Book Title: Prakrit Bhasha ke Prachar Prasar me Acharya Ka Yogadan
Author(s): Badrinarayan Shukla
Publisher: Z_Anandrushi_Abhinandan_Granth_012013.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/211409/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IRAL zrI badarInArAyaNa zukla, nyAyatIrtha (prAkRta bhASA pracAra samiti evaM dhArmika parIkSA borDa pAtharDI ke kAryavAhaka) n prAkRta bhASA ke pracAra-prasAra meM AcArya zrI kA yogadAna tejasvI RSiratna guruvarya zrI ratnaRSijI ma. se kizorAvasthA meM hI cAritrarata ko svIkAra kara ratnacaryA kI samArAdhanA meM sama-samAna upalabdhiyA~ prAptakara AcArya zrI AnandaRSi jI ma0 zramaNa saMdha ke camakate sitAre haiM / inakA zikSaNa bhArata ke suprasiddha vidyApIThoM ke mAne hae vidvAnoM dvArA bhArata kI Arya prAcIna bhASAoM-prAkRta aura saMskRta kA ucca zreNI kA sampanna huaa| naisargika pratibhA ke kAraNa prAntIya bhASAoM kA sahaja abhyAsa hotA gyaa| jisase bhASAoM ke marma ko bhalIbhAMti samajhane lage / Apa zrI kA dhyAna isa viSamatA kI ora AkRSTa huA ki deza kI do pradhAna saMskRtiyoM-zramaNa aura bAhmaNa-kA suvizAla sAhitya vidyamAna hote hue bhI Aja saMskRta bhASA kA itanA pracAra aura samAdara kintu prAkRta kI itanI upekSA kyoM ? zramaNa bhagavAna mahAvIra aura mahAtmA buddha jaisI bhAratIya viralatama vibhUtiyoM ne janakalyANa ke sarvAgINa vikAsa ke lie usa kAla kI lokabhASAoM-arddhamAgadhI aura pAlI prAkRta meM jo upadeza diye, unako jana-jana taka pahu~cAne kI dRSTi se una bhASAoM kA adhyayana-adhyApana atyaMta Avazyaka thA / vizeSata: isa bhautika aura hiMsApradhAna yuga meM ArSa (RSipraNIta) AdhyAtmika jJAna kA darzana karAnA jana-kalyANa kA sAdhana ho sakatA hai / AcArya zrI ne zikSA zAstriyoM se parAmarza kara eka parIkSA borDa ke sthApana kI AvazyakatA kA anubhava kiyA, kyoM ki borDa ke pAThyakrama ko mAdhyama banAkara aneka aprakAzita prAktana granthoM tathA navanirmita pustakoM kA prakAzana aura pUrva prakAzita granthoM kA pracAra kArya acchI taraha kiyA jA sa isa kalpanA ne IsvI san 1936 meM vidyArasika samAja-hitaiSiyoM ke sahayoga se mUrta rUpa dhAraNa kara liyA aura 'zrI tiloka ratna sthAnakavAsI jaina dhArmika parIkSA borDa' nAma se saMsthA kI sthApanA kI gii| isa parIkSA-borDa ke pAThyakrama meM prAkRta bhASA ke vyAkaraNa, kAvya, nibandha, prabandha aura Agama ke aneka grantha nirdhArita kiye gye| lagabhaga 30 varSa meM pAThyakramoM ke parivartana-parivarddhana meM prAkRta granthoM kA kucha SANELD marwAdvIMAMANAKARMAdanindraKAIRAAMANAMAAJAJARAddrAALAMIDUABADASANAus animaduaa TION AgArapravara abhinApAryapravara Abhanaya zrIAnandakanthazrAAnandagrantha WAVVNIM mananewmaramanandwa Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ApAprava manApaORD . zrIAnanda anya dhAAnandarA CORE 102 prAkRta bhASA aura sAhitya adhika samAveza to avazya huA kintu prAkRta bhASA ke avAntara bhedoM ke viziSTa granthoM kA pratinidhitva paryApta mAtrA meM nahIM ho pAtA thaa| isa viSaya meM viziSTa vidvAnoM kI eka pariSada kA Ayojana karake prAkRtabhASA kI svatantra parIkSA niyata karane kA nirNaya kiyA gyaa| tadanusAra san 1966 meM 'prAkRta bhASA pracAra samiti' ke nAma se eka saMsthA kI sthApanA kI gaI / saMsthA kI upayogitA para dhyAna dekara samAja ke aneka agragaNya mahAnubhAvoM ne apanA bahumUlya sahayoga dekara svalpa kAla meM hI isakI Arthika sthiti sudRr3ha kara dii| vidvatapariSada kI salAha se isa saMsthA ke uddezya ko saphala banAne ke lie tIna yojanAoM ko kriyAnvita karane kA nizcaya kiyA gayA 1. prakAzana yojanA 2. prazikSaNa yojanA 3. parIkSaNa yojanA / prathama yojanA ke antargata adyAvadhi ina granthoM kA prakAzana kiyA gayA hai-1 subodha prAkRta vyAkaraNa bhAga 1 / 2--subodha prAkRta vyAkaraNa bhAga 2 / 3-subodha prAkRta vyAkaraNa bhAga 3 / 4prAkRta vyAkaraNam AcArya hemacandra chAtra saMskaraNa / 5-pAiyarayaNAvalI bhAga 1 / 6-pAiyarayaNAvalI bhAga 2 / 7--paaiykusumaavlii| 8-pAlI kusumaavlii| 8-kummAputtacariyaM / 10-bmhdtto| 11-kvyprimlo| prazikSaNa yojanA ke dvArA vividha vidyAlayoM aura mahAvidyAlayoM meM arddhamAgadhI, prAkRta tathA anya prAkRta bhASA kA zikSaNa dene vAle zikSakoM ko mAnadhana dekara unheM protsAhita kiyA jA rahA hai, yaha adhyApaka saMkhyA 27 taka pahu~ca gaI hai| viziSTa prAkRta vidvAnoM kA satkAra aura zodha-kArya karane kI vyavasthA hai| yogya sthAnoM meM seminAra (zivira) kA Ayojana karake prAkRta bhASA para viziSTa vidvAnoM ke vyAkhyAna aura zikSaNa zailI kA pracAra kiyA jAtA hai| parIkSaNa yojanA meM prAkRta bhASA kI parIkSAoM kA Ayojana hai-1-prAkRta prathamA, 2-prAkRta dvitIyA, 3-prAkRta prAjJa, 4-prAkRta pravINa, 5-prAkRta prabhAkara / isa prakAra saMprati 5 parIkSAoM kI vyavasthA kI gaI hai| ina parIkSAoM meM aneka kendroM se parIkSArthI sammilita ho rahe haiN| inameM se saphala parIkSArthiyoM ke lie pramANapatra ke sAtha puraskAra-pAritoSika pradAna karane kI vyavasthA hai| vizeSatA yaha ki AcArya zrI ke sAnnidhya meM raha kara kaI saMskRta ke paMDita prAkRta bhASA kA adhyayana karate rahate haiN| Apa zrI kI adhyApana-kalA bahuta hI sarAhanIya hai|