Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAcIna jainAgamoM meM cArvAka darzana kA prastutIkaraNa evaM samIkSA cArvAka yA lokAyata darzana kA bhAratIya dArzanika cintana meM bhautikavAdI darzana ke rUpa meM viziSTa sthAna hai| bhAratIya cintana meM bhautikavAdI jIvana-dRSTi kI upasthiti ke sAhityika pramANa ati prAcIna kAla se hI upalabdha hone lagate haiN| bhArata kI pratyeka dhArmika evaM dArzanika cintanadhArA ne usakI samAlocanA bhI kI hai| jaina dharma evaM darzana ke granthoM meM bhI isa bhautikavAdI jIvana-dRSTi kA pratipAdana evaM usakI samIkSA ati prAcIna kAla se hI milane lagatI hai| jaina dhArmika evaM dArzanika sAhitya meM mahAvIra ke yuga se lekara Aja taka lagabhaga 2500 varSa kI sudIrgha kAlAvadhi meM isa vicAradhArA kI prastuti evaM samAlocanA hotI rahI hai| isa samagra vistRta carcA ko prastuta nibandha meM sameTa pAnA sambhava nahIM hai, ata: hama prAcIna prAkRta Agama sAhitya taka hI apanI isa carcA ko sImiti rkheNge| prAcIna prAkRta jaina Agama sAhitya meM RSibhASita eka aisA grantha hai, jo cArvAka darzana ko bhautikavAdI aura svArthaparaka anaitika jIvana dRSTi kA samarthaka na mAnakara use eka mUlyaparaka sadAcArI jIvana-dRSTi kA sampoSaka aura bhAratIya zramaNa saMskRti kA aMga mAnatA hai| prAcInatama prAkRta Agama sAhitya meM mukhyatayA AcArAMga, sUtrakRtAMga, uttarAdhyayana aura RSibhASita ko samAhita kiyA jA sakatA hai| ye sabhI grantha I.pU. pA~cavIM zatI se lekara I.pU. tIsarI ke bIca nirmita hue haiM, aisA mAnA jAtA hai| isake atirikti upAMga sAhitya ke eka grantha rAjapraznIya ko bhI hamane isa carcA meM samAhita kiyA hai| isakA kAraNa yaha hai ki rAjapraznIya kA vaha bhAga jo cArvAka darzana kA prastutIkaraNa aura samIkSA karatA hai, eka to cArvAka darzana ke pUrvapakSa kI sthApanA evaM usakI samIkSA donoM hI dRSTi se ati samRddha hai, dUsare ati prAcIna bhI mAnA jAtA hai, kyoMki ThIka yahI carcA hameM bauddha tripiTaka sAhitya meM bhagavAna buddha aura rAjA payAsI ke madhya hone kA ullekha milatA hai| jaina paramparA meM isa carcA ko pApitya paramparA ke bhagavAna mahAvIra ke samakAlIna AcArya kezIkumAra zramaNa aura rAjA payAsI ke madhya tathA bauddha tripiTaka meM
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAcIna jainAgamoM meM cArvAka darzana kA prastutIkaraNa evaM samIkSA : 125 bhagavAna buddha aura rAjA payAsI ke bIca sampanna huA batAyA gayA haiN| yadyapi kucha jaina AcAryoM ne payesI kA saMskRta rUpa pradezI mAna liyA hai kintu devavAcaka, siddhasenagaNi, malayagiri aura municandrasUri' ne payAsI kA saMskRta rUpa prasenajita hI mAnA hai, jo aitihAsika dRSTi se adhika prAmANika lagatA hai| prasenajita ko zvetAmbikA (seryaviyA) nagarI kA rAjA batAyA gayA hai jo itihAsasiddha hai| unakA sArathI citta kezIkumAra ko zrAvastI se yahAM kevala isIliye lekara AyA thA ki rAjA kI bhautikavAdI jIvana dRSTi ko parivartita kiyA jA ske| kathAvastu kI prAcInatA, prAmANikatA tathA tArkikatA kI dRSTi se hI ise bhI prastuta vivecana meM samAhita kiyA gayA hai| prastuta vivecanA meM mukhyarUpa se cArvAka darzana ke tajjIvataccharIravAda evaM usakI paraloka tathA puNya-pApa kI avadhAraNAoM kI pUrva pakSa ke rUpa meM prastutIkaraNa ke sAtha-sAtha samIkSAeM bhI prastuta kI gaI haiN| inameM bhI RSibhASita (I.pU. cauthI zatI) meM cArvAkoM kI jIvana-dRSTi kA jo prastutIkaraNa hai, vaha uparyukta vivaraNa se kucha viziSTa prakAra kA hai| usameM daNDokkala, rajjUkkala, stenokkala, desokkala, sabbokkala ke nAma se inake jina paoNca prakAroM kA ullekha hai, vaha bhI anyatra kisI bhI bhAratIya dArzanika sAhitya meM upalabdha nahIM haiN| isI prakAra sUtrakRtAMga ke dvitIya zrutaskandha evaM rAjapraznIya meM cArvAka darzana kI sthApanA aura khaNDana, donoM ke lie jo tarka prastuta kiye gaye haiM ve bhI mahattvapUrNa kahe jA sakate haiN| prAkRta Agamika-vyAkhyA sAhitya meM mukhyata: vizeSAvazyakabhASya (chaThI zatI) ke gaNadharavAda meM cArvAka darzana kI vibhinna mAnyatAoM kI samIkSA-mahAvIra aura gautama Adi 11 gaNadharoM ke madhya hue vAda-vivAda ke rUpa meM prastuta kI gaI hai, vaha bhI dArzanika dRSTi se ati mahattvapUrNa kahI jA sakatI hai| anya Agamika saMskRta TIkAoM (10vIM-11vIM zatI) meM bhI cArvAka darzana kI jaina dArzanikoM dvArA kI gaI samIkSAoM meM dArzanika dRSTi se mahattvapUrNa sAmagrI upalabdha hai| cUrNi, vRtti, TIkA Adi ke atirikta jaina dArzanika granthoM meM bhI bhautikavAdI jIvana dRSTi kI samIkSAeM upalabdha haiN| kintu ina sabako to kisI eka svatantra grantha meM hI sameTA jA sakatA hai| ataH isa nibandha kI sImA maryAdAoM kA dhyAna rakhate hue hama apanI vivecanA ko pUrva nirdezita prAcIna stara ke prAkRta AgamoM taka hI sImita rkheNge| AcArAMga meM lokasaMjJA ke rUpa meM lokAyata darzana kA nirdeza ___ jaina AgamoM meM AcArAMga kA prathama zrutaskandha atiprAcIna mAnA jAtA hai| vidvAnoM kI aisI mAnyatA hai ki isa grantha meM svayaM mahAvIra ke vacanoM kA saMkalana
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 huA hai| isakA racanAkAla cauthI-pA~cavIM zatAbdI I.pU. mAnA jAtA hai| AcArAMga meM spaSTa rUpa se lokAyata darzana kA ullekha to nahIM hai, kintu isa grantha ke prArambha meM hI lokAyata darzana kI punarjanma kA niSedha karane vAlI avadhAraNA kI samIkSA kI gaI hai| sUtra ke prArambha meM kahA gayA hai ki kucha logoM ko yaha jJAta nahIM hotA ki merI AtmA aupapAtika (punarjanma karane vAlI) hai, maiM kahA~ se AyA hU~ aura yahA~ se apanA jIvana samApta karake kahA~ janma grahaNa karUMgA? sUtrakAra kahatA hai ki vyakti ko yaha jAnanA cAhie ki merI AtmA aupapAtika (punarjanma grahaNa karane vAlI) hai, jo ina dizAoM aura vidizAoM meM saMcaraNa karatI hai aura maiM bhI aisA hI hU~, vastuta: jo yaha jAnatA hai - vahI AtmavAdI, lokavAdI, karmavAdI aura kriyAvAdI haiN| isa prakAra isa grantha ke prArambha meM cArvAka darzana kI mAnyatAoM ke viruddha cAra bAtoM kI sthApanA kI gaI hai - AtmavAda, lokavAda, karmavAda aura kriyaavaad| AtmA kI svatantra aura nitya sattA ko svIkAra karanA AtmavAda hai| saMsAra ko yathArtha mAnakara AtmA ko loka meM janma-maraNa karane vAlA samajhanA lokavAda hai| zubhAzubha karmoM ke zubhAzubha phaloM meM vizvAsa karanA karmavAda hai| AtmA ko zubhAzubha karmoM kA kartA-bhoktA evaM pariNAmI (parivartanazIla) mAnanA kriyAvAda hai| isI prakAra AcArAMga meM lokasaMjJA kA parityAga karake ina siddhAntoM meM vizvAsa karane kA nirdeza diyA gayA hai| jJAtavya hai ki AcArAMga meM lokAyata yA cArvAka darzana kA nirdeza loka saMjJA ke rUpa meM haA haiN| lokasaMjJA se hI lokAyata nAmakaraNa huA hogaa| yadyapi isa grantha meM ina mAnyatAoM kI samAlocanA to kI gaI hai kintu usakI koI tArkika bhUmikA prastuta nahIM kI gaI hai| sUtrakRtAMga meM lokAyata darzana AcArAMga ke pazcAt sUtrakRtAMga kA krama AtA hai| isake prathama zrutaskandha ko bhI vidvAnoM ne atiprAcIna (lagabhaga I.pU. cauthI zatI) mAnA hai| sUtrakRtAMga ke prathama adhyAya meM hameM cArvAka darzana ke paMcamahAbhUtavAda aura tajjIvataccharIvAda ke ullekha prApta hote haiN| isameM paMcamahAbhUtavAda ko prastuta karate hue kahA gayA hai ki pRthvI, apa, tejas, vAyu aura AkAza aise pA~ca mahAbhUta mAne gaye haiN| una pA~ca mahAbhUtoM se hI prANI kI utpatti hotI hai aura deha kA vinAza hone para dehI kA bhI vinAza ho jAtA haiN| sAtha hI yaha bhI batAyA gayA hai ki vyakti cAhe mUrkha ho yA paNDita pratyeka kI apanI AtmA hotI hai jo mRtyu ke bAda nahIM rhtii| prANI aupapAtika arthAt punarjanma grahaNa karane vAle nahIM haiN| zarIra kA nAza hone para dehI arthAt AtmA kA bhI nAza ho jAtA hai| isa loka se pare na to koI loka
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAcIna jainAgamoM meM cArvAka darzana kA prastutIkaraNa evaM samIkSA : 127 meM hai aura na puNya aura pApa hI hai|' isa prakAra sUtrakRtAMga ke prathama zrutaskandha cArvAka darzana kI mAnyatAoM kA ullekha to milatA hai kintu yahA~ bhI unakI koI spaSTa tArkika samAlocanA parilakSita nahIM hotI / yadyapi sUtrakRtAMga ke dvitIya zrutaskandha meM cArvAka darzana kI samIkSA prastuta kI gaI hai, kintu vidvAnoM ne use kiMcit paravartI mAnA hai| ataH usake pUrva hama uttarAdhyayana kA vivaraNa prastuta kreNge| uttarAdhyayana meM lokAyatadarzana 10 uttarAdhyayana meM cArvAka darzana ko jana-zraddhA (jana - saddhi) kahA gayA hai| ' sambhavata: lokasaMjJA aura janazraddhA ye lokAyata darzana ke hI pUrva nAma haiN| uttarAdhyayana meM spaSTa rUpa se kahA gayA hai ki ye sAMsArika viSaya hI hamAre pratyakSa ke viSaya haiN| paraloka ko to hamane dekhA hI nhiiN| vartamAna ke kAma bhoga hastagata haiM jabaki bhaviSya meM milane vAle (svarga-sukha ) anAgata arthAt saMdigdha haiN| kauna jAnatA hai ki paraloka hai bhI yA nahIM ? isalie maiM to janazraddhA ke sAtha hokara rahU~gA / isa prakAra uttarAdhyayana ke paMcama adhyAya meM cArvAkoM kI punarjanma ke niSedha kI avadhAraNA kA ullekha evaM khaNDana kiyA gayA hai| isI prakAra uttarAdhyayana ke caudahaveM adhyAya meM bhI cArvAkoM ke asat se sat kI utpatti kA evaM paMcamahAbhUta se cetanA kI utpatti kA siddhAnta prastuta kiyA gayA hai, jo vastutaH asat se sat kI utpatti kA siddhAnta hai| yadyapi uttarAdhyayana meM asatkAryavAda kA jo udAharaNa prastuta kiyA gayA hai, vaha asatkAryavAda ke pakSa meM na jAkara satkAryavAda ke pakSa meM hI jAtA hai| usameM kahA gayA hai ki jaise araNi meM agni, dUdha meM ghRta aura tila meM tela asat hokara bhI utpanna hotA hai, usI prakAra zarIra meM jIva bhI asat hokara hI utpanna hotA hai aura usa zarIra kA nAza ho jAne para vaha bhI naSTa ho jAtA haiN| " 4 sambhavataH uttarAdhyayana meM cArvAkoM ke asatkAryavAda kI sthApanA ke pakSa meM ye satkAryavAda kI siddhi karane vAle udAharaNa isIliye diye gaye hoMge, tAki inakI samAlocanA saralatA pUrvaka kI jA ske| uttarAdhyayana meM AtmA ko amUrta hone ke kAraNa indriya grAhya nahIM mAnA gayA hai aura amUrta hone se nitya kahA gayA hai| uparokta vivaraNa se cArvAkoM ke sandarbha meM nimna jAnakArI milatI hai| 1. cArvAka darzana ko "lokasaMjJA" aura "janazraddhA" ke nAma se abhihita kiyA jAtA thaa| 12 2. cArvAka darzana AtmA ko svatantra tattva nahIM mAnatA thA apitu paMcamahAbhUtoM se cetanA kI utpatti batAtA thA /
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 3. kAraNatAvAda meM vaha asatkAryavAda arthAt asat se sat kI utpatti ke siddhAnta ko svIkAra karatA thaa| 4. zarIra ke nAza ke sAtha AtmA ke vinAza ko svIkAra karatA thA tathA punarjanma ke siddhAnta ko asvIkAra karatA thaa| punarjanma kI asvIkRti ke sAthasAtha vaha paraloka arthAt svarga-naraka kI sattA ko bhI asvIkAra karatA thaa| 5. vaha puNya pApa arthAt zubhAzubha karmoM ke zubhAzubha phaloM ko bhI asvIkAra karatA thA, ataH karma siddhAnta kA virodhI thaa| 6. usa yuga meM dArzanikoM kA eka varga akriyAvAda kA samarthaka thaa| jainoM ke anusAra akriyAvAdI ve dArzanika the, jo AtmA ko akartA aura kUTasthanitya mAnate the| AtmavAdI hokara bhI zubhAzubha karmoM ke zubhAzubha phala (karmasiddhAnta) ke niSedhaka hone se ye pracchanna cArvAkI hI the| isa prakAra AcArAMga, sUtrakRtAMga aura uttarAdhyayana meM cArvAka darzana ke jo ullekha hameM upalabdha hote haiM, ve mAtra usakI avadhAraNAoM ko saMkSepa meM prastuta karate haiN| unameM isa darzana kI mAnyatAoM se sAdhaka ko vimukha karane ke lie itanA to avazya kahA gayA hai ki yaha vicAradhArA samIcIna nahIM hai, kintu ina granthoM meM cArvAka darzana kI mAnyatAoM kA prastutIkaraNa aura nirasana donoM hI na to tArkika hai aura na vistRta hii| sUtrakRtAMga (dvitIya zrutaskanya) meM cArvAka darzana kA prastutIkaraNa evaM samIkSA cArvAkoM athavA tajjIvataccharIravAdiyoM ke pakSa kA tArkika dRSTi se prastutIkaraNa aura usakI tArkika samIkSA kA prayatna jaina Agama sAhitya meM sarva prathama sUtrakRtAMga ke dvitIya pauNDarika nAmaka adhyayana meM aura unake pazcAta rAjapraznIya sUtra meM upalabdha hotA hai| aba hama sUtrakRtAMga dvitIya zrutaskandha ke AdhAra para tajjIvataccharIravAdiyoM ke pakSa kA prastutIkaraNa kareMge aura usakI samIkSA prastuta kreNge| tajjIvataccharIravAdI yaha pratipAdita karate haiM ki "pAdatala se Upara mastaka ke kezoM ke agra bhAga se nIce taka tathA samasta tvakparyanta jo zarIra hai, vahI jIva hai| isa zarIra ke jIvita rahane taka hI yaha jIva jIvita rahatA hai aura zarIra ke naSTa ho jAne para naSTa ho jAtA hai| isalie zarIra ke astitva paryanta hI jIvana kA astitva hai| isa siddhAnta ko yaktiyukta samajhanA caahie| kyoMki jo loga yuktipUrvaka yaha pratipAdita karate haiM ki zarIra anya hai aura jIva anya hai,
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAcIna jainAgamoM meM cArvAka darzana kA prastutIkaraNa evaM samIkSA : 129 ve jIva aura zarIra ko pRthak-pRthak karake nahIM dikhA skte| ve yaha bhI nahIM batA sakate ki AtmA dIrgha hai yA hrasva hai yA vaha parimaNDalAkAra athavA gola hai| vaha kisa varNa aura kisa gandha se yukta hai athavA vaha bhArI hai, halkA hai, snigdha hai yA rukSa hai, ata: jo loga jIva aura zarIra ko bhinna nahIM mAnate unakA hI mata yaktisaMgata hai|" kyoMki jIva aura zarIra ko nimnokta padArthoM kI taraha pRthakapRthak karake nahIM dikhAyA jA sakatA, yathA .. 1. talavAra aura myAna kI taraha 2. muMja aura iSikA kI taraha 3. mAMsa aura haDDI kI taraha 4. hathelI aura AMvale kI taraha 5. dahI aura makkhana kI taraha 6. tila kI khalI aura tela kI taraha 7. Ikha aura usake chilake kI taraha 8. araNi aura Aga kI taraha isa prakAra jainAgamoM meM prastuta grantha meM hI sarvaprathama dehAtmavAdiyoM ke dRSTikoNa ko tArkika rUpa se prastuta karane kA prayatna kiyA gayA hai| puna: unakI dehAtmavAdI mAnyatA ke AdhAra para unakI nIti sambandhI avadhAraNAoM ko nimna zabdoM meM prastuta kiyA gayA hai - yadi zarIra mAtra hI jIva hai to paraloka nahIM hai| isI prakAra kriyA-akriyA, sukRta-duSkRta, kalyANa-pApa, bhalA-burA, siddhi-asiddhi, svarga-naraka Adi bhI nahIM haiN| ataH prANiyoM ke vadha karane, bhUmi ko khodaneM, vanaspatiyoM ko kATane, agni ko jalAne, bhojana pakAne Adi kriyAoM meM bhI koI pApa nahIM hai| prastuta grantha meM dehAtmavAda kI yuktiyukta samIkSA na karake mAtra yaha kahA gayA hai ki aise loga hamArA hI dharma satya hai, aisA pratipAdana karate haiM aura zramaNa hokara bhI sAMsArika bhoga vilAsoM meM phaMsa jAte haiN| isI adhyAya meM puna: paMcamahAbhUtavAdiyoM tathA paMcamahAbhUta aura AtmA mAnane vAle sAMkhyoM kA bhI ullekha huA hai| prastuta grantha kI sUcanA ke anusAra paMcamahAbhUtavAdI spaSTa rUpa se yaha mAnate the ki isa jagat meM paMcamahAbhUta hI saba kucha hai jinase hamArI kriyA-akriyA, sukRta-duSkRta, kalyANa-pApa, acchA-burA, siddhi-asiddhi, naraka-gati yA naraka ke atirikta anyagati; yahAM taka ki tinake ke hilane jaisI kriyA bhI hotI hai, kyoMki AtmA to akartA hai| usa bhUta samavAya (samUha) ko pRthak-pRthak nAma se jAnanA cAhie jaise ki- pRthvI eka mahAbhUta hai, jala dUsarA mahAbhUta hai, teja tIsarA mahAbhUta hai, vAyu cauthA mahAbhUta hai aura AkAza pA~cavA mahAbhUta hai| ye pA~ca mahAbhUta kisI kartA ke
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 dvArA nirmita nahIM haiM, na hI ye kisI kartA dvArA banAye hue haiM, ye kiye huye bhI nahIM haiM, na hI ye kRtrima haiM aura na ye apanI utpatti ke lie kisI kI apekSA rakhate haiN| ye pA~co mahAbhUta Adi evaM anta rahita haiM tathA avadhya aura Avazyaka kArya karane vAle haiN| inheM kArya meM pravRtta karane vAlA koI dUsarA padArtha nahIM hai, ye svatantra evaM zAzvata nitya haiN| yaha jJAtavya hai ki jainAgamoM meM aisA koI bhI sandarbha upalabdha nahIM hotA jisameM mAtra cAra mahAbhUta (AkAza ko chor3akara) mAnane vAle cArvAkoM kA ullekha huA ho / prastuta grantha meM paMcamahAbhUtavAdiyoM ke uparokta vicAroM ke sAtha-sAtha paMcamahAbhUta aura chaThA AtmA aise chaH tattvoM ko mAnane vAle vicArakoM kA bhI ullekha huA hai| inakI mAnyatA ko prastuta karate hue kahA gayA hai ki sat kA vinAza nahIM hotA aura asat kI utpatti nahIM hotii| itanA hI jIvakAya hai, itanA hI astikAya hai aura itanA hI samagra loka hai| paMcamahAbhUta hI loka kA kAraNa hai| saMsAra meM tRNa-kampana se lekara jo kucha hotA hai vaha saba ina pA~ca mahAbhUtoM se hI hotA hai| AtmA ke asat athavA akartA hone se hiMsA Adi kAryoM meM puruSa doSa kA bhAgI nahIM hotA, kyoMki sabhI kArya bhUtoM ke haiM sambhavataH yaha vicAradhArA sAMkhya darzana kA pUrvavartI rUpa hai| isameM paMcamahAbhUtavAdiyoM kI dRSTi se AtmA ko asat mAnA gayA hai tathA paMcamahAbhUta evaM SaSTha AtmA ko mAnane vAloM kI dRSTi se AtmA ko akartA kahA gayA hai| sUtrakRtAMga inake atirikta Izvara kAraNavAdI aura niyativAdI jIvana dRSTiyoM ko bhI karma siddhAnta kA virodhI hone ke kAraNa mithyAtva kA pratipAdaka hI mAnatA hai| isa prakAra RSibhASita ke dezotkala aura sUtrakRtAMga ke paMcamahAbhUta evaM SaSTha AtmavAdiyoM ke uparokta vivaraNa meM paryApta rUpa se nikaTatA dekhI jA sakatI hai| jainoM kI mAnyatA yaha thI ki ve sabhI vicAraka mithyAdRSTi haiM, jinakI dArzanika mAnyatAoM meM dharmAdharma vyavasthA yA karma siddhAnta kI avadhAraNA spaSTa nahIM hotI hai| hama yahA~ yaha dekhate haiM ki yadyapi sUtrakRtAMga meM zarIra - AtmavAda kI sthApanA karate hue deha aura AtmA bhinna-bhinna haiM, isa mAnyatA kA tArkika rUpa se nirasana kiyA gayA hai, kintu yaha mAnyatA kyoM samucita nahIM hai ? isa sambandha meM spaSTatayA koI bhI tarka nahIM diye gye| sUtrakRtAMga dehAtmavAda ke samarthana meM to tarka detA hai kintu usake nirasana meM koI tarka nahIM detaa| yahA~ hamane AcArAMga, sUtrakRtAMga aura uttarAdhyayana kI apekSA se cArvAka darzana kI carcA kI hai, RSibhASita aura rAjapraznIya kI apekSA se cArvAka darzana kI samIkSA agrima lekhoM meM kreNge|
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAcIna jainAgamoM meM cArvAka darzana kA prastutIkaraNa evaM samIkSA : 131 sandarbha: 1. jaina sAhitya kA bRhad itihAsa bhAga-1, bhUmikA pR. 39 2. rAjapraznIyasUtra (madhukara muni), bhUmikA pR. 18 3. RSibhASita (isibhAsiyAI) adhyAya 20 4. vizeSAvazyakabhASya gAthA 1549 - 2024 AcArAMga (sampA0 madhukara muni) 1/1/2/1-3 "evamegesiM No NAtaM bhavati-atyi me AyA uvavAie... ... se AyAvAdI logAvAdI kammAvAdI kiriyaavaadii|" 6. 'pariNNAya loga saNaM sabaso 'AcArAMga 2/2/6/104. 7. sUtrakRtAMga (madhukara muni) 1/1/1/7-8 8. vahI 11-12 2. jaNeNasaddhi hokkhAmi, uttarAdhyayanasUtra 5/7 10. vahIM 5/5-7 11. jahA ya aggI araNI u santo khIre ghaTAM tella mahAtilesu / emeva jAyA ! sarIraMsi sattA saMmucchaI nAsai nAvaciTTe / . . . . . . uttarAdhyayanasUtra, 14/18 12. no indiyaggejjhaM amuttabhAvA amuttabhAvA vi ya hoI nicco| .... vahI, 14/19 13. sUtrakRtAMga dvitIya zrutaskandha adhyAya 1, sUtra 648-656