Book Title: Rajgruhi ki Meri Yatra aur Anubhav
Author(s): Darbarilal Kothiya
Publisher: Z_Darbarilal_Kothiya_Abhinandan_Granth_012020.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/211814/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjagRhakI merI yAtrA aura anubhava itihAsameM rAjagRhakA sthAna zraddheya paM0 jugalakizora mukhtArakA arasese yaha vicAra cala rahA thA ki rAjagRha calA jAya ora vahA~ kucha dina ThaharA jAya tathA vahAMkI sthiti, sthAnoM, bhagnAvazeSoM aura itihAsa tathA purAtattva sambandhI tathyoMkA avalokana kiyA jAya / rAjagRhakA itihAsa meM mahattvapUrNa sthAna hai| samrAT vimbasArake, jo jainaparamparAke digambara aura zvetAmbara tathA bauddha sAhitya meM rAjA zreNikake nAmase anazrata haiM aura magadhasAmrAjyake adhIzvara evaM bhagavAn mahAvIra kI dharma-sabhAke pradhAna zrotA mAne gaye haiM, magadhasAmrAjyakI rAjadhAnI isI rAjagahameM thI / yahA~ unakA kilA aba bhI parAtattva vibhAgake saMrakSaNameM hai aura jisakI khadAyI hone vAlI hai| eka purAnA kilA aura hai jo kRSNake samakAlIna jarAsandhakA kahA jAtA hai| vaibhAra parvatake nIce udhara talahaTImeM parvatakI zilA kATa kara eka AsthAna banA hai aura usake Age eka laMbA caur3A maidAna hai| ye donoM sthAna rAjA zreNikake khajAne aura baiThakake nAmase prasiddha hai| tIsare-cauthe pahAr3ake madhyavartI maidAnameM eka bahuta vizAla prAcIna kuA~ bhUgarbhase nikAlA gayA hai aura jise miTTIse pUra bhI diyA gayA hai / isake Upara TIna kI chatarI lagA dI gaI hai / yaha bhI purAtattva-vibhAgake saMrakSaNameM hai| isake AsapAsa kaI purAne kue~ aura vedikAe~ bhI khudAImeM nikalI haiM / kiMvadantI hai ki rAnI celanA pratidina naye vastrAlaMkAroMko pahinakara purAne vastrAlaMkAroMko isa kueM meM DAlA karatI thiiN| dUsare aura tIsare pahAr3ake madhyameM gRddhakUTa parvata hai, jo dvitIya pahADakA hI aMza hai aura jahA~ mahAtmA buddhakI baiThakeM banI huI hai aura jo bauddhoMkA tIrthasthAna mAnA jAtA hai| ise bhI hama logoMne gaurase dekhA / purAne mandiroMke avazeSa bhI par3e hue haiM / vipulAcala kucha caur3A hai aura vaibhAragiri caur3A to kama hai para lambA adhika hai| sabase purAnI eka caubIsI bhI isI pahAr3a para banI huI hai jo prAyaH khaMDaharake rUpameM sthita hai aura purAtattva vibhAgake saMrakSaNameM hai| anya pahAr3oMke prAcIna mandira aura khaMDahara bhI usIke adhikAra meM kahe jAte haiN| isI vaibhAragirike uttarameM saptaparNI do guphAe~ haiM jinameM RSi loga rahate talAye jAte haiM / gaphAe~ lambI dara taka calI gaI hai| vAstavameM ye gaphAe~ santoMke rahane ke yogya haiN| jJAna aura dhyAnakI sAdhanA inameM kI jA sakatI hai| parantu Ajakala inameM camagIdar3oMkA vAsa hai aura usake kAraNa itanI badabU hai ki khar3A nahIM huA jaataa| bhagavAna mahAvIrakA saikar3oM vAra yahA~ rAjagahameM samavasaraNa AyA hai aura vipulagiri tathA vaibhAragiri para ThaharA hai| aura vahIMse dharmopadezakI gaGgA bahAI hai| mahAtmA buddha bhI apane saMgha sahita yahA~ rAjagRhameM aneka vAra Aye haiM aura unake upadeza hue haiM / rAjA zreNikake alAvA kaI bauddha aura hindU samrAToMkI bhI rAjagRhameM rAjadhAnI rahI hai| isa taraha rAjagaha jaina, bauddha aura hindU tInoM saMskRtiyoMke saGgama evaM samanvayakA pavitra aura prAcIna aitihAsika tIrtha sthAna hai, jo apane aMcalameM atItake vipula vaibhava aura gauravako chipAye hue hai aura vartamAnameM usakI mahattAko prakaTa kara rahA hai| -483 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yahA~ke kuNDa aura unakA mahattva yahA~ke lagabhaga 26 kuMDoMne rAjagRhakI mahattAko aura bar3hA diyA hai / dUra-dUrase yAtrI aura carma rogAdike rogI inameM snAna karaneke liye rojAnA hajAroMkI tAdAda meM Ate rahate haiN| saryakuNDa, brahmakuNDa aura saptadhArAoMkA jala hamezA garma rahatA hai aura bAraha mahInA cAlU rahate haiM / inameM snAna karanese vastutaH thakAna, zArIrika klAnti aura carmaroga dUra hote hae dekhe gaye haiN| lakavAse grasta eka rogIkA lakavA do tIna mahInA inameM snAna karane se dUra ho gyaa| kalakattAke seTha premasukha jI ko eka aGgameM lakavA ho gyaa| ve bhI vahA~ Thahare haiM aura unameM snAna karate haiM / pUchanese mAlUla huA ki unheM kucha ArAma hai / hama logoMne bhI kaI dina snAna kiyA aura pratyakSa phala yaha milA ki thakAna nahIM rahatI thI-zarIrameM pharatI AjAtI thii| rAjagRhake upAdhyAya-paNDe kuNDoMpara jaba hamane vahA~ke saikar3oM upAdhyAyoM aura paNDoMkA paricaya prApta kiyA to hameM brAhmaNakUlotpanna indrabhUti aura unake vidvAn pA~casau ziSyoMkI smati ho AI aura prAcIna jaina sAhityameM ullikhita usa ghaTanAmeM vizvAsako dRr3hatA prApta huI, jisameM batalAyA hai ki vaidika mahAvidvAn gautama indrabhUti apane pA~casau ziSyoMke sAtha bhagavAna mahAvIrake upadezase prabhAvita hokara jainadharma meM dIkSita ho gayA thA aura unakA pradhAna gaNadhara huA thaa| Aja bhI vahA~ saikar3oM brAhmaNa 'upAdhyAya' nAmase vyavahRta hote haiM / parantu Aja ve nAmamAtrake upAdhyAya haiM aura yaha dekha kara to bar3A duHkha huA ki unhoMne kuNDoMpara yA anyatra yAtriyoMse do-do, cAra-cAra paise mA~ganA hI apanI vRtti-AjIvikA banA rakhI hai| isase unakA bahuta hI naitika patana jAna pdd'aa| yahA~ke upAdhyAyoMko cAhie ki ve apane pUrvajoMkI kRtiyoM aura kIttiko dhyAnameM lAyeM aura apaneko naitika patanase bcaayeN| zvetAmbara jainadharmazAlA aura mandira yahA~ zvetAmbaroMkI orase eka vizAla dharmazAlA banI huI hai, jisameM digambara dharmazAlAkI apekSA yAtriyoMko adhika ArAma hai| svacchatA aura saphAI prAyaH acchI hai / pAkhAnoMkI vyavasthA acchI hai-yaMtradvArA mala-matrako bahA diyA jAtA hai. isase badaba yA gandagI nahIM hotii| yAtriyoMke liye bhojanake vAste kaccI aura pakkI rasoIkA eka DhAbA khola rakhA hai. jisameM pA~ca vakta takakA bhojana phrI hai aura zeSa samayake liye yAtrI ATha Ane prati belA zulka dekara bhojana kara sakatA hai aura ATe, dAla, lakar3IkI citAse mukta rahakara apanA dharmasAdhana kara sakatA hai| bhojana tAjA aura svaccha milatA hai| mainejara bA0 kanhaiyAlAlajI milanasAra sajjana vyakti haiN| inhIMne hameM dharmazAlA AdikI saba vyavasthAse paricaya kraayaa| zvetAmbaroMke adhikArameM jo mandira hai vaha pahale digambara aura zvetAmbara donoMkA thaa| aba vaha pArasparika samajhauteke dvArA unake adhikAra meM calA gayA hai / cAra jagaha darzana haiM / dekhane yogya hai / bA0 choTelAlajIke sAtha 13 dina kaI bAtoMpara vicAra-vimarza karaneke liye bA0 choTelAlajI kalakattA tA0 5 mArcako rAjagRha A gaye the aura ve tA0 18 taka sAtha rahe / Apa kAphI samayase asvastha cale A rahe haiM-ilAja bhI kAphI karA cake haiM, lekina koI sthAyI ArAma nahIM huaa| yadyapi merI Apase do-tIna vAra pahale bheMTa ho cukI thii| parantu na to una bheMToMse ApakA paricaya mila pAyA thA aura na anya prakArase milA thA / parantu abakI bAra unake nikaTa samparkameM raha kara unake vyaktitva, karmaNyatA, prabhAva aura vicArakatAkA Azcaryajanaka paricaya - 484 - Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ milA / bAbU sAhabako maiM eka saphala vyApArI aura raIsake atirikta kucha nahIM jAnatA thA, para maiMne unheM vyaktitvazAlI, cintAzIla aura karmaNya pahale pAyA-pIche vyApArI aura riis| Apa apanI tArIphase bahatta dUra rahate haiM aura cupacApa kAma karanA prasanda karate haiN| Apa jisa uttaradAyitvako lete haiM use pUrNatayA nibhAte haiM / Apako isase bar3I ghaNA hai jo apane uttaradAyitvako pUrA nahIM karate / Apake hRdayameM jaina saMskRtike pracArakI bar3I tIvra lagana hai| Apa Adhunika DhaMgase usakA adhikAdhika pracAra karane ke lie utsuka haiN| jina bar3e-bar3e vyaktiyoMse, vidvAnoMse aura zAsakoMse acche-acchoMkI mitratA nahIM ho pAtI una sabake sAtha Apako mitratA-dostAnA aura paricaya jAna kara maiM bahuta AzcaryAnvita huaa| seTha padmarAjajI rAnIvAle aura arjunalAlajI seThIke sambandhakI kaI aisI bAteM Apane batalAIM, jo jaina itihAsakI dRSTi se saMkalanIya haiM / Apake ekahare durbala zarIrako dekha kara sahasA ApakA vyaktitva aura cintAzIlatA mAlUma nahIM hotI, jyoM-jyoM Apake samparka meM AyA jAye tyoM-tyoM ve mAlUma hote jAte haiN| vastutaH samAjako unakA kama paricaya milA hai| yadi ve sacamucameM prakaTa rUpameM samAjake sAmane Ate aura apane nAmako aprakaTa na rakhate to ve sabase adhika prasiddha aura yazasvI banate / apanI bhAvanA yahI hai ki ve zIghra svastha hoM aura unakA saMkalpita vIrazAsanasaMghakA kArya yathAzIdhra prArambha ho / rAjagRhake kucha zeSa sthAna barmI bauddhoMkA bhI yahA~ eka vizAla mandira banA haA haiM / Aja kala eka varmI puGgI mahArAja usameM maujUda haiM aura unhIMkI dekharekha meM yaha mandira hai / jApAniyoMkI orase bhI bauddhoMkA eka mandira bana rahA thA, kintu jApAnase lar3AI chir3a jAneke kAraNa use roka diyA gayA thA aura aba taka rukA par3A hai| musalamAnoMne bhI rAjagRhameM apanA tIrtha banA rakhA hai / vipulAcalase nikale hue do kuNDoMpara unakA adhikAra hai / eka masjida bhI banI huI hai / muslima yAtriyoMke Thaharane ke liye bhI vahIM sthAna banA huA hai aura kaI muslima vAsiMdAke rUpameM yahA~ rahate hue dekhe jAte haiN| kucha muslima dukAnadAra bhI yahA~ rahA karate haiN| sikkhoMke bhI mandira aura pustakAlaya Adi yahA~ hai / kuMDoMke pAsa unakA eka vistRta cabUtarA bhI hai / brahmakuMDake pAsa eka kuMDa aisA batalAyA gayA jo hara tIsare varSa par3ane vAle lauMDake mahInemeM hI cAlU rahatA hai aura phira banda ho jAtA hai / parantu usakA sambandha manuSya kRta kalAse jAna par3atA hai| rAjagRhakI jamIMdArI prAyaH muslima navAbake pAsa hai, jisameMse rupayAmeM prAyaH cAra AnA (eka cauthAI) jamIdArI seTha sAhU zAntiprasAdajI DAlamiyAnagarane navAbase kharIda lI hai| yaha jAnakara khuzI huI ki jamIdArIke isa hisseko Apane digambara jaina siddha kSetra rAjagRhake liye hI kharIdA hai| unake hissekI jamInameM sarvatra S. P. Jain ke nAmase cinha lage hue haiM, jisase Apako jamInakA pArthakya mAlUma ho jAtA hai| aura bhI kucha logoMne navAbase choTe kharIda lie haiN| rAjagRhameM khAdya sAmagrI teja to milatI hai| kintu beImAnI bahuta calatI hai| gehuMoMko alagase kharIda kara pisAnepara bhI usameM caukara bahuta milA huA rahatA thaa| ATA hameM to kabhI acchA milakara nahIM diyaa| bA0 choTelAlajIne to use chor3a hI diyA thaa| kSetrake munIma aura AdamiyoMse hameM yadyapi acchI madada milI, lekina dUsare yAtriyoMke liye unakA hameM pramAda jAna par3A hai| yadi ve jisa kAryake liye niyukta haiM use AtmIyatAke sAtha kareM to yAtriyoMko unase pUrI sadada aura sahAnubhUti mila sakatI hai| AzA hai ve apane kartavyako samajha niSpramAda hokara apane uttaradAyitvako pUrA kareMge / ArA aura banArasa rAjagRhameM 20 dina raha kara tA0 18 mArcako vahA~ se ArA aaye| vahA~ jaina siddhAntabhavanake adhyakSa paM0 nemicandrajI jyotiSAcAryake mehamAna rahe / sTezanapara Apane priya paM0 gulAbacandrajI jaina, mainejara -485 - Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina bAlA vizrAmako hameM leneke liye bheja diyA thaa| ArAmeM sva0 vA0 devakumArajI raIsa dvArA sthApita jainasiddhAnta-bhavana aura zrImatI viduSI paNDitA candAbAIjI dvArA saMsthApita jaina bAlA vizrAma tathA vahA~ pratiSThita zrI 1008 bAhubalisvAmIkI vizAla khaDgAsana mUrti vastutaH jaina bhAratakI Adarza vastue~ haiN| ArA AnevAloMko jainamandiroMke alAvA inheM avazya ho dekhanA caahiye| bhavana aura vizrAma donoM hI samAjakI acchI vibhUti haiM / yahA~ sva0 zrIhariprasAdajI jaina raIsakI aura se kAleja, lAyabrarI Adi kaI saMsthAe~ cala rahI haiM / ArAse calakara banArasa Aye aura apane ciraparicita syAdvAdamahAgidyAlayameM Thahare / saMyogase vidyAlayake suyogya maMtrI saujanyamati bA0 sumatilAlajIse bheMTa ho gii| Apake mantritvakAlameM vidyAlayane bahata unnati kI hai| kaI varSase Apa gavarnameMTa savisase riTAyarDa haiM aura samAjasevA evaM dharmopAsanAmeM hI apanA samaya vyatIta karate haiM / ApakA dhArmika prema prazaMsanIya haiM / yahA~ apane gurujanoM aura mitroMke samparkameM do dina rahakara bar3e AnandakA abhUbhava kiyaa| syAdvAdamahAvidyAlayake atirikta yahA~kI vidvatpariSad, jayadhavalA kAryAlaya aura bhAratIya jJAnapITha prati jJAnagoSThiyA~ jainasamAja aura sAhityake lie kriyAzIlatAkA sandeza detI haiN| inake dvArA jo kArya ho rahA hai vaha vastutaH samAjake liye zubha cihna hai / maiM to samajhatA hU~ ki samAja meM jo kucha harA-bharA dikha rahA hai vaha makhyatayA syAdvAdamahAvidyAlayakI hI dena hai aura jo usameM kriyAzIlatA dikha rahI hai vaha ukta saMsthAoMke saMcAlakoMkI cIja hai / AzA hai ina saMsthAoMse samAja aura sAhityake lie uttarottara acchI gati milatI rhegii| ___ isa prakAra rAjagRhakI yAtrAke sAtha ArA aura banArasakI bhI yAtrA ho gaI aura tA0 24 mArcako subaha sAr3he dasa baje yahA~ yarasAvA hamaloga sAnanda sakuzala vApisa A gaye / -486 -