Book Title: Rampyari ka Risala
Author(s): Lakshmi Khundavat
Publisher: Z_Bhanvarlal_Nahta_Abhinandan_Granth_012041.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/211848/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAmapyArI kA risAlA -lakSmI kumArI cUNDAvata rAjasthAna marahaThoM kI lUTa aura hamaloM se parezAna thA / mevAr3a marahaThoM se to duHkhI thA hI para gRha kalaha se usakI varbAdI aura bhI bar3hatI jA rahI thii| cUMDAvatoM aura zatkAvatoM kA ApasI vaimanasya usa samaya apanI carama sImA para pahu~ca cukA thA / apane putra hamIrasiMhajI aura bhImasiMhajI ko bahuta hI kama umara meM chor3akara mahArANA ar3asIjI svargavAsI ho gye| aisI viSama sthiti meM mevAr3a rAjya kI jimmevArI nAvAliga mahArANA kI mAtA jhAlIjI saradAra kuMara para A gii| ve bAIjIrAja kI gAdI para AsIna thI / mevAr3a rAjya ke antaHpura kA pravandha, zAsana, paramparA se cale Ate dastUra aura sAMskRtika rIti rasma kI dekhabhAla karane vAlI mahilA bAijIrAja kahalAtI thii| parivAra kI yogya evaM bujurga mahilA ko isa pada para pratiSThita kiyA jAtA thA / isa pada ke bhAra va vyaya ke liye atirikta kharca rAjya se unheM milatA thaa| rAjya sambandhI koI salAha bhI bAIjIrAja ko dene kA adhikAra hotA thA / parde meM rahate huye bhI striyoM dvArA rAjya kA kAma sambhAlane kI prathA mevAr3a ke rAjagharAne meM zurU se hI rahI hai| putra kI nAbAliga avasthA meM mAtA se pUcha rAjya sAdhAraNa kAma-kAja kara kAma kiyA jAtA thA / khAsa khAsa vyaktiyoM se khAsa-khAsa kAma kI bAta karane ke liye bIca meM pardA TAMga kara bAta kara lI jAtI thI / ke liye janAnI Dyor3hI para saradAra, pradhAna Adi Ate aura DAvar3I ( dAsI) ke sAtha uttara pratyuttara kahalA diyA. bAIjIrAja saradArakuMara kI dAsI bar3I catura thii| vaha uttara pratyuttara kA kAma bar3I khUbI se karatI zrI kAma-kAja karate karate vaha itanI hoziyAra ho gaI thI ki rAjya kI nIti aura kAma-kAja meM dakhala rakhane lgii| rAmapyArIbAI kI salAha bAIjIrAja jhAlIjI mAnane lagI / usakA apanA alaga rUtabA jama gayA / rAmapyArIbAI kA bAkAyadA hukama calatA thaa| vaha logoM ko chur3avA detI aura giraphtAra taka karavA letI pradhAna pada para ArUr3ha amaracandra sanADhya jaise yogya aura viziSTa vyakti ko pakar3ane ke liye usane apane AdamI bheja diye aura ghara luTavA diyA / yahA~ taka ki eka pUrA risAlA rAmapyArIbAI ke adhIna thA jo usake hukama para calatA thA / yaha rAmapyArI kA risAlA kahalAtA thaa| usake mara jAne ke bAda bhI lagabhaga 100 varSa taka rAmapyArI kA risAlA hI kahalAtA thA / Adhunika DhaMga se phaujoM ko taratIba dI gaI, taba vaha unameM milAyA gyaa| usakA makAna rAmapyArI kI bAr3I ke nAma se prasiddha hai| karnala TADa zurU meM Aye taba unake rahane ke liye rAmapyArI kI bAr3I meM hI prabandha kiyA gayA / bAda meM usa makAna meM sarakArI topakhAnA aura maigajina rhe| aba usakA kucha aMza boher3A kI havelI kahalAtA hai| tatkAlIna rAjanIti meM rAmapyArI eka pramukha pAtra marahaThoM ke upadravoM se / thI / usa samaya gRha kalaha aura mevAr3a kI dazA zocanIya thI aura vetana na milane ke kAraNa mahaloM para dharanA de diyaa| 1 ar3asIjI ke samaya meM mevAr3I saradAroM ke khilApha ho jAne se unheM bAhara se senA kA prabandha karanA par3A / usI samaya sindhI, aravI evaM vilAyatI phaujoM kA gaThana kiyA gyaa| taba se mevAr3a meM sindhI, arabI aura baloca Adi bAhara se Akara base huye haiM mevAr3a meM solaha umarAvoM ke alAvA 17vAM umarAva sindhI musalamAna hai| isa 17 umarAva kI sthApanA mahArANA ar3asIjI ne hI kI thii| 64 ] khajAne meM paisA nahIM thA sindhI phaujoM ne Akara cAroM ora cintA chA gii| Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahArANA aDasIjI ne jo bAhara se sindhiyoM kI bar3I svAminI banakara duHkha, kleza aura cintAe~ hI dekhI haiN| phauja bulAkara rakhI thI, vaha sambhala nahIM rahI thii| usakA maiM to cAhatI hU~ ki merA beTA ina prapaMcoM se dUra hI rahe / kharca nibhAnA mevAr3a rAjya kI zakti ke bAhara kI bAta rAjA banane kI apekSA eka sAdhAraNa manuSya jyAdA sukhI thii| sindhI sipAhI mahaloM para dharanA diye baiThe the| rahatA hai| logoM ne janAnI Dyor3hI para jAkara arja saradAra pradhAna loga samajhA rahe the parantu sindhI mAnate na karavAI-'Apa aisA karake to apane ikalaute beTe ke jIvana the| rAmapyArI uttara-pratyuttara karatI dina meM janAne se ko aura jyAdA khatare meM ddaaleNgii| gaddI para baiThane vAlA bAhara Dyor3hI taka pacAsoM cakkara lgaatii| cAlIsa dina gaddI ke uttarAdhikArI kA jIvita rahanA kaise pasanda taka dharanA tathA samajhAnA-bujhAnA calatA rhaa| anta meM karegA ?' bAIjIrAja ne kurAvaDu ke rAvataajunasiMha jI cUMDAvata ko bhImasiMhajI sADhe nau varSa kI Aya meM gaddI para baitthe| bulaayaa| unake samajhAne para sindhI mAne, para isa zarta rAjya kI zAsana Dora cUMDAvatoM ke hAtha meM thii| zatkAke sAtha jaba taka rupayoM kA prabandha ho, hamArI ola meM vatoM aura caMDAvatoM kA Apasa kA dveSa thA hii| zatkAvatoM kisI ko rakhA jaay| 'ola' kA artha hotA thA ki ke netA bhIDara ke rAvata mohakama siMhajI ruSTa hokara bhIDara ziSTa vyakti ko unake supurda kara diyA jaave| rAmapyArI jaathe| rAjya kA kArya arjana siMha caMDAvata kI ne Akara bAIjIrAja se sindhiyoM kI zarta khii| bAIjI salAha se musAhiba loga calA rahe the| rAja jhAlAjI vicAra meM par3a gii| ola meM kisI ko rakhe binA koI cArA nhiiN| parantu kisa vyakti ko rakhA ra bAIjIrAja kI AjJA se rAmapyArI ne jAkara musAjAya ? usa samaya unake pAsa hI unake 6 sAla ke hibA se kahA, 'mahArANA sAhiba kI janmagAMTha AI hai| choTe putra bhImasiMha jI baiThe the| ve ekadama bola uThe- use manAne ke liye khace kA prabandha kro|' parantu musA'mujhe ola meM bheja do|' itanA sunate hI bAijIrAja kA hivoM ne manA kara diyA ki rupaye nahIM haiM aura prabandha nahIM sneha umar3A aura netra duHkha ke A~suoM se gIle ho gye| hA sktaa| musAhibA sA ho sktii| musAhiboM kA aisA uttara sunakara rAmapyArI unhone pyAra se beTe ko chAtI se lagA liyaa| rAmapyArI bolI, 'rupayoM kA prabandha tumheM karanA pdd'egaa| yadi prabandha ne bhImasiMhajI ko godI meM uThAkara sindhiyoM ko sauMpa nahIM kara sakate to musAhibI kyoM karate ho?' isa para diyaa| arjanasiMhajI bhI sAtha ho gye| do varSa taka kisI ne kahA, 'hama to nahIM kara sakate, tU kara le|' sindhiyoM ne bhImasiMhajI tathA arjanasiMhajI ko apanI rAmapyArI bar3I jabAnadarAja thI aura bAIjIrAja usako ola meM rkhaa| mAnatI thii| vaha bolI 'tumhAre bharose musAhibI nahIM par3I hai| yahA~ rAjya meM kAma karane vAloM kI kamI nahIM bhImasiMhajI ke ola meM se lauTane ke thor3e dina bAda hai| tuma caMDAvatoM kI tAkata para bhUla rahe ho| jAkara mahArANA hamIra siMhajI kA kama umra meM dehAnta ho gyaa| kaha denA rAvata ajana siMha jI ko ki varSagAMTha manAI bhImasiMhajI mevAr3a kI gaddI ke uttarAdhikArI the| para jAegI aura rupayoM kA prabandha karanA pdd'egaa| agara bAIjIrAja inheM gaddI para beThAne se inkAra kara gii| unase nahIM hotA hai to kAma choDa deN| bAIjIrAja ne kahA, mujhe rAjya nahIM caahiye| maiM apane beTe kI kuzalatA meM hI khuza haiN| isa rAjya ke liye mere janAnI Dyor3hI para eka ahalakAra somacanda gAndhI pati mAre gye| khilatI javAnI meM merA lar3akA SaDyantroM nAmaka vyakti rahatA thaa| usane samaya ko A~kA aura kA zikAra huA, duSToM ne use jahara diyaa| mujhe rAjya rAmapyArI se kahane lagA, 'arjuna siMhajI ko bAIjIrAja se napharata ho gayI hai| rAjya ke lAlaca meM insAna meM bar3A yogya samajhatI haiN| agara mujhe pradhAnagI sauMpe to maiM insAniyata nahIM rhtii| vahA~ rAta-dina Sar3ayantra, kucakra sArA prabandha kara dikhaauuN|' aura dhokhe-bAjI ke sivAya kucha nhiiN| maiMne rAjya kI bAIjIrAja cir3hI huI to thI hI, rAmapyArI ne unheM E65 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ulTA-sIdhA kahakara rAjI kara liyaa| usI samaya mumakina nahIM thaa| somacanda ke kaI bAra prayAsa karane somacanda gA~dhI ko pradhAna pada de diyA gyaa| somacanda para bhI cuMDAvata rAjI nahIM ho rahe the| salAha ho rahI tatkAla cUMDAvatoM ke virodhiyoM ke pAsa gayA aura turanta thI ki unheM kaise manAyA jaay| rAmapyArI ne kahA, rupayoM kA prabandha kara bAIjIrAja ko rupaye najara kara 'mujhe ijAjata dI jAya / maiM jAkara unheM manAtI huuN| mujhe diye| somacanda ne bar3I nItijJatA se kAma liyaa| vizvAsa hai ki Apake caraNoM meM unheM lAkara rhuuNgii|' rAmacaMDAvatoM ke virodhiyoM ko apanI ora milAkara apanA pyArI apanA risAlA sajAkara cUMDAvatoM ke pATavI salUmbara dala majabUta kara liyaa| koTA ke jAlimasiMhajI jhAlA ke rAvata bhImasiMhajI ke pAsa aaii| yahA~ ko usane apanA madadagAra banA liyaa| mahArANA ko ne apanI kArya-kuzalatA kA pUrA paricaya diyaa| usane lekara somacanda gAndhI bhIMDara gayA aura mohakama siMhajI cUMDAvatoM ko pIr3hiyoM taka kI gaI pUrva sevAoM kA ullekha zatkAvata ko mnaayaa| ve bIsa varSa se nArAja ho rahe kiyaa| usane mevAr3a kI durdazA kA karuNAjanaka vivaraNa the| mahArANA ke apane yahA~ Ane se ve turanta sAtha ho diyaa| phira marahaThoM ko nikAla bAhara karane para gye| udayapura lAkara mohakama siMhajI ko zAsana kI deza kI khuzahAlI kA citra sAmane rkhaa| usane kahA, Dora sauMpa dI gii| aba cUMDAvatoM ke sthAna para zatkAvatoM isa samaya kI sevAe~ cUMDAvatoM kI kIrti ko itihAsa kA hukama calane lgaa| somacanda gAndhI aura rAmapyArI meM amiTa rkheNgii|' phira Apasa kI galataphahamiyoM ko kI salAha se sArA kAma hone lgaa| zatkAvatoM ke hAtha dUra kiyaa| usane bAIjIrAja kI ora se unakI dilameM zAsana zakti dene se caMDAvata nArAja hokara apane-apane jamaI kI Age ke vAde kiye| yena-kena-prakAreNa rAmapyArI ThikAnoM ko cale gye| zatkAvata cUMDAvatoM ko hAni bhImasiMhajI ko apane sAtha udayapura le hI aaii| unake pahu~cAne kI socate aura cUMDAvata zatkAvatoM ko| sAtha hI Amera, hamIragar3ha, bhadesara, kurAvar3a Adi ke somacanda gAndhI ne kAma bar3I khabI se smhaalaa| cUDAvata saradAra bhI apanI jamItoM ko lekara aae| somacanda aura mohakama siMhajI ne milakara socA ki inhoMne udayapura Akara kRSNa vilAsa meM DerA DAla diyaa| mevAr3a ke kaI ilAke marahaThoM ne dabA rakhe haiN| yaha mevAr3a idhara bhIDara ke mohakamasiMhajI zakAvata bhI koTA jAkara ke liye sammAna aura artha donoM hI prakAra se hAnikAraka vahA~ kI pA~ca hajAra senA lekara usI dina A gye| haiN| ina ilAkoM ko hameM vApisa lenA caahiye| inakA DerA campAbAga meM huaa| ___mahArANA aura bAIjIrAja ne bhI ise svIkAra kiyaa| kaI loga aise the jo svArthoM ke kAraNa yaha ekIkaraNa talavAra ke bala ke sivAya koI dUsarA mArga nahIM thaa| ___ hone denA nahIM cAhate the| unhoMne cUMDAvatoM ke Dere para unhoMne marahaThoM ko rAjasthAna se bAhara nikAlane kI jAkara kahA, 'Apa logoM ko phaMsAne kA yaha jAla mAtra yojanA bnaaii| dUsarI riyAsatoM se bhI isa sambandha meM hai| zatkAvata koTA se isIliye jAkara phauja lAe haiM / dhokhA dekara Apa logoM ko mArA jaavegaa| isake sAtha bAtacIta kii| marahaThoM se gaye huye ilAkoM ko chInane ke kaI pramANa bhI diye gye| yaha sunakara caMDAvata Ape se liye koTA aura jodhapura bhI sahamata ho gye| koTA se bAhara ho gaye aura ravAnA hone kA nakkAr3A bajA diyA / phauja lekara Ane ko to jAlimasiMhajI taiyAra the| jodhapura ke pradhAna jJAnamala ne somacanda gAndhI ke nAma jAMgaDa loga joza dilAne ke dohe bolane lage : jodhapura kI AturatA vizeSa patra likhakara prakaTa kii| dhana jAM re cUMDA dhaNI, bhUpata bhujAM mevAr3a / yojanA pUrI taraha se taiyAra thii| eka hI jagaha karatA AMTo jo kare, bar3akA haMdI bAr3a / Akara somacanda gAndhI rUka rahA thaa| cUMDAvata nArAja cUMDAvata udayapura se cala pdd'e| jyoMhI yaha khabara hokara apane ThikAnoM para cale gaye the| jaba taka cUMDAvatoM somacanda gAndhI ko milI, vaha daur3A huA rAmapyArI ko ko sammilita nahIM kiyA jAya taba taka Age kadama bar3hAnA lekara vAIjIrAja ke yahA~ pahu~cA aura arja kI ki kiye 16 ] Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karAye para pAnI phiratA hai| ve svayaM padhAra kara cuMDAvatoM kii| ahilyAbAI ne apanI senA bhejii| sindhiyA kI ko manA laaveN| mA~ beToM ko agara manA kara lAtI hai senA bhI mArga meM isase mila gii| mandasora se zivA to koI naI bAta nhiiN| _nAnA bhI inake sAtha ho gye| bAIjIrAja jhAlIjI usI samaya palANA gA~va phuNcii| har3akyAkhAla para marahaThoM kI sammilita senA ke sAtha cUMDAvatoM se jAkara rAmapyArI ne isa prakAra kahA, 'Apake mukAbalA huaa| barachoM aura talavAroM se bar3I joradAra pIche-pIche Apa logoM kI mA~ AI haiN| kabhI mA~ nArAja lar3AI huI / mevAr3I senA ke kaI vIra mAre gaye / delavAr3A hotI hai to beTA mAphI mAMga letA hai| kabhI beTA nArAjI ke rAjaraNA kalyANasiMhajI jhAlA bar3I vIratA se ldd'e| hotA hai to mA~ manA letI hai| aba ApakI mA~ AI unakA sArA zarIra ghAvoM se bhara gyaa| usa samaya kI hai| Apa loga unake pAsa cale aura mA~-beTe milakara ghara unakI vIratA ke kaI dohe prasiddha haiN| unameM se eka dohA kI bAta kareM / ' rAmapyArI se aisA sunakara cUMDAvata saradAra isa prakAra hai: bAIjIrAja ke pAsa usI samaya cale aaye| rAmapyArI ne kahA, 'Apa loga dUsaroM kI bAtoM meM kallA hamallA thAM kiyA, poha ugante sUra / kyoM Ate haiM ? yaha gaMgAjalI lekara eka dUsare ke mana kA caDhata haDakyA khAla pe, narAM caDhAyo nUra // bahama nikAla leN|' isake bAda bAIjIrAja ne gaMgAjalI likhane yogya vizeSa bAta yaha hai ki asala meM pratibhA aura zrInAthajI kI tasvIra sira para rakhakara saugandha khAI aura yogyatA para kisI jAti yA varga vizeSa kA ThekA ki unake sAtha kisI prakAra dhokhA nahIM hogaa| isI nahIM hotA hai| rAmapyArI eka sAdhAraNa dAsI hI thI prakAra caMDAvata saradAroM ne bhI gaMgAjalI uThAkara svAmI- parantu usa samaya usane mevADa kI bigaDatI huI sthiti ko bhakta bane rahane kI zapatha khaaii|| bar3I buddhimattA evaM caturAI se smbhaalaa| mevAr3a ke zIghra hI mevAr3I sainikoM ne jAvara aura nIMbAher3A ke itihAsa ke anya mahatvapUrNa nAmoM ke sAtha-sAtha rAmapyArI ilAkoM se marahaThoM ko nikAla kara AkramaNa kI taiyArI aura usake risAle kA nAma bhI amara rhegaa| [ 67