Book Title: Rushi Sampraday ve Panch So Varsh
Author(s): Kundan Rushi
Publisher: Z_Anandrushi_Abhinandan_Granth_012013.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/210307/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ camwaANJanvarAAAAM NERALAMAAJMetuper Agapravara AmAAnanda anya AcAryapravarAtrina AcArgapraya abhaya mariawwwr -MAR D zrI kundana RSi [saMskRta prAkRta ke abhyAsI AcArya pravara ke antevAsI] RSi sampradAya ke pA~ca sau varSa zramaNa bhagavAna mahAvIra ke nirvANa ke pazcAta karIba eka hajAra varSa taka saMgha vyavasthA suvyavasthita rIti se calatI rhii| isake bAda tAtvika siddhAntoM meM ekarUpatA rahane para bhI AcArika dRSTi se aneka prakAra kI vibhinnatAe~ A gii| inhIM AcAra-kriyAoM ke matabheda ko lekara aneka gaccha bana gaye aura unameM bhI dhIre-dhIre zithilatA phailatI gii| zramaNa varga meM caityavAda kA vyApaka prasAra ho gyaa| maThoM kI taraha sAdhu jana upAzraya banA kara rahane lge| jyotiSa, gaNita, mantra-tantra kA bhI Azraya lekara yaza-pratiSThA prApta karane kA prayatna hone lgaa| sAdhuoM ne char3I, pAlakI Adi bAhya vaibhava ko apanAne ke sAtha-sAtha apane ko 'yati' kahanA prArambha kara diyaa| sArAMza yaha hai ki vezataH sAdhu rahane para bhI zravaNa varga meM AcArika zithilatA Ane ke sAtha-sAtha vaicArika dRSTikoNa badala gayA aura kanakakAminI kA tyAgI varga bhI kisI na kisI rUpa meM lakSmI kA upAsaka bana gyaa| bhagavAna mahAvIra ke nirvANa ke bAda lagabhaga eka hajAra varSa kA yaha madhya kAla jaina zAsana ke itihAsa meM kAphI dhuMdhalA hai| isa kAla meM zramaNa saMgha kA vikAsa avaruddha to huA hI sAtha hI vaha avanati kI ora bhI jA rahA thaa| isI samaya meM dharmaprANa krAntikArI lokAzAha kA janma huaa| bAlyakAla se Apa pratibhAzAlI aura medhAvI the| pandraha varSa kI Ayu meM zAstroM ke adhyayana meM acchI pravINatA prApta kara lI aura jaise-jaise zAstroM kI gaharAI meM utare to spaSTa hone lagA ki zAsrokta sAdhu-AcAra aura pracalita yati-AcAra meM koI tAlamela hI nahIM hai| AkAza-pAtAla jaisA antara hai| dhArmika kSetra kI isa birUpatA ko dekhakara loMkAzAha ke mana meM eka saMkalpa jAgrata huA ki hamAre zramaNa varga kI yaha vartamAna sthiti mahAvIra zAsana ko malina banA rahI hai| yadi isakA parimArjana nahIM kiyA gayA to bhaviSya meM jainatva kA nAmazeSa hI raha jaayegaa| janasAdhAraNa to dhArmika bhAvanAoM se vimukha ho hI rahA hai aura hamArA pUjya zramaNa varga bhI apane pada ke anukUla nahIM rahA to jaina dharma, darzana-saMskRti aura sAhitya ke jAnakAra bhI nahIM rheNge| isa sthiti se chuTakArA pAne kA eka hI upAya hai ki Agamokta siddhAntoM se janatA ko paricita karavAyA jaaye| ha Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RSi sampradAya ke pAMca sau varSa 216 isa saMkalpa ko kAryAnvita karane ke lie krAntidUta lokAzAha ne Agamokta AcAra-vicAroM kA pratipAdana karanA prArambha kara diyaa| buddhijIvI varga ne Apake kathana para cintana-manana kiyA aura dhIra-dhIre aneka vyakti unake anuyAyI bne| mahAvIra ke zUddha saMyama mArga kA jora-zora se pracAra karane lage / pracAra ke sAtha-sAtha Apake virodhiyoM dvArA Sar3ayantroM kI paramparA cAlU ho gaI, lekina apane Atmabala, satyaniSThA ke dvArA saba prakAra ke saMkaToM kA mukAbalA karate hue Apa apane uddezya meM saphalatA prApta karane lage aura Apake sadupadeza se prerita hokara eka sAtha 45 mumukSujanoM ne sAdhu-dIkSA aMgIkAra karane kI icchA vyakta kI evaM Apake parAmarzAnusAra zrI jJAna RSi jI mahArAja ke pAsa dIkSA lii| bAda meM ina 45 mahAtmAoM ne apane upakAraka mahApuruSa ke prati kRtajJatA pradarzita karane ke lie apane gaccha kA nAma loMkAgaccha rkhaa| ina 45 mahApuruSoM se prArambha huA lokAgaccha dinoM dina pragati karatA gyaa| zuddhaAcAravicAroM ke samarthaka zrAvaka-zrAvikAoM kI saMkhyA-vRddhi ke sAtha sAdhuoM kI saMkhyA meM bhI AzAtIta vRddhi huI aura karIba 70-75 varSa ke alpakAla meM hI sAdhuoM kI saMkhyA 1100 taka pahu~ca gii| kintu satrahavIM zatAbdI ke prathama caraNa ke pazcAt punaH cAritrika zithilatA ke kAraNa loMkAgaccha meM hrAsa prArambha ho gayA aura ApasI phUTa bhI par3a gii| isake kAraNa punaH dhArmika sthiti zrI lokAzAha ke pUrva jaisI bana gaI aura isa sthiti ko sudhArane ke lie punaH saMyamaparAyaNa mahApuruSa kI AvazyakatA anubhava kI jAne lgii| aise samaya meM zrI lavajI RSi jI mahArAja dhArmika kSetra meM eka krAntikArI ke rUpa meM avatIrNa hue| ina mahApuruSa ne aneka upasargoM kA sAmanA karate hue saMyama mArga kA uddhAra kiyaa| Apa zrI RSi sampradAya ke Apa saMsthApaka haiN| unake dvArA prArambha kI gaI kriyoddhAra kI paramparA Aja taka abAdha gati se cala rahI hai| pUjya zrI lavajI RSi jI mahArAja vikrama kI satrahavIM zatAbdI ke uttarArddha meM gurjara dezIya loMkAgaccha ke pATa para zrI bajaraMga RSi jI mahArAja virAjamAna the| sUrata nivAsI dhArmika-AcAra vicAra sampanna koTyAdhIsa zrI vIra jI borA Apake parama bhakta aura anurAgI the| Apake eka suputrI thii| usakA nAma phUlAbAI thaa| phulAbAI kA vivAha sUrata ke hI eka zreSThi putra se huA thA, lekina daivayoga se yuvAvasthA meM hI phUlAbAI ke pati kA dehAvasAna ho gyaa| Apake eka honahAra suputra thA / jisakA nAma lavajI thaa| pati viyoga ke pazcAt phUlAbAI pitA ke yahA~ rahane lgiiN| mAtA evaM nAnA ke dhArmika saMskAroM kA bAlaka para pUrA prabhAva par3A / sAta varSa kI umra meM hI sAmAyika, pratikramaNa ke pAThoM ko kaThastha kara liyA lekina isakI jAnakArI kisI ko bhI nahIM hone dii| kisI eka dina phUlAbAI bAlaka lavajI ko lekara zrI bajaraMgajI mahArAja ke darzana karane AI aura bAlaka ko sAmAyika, pratikramaNa Adi kI zikSA dene kI vinatI kii| bAlaka lavajI ko bhI guru mahArAja ke darzana karane evaM sAmAyika, pratikramaNa ke pATha sIkhane kI zikSA dii| AcAprasanabhAyAmaprasAra zrIAThasya zrIAnan LO wimmommmmmmmanmayanamamarina Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maaaaaaawaranandaCANKAIADAAAAAAASABAJANADADAJaswantIDABASAKinaaaaaaamaAJANASARABASADACHIKIAASANABALRAJARAMA AcAryapravaabhinaya zrAAnandAntha5zrAAnanda: OK 220 itihAsa aura saMskRti 18 mAtA kI bAta sunakara bAlaka lavajI ne batAyA ki mAtAjI sAmAyika, pratikramaNa to mujhe yAda hai| isako sunakara aura pUrI jAnakArI hone para mAtA ke harSa kA pAra na rahA / zrI bajaraMga svAmI bAlaka kI pratibhA, smaraNa zakti Adi ko dekhakara kulAbAI se bole ki yaha bAlaka kuzAgra buddhi kA hai, ise jainAgamoM kA abhyAsa kraao| mAtA ne isake lie apanI anumati pradAna kara dii| phUlAbAI kI prArthanA aMgIkAra karake zrI bajaraMga svAmI ne bAlaka lavajI ko jainAgamoM kA abhyAsa karAnA prArambha kara diyA aura thor3e se samaya meM hI dazavakAlika, uttarAdhyayana, AcArAMga, nizItha, dazAzrutaskandha, vRhatkalpa Adi zAstroM kA talasparzI abhyAsa kraayaa| zAstroM ke par3hane aura unakA marma samajha lene se bAlaka lavajI ko saMsAra se vairAgya ho gyaa| gurujI bhI bAlaka kI isa manovRtti ko samajha gye| vIrAjI aura phUlAbAI ko lavajI kI vidvattA kI jAnakArI huI to unhoMne apanI prasannatA vyakta karate hue zrI bajaraMga RSi jI kA bahuta Adara-satkAra kiyaa| zrI lavajI zAstra jJAtA the aura tatkAlIna sAdhu AcAra ko dekhakara bAra-bAra vicAra karate to hRdaya meM khedakhinna ho jAte the| sAdhusaMsthA meM vyApta zithilatAcAra kaise dUra ho aura punaH AgamAnukala AcAra kA prasAra ho, isake lie vicAra karate the| anta meM isa nizcaya para pahuMce ki zithilAcArI sAdhuoM ko sudhArane kA sarvottama mArga yahI hai ki maiM svayaM sAdhu dIkSA aMgIkAra karake Adarza upasthita kruuN| apanI bhAvanA ko nAnAjI va mAtAjI ke sAmane rkhaa| unhoMne Apako aneka pralobhana diye, samajhAyA, parIkSA lI aura anta meM zrI bIrajI ko mAnanA par3A ki aba lavajI ko dIkSA lene se rokanA ThIka nahIM hai| lekina isake sAtha yaha zarta rakhI ki dIkSA zrI bajaraMga jI ke pAsa lenI hogii| bIrajI kI ukta zarta sunakara zrI lavajI zrI bajaraMga RSijI mahArAja se mile aura bhaviSya ke sambandha meM spaSTatA kara lI ki agara Apake aura mere bIca AcAra-vicAra sambandhI matabheda nahIM utpanna huA aura ThIka taraha se AgamAnusAra nibhAva hotA rahA to ApakI sevA meM raheMgA anyathA do varSa bAda maiM svatantra pRthaka rUpa se vicaraNa kara skuuNgaa| zrI bajaraMga RSijI ne isa zarta ko svIkAra kiyaa| Apane saM0 1662 meM zrI bajaraMga RSi jI se dIkSA aMgIkAra kii| zrI bajaraMga RSijI ne Apako zAstroM kA aura adhika abhyAsa kraayaa| tatvajJAna kI praur3hatA ke sAtha AcAra bhinnatA, zithilatA ke prati ApakI virakti bar3hatI gii| gurudeva se isa zithilatA ko dUra karane ke lie nivedana kiyA, kintu ve apanI vRddhAvasthA ke kAraNa isake lie kucha kara sakane meM udAsIna hI rahe aura zrI lavajI RSijI ko kriyoddhAra karane kI AjJA dii| . gurudeva kI AjJA pAkara zrI lavajI RpijI apane sAtha zrI thobhaNa RSijI aura zrI bhAnuRSi nAmaka do santoM ko lekara sUrata se khaMbhAta padhAre / pratidina vyAkhyAna hote aura janatA meM ApakI vANI kA prabhAva phailane lgaa| khaMbhAta ke pramukha zreSThiyoM, prabhAvazAlI vyaktiyoM aura anya bhAI-bahanoM ne Apake TOY MPA Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RSi sampradAya ke pA~ca sau varSa 221 upadezoM kI prazaMsA karate hue dharma pracAra meM tana, mana, dhana se sahayoga dene kA nivedana kiyaa| zrI lavajI RSijI mahArAja ne bhI unake bhAvoM ko jAnakara kahA ki merI bhAvanA bhI siddhAntAnusAra zuddha kriyA ke pAlana karane kI hai aura Apa loga kriyoddhAra ke kArya meM sahAyaka hoM to maiM punaH zuddha saMyama grahaNa karake kriyA kA uddhAra kruuN| isI ke lie maiM gurujI se pRthaka huA hU~ / isa kathana ko sabhI ne svIkAra kiyaa| - isake anantara zrI lavajI RSijI, zrI thobhaNa RSijI aura zrIbhAnu RSijI mahArAja ThANA 3 khaMbhAta nagara ke bAhara eka bagIce meM padhAre aura pUrva dizA ke sanmukha khar3e hokara zrI saMgha kI sAkSI pUrvaka punaH bhAgavatI dIkSA aMgIkAra kI aura zAstrAnusAra AcAra pAlana karane-karAne kA nizcaya kiyaa| khambhAta se vihAra kara vibhinna kSetroM meM dharma ke svarUpa ko batalAte hue Apane zithilAcAra ke unmUlana kA kArya prArambha kara diyaa| idhara yati varga meM Apake pracAra se khalabalI maca gaI thii| unake SaDyantroM ke phalasvarUpa khambhAta ke navAba dvArA Apako najara kaida bhI kiyA gayA lekina anta meM dharma ke prabhAva se Apa mukta hue / khambhAta ke bAda vihAra karate hue Apa ahamadAbAda padhAre / vahA~ bhI jina mArga kA rahasya samajhAnA prArambha kara diyA, phalasvarUpa aneka prabhAvazAlI vyakti Apake anuyAyI bane / yahIM para lokAgacchIya yatizivajI RSi ke ziSya zrI dharmasiMha jI mahArAja se milApa huA aura ve bhI Apake mArga ko satya mAnakara kriyoddhAra ke mArga meM sahayogI bana gaye / ra ahamadAbAda se bihAra kara gujarAta, kAThiyAvAr3a, mAravAr3a, mevADa, mAlavA Adi meM dharma-pracAra dvArA bhavya jIvoM ko bodha dete hue punaH gujarAta meM padhAre aura sUrata meM cAturmAsa kiyaa| sUrata ke lie Apa aparicita nahIM the / janatA Apase atyanta prabhAvita huii| isa cAturmAsa kAla meM zrI sakhiyA jI bhaMsAlI ko bhAgavatI dIkSA pradAna kii| aba Apa cAra ThANA ho gaye the| cAturmAsa samApti ke pazcAta Apa puna: ahamadAbAda padhAre aura yahA~ para 23 varSIya suzrAvaka zrI somajI ko saM0 1710 meM bhAgavatI dIkSA pradAna kii| yahIM para yatiyoM ke SaDyantra se muni zrI bhAnu RSijI ko talavAra se mAra DAlA gyaa| isa hatyA kA patA bhI laga gayA lekina Apake samajhAne se zrAvakoM ne hatyA kA badalA lene ke lie rAjyAzraya nahIM liyaa| gujarAta kAThiyAvAr3a ko sparzate hue eka bAra Apa burahAnapura padhAre / yahA~ yatiyoM kA kAphI jora thaa| yatiyoM ke bahakAve meM Akara zrIlavajI RSijI mahArAja ke anuyAyI zrAvakoM ko jAti bahiSkRta karavA diyA / unakA kaeNoM se pAnI bharanA taka banda karavA diyaa| isa kI phariyAda bAdazAha taka pahu~ca gaI aura yatiyoM ke sabhI prakAra ke SaDyantroM kA bhaNDAphor3a ho gyaa| lekina yati apane kRtyoM se bAja nahIM A rahe the / anta meM aisA samaya AyA ki burahAnapura meM raMgArina ke hAtha se viSamizrita laDDa ko baharAne kA SaDyantra racAkara Apa zrI kI hatyA kara dI gii| . N pUjya zrI lavajI RSijI kA pArthiva deha nahIM rahA kintu Apane jo krAnti kA bIja AAAJABAAdar ananAAAABAJALA MahanAJALAKRAMM ARIAL Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI Anandatra grantha zrI Anandana grantha 222 itihAsa aura saMskRti boyA vaha dinoMdina phalatA-phUlatA hI gayA aura pATAnupATa prabhAvaka AcAryoM ne jina zAsana kI dIpti ko tejasvinI banAyA 1 pUjya zrI somajI RSijI mahArAja Apa pUjya zrI lavajI RSijI mahArAja se dIkSita hue the aura unake bAda Apa unake uttarAdhikArI AcArya bane / ahamadAbAda meM pUjya zrI dharmasiMha jI mahArAja se ApakA samAgama huA aura aneka zAstrIya bAtoM para carcA huI / pUjya zrI dharmasiMha jI kI dhAraNA thI ki akAla meM AyuSya nahIM TUTatA hai tathA zrAvaka kI sAmAyika ATha koTi se hotI hai| pUjya zrI somajI RSijI ma0 kA samAdhAna yuktisaMgata pratIta huA aura muni zrI amIpAlajI aura zrIpAlajI, pUjya zrI dharmasiMha jI se pRthak hokara pUjya zrI somajI RSijI ke ziSya bana gaye / isake bAda loMkAgaccha kI hI eka zAkhA ku~varajI gaccha ke zrI RSi premajI, bar3e harajI, choTe harajI ma0 bhI pUjya zrIdharmasiMha jI mahArAja ko chor3akara pUjya zrI somajI RSijI ma0 kI nezrAya meM vicarane lage / idhara mAravAr3a ke nAgaurI lokAgaccha ke zrI jIvAjI RSijI bhI punaH saMyama aMgIkAra kara ApakI AjJA meM vicarane lage / isI prakAra zrI haradAsajI mahArAja bhI lAhaura meM uttarAddha lokAgaccha kA tyAga karake Apake anugAmI bane / za ou phra pUjya zrI somajI RSijI ma0 ke vyApaka pracAra, prabhAva kA huA aura aneka santoM ne zuddha saMyama mArga aMgIkAra kiyA evaM bahuta se aMgIkAra kI, jisase zAsana prabhAvanA ko vega milA / pUjya zrI somajI RSijI ma0 27 varSa taka saMyama pAlana karake 50 varSa kI Ayu meM svargavAsI ho gaye / Apake bAda pUjya padavI kahAnajI RSijI ma0 ko pradAna kI gii| deza ke sabhI sthAnoM para asara zrAvakoM ne bhI bhAgavatI dIkSA pUjya zrIsomajI RSijI prabhAvaka santa the / ApakA ziSyatva aneka bhavyAtmAoM ne svIkAra kiyA aura apane-apane kSetra meM vizeSa prabhAvazAlI hone se kahIM para santoM ke nAma se, kahIM kSetra ke nAma se ve zAkhAe~ jAnI pahacAnI jAtI thiiN| jaise zrI godhAjI ma0 kI paramparA, zrI parazarAma jI ma0 kI paramparA, koTA sampradAya, pUjya zrI haradAsa RSijI ma0 kI sampradAya (paMjAba zAkhA) Adi / ina zAkhAoM meM aneka prabhAvazAlI AcArya hue aura apane tapopUta saMyama dvArA jaina zAsana kI mahAna sevAe~ kIM aura kara rahe haiN| ina saba zAkhAoM kI vizeSa jAnakArI vibhinna sampradAyoM ke itihAsoM meM dI gaI hai / pUjyazrI kahAna RSijI mahArAja ApakA janma sUrata meM huA thA / svabhAva se sarala aura dhArmika AcAra-vicAra vAle the / Apane saM0 1713 meM sUrata meM pUjya zrI somajI RSijI ma0 se bhAgavatI dokSA aMgIkAra kI / acchA jJAnAbhyAsa kiyA aura pUjya zrI lavajI RSijI ma0 ke kArya kA vyApaka rUpa se vistAra kiyA / Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RSi sampradAya ke pA~ca sau varSa 223 Rial 49 / gujarAta meM dharma pracAra karate hue Apa mAlavA meM padhAra gaye aura Aja bhI mAlavA meM RSi sampradAya ke santa satI pUjyazrI kahAnajI RSijI ma0 ke hI mAne jAte haiN| Apake zrI tArARSijI ma0 zrI raNachor3a RSijI ma0 Adi prabhAvaka ziSya the| Apake dehotsarga ke pazcAta zrI raNachor3ajI RSijI ma. aura zrI tArA RSijI ma. kramaza: gujarAta, kAThiyAvAr3a meM aura mAlavA meM vicare aura donoM ko pUjya padavI pradAna kI gii| RSi sampradAya itanI vistRta ho gaI thI ki pahacAna ke lie bhinna-bhinna kSetroM ke nAma para unake nAma par3a gaye / ina sabhI zAkhAoM ke pUjyoM aura santoM ne kriyoddhAra kara dharma kA khUba udyota kiyaa| pUjyazrI tArA RSijI ma0 ke bAda khambhAta zAkhA meM kramaza: zrI maMgala RSijI ma., zrI raNachor3a jI ma0, zrI nAthA RSijI ma0, zrI becaradAsa jI ma0pUjya padavI para AsIna hue| - isake bAda zrI mANaka RSijI ma., zrI harakhacanda jI ma0, zrI bhAnajI RSijI ma0, zrI chaganalAla jI ma0 Adi pUjya bane / pUjya zrI tArARSi ma. ke samaya meM RSi sampradAya khambhAta aura mAlavIya zAkhA meM vibhakta ho gayA thaa| mAlavIya zAkhA ke pUjya zrI kAlA RSijI ma0 hue / pUjya zrI kAlA RSijI ma. ke mAlavA kSetra meM vihAra hone se aneka mumukSaoM ne saMyama grahaNa kiyA aura unameM se aneka jJAnI dhyAnI prabhAvaka santa rahe haiN| mAlavIya zAkhA kA vihAra kSetra mAlavA, mevAr3a, mahArASTra, chattIsagar3ha aura uttara pradeza ke aneka gA~va aura nagara rahe haiN| mAlavIya zAkhA meM aneka vidvAna saMta hue haiN| jinameM se kucha eka nAma isa prakAra haiM--pUjya zrI vakSuRSijI ma0, zrI pRthvI RSijI ma0, zrI somajI RSijI ma0, zrI bhImajI RSijI ma0, tapasvI zrI kuMvara RSijI ma0, zrI TekARSijI ma., zrI harakhARSijI ma0, zrI kAlU RSijI ma0, zrI rAmaRSijI ma0, zrI mizrI RSijI ma0, zrI jasavanta RSijI ma0, zrI campaka RSijI ma0, zrI hIrA RSijI ma0, zrI bhairava RSijI ma0, zrI daulata RSijI ma0 (choTe), zrI sukhARSijI ma0, zrI amIRSijI ma0, zrI ramARSijI ma., zrI rAmaRSijI ma0, zrI oMkAra RSijI ma., zrI dhogARSijI ma0, zrI devaRSijI ma0, zrI mANaka RSijI ma. Adi ke nAma ullekhanIya haiN| una sabakA yahA~ paricaya denA sambhava nahIM hone se katipaya pramukha yazasvI santoM kA yahA~ paricaya dete haiN| paM0 ratna zrI amIRSijI mahArAja ApakA janma saM0 1930 meM dalauda (mAlavA) meM huA thaa| pitA zrI kA nAma zrI bherUlAlajI aura mAtu zrI kA nAma pyArAbAI thaa| magasira kRSNA 3 saM0 1943 ko zrI sukhARSijI ma. ke pAsa magaradA (bhopAla) meM Apane bhAgavatI dIkSA aMgIkAra kI thii| ApakI buddhi aura dhAraNAzakti atyanta tIvra thii| zAstroM ke acche jJAtA the / zAstrIya aura dArzanika carcA meM Apako vizeSa ruci thI / Apa jitane tatvajJa the utane hI suyogya lekhaka bhI the| Apa dvArA 23 grantha race gaye jo ApakI vidvatA kI spaSTa jhalaka batalAte haiN| ApakI kAvya zailI anUThI thii| sAhityika dRSTi se Apane aneka citra-kAvyoM AcAryapravaraba abhibhAcAryapravara AmA Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dy Htrm bh mn myr mhwrh wh AnsarianawwanimasarainranduaaiiadodianswaduraswamiANIAsarama-sudhaDANAADABADAsian AcAryaprajiAcAryaprabhA zrAAnanthizrAAnandara 224 itihAsa aura saMskRti vM maonkamvaiwwmmmmmmmwmnowimar kI racanA kI hai jinameM se aneka grantha zrI amola jaina jJAnAlaya dhUliyA se prakAzita bhI ho cuke haiN| jayajara ApakI bar3I hI sundara racanA hai| mAlavA, mevAr3a, mAravAr3a, gujarAta, mahArASTra Adi kSetroM meM vihAra kara jina zAsana kA udyota kiyA hai| saM0 1982 meM Apa mahArASTra meM padhAre aura RSi sampradAya ke saMgaThana ke lie bahuta prayatna kiyA / Apane 45 varSa taka saMyama pAlA, saM0 1988 vaizAkha zuklA 14 ko Apa zujAlapura (mAlavA) meM kAladharma ko prApta hue| mAlavA prAnta meM Apa dvArA aneka bhAgavatI dIkSAe~ sampanna huii| pUjya zrI devaRSijI ma. Apake pitAzrI kA nAma zrI jeThAjI siMghavI aura mAtA kA nAma zrImatI mIrAbAI thaa| saM0 1926 dIpamAlikA ke puNya divasa para ApakA janma huA thaa| gyAraha varSa kI umra meM mAtuzrI kA viyoga ho gyaa| sUrata meM ApakI bhAgavatI dIkSA sampanna huii| isI avasara para RSi sampradAya kI khambhAta zAkhA ke santa satiyoM kA sammelana bhI huaa| Apa mahAna tapasvI the| saM0 1958 se lekara saM0 1981 taka 23 varSoM meM 1 se lekara 41 dina kI kar3Ibanda aura prakIrNaka tapasyAyeM kI / ApakA vihAra bhArata ke sabhI prAntoM meM huaa| vizeSakara mahArASTra aura madhyapradeza meM vihAra kara Apane jaina dharma kI prabhAvanA kii| saM0 1986 meM RSi sampradAya ke saMgaThana aura AcArya padavI mahotsava ke nimitta Apa indaura pdhaare| Apake varadahasta se AgamoddhAraka paM0ra0 muni zrI amolaka RSijI ma. ko AcArya pada kI cAdara or3hAI gii| saM0 1663 meM ApakA cAturmAsa nAgapura meM thaa| isI bIca dhUliyA meM pUjya zrI amolaka RSijI ma. sA0 kA devaloka ho gayA thaa| saM0 1663 mAgha kRSNA 5 ko Apako bhusAvala meM pUjya kI cAdara or3hAI gii| Apa kAphI vRddha the ataH Apane usI samaya spaSTa kara diyA ki maiM isa gurutara bhAra ko vahana karane meM asamartha hU~ ataH sampradAya ke saMcAlana kA uttaradAyitva paM0 ra0 zrI Ananda RSijI ma. ko saupA jAtA hai aura unheM yuvAcArya pada para pratiSThita kiyA jAtA hai| saM0 1966 kA cAturmAsa karane Apa nAgapura itavArI pdhaare| zarIra kAphI vRddha ho gayA thA lekina svAsthya sAdhAraNatayA ThIka hI thaa| akasmAta lakave kI zikAyata ho gaI jo Ayurvedika cikitsA se kucha ThIka ho gii| isI samaya itavArI meM sAmpradAyika daMgA ho jAne se zrAvakoM kI vinatI para Apa sadara bAjAra padhAra gye| cAturmAsa kAla meM tabiyata narama hI rahI / magasira kRSNA 4 ko Apako ghabarAhaTa kAphI bar3ha gii| sabhI santa satiyoM evaM yuvAcArya zrI Ananda RSijI ma. ko sampradAya kI vyavasthA sambandhI samAcAra zrAvakoM ke mAdhyama se bhijavA diye| magasira kRSNA 7 ko tabiyata meM aura adhika bigAr3a A gayA / dUsare dina Apane upavAsa kiyA aura navamI ko saMlekhanA sahita cau vihAra pratyAkhyAna kara liyaa| navamI kI rAtri ko Apane isa nazvara zarIra kA parityAga kara diyaa| Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RSi sampradAya ke pAMca sau varSa 225 pUjya zrI amolaka RSijI ma0 (AgamoddhAraka) Apake pUrvaja meDatA (mAravAr3a) ke nivAsI the / lekina varSoM se bhopAla (ma0 pra0) meM basa gaye the / Apake pitAzrI kA nAma kebalacandajI aura mAtA kA nAma hulAsAbAI thA / ApakA janma saM0 1934 meM huA thaa| Apake eka choTA bhAI thaa| jisakA nAma amIcanda thaa| bAlyakAla meM mAtA kA viyoga ho jAne se Apa donoM bhAI mAmA ke yahA~ rahane lage aura pitAjI ne munizrI pUnama RSijI ma. ke pAsa bhAgavatI dIkSA le lI thii| eka bAra Apa apane mAmAjI ke munIma ke sAtha apane pitA zrI jI (zrI kevalaRSijI ma.) ke darzanArtha icchAvara ke nikaTa kher3I grAma meM darzanArtha Aye / Apa bAlyakAla se dhArmika vRtti vAle the hI aura pitAjI ko sAdhuveSa meM dekhakara ApakI dhArmikatA ko aura vega milaa| Apane bhI dIkSA aMgIkAra karane kA nizcaya kara liyaa| pArivArika janoM ne rukAvaTa DAlane kA prayAsa bhI kiyA lekina saphala nahIM ho ske| saM0 1944 phAlguna kRSNA 2 ko zrI ratna RSijI ma. ne Apako dIkSita kiyA / Apa bahuta hI prabhAvazAlI, prakhara buddhi aura zAstrajJa vidvAna the / Apane RSi sampradAya ko sabala banAyA aura sabase mahatvapUrNa kArya 32 AgamoM ko hindI anuvAda evaM zuddha pATha sahita sampAdita karanA hai| yaha AgamoddhAra kA kArya Apane tIna varSa ke alpakAla meM hI pUrA kara diyA thaa| sAhitya sampAdana ke atirikta Apane 70 svatantra grantha likhe haiM / inameM se kaI granthoM kI gujarAtI, marAThI, kannar3a, urdU bhASA meM bhI AvRttiyA~ huI haiN| pUjya zrI ne kula milAkara karIba 50 hajAra pRSThoM meM sAhitya kI racanA kI hai| Apake 12 ziSya hue| __ Apa paMjAba, dillI, koTA, bUMdI, indaura Adi kSetroM ko pharasate huye dhUliyA padhAre aura saM0 1963 kA cAturmAsa dhUliyA meM kiyA / isa cAturmAsa kAla meM Apake kAna meM tIvra vedanA ho gii| aneka upacAra karAne para bhI vaha zAnta nahIM huI / anta meM prathama bhAdrapada kR0 14 ko Apane saMthArA pUrvaka isa bhautika deha kA parityAga kara diyaa| ApakI puNya smRti meM muni zrI kalyANaRSi jI ma0 kI satpreraNA se zrI amola jaina jJAnAlaya kI dhUliyA meM sthApanA huii| jisake dvArA sAhitya prakAzana kA kArya cala rahA hai| kavikula bhUSaNa pUjyapAda zrI tilokaRSi jI mahArAja ApakI janmabhUmi ratalAma hai| saM0 1604 caitra kR0 3 ko ApakA janma huA thaa| pitAzrI kA nAma zrI dulIcanda jI surAnA aura mAtA kA nAma nAnUbAI thA / Apa tIna bhAI aura eka bahina thii| ApakA nAma tilokacanda jI thA / saM0 1614 meM zrI ayavantARSi jI ma. ratalAma pdhaare| ApakA vairAgyarasa se paripUrNa upadeza sunakara mAtA nAnUbAI kA vairAgya bhAva jAgrata ho utthaa| mAtAjI ke dIkSita hone ke bhAva jAnakara bahina hIrAbAI bhI dIkSita hone ko taiyAra ho gaI / mAtA aura bahina ke dIkSA lene ke vicAra ko wwwmaniramaniauranikRIAJANABAJAJANAMAAJArisimanawwwABANJARAIAAAAAAAINABRANABAJABASABAURABHASABALIAMAJabrdadra is zrIAnankA AbhaAYEvarataya RI RAUTAnanda Movie Amwammam Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAryapravabhinna minApAryapravara abhinaya zrIAnandaprasantha zrIAnanda iharvawwar . M 226 itihAsa aura saMskRti jAnakara tilokacanda jI ko bhI saMsAra se udAsInatA ho gii| isa prakAra parivAra ke tIna sadasyoM ko dIkSA lene kA jAnakara Apake jyeSTha bhrAtA zrI kuMvaramala jI ne socA ki mujhe inase pIche nahIM rahanA caahie| aisA suavasara phira milane vAlA nahIM aura Apa bhI dIkSA lene ko tatpara ho gye| isa prakAra eka hI parivAra ke cAra mumukSuoM ke saMyama mArga ko aMgIkAra karane kI jAnakArI se ratalAma saMgha meM harSa chA gyaa| saMgha ne bar3e hI utsAha se isa maMgala kArya ko pUrNa karane kA nizcaya kiyA aura saM0 1614 mAgha kR0 1 ko yaha janezvarI dIkSAe~ sampanna huii| zrI tilokacanda jI zrI tiloka RSi ke nAma se santa-maNDalI meM vikhyAta ho gye| dIkSA ke samaya ApakI umra daza varSa kI thii| pratibhA vilakSaNa hone se karIba 18 varSa kI umra taka Ate-Ate Apane aneka Agama kaMThastha kara lie evaM saMskRta, prAkRta, hindI Adi bhASAoM meM nipuNatA prApta kara lii| saM0 1922 meM Apake gurudeva zrI ayavaMtA RSi jI ma. ke dehAvasAna se Apako mArmika byathA haI, lekina saMsAra ke svarUpa se paricita the ata: aura adhika gambhIratA se jJAnAbhyAsa meM lIna ho gye| mAlava pradeza ke vibhinna nagaroM aura grAmoM meM dharma prabhAvanA karate hue saM0 1935 meM dakSiNa prAnta meM padhArane kI vinatI ke kAraNa Apane ThA0 3 se dakSiNa kI ora vihAra kiyA aura caitra vadI 1 ko Apa ghor3anadI padhAra gye| dakSiNa prAnta meM jaina santoM ke padArpaNa kA yaha vartamAna yuga meM prathama avasara thaa| udhara ke zrI saMghoM meM apUrva Ananda aura utsAha vyApta ho rahA thaa| ahamadanagara kI dharmazIlA bahina zrImatI rambhAbAI pItaliyA ne pUjyapAda zrI tiloka RSi jI ma0 ke ahamadanagara padhArane kI sUcanA dene vAle bhAI ko to apanA sone kA kar3A hI badhAI meM de diyA thaa| saM0 1940 kA cAturmAsa ahamadanagara meM thA / svAsthya saba prakAra se anukUla thaa| lekina akasmAta svAsthya gar3abar3a ho gayA aura zrAvaNa kRSNA 2 ko Apa kAladharma ko prApta ho gaye / isa thor3e se samaya meM Apane samAja, sAhitya aura AcAra-vicAra, siddhAnta ke kSetra meM jo bhI kArya kiye, unakA itihAsa kI dRSTi se mUlyAMkana nahIM kiyA jA sakatA hai / pUjyapAda racita sAhitya anUThA hai / bahuta se grantha prakAzita bhI ho cuke haiM, phira bhI aneka grantha aprakAzita haiN| kavitva zakti to ApakI anUThI hI thI jisakI 'kahata tiloka rikha' dhuna jana sAdhAraNa kI vANI dvArA bAra-bAra gUMja uThatI hai| 'jJAnakujara' aura 'citrAlaMkAra' kAvya to ApakI vidvattA, kavitva pratibhA ke anUThe hI grantha haiN| kavi ke alAvA Apa sulekhaka the / dazavakAlika sUtra pUrNa eka panne meM evaM Der3ha inca jagaha meM pUrI AnupUrvI likhakara Apane apanI lekhana-kalA kI parAkASThA kA paricaya diyA hai| Apa dvArA racita zIlastha ApakI citrakalA ke kauzala ko prakaTa kara detA hai| ApakI sabhI kalAoM kA ekamAtra lakSya dharmakalA hI thA / mAtra 36 varSa ke alpa AyukAla meM Apane jo kIti, dharmajJAna evaM yogya prApta kI thI vaha satra puNya kA hI paripAka mAnA jaayegaa| ARE - Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RSi sampradAya ke pA~ca sau varSa 227 pUjyapAda zrI ratnaRSi jI mahArAja Apa votA ( mAravAr3a) ke mUla nivAsI the / lekina Apake pitAzrI svarUpacanda jI ( jinhoMne Apake sAtha saM0 1936 meM pUjya zrI tilokaRSi jI ma0 ke pAsa bhAgavatI dIkSA aMgIkAra kI thI ) ahamadanagara jilA ke mAnaka doMDI grAma meM vyApArArtha rahate the / vahIM ApakI mAtAjI zrImatI dhApUbAI kA svargavAsa ho gayA thaa| apane parivAra meM Apa aura Apake pitA yahI do sadasya raha gaye the / mAtAjI ke dehAvasAna ke samaya ApakI umra karIba 12 varSa kI thI / Apake pitAjI saMsAra se udAsIna jaise rahate the aura putra ko suyogya banAne kI bhAvanA rakhate the / inhIM dinoM saM0 1935 meM pUjya zrI tiloka RSi jI ma0 ke mile aura isase Apake pitAjI ke harSa kA pAra na rahA aura apane putra ke vahIM apanA nivAsa sthAna banAkara rahane lage / saM0 1936 meM zrI gambhIramala jI lor3hA kI dharmapatnI aura putrI kI ghor3anadI meM bhAgavatI dIkSA huI / Apake pitA zrI svarUpacanda jI bhI virakta the ho aura ve bhI dIkSA lene ke lie tatpara huye / Apa bhI pitAzrI ke anugAmI banane ke lie agrasara ho gaye / pitA-putra ne pUjyapAda zrI triloka RSi jI ma0 ke samakSa apanI bhAvanA vyakta kI / kuTumbI janoM ne aneka pralobhana diye lekina unheM dIkSita hone se vicalita nahIM kara sake / anta meM unhoMne pitA va putra ko dIkSA aMgIkAra karane kI svIkRti de dI aura saM0 1936 ASAr3ha zu0 I0 6 ko donoM kI bhAgavatI dIkSA sampanna huI / zrI svarUpacanda jI kA nAma zrI svarUpa RSi jI ma0 aura ApakA nAma zrI ratnaRSi jI ma0 rakhA gayA / ghor3anadI padhArane ke samAcAra sAtha ghor3anadI A gaye aura Apako dIkSita hue cAra varSa bhI nahIM hue the ki gurudeva zrI tiloka RSi jI ma0 kA saM0 1940 meM svargavAsa ho gyaa| zrI ratnaRSi jI ma0 yuvA the, pratibhAzAlI aura vidvAna the, lekina una dinoM dakSiNa meM dUsare vidvAna saMtoM ke na rahane se Apako lekara mahAsatI zrI hIrA jI mAlavA meM AI aura yogya zikSA kA prabandha karAyA aura zujAlapura meM virAjamAna sthavira munizrI khUbaRSi jI ma0 ke pAsa rahakara zAstrAbhyAsa prArambha kara diyaa| zAstrAbhyAsa se ApakI vyAkhyAna zailI bhI sundara ho gaI / mAlavA meM vihAra kara Apane acchA zAstrAbhyAsa kara liyA thA aura pravacana zailI meM pravINa hone se janasAdhAraNa meM bhI prasiddha ho cuke the| lekina ApakA lakSya prasiddhi prApta karanA nahIM thA / mAlavA meM vihAra karane ke anantara Apane gujarAta kI ora vihAra kiyA aura vahA~ virAjita aneka prabhAvazAlI vidvAna santoM, AcAryoM Adi se ApakA samparka huA / gujarAta meM kucha samaya vicarane ke bAda Apa punaH mahArASTra meM padhAra gaye / mahArASTra meM Akara Apane jaina saMgha kI sthiti kA gambhIratA se nirIkSaNa kiyA / yadyapi Arthika dRSTi se jaina samAja kI sthiti sAdhAraNatayA ThIka thI, lekina aMdhazraddhA, azikSA aura bekArI ke kAraNa jaina navayuvakoM meM zUnyatA phaila rahI thii| aneka kSetroM meM vihAra aura cAturmAsa hone se saba kucha jAnakArI kara lI gaI thii| isake pratikAra ke lie Apane saM0 1977 ke AyAya pravarupa Ananda kAla AcArya pravandha Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaaaaaaaaawwarinamaANAANAawasaAcatrinaamanawaraPASAVARIALAAAAAAAAAAHASRANAMAnsamainainaatauniaRIJALA . .. AcAryapravabhibhAcAryapravabhina zrIAnandagrantha zrIAnanda waariyaryaomwoments 228 itihAsa aura saMskRti ahamadanagara cAturmAsa meM zrI saMgha ko saMketa kiyA aura jaina jJAna phaMDa kI sthApanA kI gii| pazcAta saM0 1980 meM zrI tiloka jaina pAThazAlA kI pAtharDI meM sthApanA huI jo Aja hAIskUla ke rUpa meM cala rahI hai| aMdhazraddhA ke unmUlana ke lie to Apane pratyeka kSetra meM prayatna kiyaa| isakA pariNAma yaha huA ki jainatva ke saMskAroM kA dinoMdina vikAsa hotA gayA aura aneka sthAnoM para zikSaNa zAlAe~, svadharmI phaMDa Adi sthApita hue| pAtharDI meM Aja jo bhI saMsthAeM cala rahI haiM yA navIna sthApita huI haiM, una saba ke mala meM ApakI preraNA, AzIrvAda rahe haiN| ye sabhI saMsthAe~ janatA meM sadadharma kA prasAra kara jainatva kI kIrti ko vyApaka banA rahI haiN| mahArASTra meM Aja sthAnakavAsI jaina samAja meM jo sAhityika aura sAMskRtika cetanA hai, zikSA kSetra meM jo pragati ho rahI hai usakA zreya yadi kisI ko diyA jAnA hai to vaha zrI pUjyapAda zrI ratnaRSi jI ma0 ko hI milegaa| Apake hAthoM meM hI zramaNa saMgha ke vartamAna jyotirdhara AcArya pravara zrI Ananda RSijI ma0 kA jIvana-puSpa khilA hai, isa mahimAzAlI vyaktitva kA nirmANa inhIM hAthoM ne kiyA hai jo ApakI kIrti kA jItA-jAgatA pramANa hai| Apa zrI ne zrAvakoM ko susaMskRta banAne ke sAtha-sAtha santoM ko bhI yogya vidvAna banAne kI ora dhyAna diyA / yogya vidvAnoM kA sahayoga lekara apane ziSyoM ko zikSA dilaaii| unheM tAtvika jJAna ke sAtha prAcya bhASAoM meM bhI nipuNa banAne kI ora dhyAna diyaa| saM0 1983 kA cAturmAsa bhusAvala meM huaa| nikaTavartI kSetroM meM vihAra karate hue hiMganaghATa kI ora pdhaare| rAste meM kAnagA~va ke nikaTa Apako sAdhAraNa sA bukhAra ho gayA, dUsare dina alIpura grAma meM dAhajvara ho gyaa| paristhitiyoM ko dekhakara Apane vahIM eka mandira meM sAgArI saMthArA kara liyA aura saM0 1984 jeSTha kRSNA 7 ke madhyAhna isa nazvara deha kA parityAga kara diyaa| pUjya zrI Ananda RSi jI mahArAja Apa zrI kA paricaya sarva vizruta hai| ApakI vidvatA, jJAnagarimA aura saMyamasAdhanA se samagra jaina zAsana gauravAnvita hai| saMkSepa meM Apake paricaya ke liye itanA hI kahA jA sakatA hai ki pUjyapAda zrI triloka RSijI ma0, pUjyapAda zrI amolaka RSijI ma0, pUjyapAda zrI ratna RSijI ma. ina tInoM mahApuruSoM ke sabhI guNa Apa meM pu~jIbhUta hokara sAkAra ho rahe haiN| Apane caturvidha saMgha kI unnati meM jo yogadAna diyA aura isa vRddhAvasthA meM bhI utsAhapUrvaka tatpara haiM, vaha eka dharmAcArya ke Adarza meM to vRddhi kara hI rahA hai, jana sAdhAraNa ko bhI mAnava jIvana saphala banAne kA mArga batalAtA hai| ApazrI kA vizeSa paricaya anyatra prakAzita hai ataH kucha likhanA punarAvRtti mAtra hogaa| hA~, itanA hI kaha sakate haiM ki Apane apane uccatara vyaktitva, utkRSTa AcAra aura vizad vicAroM se jo Adarza caturvidha saMgha ke samakSa rakhA hai, usakA hama sabhI anusaraNa kara svapara kalyANa karate raheM aura ApazrI dIrghajIvI hokara hameM mArga-darzana karAte rheN| Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RSi sampradAya ke pA~ca sau varSa ka CORDS ve AcArya pravara ke tattvAvadhAna meM Aja RSi sampradAya ke aneka tejasvI, dhIra, gambhIra prabhAvazAlI munivara dharmodyota kara rahe haiM--vidvadvara zrI mohana RSi jI ma0, pravartaka zrI vinaya RSi jI ma0, paM0 zrI kalyANa RSi jI ma0 Adi santoM kA samUha RSi paramparA ko jyotirmAna kara rahA hai| RSi sampradAya kI mahAsatiyA~ itihAsa kI yaha eka kamI rahI hai ki usameM puruSa varga ke kAryoM kA to aMkana hotA rahA vahA~ mahilA varga ko upekSaNIya jaisA mAnA hai| yahI kAraNa hai ki puNyazlokA mahilAoM ke bAre meM hamArI jAnakArI nahIM jaisI hai| RSi sampradAya ke maharSiyoM kA itivRtta to yatkicita rUpa se saM0 1662 se milatA hai, lekina mahAsatiyoM meM usa samaya kauna virAjamAna the yaha jAnanA kaThina hai| kintu pratApagar3ha bhaNDAra se prApta eka prAcIna patra se jJAta huA ki saM0 1810 vaizAkha zuklA 5 maMgalavAra ko paMcezvara grAma meM cAra sampradAyoM kA sammelana huA thA, usameM RSi sampradAya kI tarapha se santoM meM pUjya zrI tArARSi jI ma. aura satiyoM meM zrI rAdhAjI ma0 upasthita the| RSiyoM ke itivRtta se spaSTa hai ki pUjya zrI lavajI RSi jI ma0 ke pATa para kramazaH pUjya zrI somaRSi jI, pUjya zrI kahAnajI RSi jI, pR0 zrI tArA RSijI ma. virAje the / mahAsatI zrI rAdhAjI ma0 kA paricaya to prApta nahIM hai| kintu inake bAre meM itanA hI kahA jA sakatA hai Apa apane samaya kI prabhAvaka satiyoM meM se eka thiiN| caturvidha saMgha ke saMgaThana evaM mahilAvarga kI jAgRti meM mahAna yoga diyA thaa| ApakI aneka zipyAe~ thI jinameM mahAsatI zrI kisanA jI prasiddha thiiN| mahAsatI zrI kisanA jI ma0 kI ziSyAe~ bhI jotA jI ma0 aura unakI ziSyA zrI motA jI ma0 hii| zrI motA jI ma0 kI aneka ziSyAoM meM zrI kuzAlakuMvara jI ma0 kA nAma vizeSa ullekhanIya hai / unhoMne jaina dharma kI vizeSa prabhAvanA kI / ata: yahA~ mahAsatI zrI kuzAla ku~vara jI ma. se lekara kucha eka satiyA~ jI kA paricaya diyA jA rahA hai| mahAsatI zrI kuzalaku~vara jI mahArAja Apa mAlavA prAnta meM bAgar3adezIya hAvar3A grAma kI thiiN| Apane zrI motA jI ma0 ke pAsa utkRSTa vairAgya bhAva se dIkSA grahaNa kI thii| Apa prabhAvaka evaM saMyamaniSTha satI thiiN| Apake vyAkhyAna sunane bar3ebar3e rAjA, jAgIradAra Adi bhI AyA karate the| eka bAra pUjya zrI dhanaRSi jI ma0 kI upasthiti meM santa satiyoM ne ekatrita hokara samAcArI racanA kI thii| (usa samaya RSi sampradAya meM karIba 125 santa aura 150 satiyA~ vicaratI thiiN)| inake jJAna aura cAritrika dharma se prabhAvita hokara sabhI santa satiyoM meM Apako agraNI rakhA aura pravartinI ke pada se suzobhita kiyA / ApakI 27 ziSyAyeM huI thiiN| unameM se likhita cAra satiyAM jI ke nAma upalabdha hote haiM 1. mahAsatI zrI saradArAjI ma0, 2. zrI dhana ka~varajI ma0 3. zrI dayAjI ma0,4. lakSamAjI ma0 Wan AN ANABAJAJAN aaaavan.inindAAAABAJRANAMAAJAGAL ApAryapravara abhisAAryapravara abhinaya zrIAnanda anyazrIAnandA granthApana Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AAJAAAAAAAINAMrmatrinamaAINAJASALAIMANASABASAALAAIADABANABAJANASAIRAKAanAmAL HAPAAAAAAADHAASANAMATABATALARAM AcAryapravabhiAcAryapravara zrIAnandAnthazrAAnandIanya itihAsa aura saMskRti AMM mmummy inameM se mahAsatI zrI dayAjI ma0 aura mahAsatI zrI lakSamAjI ma0 kI hI ziSya paramparA clii| mahAsatI zrI saradArA jI ma0 Apane pravartinI zrI kuzalakavara jI ma0 se dIkSA grahaNa kI thii| mahAsatI zrI raMbhAjI ma. se bahuta sneha rakhatI thIM aura donoM sAtha-sAtha vicaraNa kiyA karatI thIM / prakRti se Apa sarala, bhadra pariNAmI thIM / dhArmika aura zAstrIya jJAna anUThA thaa| janatA Apake vyAkhyAna sunakara mugdha ho jAtI thii| mahAsatI zrI dhanakaMvara jI ma0 ApakA adhika samaya apanI guruNI jI pravartinI zrI kuzalakavara jI ma0 kI sevA meM biitaa| mAlavA, mevAr3a meM vicaraNa kara Apane dharmopadeza dvArA janatA ko sanmArga kA darzana karAyA / Apa tapasvanI satI thiiN| ApakI ziSyAe~ kitanI thIM isakA kramabaddha itihAsa nahIM milatA hai| eka nAma milatA haimahAsatI zrI phUlaku~vara jI ma0 / inake ziSya parivAra meM mahAsatI zrI sarasA jI ma0, zrI kesara jI ma0, zrI raMbhA jI ma0 hue haiN| inakA bhI paricaya prApta nahIM hai| mahAsatI zrI dayAkaMvara jI ma0 Apa zrI kuzalakaMvara jI ma0 kI ziSyA thiiN| zAstrIya jJAna se ota-prota hone ke kAraNa ApakA vyAkhyAna prabhAvazAlI hotA thaa| ApakA vihAra kSetra mAlavA, mevAr3a, bAgar3a Adi prAnta rahe haiN| jIvana ke antima dinoM meM Apa ratalAma virAjatI thiiN| eka dina rAtri meM tIsare pahara jAgakara Apane apanI viduSI mahAsatI zrI geMdA jI ma0 se pUchA ki rAtri kitanI zeSa hai| tIsarA prahara bItane kI bAta jAnakara tathA apane zArIrika lakSaNoM meM apanA antima samaya jAnakara saMthArA lene kA kahA aura yaha bhI kaha diyA ki yaha saMthArA 25 dina clegaa| taba satI zrI geMdAjI ke khAcarauda meM virAjita mahAsatI zrI gumAna kaMvara jI ma. Adi ThA0 ko samAcAra dene kA nivedana karane para Apane kahA ki ve tIna dina meM ratalAma A jAyeMgI, samAcAra dene kI jarUrata nahIM hai| huA bhI aisA hI ThIka paccIsaveM dina saMthArA sIjhA aura khAcarauda se satiyA~ jI tIsare dina ratalAma padhAra gii| ApakI ziSyAoM meM mahAsatI zrI ghIsA jI, zrI jhamaka jI, zrI hIrAjI, zrI gumAnA jI, zrI gaMgAjI, zrI mAnakaMvara jI ma0 prasiddha haiN| inameM se zrI jhumakU jI ma0, zrI gaMgAjI ma0, zrI hIrAjI ma0, zrI gumAnA jI ma0 kI ziSya paramparA Age calI / mahAsatI zrI jhumakU jI ma0 Apa pipalodA nivAsI zrI mANakacanda jI nAMdecA kI suputrI thiiN| saM0 1921 meM Apako dIkSA ke upalakSa meM inakI bar3I mAtAjI ne ratalAma meM sAhU bAbar3I ke samIpa eka dharma sthAnaka bheMTa diyA thaa| Apake dvArA mAlavA aura dakSiNa meM acchA dharma pracAra huaa| ApakI 16 ziSyAe~ huii| ina ziSya satiyoM kI uttaravartI kAla meM ziSya paramparA cala rahI hai| MOTIRLIDER Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RSi sampradAya ke pA~ca sau varSa mahAsatI zrI hIrA jI ma0 Apa RSi sampradAya kI satI maMDala meM hIre ke samAna prabhAvazAlI aura dIptimAna ujjvala haiM / ApakA janma-sthAna ratalAma aura pitA kA nAma zrI dulIcanda jI surAnA aura mAtA kA nAma nAnUbAI thA / bAlyAvasthA meM ApakI sagAI ho cukI thI / mAtAjI ko dIkSA lene ke lie pravRtta dekara Apa bhI dIkSA lene ko taiyAra huii| parivAra vAloM kI ora se pralobhana diye jAne para bhI Apa vicalita nahIM huiiN| acchA zAstrIya jJAna prApta kiyA / saM0 1935 meM jAvarA cAtumAMsa pUrNa kara jaba pUjya zrI tiloka RSi jI ma0 dakSiNa kI ora padhAre, taba Apane bhI dakSiNa meM vicarane ke lie prasthAna kiyA / saM0 1640 pUjya zrI tiloka RSijI ma0 kA devaloka ho jAne para ApakI preraNA se pUjya zrI ratnaRSi jI ma0 jJAnAbhyAsa ke lie mAlavA meM padhAre aura alpavaya meM hI pUjyazrI acche zAstrajJAtA aura vidvAna bane / ApakI 13 ziSyAe~ huI / RSi sampradAya ke vikAsa meM ApakA yogadAna sadaiva svarNAkSaroM meM aMkita kiyA jAyegA / pravartinI zrI sirekaMvara jI ma0 ApakA janma saM0 1935 meM yevalA nivAsI zrI rAmacanda jI kI dharmapatnI zrImatI serubAI kukSi se huA thA / Apa rAhurI nivAsI zrI tArAcanda jI bAphaNA ke sAtha vivAhita bhI huIM kintu saubhAgya alpakAla kA rahA / Apane saM0 1954 ASAr3ha kRSNA 4 ko pUjya zrI ratnaRSi jI ma0 se bhAgavatI dIkSA aMgIkAra kI / Apa prakRti se bhadra aura viduSI thIM / saM0 1991 caitra kRSNA 7 ko pUnA meM Ayojita RSi sampradAya ke satI sammelana meM Apako pravartinI pada se aMlakRta kiyA gayA thA / adhikatara ApakA vihAra dakSiNa meM huA / saM0 2021 meM ApakA ghor3anadI meM svargavAsa ho gayA / paMDitA pra0 zrI sAyarakaMvara jI ma0 231 meM jetAraNa ( mAravAr3a) nivAsI zrI kundanamala jI boharA kI dharmapatnI zrI zreyakaMvarajI kI kukSi se saM0 1958 kArtika vadI 13 ko ApakA janma huA thA / sikandrAbAda nivAsI zrI sugAlacanda jI makAnA ke sAtha ApakA vivAha huA / gRhastha jIvana meM ApakI prakRti vizeSatayA dharma kI ora jhukI huI rahI / saM0 1681 phAguna kRSNA 2 ko mirI meM pUjya zrI amolaka RSi jI ma0 ke mukhAravinda se 32 varSa kI umra meM Apane dIkSA grahaNa kI aura tapasvinI jI mahAsatI zrI nandU jI ma0 kI nezrAya meM ziSyA huI / ApakI dhAraNA zakti acchI thI / ataH alpakAla meM aneka sUtra, thokar3e kaMThastha kara lie / jJAna carcA meM vizeSa ruci rakhatI thIM / prabhAvaka vyaktitva ke kAraNa aneka kuvyasaniyoM ko kuvyasanoM se mukta karAyA / ApakA adhikatara vihAra dakSiNa aura madrAsa prAnta meM huA, vahA~ Apake sadupadeza se aneka dhArmika saMsthAe~ sthApita huI / OMo SCOT AyAya pravarata abhinaMda, Anandatra grantha zrI Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AAJAAAAAJanuarandardaraMASABANANALANDredrocessonamusamaAAAAAAAAAwaseewanataramananesamirsasargreenamrosa Nil AcArya prakAra abhinna adhyA zrIAnanda an zrIAnanda 232 itihAsa aura saMskRti saM0 2001 meM pravartinI zrI sirekavara jI ma0 ke devaloka ho jAne se haidarAbAda meM muni zrI kalyANa RSi jI ma0 kI upasthiti meM Apako pravartinI pada se alaMkRta kiyA gyaa| dhArmika, zaikSaNika saMsthAoM kI sthApanA ke liye Apa sadaiva preraNA detI rahatI haiN| mahAsatI zrI rAmakaMvara jI mahArAja Apake pitAjI kA nAma ghor3anadI (pUnA) nivAsI zrI gambhIramala jI lor3hA thA aura mAtA kA nAma campAbAI / ApakA laukika nAma choTIbAI thaa| aThAraha varSa kI umra meM Apake pati kA viyoga ho gayA / Apa mAtA-pitA kI ikalautI santAna thIM aura usake bhI vidhavA ho jAne se unheM vizeSa dukha thaa| ve donoM saMyama mArga para agrasara hone ke vicAra meM rahate the| isake lie ve mAlavA meM Aye lekina dakSiNa kI ora santa satiyoM ne mArga kI bIhar3atA ke kAraNa vihAra karane meM asuvidhA btlaaii| jAvarA meM virAjita pUjya zrI tiloka RSi jI mahArAja se bhI apanI bhAvanA jtaaii| Apane dakSiNakI ora vihAra karane kI svIkRti dii| saM0 1636 aSAr3ha zu0 6 ko mAtA sahita ApakI dIkSA sampanna huI aura mahAsatIjI zrI hIrAjI ma0 ke nezrAya meM ziSyA huii| dIkSA ke bAda ApakI mAtAjI zrI campAjI ma. ke nAma se vikhyAta huI / ApakA nAma mahAsatI zrI rAmakaMvara jI rakhA gyaa| Apane aneka zAstroM kA adhyayana kiyaa| svabhAva namra aura sevAbhAvI thaa| dakSiNa prAnta meM pUjya zrI tiloka RSijI ma. dvArA jainadharma ke pracAra kA jo kArya prArambha kiyA gayA thA use pUjya zrI ratnaRSi jI ma0 ne apane prayatnoM se aneka gunA vikasita kara diyA / ApakA saMyamI jIvana 53 varSa taka rhaa| zArIrika zithilatA ke kAraNa cAra varSa dhor3anadI meM sthirAvAsa kiyaa| yahIM saM0 1989 kArtika kRSNA 2 ko madhya rAtri ke bAda pA~ca prahara ke anazana pUrvaka isa bhautika zarIra kA tyAga kiyaa| ApakI 23 ziSyAe~ huii| viduSI mahAsatI zrI sumatikaMvara jI ma0 ApakA janma saM0 1673 caitra zu0 10 ko ghor3anadI meM huA thaa| pitA-mAtA ke nAma kramaza: zrI hastImala jI dugar3a aura zrImatI hulAsabAI thaa| Apane bAlyakAla se hI mahAsatI zrI rAmakaMvara jI ma. se dhArmika zikSA prApta kI thii| Apa janmajAta medhAvI aura pratibhAzAlinI haiN| Apa bAlyakAla se hI dIkSA lene kI pravRtti rakhatI thiiN| vivAha ke 18 mAha bAda hI pati kA dehAvasAna ho jAne ke pazcAta to ApakA ekamAtra lakSya saMyama grahaNa karane kA ho gyaa| isake lie Apako pitR pakSa aura zvasurapakSa se AjJA prApta karane meM kAphI samaya lagA, anta meM svIkRti mila gii| saM0 1962 pauSa zuklA 2 ko koMDegavhANa grAma meM ApakI dIkSA sampanna huI aura mahAsatI zrI zAntikaMvara jI ma0 kI nezrAya kI ziSyA banI / nAma sumatikaMvara rakhA gyaa| dIkSA ke bAda Apane saMskRta prAkRta, nyAya, vyAkaraNa, Agama sAhitya Adi kA acchA adhyayana kiyaa| ApakI vidvatA kA sabhI kSetroM meM prabhAva par3atA hai| jahA~ bhI vihAra yA cAturmAsa hotA hai, janatA Apa kI vidvatA selAbha uThAtI hai| deza ke sabhI kSetroM meM Apane vihAra kiyA hai aura Aja bhI apanI Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RSi sampradAya ke pA~ca sau varSa mAnAmA on saMyama sAdhanA evaM vidvatA se janatA ko dhArmikatA kA saMdeza de rahI haiN| Apake samAna hI ApakI ziSyAe~ bhI vidvAna aura prabhAvazAlI haiN| viduSIratna pravartinI zrI ujjvalakaMvara jI ma0 Apa apanI mAtuzrI caMcala bahina (mahAsatI zrI candanabAlA jI ma0) ke sAtha-sAtha dIkSita huI thIM / suzikSitA mAtA kI suputrI hone evaM bAlyakAla se hI kuzAgra buddhi hone ke kAraNa Apane acchA adhyayana kiyaa| dIkSita hone ke pazcAta ApakA adhyayana nirantara vikasita hotA rahA aura nyAya, vyAkaraNa, tatvajJAna Adi vividha viSayoM evaM jaina AgamoM kA gambhIra adhyayana kiyaa| pA~ca bhASAoM kA pUrNatayA jJAna hai / aMgrejI meM to Apa dhArApravAha bolatI haiN| ravIndra sAhitya kA khUba paryAlocana kiyA hai| ApakI vidvattA se AbAlavRddha prabhAvita haiN| samagra jaina samAja ke sAdhvI varga meM hI kyA, kintu zramaNavarga meM bhI Apa jaisI vidUSI pratibhAzAlinI evaM pravacanakuzala pratibhAe~ virala hI haiN| saM0 1966 phAguna zuklA 5 ko khAmagA~va meM Apako pravartinI pada se vibhUSita kiyA gyaa| ApakA vihAra kSetra prAyaH dakSiNa rahA hai| Ajakala svAsthya anukula na hone se ahamadanagara dhor3anadI Adi kSetroM meM prAyaH vicaratI haiN| ApakI ziSyAeM bhI viduSI aura aneka bhASAoM meM pravINa haiN| jo dUra-dUra kSetroM meM dharma pracAra kara rahI haiN| pUrvokta sAdhbI vRnda ke atirikta anya aneka mahAn bhAgyazAlinI mahAsatiyA~ RSi sampradAya kI gaurava-garimA ko ujjvala banA rahI haiM / sabhI apanI saMyama sAdhanA aura vidvatA se jina zAsana kI sevA meM saMlagna haiM / sthAnAbhAva se yahA~ una sabakA paricaya denA zakya nahIM hai| ata: pAThakagaNa kSamA kreNge| upasaMhAra pUrva meM RSi sampradAya ke katipaya mahAbhAga santoM aura satiyoM ke paricaya kI rUparekhA prastuta kI gaI hai| usa paricaya meM adhUrApana bhI rahA hogA / lekina itanA to mAnanA hI hogA ki RSi / sampradAya ke santa evaM satiyoM ne bhagavAna mahAvIra ke zAsana kI prabhAvanA ko cAroM dizAoM meM vyApta kiyA hai| ___ isake sAtha hI RSi sampradAya kI sabase bar3I dena hai-zithilAcAra ke viruddha krAnti / sAdhvAcAra ke viparIta hone vAlI pravRttiyoM ke unmUlana ke lie krAntivIra loMkAzAha ne jo zaMkhanAda kiyA thA, usako pUjya zrI lavajI RSi jI ma0 jaise mahApuruSoM ne aneka pariSahoM ko sahana karate hue surakSita rakhA aura ina pA~ca sau varSoM meM use jana-jana ke mAnasa meM pratiSThita kara diyA hai| RSi sampradAya ke santoM kA vihAra bhArata ke kone-kone meM huA hai| prArambha meM to gujarAtakAThiyAvAr3a hI isa sampradAya kA pradhAna kendra rahA, lekina usake bAda pUjya zrI somajI RSi jI ma0 kI AjJA se paM0 zrI haradAsa jI ma0 ne paMjAba meM, pUjya zrI kahAna jI RSi jI ma0 ne mAlavA meM, pU0 zrI tiloka RSi jI ma. ne mahArASTra meM, pUjya zrI amolaka RSi jI ma. ne karNATaka meM, pUjya zrI devajI AAD gayA b`th m` mdf` ` AcAryapravabhinaAcAryapravabhinI zrIAnandapAzrAADanTa 14 grantha Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hr m`ln `nh m` `mh rhw `dh my by m `rft mw frkh ykhd`wh mr`nh mrfw` df` `mrn r hmrh b mdyr frmrh mrh mrh mw mw mthh hm mn `qr`hdh mn hrm AcAryapravaabhizApAyapravAbhima zrIAnanda anyazrAAnandAnya mmammamimmmmmmmmmmmm v omwww 234 itihAsa aura saMskRti RSi jI ma. ne chattIsagar3ha, sI0 pI0 meM sarvaprathama padArpaNa karake naye kSetroM meM sthAnakavAsI paramparA ko sUdaDha kiyA hai| AcArya pravara zrI Ananda RSi jI ma0 kA bihAra kSetra to sampUrNa bhArata hI rahA hai| rAjasthAna, paMjAba, hariyANA, jammU-kazmIra, dillI, uttara pradeza, madhya pradeza Adi bhArata kA adhikatama kSetra ApakI dharma yAtrAoM se prabhAvita ho cukA hai| jJAna pracAra aura sAhitya sevA kI dRSTi se RSi sampradAya ke santoM evaM AcAryoM ke prayatna apanA anUThA sthAna rakhate haiN| paM0 ratna zrI amIRSi jI ma0, pUjya zrI tiloka RSi jI ma0 ke padoM kI gUMja to hama pratidina sunate hI haiN| pUjya zrI amolaka RSi jI ma. dvArA kiye gaye Agama sAhitya ke sampAdana evaM prakAzana ke lie kRtajJatA vyakta karanA hamArA eka alpa prayAsa sA mAnA jaayegaa| Aja bhI una mahAbhAgoM kI paramparA nirvAha karate hue pUjya AcArya zrI Ananda RSi jI ma. jJAna pracAra evaM sAhitya sevA meM saMlagna haiM aura unake antevAsI ziSya bhii| RSi sampradAya prArambha se hI saMgaThana kA himAyatI rahA hai / eka samAcArI, eka saMgaThana banAne ke lie sadaiva prayAsa kiye gaye aura usameM saphalatA milii| sAdar3I vRhat sAdhu sammelana Aja ke yuga ke saMgaThana kA eka smaraNIya prayAsa thaa| isa sammelana ko saphala banAne meM RSi sampradAya ke santoM, satiyoM evaM AcArya zrI Ananda RSi jI ma0 ne pUrA yoga diyA thaa| eka zramaNa saMgha ke nirmANa ke lie apane sampradAya kA vilInIkaraNa kara caturvidha saMgha ke samakSa Adarza upasthita kiyA thaa| zramaNa saMgha ke pradhAnamaMtrI pada para AsIna hokara AcArya zrI Ananda RSi jI ma. ne sAdhu saMsthA ko jJAna, saMyama, sAdhanA kA saphala prayAsa kiyA aura aba AcArya pada para pratiSThita hokara saMgha sevA kara rahe haiN| saMkSepa meM kahA jA sakatA hai ki RSi sampradAya ke santoM evaM satiyoM ne saMgha evaM zAsana kI cirasmaraNIya anukaraNIya sevA karate hue sAdhutA ke stara ko sadaiva ucca se uccatama rakhakara usake zAstrIya AdarzoM ko ujAgara kiyA hai|