI kucha mahAn vibhUtiyoM kA avazya yogadAna rahA hai / jaise-paraduHkha Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 munidvaya abhinandana grantha bhaMjaka, nyAyapriya vikramAditya, sarasvatIputra samrATa bhoja, dharmAnurAgI samrAT dazArNabhadra, kavi-kula-bhUSaNa kAlidAsa, kavi mAgha vallabhAcArya, to zramaNa saMskRti ke jyotidhara mahAmanasvI AcArya mAnatuMga, A0 zrI zivalAla jI mahArAja, kavikulabhUSaNa sva0 A0 zrI triloka RSi jI mahArAja (ratalAma), akhaNDa yazodadhi zAstravizArad sva0 A0 zrI mannAlAlajI mahArAja (ratalAma), AdarzatyAgI saparivAra saMyamI sva0 zrI tapasvI ratanacandrajI mahArAja inhIM ke putra ratna sva0 gurujI zrI javAharalAla jI mahArAja, sva0 kavikovida zrI hIrAlAla jI mahArAja, vAda-kovida sva0 gurudeva zrI nandalAlajI mahArAja, sva. zrI uttamacanda jI mahArAja (kaMjAr3A), AgamoddhAraka sva. A0 zrI amolaka RSijI mahArAja (bhopAla), aneka granthoM ke mahAn lekhaka prasiddha vaktA jagatvallabha jaina divAkara gurudeva zrI cauthamalajI mahArAja (nImaca), prajJAdhanI salAhakAra sva0 zrI kezarImalajI mahArAja (jAvarA), dIrgha draSTA sAhitya premI sva0 upAdhyAya zrI pyAracanda jI mahArAja (ratalAma), pra. paM0 zrI bhagavAnalAla jI mahArAja (mandasaura), sthavira pada-vibhUSita zAsana samrAT mAlavaratna pUjya gurudeva jyotirdhara zrI kastUracandajI mahArAja (jAvarA), mAlavakezarI zrI saubhAgyamalajI mahArAja (khAcaroda), Agama vizArad paM0 zrI hIrAlAlajI mahArAja (mndsaur)| isI prakAra mahAbhAgyavaMtA mahAsatI zrI raMgujI mahArAja, mahAtapasvI zrI kezarakuMvarajI mahArAja, ojasvI vaktA zrI bar3e hagAmakuMvarajI mahArAja (saMjIta), prasiddha vaktA zrI mehatAbakuvarajI mahArAja, sva0 zrI menakuvarajI mahArAja, tapasvI zrI rUpakuvarajI mahArAja evaM cirAyu zrI kezarakuvara jI mahArAja (jAvarA vAle) Adi agaNita sAdhakoM kI pAdadhUli se yahA~ kA cappA-cappA pavitra ho cukA hai| vizeSata: maryAdA puruSottama zrI rAmacandrajI kI vihAra-sthalI, dvArikAdhIza zrIkRSNa vAsudeva kI zikSAsthalI rahI hai| caubIsaveM tIrthaMkara bhagavAna mahAvIra ke upadeza kA isa bhUmi ko saubhAgya prApta ho cukA hai| jinhoMne kevala apane kArya kSetra kA vistAra hI nahIM kiyA, apitu mAnava-samAja kI amiTa sevAeM kI haiM / sAhityakalA evaM saMskRti meM jinake satkartavya Aja itihAsa ke dhavalapRSThoM para amara bana cuke haiM / jinakI sAhityika evaM dhArmika dena sadiyoM taka mArga-darzana karatI rhegii|