Book Title: Paumchariu ka Kriya Kosh
Author(s): Kamalchand Sogani, Shashiprabha Jain
Publisher: Apbhramsa Sahitya Academy
Catalog link: https://jainqq.org/explore/004164/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ अपभ्रंश महाकवि स्वयंभू के पउमचरिउ का क्रिया-कोश निर्देशन डॉ. कमलचन्द सोगाणी संकलन श्रीमती शशि प्रभा जैन गाणु ज्जोबा जोवो जैनविद्या संस्थान श्री महावीरजी प्रकाशक अपभ्रंश साहित्य अकादमी जैनविद्या संस्थान दिगम्बर जैन अतिशय क्षेत्र श्री महावीरजी राजस्थान For Personal & Private Use Only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ अपभ्रंश महाकवि स्वयंभू के पउमचरिउ का क्रिया कोश निर्देशन डॉ. कमलचन्द सोगाणी निदेशक जैनविद्या संस्थान-अपभ्रंश साहित्य अकादमी संकलन श्रीमती शशि प्रभा जैन . सहायक निदेशक अपभ्रंश साहित्य अकादमी माछन्नबीजक जैनविद्या संस्थान श्री महावीरजी प्रकाशक अपभ्रंश साहित्य अकादमी जैनविद्या संस्थान दिगम्बर जैन अतिशय क्षेत्र श्री महावीरजी राजस्थान For Personal & Private Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ • प्रकाशक अपभ्रंश साहित्य अकादमी जैनविद्या संस्थान दिगम्बर जैन अतिशय क्षेत्र श्री महावीरजी श्री महावीरजी - 322220 (राज.) • प्राप्ति-स्थान 1. साहित्य विक्रय केन्द्र, श्री महावीरजी 2. साहित्य विक्रय केन्द्र दिगम्बर जैन नसियाँ भट्टारकजी सवाई रामसिंह रोड जयपुर - 302004 • प्रथम संस्करण 2011 • सर्वाधिकार प्रकाशकाधीन मूल्य 300 रुपये • ISBN No. 978-81-921276-4-4 पृष्ठ संयोजन फ्रेण्ड्स कम्प्यूटर्स जौहरी बाजार, जयपुर - 302003 दूरभाष -0141-2562288 मुद्रक जयपुर प्रिन्टर्स प्रा. लि. एम. आई. रोड जयपुर - 302001 For Personal & Private Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्रकाशकीय संकेत-सूची अकर्मक क्रियाएं सकर्मक क्रियाएं समानार्थक क्रियाएं अनुक्रमणिका For Personal & Private Use Only पृष्ठ संख्या (v) (vii) 1 2888 12 38 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्रकाशकीय अपभ्रंश महाकवि स्वयंभू के 'पउमचरिउ का क्रिया - कोश पाठकों के हाथों में समर्पित करते हुए हमें हर्ष का अनुभव हो रहा है। भारतीय संस्कृति में लोक भाषा का विशेष महत्व है । जीवन के विविध पक्षों एवं सांस्कृतिक मूल्यों की अभिव्यक्ति के लिए प्राचीनकाल से ही लोक-भाषा में साहित्य लिखा जाता रहा है। तीर्थंकर महावीर ने धर्म प्रचार के निमित्त तत्कालीन लोक - भाषा 'प्राकृत' का प्रयोग किया । प्राकृत में भरपूर साहित्य लिखा गया है । प्राकृत जब साहित्यिक भाषा बन गई तब एक नई लोक भाषा का जन्म हुआ। वह भाषा थी 'अपभ्रंश' | अपभ्रंश का अर्थ है जन सामान्य की बोली । सम्पूर्ण उत्तर भारत में लम्बे समय तक अपभ्रंश लोक व्यवहार की भाषा बनी रही। यह भारतीय आर्य परिवार की सुसमृद्ध लोक भाषा रही है। आठवीं शताब्दी में स्वयंभू ने अपभ्रंश में साहित्य रचना कर इसे साहित्य के क्षेत्र में सर्वोच्च स्थान दिलाया । अपभ्रंश साहित्य को समझने के लिए अपभ्रंश भाषा का अध्ययन आवश्यक है। 1 दिगम्बर जैन अतिशय क्षेत्र श्री महावीरजी द्वारा संचालित 'जैनविद्या संस्थान' के अन्तर्गत 'अपभ्रंश साहित्य अकादमी' की स्थापना सन् 1988 में की गई। अपभ्रंश साहित्य अकादमी, जयपुर द्वारा मुख्यतः पत्राचार के माध्यम से अपभ्रंश का अध्यापन किया जाता है । अपभ्रंश भाषा को सीखने-समझने को ध्यान में रखकर 'अपभ्रंश रचना सौरभ', 'अपभ्रंश अभ्यास सौरभ', 'अपभ्रंश काव्य सौरभ', 'प्रौढ़ अपभ्रंश रचना सौरभ', 'अपभ्रंश व्याकरण' आदि पुस्तकों का प्रकाशन किया जा चुका है। इसी क्रम में अपभ्रंश महाकवि स्वयंभू के 'पउमचरिउ का क्रिया - कोश' पुस्तक तैयार की गई है। (v) For Personal & Private Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'पउमचरिउ' अपभ्रंश भाषा में रचित रामकथा है। इसमें स्वयंभू ने लोक प्रचलित शब्दों का प्रयोग बड़े ही सुंदर ढंग से किया है। प्रस्तुत पुस्तक में पउमचरिउ में प्रयुक्त क्रियाओं को एकत्र कर उनके हिन्दी अर्थ दिये गए हैं। प्रत्येक क्रिया के नीचे संदर्भ सहित जितने रूपों में वह क्रिया प्रयुक्त हुई है उसे बताया गया है। स्वयंभू ने सहज एवं सरल क्रियाओं का प्रयोग तो किया ही है साथ ही समानार्थक क्रियाओं का प्रयोग भी किया है। प्रस्तुत पुस्तक में समानार्थक क्रियाओं को भी एकत्र किया गया है। अपभ्रंश महाकवि स्वयंभू के "पउमचरिउ का क्रिया-कोश' पुस्तक अपभ्रंश की क्रियाओं को जानने एवं समझने में सहायक होगी तथा कुछ अंश में अपभ्रंश साहित्य को भी समझने में सहायता मिलेगी। - पुस्तक प्रकाशन में अपभ्रंश साहित्य अकादमी के विद्वानों विशेषतया श्रीमती शशि प्रभा जैन के आभारी हैं जिन्होंने अपभ्रंश महाकवि स्वयंभू के 'पउमचरिउ का क्रिया-कोश' बडे परिश्रम से तैयार किया है। अतः वे हमारी बधाई की पात्र हैं। ... पृष्ठ संयोजन के लिए फ्रेण्ड्स कम्प्यूटर्स एवं मुद्रण के लिए जयपुर प्रिन्टर्स धन्यावादाह हैं। जस्टिस नगेन्द्र कुमार जैन प्रकाशचन्द जैन डॉ.कमलचन्द सोगाणी अध्यक्ष मंत्री संयोजक प्रबन्धकारिणी कमेटी जैनविद्या संस्थान समिति दिगम्बर जैन अतिशय क्षेत्र जयपुर श्री महावीरजी तीर्थकर धर्मनाथ ज्ञान कल्याणक दिवस पौष शुक्ला पूर्णिमा वीर निर्वाण संवत् 2538 9 जनवरी 2012 (vi) For Personal & Private Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ संकेत-सूची व - वर्तमानकाल भवि - भविष्यत्काल विधि - विधि आज्ञा - आज्ञा प्रे - प्रेरणार्थक क्रिया अनि - अनियमित कर्म - कर्मवाच्य 1/1 - उत्तम पुरुष/एकवचन 1/2 – उत्तम पुरुष/बहुवचन 2/1 - मध्यम पुरुष/एकवचन 2/2 – मध्यम पुरुष/बहुवचन 3/1 - अन्य पुरुष/एकवचन 3/2 :- अन्य पुरुष/बहुवचन संधि/कडवक/पंक्ति - अच्छहि (6.12.9) विशेष-चिह्न * संभावित रूप (vii) For Personal & Private Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ अकर्मक क्रियाएं अ बैठना, रहना, होना अच्छ अच्छहि व 2 / 1 (6.12.9), अच्छन्ति व 3 / 2 (16.7.5) अच्छहु* विधि 2/1 (22.10.9) अच्छहुँ व 1/2 (42.3.4) अच्छइ व 3 / 1 (11.3.4) अच्छि विधि 2/1 (25.20.3 ) अच्छउ विधि 3/1 (26.4.2) अच्छु विधि 2 / 1 ( 40.11.8) अच्छमि व 1 / 1 ( 38.19.2) अमिट्ट सामने आकर भिड़ना, लडना 31/1 (49.2.6) अब्भट्ट व 3/1 (17.9.3) अब्मिड भिडना भइ व 3 / 1 ( 53.1.7) अभिडन्ति व 3 / 2 ( 64.6.3) आ आवट्ट विलीन होना आवट्टइ व 3/1 (5.4.9) उक्कोव उद्वेलित करना उक्कोवइ व 3/1 (36.11.9) उग्गम. उगना બ उग्गमइ व 3/1 (83.4.7) उच्छल उछलना उच्छलइ व 3/1 (23.13.8) उच्छह उत्साहित होना उच्छहइ व 3/1 (16.3.10 ) उट्ठ उठना उट्ठन्ति व 3 / 2 ( 25.4.1) उट्ठइ व 3/1 (32.1.9) उव1/1 (62.12.9) उड्ड उडना उड्डन्ति व 3 /2 (77.14.3) उड्डुइ व 3/1 (1.5.4) उड्डुहि विधि 2 / 1 ( 38.8.7) उत्थल्ल उछलना उत्थल्लमि व 1/1 (49.2.3) उप्पज्ज उत्पन्न होना उप्पज्जइव 3/1 (5.1.5) उपज्जन्ति व 3 / 2 ( 34.2.8) उल्लल उछलना अपभ्रंश महाकवि स्वयंभू के पउमचरिउ का क्रिया-कोश ] उल्लइ व 3 / 1 ( 53.6.6) उल्लुक्क छिपना उल्लुक्कहो* विधि 2/1 (14.5.4) For Personal & Private Use Only [1. Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ उल्लुक्क व 3/1 (15.3.9) उल्लोल उछलना उल्लोलइ व 3 / 1 ( 14.3.4) शान्त होना उवसम उवसमइ व 3 / 1 ( 57.1.6) उव्वड उछलना उव्वडइ व 3/1 (29.9.5) उव्वर शेष रहना, उबरना उव्वरन्ति व 3/2 (66.3.5) उव्वर व 3/1 (78.2.3) उव्वेल्ल नाचना उव्वेल्लइ व 3 / 1 34.3.8 ओवड ओवडइ व 3/1 (64.5.4) ओवडन्ति व 3 / 2 ( 64.6.3) ओसर पीछे हटना ओसरइ व 3 / 1 ( 8.3.7) ओसरन्ति व 3 / 2 (25.6.2) ओसरहि विधि 2/1 ( 33.8.8) ओसरु विधि 2/1 (49.18.1) ओसरमिव 1 / 1 ( 58.13.9) ओहट्ट हटना ओहि व 2 / 1 (8.8.9) 2] ओ कूदना, नीचे गिरना कंप काँपना कंपन्ति व 3 / 2 (90.10.3) कंपइ व 3/1 (22.2.4) कंपए व 3/1. (42.10.6) कंद चिल्लाना कंदइ व 3 / 1 ( 8.2.9) कलह झगडा करना कलहन्ति व 3 / 2 (86.8.5) कहकह ठहाका लगाना कहकहन्ति व 3 / 2 ( 32.9.8) किलकिल किलकारी मारना किलकिलइ व 3/1 (1.5.7) किलकिलन्ति व 3 /2 (32.9.8) कील क्रीडा करना कीलन्ति व 3 / 2 ( 26.7.7) सडना (समाप्त होना) कुह कुहन्ति व 3 / 2 ( 33.7.9) ख खल स्खलित होना खल व 3 / 1 51.13.7) खस गिरना, च्युत होना खसइ व 3/1 (78.3.1) [ अपभ्रंश महाकवि स्वयंभू के पउमचरिउ का क्रिया - कोश For Personal & Private Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ खुप्प डूबना पति व 3 / 2 ( 17.2.9) खेल खेलना खेल्लन्ति व 3 / 2 ( 38.11.4) ग गज्ज गर्जना करना गज्जइ व 3/1 (1.5.7) जहि व 2/1 (20.9.4) गज्जन्ति व 3 /2 (56.6.1) गल गलना गलइ व 3/1 (54.5.9) गलगज्ज गरजना गलगज्जइ व 3/1 (17.10.3) गुलुग्गुल चिंघाडना - गुलुग्गुलन्ति व 3 / 2 (32.3.7) घ घवघव जल प्रवाह की आवाज होना घवघवन्ति व 3 /2 (14.3.2) घुम्म घूमना घुम्मइ व 3/1 (1.5.4) घुरुग्घुर घुरघुर करना घुरुग्घुरन्ति व 3 / 2 ( 32.3.8) घुल घूमना घुलइ व 3/1 (26.7.6) चिराव देर करना चिरावइ व 3 / 1 ( 67.8.6) चिरावहि व 2/1 (75.20.9) च चुक्क चूकना चुक्क व 3 / 1 ( 21.9.8) चुक्कहि व 2 / 1 (75.13.3) अपभ्रंश महाकवि स्वयंभू के पउमचरिउ का क्रिया - कोश ] छज्ज शोभना छज्जइ व 3/1 (3.7.10) छुट्ट छूटना छुट्टइ व 3 / 1 ( 43.9.8) छ जल जलना जलइ व 3 / 1 (46.5.4) जलन्ति व 3 /2 (77.14.3) For Personal & Private Use Only [3. Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ जा जाना . . झ जाइ व 3/1 (1.10.3) जन्ति व 3/2 (2.12.7) झंख बकबक करना जामि व 1/1 (4.4.3) झंखहि व 2/1 (55.2.3) जाहि व 2/1 (10.11.9) जाएसइ भवि 3/1 (18.10.9) . ट . जाउ विधि 2/1 (24.9.8) जाहुँ(९) व 1/2 (88.1.3) टल विचंलित होना . . जिय जीना टलइ व 3/1 (89.1.6) जियन्ति व 3/2 (42.4.5) जिव जीना ठ.. जिवइ व 3/1 (82.8.5) जीव जीना ठा ठहरना, बैठना, रहना जीवइ व 3/1 (9.9.2) ठाइ व 3/1 (11.6.8) जीवन्ति व 3/2 (4.3.7) ठाउ विधि 3/1 (16.13.3) जीवहि आज्ञा 2/1 (7.12.1) ठन्ति व 3/2 (6.14.9) जीवेसइ भवि 3/1 (8.4.9) जुज्झ लडना जुज्झइ व 3/1 (1.10.4) जुज्झु विधि 2/1 (7.12.3) डोल्ल डोलना, हिलना जुज्झहो* विधि 2/1 (14.5.4) डोल्लन्ति व 3/2 (9.7.3) जुज्झन्ति व 3/2 (17.2.10) जुज्झहि व 2/1 (20.2.2) विधि 2/1 (20.9.5) जुज्झमि व 1/1 (49.2.5) ' णच्च नाचना जूर खेद करना णच्चन्ति व 3/2 (25.6.2) जूरइ व 3/1 (44.1) णच्चइ व 3/1 (1.5.2) णच्चमि व 1/1 (36.8.7) 4] [अपभ्रंश महाकवि स्वयंभू के पउमचरिउ का क्रिया कोश For Personal & Private Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ णीसस श्वास छोडना णीससइ व 3/1 (26.20.8) ण्हा नहाना ण्हाइ व 3/1 (1.5.5) ण्हाहो* विधि 2/1 (14.5.4) ण्हन्ति व 3/2 (26.15.5) ण्हामि व 1/1 (62.7.9) त णंद आनन्दित होना णंदइ व 3/1 (25.19.5) णिग्ग निकलना णिग्गइ व 3/1 (11.13.1) णिग्गन्ति व 3/2 (37.11.8) णिट्ट नष्ट होना णिट्ठन्ति व 3/2 (75.19.1) णिवड गिरना णिवडन्ति व 3/2 (15.4.4) णिवडइ व 3/1 (23.2.12) णिव्वड प्रकट होना णिव्वडइ व 3/1 (16.5.9) णिवस रहना णिवसई व 3/1 (81.8.3) णिवसेसहुँ भवि 1/2 (86.11.6) • णिवसहि व 2/1 (7.12.5) णिवसन्ति व 3/2 (90.10.8) णिव्वह निर्वाह करना, व्यतीत करना णिव्वहइ व 3/1 (16.3.10) णीव शांत होना . . णीवइ व 3/1 (55.8.9) . णीसर बाहर निकलना णीसरउ विधि 3/1 - (19.4.6) णीसरइव 3/1 (15.11.4) णीसरन्ति व 3/2 (23.9.6) णीसरु . विधि 2/1 (27.13.7) तव तपना तवइ व 3/1 (23.2.10) तवउ विधि 3/1 (17.18.7) तवन्ति व 3/2 (79.6.6) तस त्रास पाना/ त्रस्त करना तसइ व 3/1 (31.4.5) तूस खुश होना/ सन्तुष्ट होना तूसइ व 3/1 (81.11.9) थ थक्क ठहरना थक्कहि विधि 2/1 (17.14.2) थक्कइ व 3/1 (10.3.9) थक्कु विधि 2/1 (20.9.5) थक्कमि व 1/1 (85.6.3) थरहर काँपना थरहरेइ व 3/1 ( 32.2.2 ) अपभ्रंश महाकवि स्वयंभू के पउमचरिउ का क्रिया-कोश ] [5. For Personal & Private Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ था ठहरना थाहु* विधि 2/1 (2.16.11) थाहि विधि 2/1 (11.11.5 ) (22.3.7) थाइ व 3/1 थामि व 1/1 (69.17.8) धगधग धक धक करना धगधगइ व 3/1 (18.5.3) धगधगन्ति व 3/2 (69.17.5) चिल्लाना धाहाव धाहावइ व 3/1 (18.5.7) धीर धीरज रखना ध धीरइ व 3 / 1 ( 27.12.5) धीरहि विधि 2/1 (39.9.1) 6] प पक्खल पक्खलइ व 3/1 (1.5.6) पजल जलना स्खलित होना पजलइ व 3/1 (12.12.8) पज्जल जलना पज्जलइ व 3/1 (74.13.15) पज्झर झरना, टपकना पज्झरइ व 3/1 (77.14.5) पड गिरना पडन्ति व 3 / 2 (18.9.6). पडइ व 3/1 (19.3.2) पडु विधि 2 / 1 ( 6.12.10) पडउ विधि 3/1 (22.10.4) पडेसमि भवि 1/1 (55.1.20) पडिखल गिरना पडिखलइ व 3/1 (23.13.8) पडिहा अच्छा लगना पडिहन्ति व 3 / 2 (22.5.4). पणच्च नाचना पणच्चइ व 3/1 (32.8.7) पमाय छोडना पमायहि विधि 2/1 (41.2.8) पयट्ट प्रवृत्त होना पयट्टइ व 3/1 (5.4.9) पयट्टहि व 2 / 1 (21.6.8) परिवस रहना परिवसइ व 3/1 (22.6.4) परिसुज्झ शुद्ध होना सुज्झमि व 1 / 1 ( 73.13.9) सुज्झइ व 3/1 परिसुज्झहुं व 1/2 पलिप्प जलना (87.17.7) (19.1.10) पलिप्पइ व 3/1 पल्लट्ट लौटना पल्लट्टहि आज्ञा 2/1 (21.6.8) पल्लट्टइ व 3/1 (33.2.6) [ अपभ्रंश महाकवि स्वयंभू के पउमचरिउ का क्रिया-कोश For Personal & Private Use Only (35.11.7) Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पवड्ढ बढ़ना पवड्डइ व 3/1 (61.2.5) पवह बहना बुक्क बंदर की आवाज करना पवहइ व 3/1 (38.10.4) बुक्कइ व 3/1 (19.3.4) पवियंभ प्रकट होना पवियंभइ व 3/1 (22.2.9) पसर फैलना पसरइ व 3/1 (28.1.2) भम घूमना पहाव प्रवाहित होना, समर्थ होना भमइ व 3/1 (9.3.9) पहावइ व 3/1 (80.9.9) भमन्ति व 3/2 (17.16.8) पहावमि व 1/1 (72.12.11) भमेसहि भवि 2/1 (85.5.5) पहुच्च पहुँचना भमु विधि 2/1 (19.15.5) पहुच्चइ व 3/1. (6.4.4) भिड भिडना, लडना पहुच्चमि व 1/1 (21.6.8) भिडइ व 3/1 (4.3.3) भिडन्ति व 3/2 (7.5.3) भिडु विधि 2/1 (48.5.5) भिडेसइ भवि 3/1 (58.7.2) फल फलना . . भिडमि व 1/1 (63.12.5) फलेसइ भवि 3/1 (72.11.9) भी डरना फिट्ट नष्ट होना · भीहि विधि 2/1 (33.8.4) फिट्टइ व 3/1 (22.5.6) फुट्ट फूटना म . फुट्टइ व 3/1 (13.2.9) फुर फडकना . मर मरना फुरइ व 3/1 (38.10.4) मरु विधि 2/1 (7.12.5) फेक्कार, श्रृगाल की आवाज मरइ व 3/1 (5.7.7) करना मरमि व 1/1 (19.18.1) फेक्कारइ व 3/1 (27.2.6) अपभ्रंश महाकवि स्वयंभू के पंउमचरिउ का क्रिया-कोश ] [7. For Personal & Private Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ मरन्ति व 3/2 (25.6.1) रुच्च अच्छा लगना मरहि व 2/1 (33.8.8) रुच्चइ व 3/1 (1.3.14) मिल मिलना रुणरुण क्रन्दन करना मिलन्ति व 3/2 (18.3.8) रुणरुणइ व 3/1 (36.11.4) मिलइ व 3/1 (42.12.7) रुअ रोना मिलेसइ भवि 3/1 (45.2.8) रुअइ व 3/1. (18.12.6) मिलु विधि 2/1 (46.12.3) रुअहि वर्त 2/1 (37.5.7) मिलमि व 1/1 (57.1.7) रुअमि व 1/1 (77.4.1), मुज्झ मूर्छित होना/मोह करना रुण्ट गुनगुनाना मुज्झहि व 2/1 (41.15.1) . रुण्टन्ति व 3/2 (27.1.5) मुज्झइ व 3/1 (87.4.3) रुय रोना रुयइ व 3/1 (37.5.3) रुव रोना रुवइ व 3/1 (19.3.3) रंखोल हिलना-डुलना रुवमि, व 1/1 (36.12.4) रंखोलइ व 3/1 (14:3.7) रुवन्ति व 3/2 (82.9.1) रड चिल्लाना रूस रूसना/ क्रोधित होना रडइ व 3/1. (19.7.12) रूसइ व 3/1 (29.3.3) रम क्रीडा करना रूसमि वर्त 1/1 (52.7.4) रमन्ति व 3/2 (14.11.8) रेह प्रतीत होना रमु विधि 2/1 (19.15.5) - रेहइ व 3/1 (13.6.9) रमेसइ भवि 3/1 (23.4.8) रेहन्ति व 3/2 (2.11.9) रमइ व 3/1 (9.3.7) रोव रोना रव उच्चारण करना । रोवइ व 3/1 (19.6.1) रवन्ति व 3/2 (27.15.5) रोवहि व 3/1 (19.15.8) रवमि व 1/1 (62.9.5) रोवन्ति व 3/2 (36.7.8) 8] [अपभ्रंश महाकवि स्वयंभू के पउमचरिउ का क्रिया-कोश For Personal & Private Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लज्ज शर्माना लज्जमि व 1/1 (36.15.11) लज्जइ व 3/1 (10.8.11) लज्जहि व 2/1 (38.8.4) लल झूलना ललइ व 3/1 (14.7.8) लोट्ट लौटना लोट्टइ व 3/1 (83.4.5) लोट्टमि व 1/1 (38.6.3) ल्हस शिथिल होना । ल्हसइ व 3/1 (18.5.9) ल्हिक्क छिपना ल्हिक्कइ व 3/1 (67.12.6) • वलइ व 3/1 (13.1.1) वलु विधि 2/1 (20.8.3) वलन्ति व 3/2 (47.4.6) ववहर व्यवहार करना ववहरइ व 3/1 (36.13.7) वस रहना/बसना वसइ व 3/1 (36.3.7) वसन्ति व 3/2 (38.7.6) वह चलना वहइ व 3/1 (13.1.9) वहन्ति व 3/2 (17.2.9) वावर काम में लगना वावरन्ति व 3/2 (66.3.5) वावरइ व 3/1 (74.16.3) विउज्झ जागना/होश में आना विउज्झहि विधि 2/1 (36.8.2) विढप्प प्राप्त होना विढप्पइ व 3/1 (1.2.12) वित्थर फैलना वित्थरइ व 3/1 (75.18.10) विप्फुर चमकना विप्फुरइ व 3/1 (1.5.6) विप्फुरन्ति व 3/2 (83.13.2) । वियट्ट आना वियट्टइ व 3/1 (4.2.9) वियल गलना/क्षीण होना वियलन्ति व 3/2 (75.10.10) .व . वइस/वईस बैठना वईसइ व 3/1 (23.4.7) वइसमि व 1/1 (49.2.7). वज्ज बजना वज्जइ व 3/1 (17.10.3) वज्जउ विधि 3/1 (45.14.9) वड्ढ बढ़ना वड्डइ व 3/1 (45.6.10) वल चमकना/लौटना अपभ्रंश महाकवि स्वयंभू के पउमचरिउ का क्रिया-कोश ] [9 . For Personal & Private Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ विरूस रूसना संपड . प्राप्त होना विरूसइ व 3/1 (1.3.13) संपडइ व 3/1 (75.5.10) विलस भोगना संभव संभव होना विलसइ व 3/1 (81.10.1) संभवइ व 3/1 (15.7.7) विसर खेद करना संमिल मिलना विसूरइ व 3/1 (42.8.1) संमिलइ व 3/1 (56.1.12) विसूरए व 3/1 (42.10.5) सक्क सकना विसूरन्ति व 3/2 (59.10.7) सक्कइ वं 3/1 (4.2.4) विहड अलग होना सक्कमि व 1/1. (18.2.5) . विहडइ व 3/1 (13.1.10) सक्कहि व 2/1 (25.10.10) विहडन्ति व 3/2 (7.5.4) सण्णज्झ तैयार होना विहर विहार करना सण्णज्झइ व 3/1 (4.6.2) विहरइ व 3/1 (88.13.2) सण्णज्झन्ति व 3/2 (53.4.5) विहस हँसना समावड सम्मुख आकर पडना विहसन्ति व 3/2 (6.7.7) समाक्डइ व 3/1 (81.9.10) विहा शोभना समावडउ विधि 3/1 (15.14.3) . विहाइ व 3/1 (13.6.8) समुट्ठ उठना वीसम विश्राम करना समुट्ठइ व 3/1 (32.2.3) वीसमइ व 3/1 (7.10.8) सस श्वास लेना वुक्क गर्जना करना ससइ व 3/1 (18.5.7) वुक्कइ व 3/1 (52.1.7) सह सोहना वेव काँपना सहइ व 3/1 (14.13.9) वेवइ व 3/1 (18.5.7) सहन्ति व 3/2 (33.11.4) सिज्झ सिद्ध होना स सिज्झइ व 3/1 (4.2.5) सुअ सोना संक संदेह करना, शंका करना सुअइ व 3/1 (1.10.8) संकन्ति व 3/2 (58.13.1) 10] [अपभ्रंश महाकवि स्वयंभू के पउमचरिउ का क्रिया-कोश For Personal & Private Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ सुक्क सूखना सुक्कइ व 3 / 1 (21.1.6) सुज्झ शुद्ध होना सुज्झ व 3 / 1 ( 1.10.4) सुप्प सोना सुप्प व 31 (21.2.3) सुव सोना सुवेसइ भवि 3 / 1 ( 23.4.7) सुह अच्छा लगना सुहन्ति व 3 / 2 ( 33.11.8) सूस सूखना ( कमजोर होना) सूसइ व 3 / 1 ( 26.5.7) सोव सोना सोवइ व 3/1 (67.10.6) सोवेसहि भवि 2 / 1 (85.5.7 ) - सोहि व 2/1 (88.1.6) सोह शोभना सोहइ व 3/1 सोहन्ति व 3 /2 हव होना हवन्ति व 3 / 2 (23.13.7) (24.15.3) ह (16.6.5) हवइ व 3/1 (62.2.1) हवहि विधि 2 / 1 ( 87.10.5) हस व 3 / 1 ( 1.5.1) सन्ति व 3 /2 (7.2.8) हसु विधि 2/1 (7.12.2) हो होना होस होइ होन्तु भुवि 3/1 (1.12.7) व 3/1 (2.3.10) fafa 3/2 (1.3.11) fafe 2/2 (2.15.5) होसन्ति भवि 3 /2 (5.9.3) fafa 2/1 (5.14.1) व 3/2 (8.8.8) व 1/1 (19.10.7) fafa 3/1 (24.3.5) भवि 1/1 (62.12.3) भवि 3 / 1 ( 90.7.9) भवि 2/1 (90.9.8) होहि होन्ति होमि होउ होसमि एसइ हो सहि हवेसहि भवि 2/1 (90.9.4) हस हंसना अपभ्रंश महाकवि स्वयंभू के पंउमचरिउ का क्रिया-कोश ] For Personal & Private Use Only [11. Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ सकर्मक क्रियाएँ अणुहुंजइ व 3/1 (38.4.8)। अणुहुँजि विधि 2/1 (78.13.1) . अ अणुहुंजहि विधि 2/1 (79.6.7) अप्प अर्पित करना । अच पूजा करना अप्पइ व 3/1 (41.12.9) अंचइ व 3/1 (49.14.5) अप्पमि व 1/1. (55.2.1) अंज काजल लगाना अप्पाह संदेश देना अंजहि विधि 2/1 (49.13.5) अप्पाहइ व 3/1 (56.3.9).. अंजइ व 3/1 (59.3.4) अप्फाल · गिराना, कहना, अंजमि व 1/1 (59.4.6) पीटना (डंका पीटना) अक्ख कहना अप्फालमि व 1/1 (4.12.2) अक्खइ व 3/1 (1.14.7) अप्फालइ व 3/1 (29.8.7). अक्खमि व 1/1 (27.7.2) अप्फालहि व 2/1 (41.6.3) अक्खु विधि 2/1 (26.18.2) अब्मत्थ वंदना करना, अभ्यर्थना अक्खहि विधि 2/1 (43.8.7) - करना अक्खि विधि 2/1 (55.8.9) अब्भत्थहि विधि 2/1 (49.11.1) .. अच्च पूजा करना अभत्थमि व 1/1 (73.10.9) अच्चेइ व 3/1 (78.7.7) अब्भत्थइ व 3/1 (80.2.1) अच्चन्ति व 3/2 (83.7.2) अब्मिड सामने आकर भिडना अणुण अनुनय करना अभिडइ व 3/1 (64.5.4) अणुणहि विधि 2/1 (57.4.8) अभिडन्ति व 3/2 (64.6.3) अणुसर अनुसरण करना अवगाह अवगाहन करना अणुसरइ व 3/1 (50.2.1) अवगाहइ व 3/1 (29.9.6) अणुहर अनुसरण करना अवठम्म सहारा लेना अणुहरइ व 3/1 (1.6.8) , अवठम्भमि व 1/1 (40.14.2) अणुहव अनुभव करना अवलोय देखना अणुहवमि व 1/1 (19.6.10) अवलोयइ व 3/1 (38.4.7) अणुहुंज भोग करना 12] [अपभ्रंश महाकवि स्वयंभू के पउमचरिउ का क्रिया-कोश For Personal & Private Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ अवहत्थ ऊँचा करना, प्रतिष्ठित । करना अवहत्थमि व 1/1 (73.10.9) अवहर अपहरण करना अवहरमि व 1/1 (80.3.9) अवहरइ व 3/1 (81.4.10) अस खाना असइ व 3/1 (34.8.7) अहिणंद प्रशंसा करना अहिणंदइ व 3/1 (90.12.6) अहिलस अभिलाषा करना। अहिलसइ व 3/1 (88.1.11) अहिसिंच अभिषेक करना अहिसिंचइ व 3/1 (88.1.7) आडोह हिलाना आडोहइ व 3/1 (26.7.1) आढप्पइ आरंभ करना आढप्पइ व 3/1 अनि कर्म (1.2.12) आण । लाना आणइ व 3/1 (2.16.2) आणमि व 1/1 (59.4.8) आणहि विधि 2/1 (43.9.2) आमेल्ल/ आमिल्ल छोड़ना आमेल्लहि विधि 2/1 (70.8.2) आयण्ण सुनना आयण्णहि विधि 2/1 (34.4.2) आयर उच्चारण करना आयरन्ति व 3/2 (27.15.6) आयाम बल लगाना आयामहि विधि 2/1 (40.4.10) आराह आराधना करना आराहमि व 1/1 (70.11.9). आराहइ व 3/1 (76.9.4) आरुस क्रोध करना आरुसइ व 3/1 (87.6.5) आरूह ऊपर बैठना आरूहइ व 3/1 (71.5.5) आरूहहि विधि 2/1 (41.8.7) आरोक्क रोकना आरोक्कइ व 3/1 (53.6.7) आ आ आना आउ विधि 2/1 (19.15.4) आइज्झइ(दे) पहनाना आइज्झइ व 3/1 (2.6.3) ' आउच्छ आज्ञा लेना आउच्छन्ति व 3/2 (53.4.9) आऊर भरना आऊरइ व 3/1 (29.3.2) आगच्छ . आना आगच्छहु विधि 2/2 (3.4.10) अपभ्रंश महाकवि स्वयंभू के पउमचरिउ का क्रिया-कोश ] [13 . For Personal & Private Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ आलव आलवइ आलाव आलावइ व 3/1 (28.5.9) आलिंग आलिंगन करना आलिंगइ व 3 / 1 ( 87.14.9) आलिह चित्र बनाना आलिहइ व 3/1 (72.3.5) आव आना बातचीत करना व 3/1 (18.9.2) बातचीत करना आवइ व 3/1 (12.1.9) आवेसइ भवि 3/1 (16.8.4) आवमि व 1/1 (31.2.4) आवन्ति व 3 / 2 ( 42.10.4) आहुं व 1/2 (71.17.9) आवड अच्छा लगना आवडइ व 3/1 (41.7.9) आसंक आशंका करना आसंकइव 3/1 (44.11.1) आसंघ आसंघमि व 1/1 (40.14.2) आघात करना हन्ति व 3 / 2 ( 25.6.1) आहणइ व 3/1 (36.7.7) आहिण्ड आहण 14] घूमना आहिण्डइ व 3 / 1 ( 10.12.9) अभिलाषा करना इच्छ इच्छा करना इच्छइ व 3/1 (15.12.5) इच्छहि विधि 2 / 1 ( 38.8.6) इच्छेसइ भवि 3 / 1 ( 38.19.3) इच्छमि व 11 (49.14.9) ई ईह चेष्टा करना ईहहि व 2 / 1 (41.6.4) उ उग्गाम ऊपर उठाना उगम व 3 / 1 ( 25.14.8) उग्गल उगलना उग्गिलइ व 3/1 (78.2.5) उग्घोस घोषणा करना उग्घोसइ व 3/1 (77.2.7) उच्चार उच्चारइ व 3/1 ( 38.16.5) उत्तर पार करना उत्तरमि व 1/1 (68.12.7) उत्थर आक्रमण करना उत्थरइ व 3/1 (30.6.9) For Personal & Private Use Only उच्चारना, बोलना [ अपभ्रंश महाकवि स्वयंभू के पउमचरिउ का क्रिया-कोश Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ उत्थरन्ति व 3/2 (43.15.7) उत्थरमि व 1/1 (62.10.4) उद्धार उद्धार करना उद्धारमि व 1/1 (89.11.3) उद्धाल छीन लेना उद्घालमि व 1/1 (52.7.5) उपपेक्ख देखना उप्पेक्खमि व 1/1 (26.20.7) . उप्पाड उखाडना उप्पाडइ व 3/1 (25.13.7) उप्पाडमि व 1/1 (38.6.6) उप्पाय उत्पन्न करना उप्पायमि व 1/1 (6.11.3) उप्पायइ व 3/1 (12.12.8) उब्म ऊँचा करना । उभहि व 2/1 (49.10.4) उब्मास : प्रकाशित करना उभासइ व 3/1 (41:15.2) उम्मह छोडना उम्महइ व 3/1 (34.8.8) उल्हाव शान्त करना । उल्हावमि व i/1 (20.9.3). उल्हावइ व 3/1 (24.1.6) उवगर उपकार करना उवगरमि व 1/1 (88.9.10) उवडस . डसना उवडसइ . व 3/1 (78.3.1) उवदुक्क आना उवढुक्कइ व 3/1 (85.4.11) उवसंघर उपसंहार उवसंघरमि व 1/1 (36.11.5) उवसंघरइ . व 3/1 (78.2.3) उवहास उपहास करना उवहासइ व 3/1 (84.4.7) उव्वह उठाना, उद्वेलित होना उव्वहन्ति व 3/2 (1.10.6) उव्वहइ व 3/1 (13.10.9) उव्वेढ बंधन मुक्त करना उव्वेढइ व 3/1 (70.4.10) उव्वेल्ल उद्वेलित करना उव्वेल्लइ व 3/1 (30.6.6) ऊसस उच्छ्वास लेना ऊससइ व 3/1 (27.3.8) ए आना एन्ति व 3/2 (5.12.5) एसइ भवि 3/1 (21.1.9) एइ व 3/1 (45.7.9) एमि व 1/1 (69.1.5) अपभ्रंश महाकवि स्वयंभू के पउमचरिउ का क्रिया-कोश ] [15 . For Personal & Private Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ओमाल शोभना ओमालइ व 3 / 1 ( 76.12.6) ओलग्ग सेवा करना ओलग्गइव 3/1 (7.6.5) ओलग्गमि व 1/1 (40.14.4) ओवंक मुँह फेर लेना ओवंकहि विधि 2/1 (32.2.10 ) ओवग्ग आक्रमण करना ओ ओवग्गइ व 3 / 1 (56.6.9) ओसार पीछे हटाना, दूर करना ओसारि विधि 2/1 (13.2.9) ओहट्ट हटना ओहट्टहि व 2 / 1 (8.8.9) कंख चाहना कंखइ व 3/1 (24.3.8) निकालना कणइ कप्प कप्पमि कड्ढ कड्ढमि व 1 / 1 (15.2.7) कड्ढइ व 3/1 (78.2.7) कण कल-कल करना व 3/1 (1.5.3) काटना व 1/1 (29.4.3) 16] क कप्पइ कम कमइ कर करम करइ करहु करन्ति करे करन्तु करेसइ करउ करहि व 3/1 (29.3.4) उल्लंघन करना व 3/1 (29.9.5) करना व 1/1 व 3/1 विधि 2 / 1 व 3 / 2 (4.3.3) (6.14.9) fafer 2/1 (6.16.8) विधि 3 / 2 ( 12.4.7) भवि 3 / 1 विधि 3/1 (1.3.9) (2.9.3) ( 16.13.3) (17.18:4) व 2/1 (22.12.2) fafe 2/1 (22.12.3) भवि 1/1 (26.4.4) करेस कर विधि 2/1 (27.12.5) क़रेसहुं व 1/2 (40.16.1) करहुँ (हुँ) व 1/2 (47.3.8) करेसहि भवि 2/1 (75.14.1) कराव व 3 / 1 प्रे (23.14.7) करावमि व 1/1 प्रे (72.12.11 ) कह कहना कहइ कहमि व 3/1 (5.9.5) व 1/1 (12.1.6) कहि विधि 2/1 (31.7.7) कहहि विधि 2/1 (34. 2) कहे विधि 2/1 (34.2.1) For Personal & Private Use Only [ अपभ्रंश महाकवि स्वयंभू के पउमचरिउ का क्रिया - कोश Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ कहेसइ भवि 3/1 (48.14.9) कुण करना कुणइ व 3/1 (24.13.7) कुणहि विधि 2/1 (53.1.1) कुप्प कोप करना कुप्पइ व 3/1 (44.3.11) कोक्क बुलाना कोक्कइ व 3/1 (25.18.6) कोक्कहि विधि 2/1 (31.8.7) खा खाना खाइ व 3/1 (19.3.2) खाहि व 2/1 (57.2.7) खिव फेंकना खिवन्ति व 3/2 (31.6.4) खुड तोडना खुडइ व 3/1 (37.8.10) खुडमि व 1/1 (81.6.10) खेल खिलाना खेलावइ व 3/1 प्रे. (76.12.1) खेव गंवाना खेवहि विधि 2/1 (89.3.7) . ख ग खंच खींचना खंचेइ व 3/1 (3.12.5) खंचहि विधि 2/1 (33.12.7). खण खोदना खणइ व 3/1 (81.5.4) खणमि. व 1/1 (15.2.6) खण्ड खण्डित करना खण्डइ व 3/1 (28.7.7) खण्डहि व 2/1 (57.2.8) विधि 2/1 (54.9.11) खम क्षमा करना खमहि विधि 2/1 (44.4.7) खमइ व 3/1 (75.22.5) खव . क्षय करना खवन्ति व 3/2 (30.10.9) गच्छ जाना गच्छमि व 1/1 (36.12.6) गच्छहि विधि 2/1 (64.5.2) गण गिनना गणइ व 3/1 (4.5.8) गणन्ति व 3/2 (22.10.5) गणहि व 2/1 (57.2.4) गम बिताना गमेसहि भवि 2/1 (85.5.8) गमेसइ भवि 3/1 (85.7.10) गम्म जाना गम्मइ व 3/1 (24.3.4) अपभ्रंश महाकवि स्वयंभू के पउमचरिउ का क्रिया-कोश ] [17 For Personal & Private Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ गरह निन्दा करना हन्ति व 3 / 2 (2.14.5) गरहइ 3/1 (90.11.2) गवेस गवेषणा करना गवेस व 3/1 (11.13.2) गवेसमि व 1/1 (19.15.9) गवेसहि व 2/1 (44.4.9) गहुं व 1/2 (40.16.2) गस भक्षण करना गसइव 3/1 (78.2.6) गा/ गाअ गाना गायइ व 3/1 (1.5.8) गायन्ति व 3/2 (7.2.8) गाउ विधि 3/1 (17.18.5) गाइ व 3/1 (32.8.5) गिण्ह ग्रहण करना, पकडना गिण्हइ व 3 / 1 (25.20.4) निगलना गिल गिलइ व 3 / 1 ( 19.3.2) गिलेसइ भवि 3/1 (37.7.9) गेह ग्रहण करना गेहइ व 3/1 (37.1.6) घट्ट घटित होना घट्ट व 3 / 1 ( 15.13.9) 18] घ गढ़ना, मिलना घड घडन्ति व 3 / 2 ( 7.5.3) घडइ व 3/1 (12.2.7) घडउ विधि 3/1 (1.3.10) फैंकना घत्त घत्तमि व 1/1 (8.10.8) घत्तइव 3/1 (53.11.7) घल्ल फैंकना, बाहर निकालना घल्लेसइ भवि 3 / 1 ( 35.9.1) -घल्लावइ व 3 / 1 प्रे (81.6.6) घायल करना. घाय घाव 3/1 (17.9.5) घार विष से मारना घारइ व 3/1 (78.2.8) घास घिसना घास व 3/1 (81.7.4) घिव फैंकना घिवन्ति व 3 / 2 (7.2.7) घिवेसइ भवि 3/1 (7.1.5) घिवहि व 2/1 (41.11.2) घिवइ व 3 / 1 ( 76.15.1) faqf a 1/1 (13.3.10) घुसल बिलोना घुसलइ व 3 / 1 (37.1.4) घोट्ट पीना घोट्टम व 1 / 1 ( 38.6.3) मिलाना घोल [ अपभ्रंश महाकवि स्वयंभू के पउमचरिउ का क्रिया-कोश For Personal & Private Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ घोलइ व 3 / 1 ( 14.3.4) घोषणा करना घोस घोसइ व 3/1 (19.7.3) च चड चढ़ना चड व 3/1 (29.3.3) चड व 1/1 (62.8.2) चडु विधि 2 / 1 ( 19.15.4) चडहि विधि 2 / 1 ( 23.3.3) चडेसइ भवि 3 / 1 ( 23.4.8) चप्प आक्रमण करना, चाँपना चप्पइव 3/1 (21.3.6) चप्पमि व 1/1 (29.4.3) चल चलना चलइ व 3/1 (29.9.4) चलन्ति व 3 / 2 ( 33.6.8) चल्ल चलना चल्लइ व 3/1 (19.17.11) चल्लह व 2 / 1 ( 21.6.4) चव कहना चवइ व 3/1 (6.13.8) चवन्ति व 3 / 2 ( 27.15.6) चवहि व 2/1 (44.15.2) चडाव चढाना चडावइ व 3/1 (38.4.4) चडावहि विधि 2/1 (72.7.7) चाल चलायमान करना चालइ व 3/1 (32.8.3) सोचना चिन्त चिन्तइ व 3 / 1 ( 5.2.8) चिन्तहि व 2 / 1 ( 15.13.1 ) चिन्तन्ति व 3 / 2 (86.6.10) चिन्तव विचार करना चिन्तवन्ति व 3 / 2 (22.10.7) चिन्तवइ व 3 / 1 ( 75.22.3) चुक्क नष्ट करना चुक्कइ व 3/1 (21.9.8) चुक्कम व 1/1 (44.7.4) कहि विधि 2/1 (75.13.3) चेय जानना चेयइ व 3 / 1 ( 26.8.8) चुम्ब चूमना चुम्बइ व 3 / 1 ( 87.14.9) छड छोडना छड्डहि विधि 2 / 1 ( 58.9.9) छड्डेइ छ व 3/1 (71.5.7) छड्डुमि व 1 / 1 (85.5.10) छंड छोडना छंडहि व 2/1 (38.8.3) अपभ्रंश महाकवि स्वयंभू के पउमचरिउ का क्रिया-कोश ] विधि 2/1 (72.13.6) For Personal & Private Use Only [19 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ छंडइ व 3/1 (64.4.9) जाणहु व 2/2 (4.5.2) छिज्ज छेदना जाणइ व 3/1 (4.5.4) छिज्जइ व 3/1 (81.7.4) जाणहि व 2/1 (5.16.5) छिंद छिन्न-भिन्न करना जाणमि व 1/1 (11.5.5) छिंदन्ति व 3/2 (7.14.4) जाणहुँ व 1/2 (17.7.2) । छिंदमि व 1/1 (29.4.4) जाणन्ति व 3/2 (59.10.7). छिंदइ व 3/1 (38.10.5) जाणावइ व 3/1 प्रे. (23.5.10) छिव छूना जिण जीतना .. छिवइ व 3/1 (76.12.7) जिणइ व 3/1 (4.9.2) छुह फैंकना जिणमि. व 1/1 (16.12.9) छुहमि व 1/1 (63.12.6) जिणेसइ भवि 3/1 (43:6.7) जुप्प जोडना। जुप्पेसइ भवि 3/1 (77.7.7) : जेम्म भोजन करना जगड झगडा करना जेम्मइ व 3/1 (21.2.2) जगडइ व 3/1 (10.7.5) जो देखना जण उत्पन्न करना जोइ व 3/1 (51.13.3) जणइ व 3/1 (7.12.3) जोअ/जोय देखना जणमि व 1/1 (69.1.6) जोयइ व 3/1 (24.1.8) जंप कहना जोअइ व 3/1 (33.11.9) जपइ व 3/1 (12.1.1) जोयहि व 2/1 (88.1.6) जंपए व 3/1 (42.10.6) जोअहि विधि 2/1 (49.13.6) जंपहि व 2/1 (70.8.10) जोएइ व 3/1 (71.5.8) जंपमि व 1/1 (89.1.11) जोयन्ति व 3/2 (86.4.6) जयकार जयकार करना जोव देखना जयकारइ व 3/1 (25.1.9) जोवइ व 3/1 (7.10.6) जयकारमि व 1/1 (26.18.9) जोवहि विधि 2/1 (39.9.1) जाण जानना, समझना 20] [अपभ्रंश महाकवि स्वयंभू के पउमचरिउ का क्रिया कोश For Personal & Private Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ डहमि व 1/1 (67.12.9) डेव कूदना/ उल्लंघन करना डेवन्ति व 3/2 (25.6.5) ढ झडप्प झपटना झडप्पइ व 3/1 (38.13.4) झा ध्यान करना झायहि व 2/1 (9.8.3) विधि 2/1 (87.18.10) झुण ध्वनि करना झुणइ व 3/1 (41.14.4) ट टाल टालना टालइ व 3/1 (34.7.12) टालमि व 1/1 (38.6.7) ढक्क ढकना ढक्कइ व 3/1 (25.13.8) दुक्क पहुँचना दुक्कइ व 3/1 (5.4.8) ढोय ढोना ढोयइ व 3/1 (59.3.9) ढोयन्ति व 3/2 (6.3.3) ढोव लाना ढोवइ व 3/1 (1.14.6) डंक काटना . डंकइ व 3/1 (20.2.6) णम नमस्कार करना डज्झ जलाना - णमइ व 3/1 (12.2.4) - डज्झन्ति व 3/2 (31.6.7). णमहि विधि 2/1 (12.5.14) डज्झउ विधि 3/1 (88.1.2) णमेसइ भवि 3/1 (12.6.4) डज्झइ व 3/1 (75.15.1) णमन्ति व 3/2 (37.8.5) डह जलाना . . णमंस नमस्कार करना डहइ व 3/1 (16.4.9) णमंसइ व 3/1 (29.5.4). डहन्ति व 3/2 (81.7.3) णव नमन करना डहउ विधि 3/1 (83.9.8) णवेइ व 3/1 (30.6.6) डहे विधि 2/1 (83.13.4) अपभ्रंश महाकवि स्वयंभू के पउमचरिउ का क्रिया-कोश ] [21 . For Personal & Private Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ‘णा/णी/णे लाना, ले जाना णिव्वह . व्यतीत करना/निर्वाह णेइ व 3/1 (4.6.9) करना णेसइ भवि 3/1 (76.9.10) णिव्वहइ व 3/1 (16.3.10) णास नाश होना णिवार निवारण करना णासइ व 3/1 (2.9.4) णिवारइ व 3/1 (2.12.9) णासमि व 1/1 (44.7.4) णिवारहि व 2/1 (25.12.3) . णासन्ति व 3/2 (73.9.9) णिसुण सुनना णिअ/ णिय देखना णिसुणमि व 1/1 (19.18.2). णिएन्ति व. 3/2 (12.2.9) णिसुणहु* विधि 2/1. (23.2) णियइ व 3/1 (33.6.7) णिसुणि विधि 2/1 (38.9.2) णिएइ व 3/1 (81.5.2) णिसुणइ व 3/1 (42.1,8) णियहि व 2/1 (41.8.5) णिसुंभ मारना णिएसहुँ भवि 1/2 (86.8.7) णिसुंभइ व 3/1 (38.2.6) णिज्जर क्षय करना णिहम्म मारना णिज्जरइ व 3/1 (39.2.4) णिहम्मइ. व 3/1 (85.5.12) णिट्ठव नष्ट करना णिहाल देखना णिट्ठवमि व 1/1 (40.15.10) णिहालउ विधि 3/1 (17.18.6) णिड्डह जलाना णिहालइ व 3/1 (25.4.8) णिड्डहइ व 3/1 (18.5.6) णिहालमि व 1/1 (59.4.5) णिंद निंदा करना णिहालहि विधि 2/1 (73.10.5) जिंदइ व 3/1 (25.19.5) णीसार बाहर निकालना जिंदन्ति व 3/2 (87.7.6) णीसारइ व 3/1 (49.14.7) णिब्मच्छ झिडकना णिभच्छइ व 3/1 (84.4.8) णिरुंभ रोकना णिरुंभइ व 3/1 (75.5.7) तप्प सन्तप्त होना णिवंध बाँधना तप्पइ व 3/1 (22.7.9) णिवंधइ व 3/1 (76.11.6) 22] [अपभ्रंश महाकवि स्वयंभू के पउमचरिउ का क्रिया-कोश For Personal & Private Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ तर तैरना तरन्ति व 3/2 (17.2.1) तार तारना तारइ व 3/1 (87.2.9) . तारमि व 1/1 (89.11.3) तोड तोडना तोडमि व 1/1 (21.1.7) तोडेसइ भवि 3/1 (21.1.9) तोडइ व 3/1 (38.5.7) थ थव आश्वासन देना थवहि व 2/1 (68.12.2) थुव्व स्तुति करना । थुव्वइ व 3/1 (50.7.10) दरमल चूर्ण करना दरमलमि व 1/1 (51.1.9) दरिस दर्शाना दरिसइ व 3/1 (45.2.4) दरिसहि विधि 2/1 (53.9.2) दरिसन्ति व 3/2 (64.2.4) . दरिसाव दिखाना दरिसावमि व 1/1 (11.10.6) दरिसावेसइ भवि 3/1 (19.12.7) दरिसावइ व 3/1 (21.12.8) दरिसावहुँ व 1/2 (35.8.10) दरिसावहि व 2/1 (2.5) दल . टुकड़े-टुकडे करना दलमि व 1/1 (15.2.5) दलइ व 3/1 (21.6.9) दलेसइ भवि 3/1 (58.3.9) दलवट्ट चूर-चूर करना दलवट्टइ व 3/1 (4.2.9) . दह जलाना दहमि व 1/1 (69.16.8) दहेसमि भवि 1/1 (77.7.11) दार विदारण करना दारेइ व 3/1 (73.13.4) दाव देना, दिखाना दावमि व 1/1 (20.9.3) दावइ व 3/1 (37.3.5) दावहि व 2/1 (42.7.2) दइ देना दइ विधि 2/1 (31.14.5) दक्खव दिखाना. .. दक्खवमि. व 1/1 (14.9.9) दक्खवइ व 3/1 (15.9.8) दक्खवहि विधि 2/1 (19.15.3) दम दमन करना दमहि. व 2/1 (71.17.9) अपभ्रंश महाकवि स्वयंभू के पउमचरिउ का क्रिया-कोश ] [23 For Personal & Private Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . दावए व 3/1 (42.10.7) दुगुंछ निन्दा करना दुगुंछइ व 3/1 (81.7.8) दुगुंछहि व 2/1 (88.5.2) दुह दुहना दुहइ व 3/1 (34.11.2) दे देना देइ व 3/1 (1.14.5) देमि व 1/1 (4.4.3) देन्ति व 3/2 (6.3.4) देहि व 2/1 (7.9.1) _ विधि 2/1 (8.10.7) देउ विधि 3/1 (17.18.5) देसइ भवि 3/1 (29.4.9) दे विधि 2/1 (30.8.9) देक्ख देखना देक्खइ व 3/1 (17.15.2) दोच्छ निन्दा करना दोच्छइ व 3/1 (42.1) धरेसइ भवि. 3/1 (15.6.2) धरे विधि 2/1 (19.8.3) धरहो* विधि 2/1 (30.3.5) धरि विधि 2/1 (55.1.13) धरेसहि भवि 2/1 (85.5.6) धरन्ति व 3/2. (72.9.9) धवल सफेद करना . धवलन्ति व 3/2 (36.5.8) . . धवलेइ व 3/1 (74.17.1) धा धारण करना/ दौडना धाइ व 3/1 (7.3.3) धाव दौडना.. धावइ व 3/1 (11.12.2) धावहि विधि 2/1 (61.7.9) धावन्ति व 3/2 (66.2.7) धुण हिलाना/कंपाना धुणइ व 3/1 (8.11.9) धुव धोना धुवइ व 3/1 (78.3.4) धोव धोना धोवइ व 3/1 (1.14.6) ध प धर धारण करना, पकडना धरइ व 3/1 (1.5.2) धरमि व 1/1 (7.12.9) धरहि विधि 2/1 (9.10.8) ___ व 2/1 (17.5.10) पइस/पईस प्रवेश करना पईसइ व 3/1 (4.1.8) पइसहुँ व 3/2 (6.13.9) 24] [अपभ्रंश महाकवि स्वयंभू के पउमचरिउ का क्रिया कोश For Personal & Private Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ । करना पइसमि व 1/1 (25.1.10) पट्ठव भेजना पइसन्ति व 3/2 (27.15.3) पट्ठवहि आज्ञा 2/1 (12.4.7) पईसए व 3/1 (70.6.1) पट्ठवमि व 1/1 (40.15.10) पइसर/पईसर प्रवेश करना पडिच्छ प्रतीक्षा करना/ ग्रहण पईसरइ व 3/1 (4.1.1) पइसरन्ति व 3/2 (5.12.2) पडिच्छहि विधि 2/1 (25.13.10) पइसरमि व 1/1 (6.8.4) व 2/1 (41.12.8) पइसरउ विधि 3/1 (19.4.6) पडिच्छइ व 3/1 (31.7.10) पईसरहो* विधि 2/1 (30.3.5) पडिच्छमि व 1/1 (52.7.3) पइसरहि विधि 2/1 (53.1.3) पडिपहर प्रहार करना पइसार प्रवेश कराना पडिपहरइ व 3/1 (61.2.3) पइसारमि व 1/1 (74.3.2) पडिवज्ज स्वीकार करना पउंज प्रवृत्त करना, व्यवहार पडिवज्जइ . व 3/1 (38.11.6) . . करना पडिवज्जमि व 1/1 (70.4.9) पउंजइ व 3/1 (59.3.4) . पडिवज्जहि विधि 2/1 (70.5.5) पउंजहि विधि 2/1 (79.6.7) पढ पढना पक्काव पकाना पढइ व 3/1 (1.14.4) पक्कावइ व 3/1 (34.11.4) पदुक्क पहुँचना पक्खाल : धोना पढुक्कइ व 3/1 (52.1.7) पक्खालउ विधि 3/1 (17.18.6) पणम प्रणाम करना पक्खिर बिखेरना . पणमन्ति व 3/2 (24.15.4) पक्खिरइ च'3/1 (88.4.4) पणव प्रणाम करना पगास प्रकट करना पणवइ व 3/1 (1.5.5) पगासहि विधि 2/1 (25.12.2) पणास नष्ट करना पघोस घोषणा करना पणासइ व 3/1 (3.3.8) पघोसइ व 3/1 (50.6.7) पणिंद निन्दा करना पच्चार पुकारना. पणिंदइ व 3/1 (90.11.2) पच्चारइ व 3/1 (41.14.4) अपभ्रंश महाकवि स्वयंभू के पउमचरिउ का क्रिया-कोश ] [25. For Personal & Private Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पदरिस प्रदर्शन करना पदरिसइ व 3/1 (10.1.9) पदरिसहि विधि 2/1 (2.9.6) पभण कहना पभणइ व 3/1 (5.8.1) पभणन्ति व 3/2 (16.7.1) पभणहि व 2/1 (52.7.3) पमेल्ल छोडना पमेल्लइ व 3/1 (26.8.4) पयास प्रकाशित करना पयासहि विधि 2/1 (11.11.3) पयासमि · व 1/1 (23.1.8) परज्ज पराजित करना परज्जमि व 1/1 (38.6.4) पराण पहुँचाना पराणमि व 1/1 (89.11.4) परिचिंत सोचना परिचिंतइ व 3/1 (88.7.1) परिछिंद छेदन करना परिछिंदमि व 1/1 (89.12.9) परिण विवाह करना परिणेसहि भवि 2/1 (30.3.9) परिणमि व 1/1 (36.15.10) परिणेसइ भवि 3/1 (47.2.9) परिणावमि व 1/1 प्रे. (82.1.9) परिणिंद निन्दा करना परिणिंदइ व 3/1 (76.15.1) परिता रक्षा करना परिताहि आज्ञा 2/1 (28.4.2) परिपाल रक्षा करना परिपालउ विधि 3/1 (17.18.4) परिपालहि विधि 2/1 (20.1.6) परिपेल्ल पीडित करना परिपेल्लइ व 3/1 (51.13.10) परिभम परिभ्रमण करना... परिभमन्ति व 3/2 (4.6.4) परिभमइ व 3/1 (10.3.9) परियल झरना परियलन्ति व 3/2 (1.4.8) परियलइ व 3/1 (4.5.5) परियाण जानना परियाणइ व 3/1 (22.6.8) परियाणमि व 1/1 (48.9.2) परिरक्ख रक्षा करना परिरक्खइ व 3/1 (1.14.7) परिरक्खहि विधि 2/1 (16.9.2) परिसक्क चलना परिसक्कइ व 3/1 (17.5.8) परिसक्कमि व 1/1 (51.1.9) परिसक्कन्ति व 3/2 (64.3.8) . परिसक्कहि विधि 2/1 (17.14.2) परिसव झरना परिसवइ व 3/1 (39.6.4) परिसेस त्यागना, छोडना ण जानना 26] [अपभ्रंश महाकवि स्वयंभू के पउमचरिउ का क्रिया-कोश For Personal & Private Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ परिसेसइ व 3/1 (49.14.6) परिसेसमि व 1/1 (55.1.20) परिसेसहि आज्ञा 2/1 (87.18.2) परिह पहनना परिहइ व 3/1 (24.1.7) परिहावेइ व 3/1 d. (59.3.8) परिहेसइ भवि 3/1 (76.9.3) परिहर छोडना परिहरमि व 1/1 (1.3.9) परिहरन्ति व 3/2 (7.3.9) परिहरइ व 3/1 (34.4.3) परिहरहि व 2/1 (54.15.1) पलोअ देखना पलोयइ व 3/1 (59.3.9) पलोव देखना पलोवइ व 3/1 (36.10.6) पवज्ज स्वीकार करना पवज्जहि व 2/1 (22.11.9) पवज्जमि व 1/1 (29.4.5) पवत्त प्रवर्तित होना पवत्तइ व 3/1 (2.9.3) - पवंद चन्दना करना. पवंदइ व 3/1 (90.12.6) पविरोल बिलोना पविरोलइ व 3/1 (88.4.5) पवोल्ल. बोलना, आक्रमण करना पवोल्लइ व 3/1 (89.3.1) पसाह प्रसाधन करना पसाहहि आज्ञा 2/1 (49.10.5) पसंस प्रशंसा करना पसंसहि व 2/1 (39.6.1) पहर . प्रहार करना पहरन्ति व 3/2 (7.14.1) पहरइ व 3/1 (20.9.6) पहरु विधि 2/1 (29.10.9) पहरहि आज्ञा 2/1 (53.5.2) पहरमि व 1/1 (53.12.5) पहण प्रहार करना पहणइ व 3/1 (10.12.4) पहणन्ति व 3/2 (75.21.3) पहार लडना पहारहि व 2/1 (52.2.1) पहाव प्रभाव होना/समर्थ होना पहावइ व 3/1 (80.9.9) पाड गिराना पाडइ व 3/1 (1.14.6) पाडमि व 1/1 (7.4.9) पाडन्ति व 3/2 (74.17.8) पायड प्रकट करना पायडमि व 1/1 (1.1.19) पायडन्ति व 3/2 (72.9.5) पारंभ प्रारंभ करना पारंभइ व 3/1 (71.6.18) पाल पालन करना अपभ्रंश महाकवि स्वयंभू के पउमचरिउ का क्रिया-कोश ] [27. For Personal & Private Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पालइ व 3/1 (23.2.12) पूर पूरा होना पाले विधि 2/1 (22.11.3) पूरन्तु विधि 3/2 (19.6.4) .... पालेसइ भवि 3/1 (76.9.9) पूरन्ति व 3/23 (28.3.3) पालहि विधि 2/1 (79.8.9) पूरइ व 3/1 (42.8.1) पाव पहुँचना पूरमि व 1/1 (43.9.9) पावइ व 3/1 (4.13.9) पेक्ख देखना. पावन्ति व 3/2 (14.11.6) पेक्ख इ व 3/1 (6.11.2). पावेसहि भवि 3/1 (19.7.5) पेक्खु विधि 2/1 (8.3.1). . पावउ विधि 3/1 (22.2.6) पेक्खहि विधि 2/1 (8.3.2) पावए व 3/1 (42.10.7) पेक्खमि व 1/1 (10.8.1) पावमि व 1/1 (45.15.3) पेक्खहुँ व 1/2 (12.9.7) पावेसहुँ भवि 1/2 (87.4.8) पेक्खहु* विधि 2/1 (32.14.9) पिअ/पिय पान करना पेक्खे सहि भवि 2/1 (30.1.8) पियन्ति व 3/2 (1.4.8) पेक्खे सहुँ भवि 1/2 (78.3.8) पियइ व 3/1 (79.11.10) पेच्छ देखना पिव पीना पेच्छइ व 3/1 (34.7.4) पिवहि विधि 2/1 (9.8.3) पेच्छ विधि 2/1 (37.1.8) पिसुण कहना पेच्छहि व 2/1 (38.8.6) पिसुणमि व 1/1 (38.9.2) पेच्छमि व 1/1 (38.19.2) पिसुणइ व 3/1 (51.10.1) पेल्लाव प्रेरित करना पील पैरना पेल्लावइ व 3/1 प्रे. (38.4.6) पीलइ व 3/1 (88.4.6) पेस भेजना पुच्छ पूछना पेसहि विधि 2/1 (44.4.9) पुच्छइ व 3/1 (19.13.3) पेसेसइ भवि 3/1 (44.3.11) पुच्छहि व 2/1 (41.7.7) पेसमि व 1/1 (63.12.7) पुच्छन्ति व 3/2 (89.9.6) पुस पौंछना पुसइ व 3/1 (87.14.9) 28] [अपभ्रंश महाकवि स्वयंभू के पउमचरिउ का क्रिया-कोश For Personal & Private Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ फाड फाडना फाडमि व 1/1 (15.2.8) फेड हटाना फेडेसई भवि 3/1 (35.4.8) भक्ख खाना भक्खइ व 3/1 (2.12.8) भंज नष्ट करना भंजेसइ भवि 3/1 (76.9.6) भंजमि व 1/1 (38.6.4) भंजहि विधि 2/1 (42.4.9) भज्ज : भग्न करना। भज्जइ व 3/1 (38.5.2) भण कहना भणइ व 3/1 (3.7.3) . भणमि व 1/1 (6:1.10) . . भणन्ति व 3/2 (12.9.4) भणु विधि 2/1 (15.14.2) भणेसइ भवि 3/1 (19.5.2) भणहि विधि 2/1 (31.7.10 ) भमाड घुमाना भमाडहि व 2/1 (55.2.6) भमाडमि व 1/1 (55.4.9) भर भरना भरइ व 3/1 (19.6.5) भाम घुमाना भामइ व 3/1 (25.14.8) भाव होना भावइ व 3/1 (5.12.8) भास प्रकाशित होना, चमकना भासइ व 3/1 (3.3.8) भिज्ज क्षय को प्राप्त करना भिज्जन्ति व 3/2 (75.12.7) मिन्द भेदना भिन्दइ व 3/1 (41.15.5) भिन्दमि व 1/1 (29.4.4) भुंज उपभोग करना भुंजमि व 1/1 (22.5.8) भुंजउ विधि 3/1 (22.9.9) भुंजे विधि 2/1 (22.10.9) भुंजहि विधि 2/1 (24.4.2) व 2/1 (38.18.6) भुंजहु* विधि 2/1 (26.12.2) भुंजइ व 3/1 (28.12.10) भुंजावमि व 1/1 प्रे (31.2.4) .. . भुंजन्ति व 3/2 (34.2.2) भुंजेसइ भवि 3/1 (60.12.9) भुंजि विधि 2/1 (79.2.6) भुंजेसहि भवि 2/1 (85.5.5) भूस विभूषित करना भूसइ व 3/1 (88.1.8) अपभ्रंश महाकवि स्वयंभू के पउमचरिउ का क्रिया-कोश ] [29 For Personal & Private Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ मइल मैला करना मइलहि व 2/1 (18.8.2) मइलमि व 1/1 (65.11.6) मइलेइ व 3/1 (71.5.6) मइलेसइ भवि 3/1 (73.9.2) मग्ग माँगना, खोजना मग्गइ व 3/1 (3.12.5) मग्गमि व 1/1 (21.4.5) मग्गहि व 2/1 (41.8.6) मण्ड अलंकरण करना मण्डहि विधि 2/1 (24.4.4) मण्ण मानना मण्णइ व 3/1 (49.6.9) मण्णहि विधि 2/1 (61.8.6) मम्मीस अभय वचन देना मम्भीसावइ व 3/1 प्रे. (29.7.2) मम्भीसइ व 3/1 (49.14.4) मम्भीसमि व 1/1 (70.11.10) मम्भीसहि व 2/1 (81.12.7) मल मर्दन करना मलमि व 1/1 (48.2.8) माण मानना माणहि विधि 2/1 (20.1.6) माणइ व 3/1 (23.4.9) माणन्ति व.3/2 (87.1.4) मार मारना मारमि व 1/1 (8.10.7) मारइ व 3/1 (9.10.5) मारन्ति व 3/2 (25.6.1) मारि विधि 2/1 - (25.14.1) मारहि विधि 2/1 (26.2.8) मारावहि विधि 2/1 प्रे .(56.13.9) मुअ/मुय छोडना 'मुअइ व 3/1 (13.1.9). मुए विधि 2/1 (15.7.2) मुअन्ति व 3/2 (27.1.7) मुयमि व 1/1 (69.18.7). मुयन्ति व 3/2 (86.4.5) मुण जानना मुणहि व 2/1 (6.2.2) मुणन्ति व 3/2 (16.12.7) मुसुमूर कुचलना मुसुमूरइ व 3/1 (17.9.4) मुसुमूरमि व 1/1 (38.6.5) मेलाव मिलाना मेलावहि व 2/1 (15.11.9) मेल्ल छोडना मेल्लइ व 3/1 (5.4.6) मेल्लन्ति व 3/2 (64.2.5) . मेल्लेसइ भवि 3/1 (70.10.1) 30] [अपभ्रंश महाकवि स्वयंभू के पउमचरिउ का क्रिया-कोश For Personal & Private Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ मेल्लावमि व 1/1 प्रे. (73.10.2 ) मोक्कल मुक्त करना मोक्कलहि आज्ञा 2 / 1 (85.5.2) मोड मोडना मोडन्ति व 3 /2 मोडइ व 3/1 मोडमि व 1/1 मोह मुग्ध करना मोहइ व 3/1 (49.9.8) (7.2.8) (27.3.8) (74.3.7) लंघ लांघना लंघम व 1 / 1 ( 29.4.5) ल लेना लइ लक्ख देखना fafe 2/1 (30.3.8) ल लक्खइ व 3/1 (24.3.8) लग्ग लगना रक्ख रक्षा करना रक्खहं व 1/2 (15.10.7) रक्ख व 1 / 1 ( 38.13.6) रक्खहि आज्ञा 2/1 (43.8.5) रंज खुश करना रंजमि व 1/1 (59.4.6) रय . बनाना रवि 11 (81.2.4) रस आवाज करना रसइ व 3/1 (27.2.6) रसन्ति व 3 / 2 ( 82.14.5) रुंभ अवरुद्ध करना भइ व 3/1 (25.15.2) रोक्क रोकना रोक्कइ व 3 / 1 (17.9.3) अपभ्रंश महाकवि स्वयंभू के पंउमचरिउ का क्रिया-कोश ] लग्गइ व 3/1 (9.10.5) लग्गेस भवि 3 / 1 ( 18.6.9) लग्गउ fafer 3/1 (38.15.1) लग्गेसमि भवि 1 / 1 ( 40.13.10) लग्गमिव 1 / 1 (40.14.4) लब्म प्राप्त करना लब्भइव 3/1 (4.12.4) लब्भन्ति व 3 / 2 ( 39.5.2) लय धारण करना लयन्ति व 3 / 2 (7.2.6) लल झूलना ललइ व 3/1 (14.7.8) लव बोलना लवन्ति व 3 / 2 ( 27.15.7) लवइ व 3/1 (62.2.1) लह प्राप्त करना लहमि व 1 / 1 (12.1.6) लह व 3 / 1 ( 33.6.6) सहुं भवि 1/2 (87.4.7) For Personal & Private Use Only [31. Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लहेसहि भवि 2/1 (19.8.2) लाय लगाना लायमि व 1/1 (40.5.3) लायइ व 3/1 (76.12.5) लाव पहुँचाना, ले जाना लावमि व 3/1 (45.15.3) लावइ व 3/1 (68.7.9) लिम्प लीपना लिम्प विधि 2/1 (78.7.6) लुण काटना लुणइ व 3/1 (36.13.6) लुह पौंछना लुहहि विधि 2/1 (19.15.8) लुहि विधि 2/1 (23.5.2) लुहमि व 1/1 (49.16.4) ले ग्रहण करना लेइ व 3/1 (1.10.9) लेमि व 1/1 (4.4.3) लेहि व 2/1 (18.2.2) विधि 2/1 (31.6.9) लेन्ति व 3/2 (22.3.8) लेसइ भवि 3/1 (58.3.9) वज्जइ व 3/1 (3.3.7) वज्जर कहना वज्जरहि विधि 2/1 (15.12.6) वट्ट प्रवर्तित होना वट्टइ व 3/1 (38.5.8) वट्टहि व 2/1 (38.8.2) वट्टन्ति व 3/2 (40.13.1) वण्ण वर्णन करना वण्णमि व 1/1 (1.4.1) वंद वन्दना करना। वंदइ व 3/1 (32.5.7) वंध बाँधना वंधइ व 3/1 (40.3.10) वंधहि व 2/1 (57.2.9) वंधमि व 1/1 (59.4.9) वंधन्ति व 3/2 (86.4.5) वम बोलना वमइ व 3/1 (13.5.6) वर वरण करना वरइ व 3/1 (36.13.8) वरहुं व 1/2 (89.6.4) वरिस बरसना वरिसन्ति व 3/2 (32.2.3) वल घुमाना वलन्ति व 3/2 (7.2.8) वलइ व 3/1 (27.3.8) वलग्ग चढ़ना, लगना व वग्ग वग्गइ वज्ज खूखारना व 3/1 (60.3.9) बजाना 32] [अपभ्रंश महाकवि स्वयंभू के पउमचरिउ का क्रिया-कोश For Personal & Private Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ वलग्गइ व 3/1 (18.5.9) विघोस घोषणा करना वस रहना विघोसइ व 3/1 (80.1.8) वसइ व 3/1 (34.5.2) विज्ज हवा करना वह धारण करना/ मारना विज्जेइ व 3/1 (78.7.7) . वहइ व 3/1 (4.5.3) विज्झ छेद देना वहन्ति व 3/2 (75.10.10) विज्झइ व 3/1 (2.6.3) वहहि व 2/1 (88.4.10) विणड प्रताडित करना वहेसइ भवि 3/1 (6.11.3) विणडेसइ भवि 3/1 (40.14.5) वा बजाना विणास नष्ट करना । वाइ व 3/1 (42.10.7) विणासइ भवि 3/1 (41.15.2) वाय पढ़ाना विणिवाय मार गिराना वायइ व 3/1 (26.20.1) | विणिवायइ व 3/1 (17.9.5) वार रोकना विणिवार रोकना वारइ व 3/1 (62.1.9) विणिवारइ व 3/1 (75.16.1) वावर आक्रमण करना विणिवारेसइ भवि 3/1 (76.9.7) वावरन्ति व 3/24 (43.15.7) विण्णव निवेदन करना वास सुवासित होना विण्णवइ व 3/1 (4.14.3) वासइ व 3/1 (3.3.9) विण्णवन्ति व 3/2 (83.4.3) वाह आक्रमण करना/चलाना . विण्णास प्रदर्शन करना वाहमि व 1/1 (11.5.2) विण्णासहि विधि 2/1 (25.12.2) वाहहि विधि 2/1 (49.10.5) वित्थार फैलाना वाहि विधि 2/1 (17.6.2) वित्थारमि व 1/1 (53.2.10) . वाहे विधि 2/1 (75.13.1) विद्ध बेधना वाहइ व 3/1 (88.4.4) विद्धइ व 3/1 (15.3.7) विअक्ख कहना विन्ध बेधना विअक्खइ व 3/1 (78.2.1) विन्धइ व 3/1 (17.12.5) विक्खिर फैलाना, बिखेरना वियप्प विचार करना विक्खिरन्ति व 3/2 (31.6.4) वियप्पइ व 3/1 (52.6.5) अपभ्रंश महाकवि स्वयंभू के पउमचरिउ का क्रिया-कोश ] [33 For Personal & Private Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 111111111111 वियस खिलना वीसर भूलना वियसन्ति व 3/2 (6.3.6) वीसरइ व 3/1 (19.14.8) वियार विदीर्ण करना वीसरन्ति व 3/2 (64.2.3) वियारमि व 1/1 (53.12.5) वीह डरना विरुज्झ विरुद्ध वीहहि व 2/1 (41.6.4) विरुज्झइ व 3/1 (10.7.9) दुक्कार गर्जना करना विस प्रवेश करना वुक्कारइ व 3/1 (41.14.4) विसइ व 3/1 (16.3.4) दुज्झ जानना . विसन्ति व 3/2 (16.9.2) वुज्झहि व 2/1. (20:2.2) विसज्ज विसर्जन करना, छोडना वुज्झन्ति व 3/2 (34.2.3) विसज्जमि व 1/1 (29.4.6 ) वुज्झु विधि 2/1 (43.9.3) विसज्जहि व 2/1 (70.5.5) वुज्झहुँ व 1/2 (48.5.5) विसह सहन करना वुज्झमि व 1/1 (49.2.5) विसहइ व 3/1 (18.5.2) वेढ़ लपेटना . . विसूर खेद करना वेढ़इ व 3/1 (51.13.10) विसूरइ व 3/1 (29.3.2) वोल्ल बोलना विहड खण्डित करना वोल्लइ व 3/1 (16.6.6) विहडन्ति व 3/2 (7.5.4) वोल्लहि व 2/1 (18.8.3) विहर भ्रमण करना वोल्लमि व 1/1 (19.18.2) विहरु विधि 2/1 (32.2.10) वोल्लन्ति व 3/2 (31.11.8) विहरन्ति व 3/2 (36.1.2) वोल्लेसइ भवि 3/1 (55.2.1) विहाव देखना वेयार प्रतारणा देना विहावइ व 3/2 (5.11.9) वेयारहि व 2/1 (18.12.6) विहावमि व 1/1 (52.2.1) विहुण कंपाना विहुणइ व 3/1 (29.3.3) वीसंभ विश्वास करना संक आशंका करना वीसंभइ व 3/1 (36.13.9) संकन्ति व 3/2 (8.2.4) 34] [अपभ्रंश महाकवि स्वयंभू के पउमचरिउ का क्रिया-कोश For Personal & Private Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ संकइ व 3/1 (38.14.7) संचालेसइ भवि 3/1 (47.8.9) संकमि व 1/1 (57.2.11) संथव आश्वासन देना संखोह क्षुब्ध करना संथवहि व 2/1 (19.8.4) संखोहइ व 3/1 (76.9.5) संथवइ व 3/1 (36.8.1) संघार मारना, नष्ट करना संध सन्धान करना संघारमि व 1/1 (55.3.8) संधइ व 3/1 (40.3.10) संच इकट्ठा करना संधहि व 2/1 (57.2.9) संचइ व 3/1 (77.2.8) संपाड सिद्ध करना संचर घूमना संपाडहि व 2/1 (55.2.6) संचरन्ति व 3/2 (7.5.5) संपेस भेजना संचरु विधि 2/1 (7.12.4) संपेसमि व 1/1 (57.12.3) संचरइ व 3/1 (15.11.4) संभर स्मरण करना संचरहि. व 2/1 (20.8.3) संभरहि व 2/1 (1.7.9) संचरमि व 1/1 (87.14.5) संभरमि व 1/1 (43.3.3) संचरहि विधि 2/1 (53.1.3) संभरइ व 3/1 (50.2.1) संचार : चलाना संवाह मालिश करना संचारमि व 1/1 (74.3.2) संवाहइ व 3/1 (1.14.8) संचूर चूर-चूर करना सज्ज सजाना। संचूरइ व 3/1 (17.9.4) . सज्जमि व 1/1 (29.4.6) संचूरमि व 1/1 . (38.6.5) सज्जहि व 2/1 (38.8.4) संचल चलना सद्धह श्रद्धा करना संचलन्ति व 3/2 (4.6.4) सद्धहइ व 3/1 (54.16.9) संचल्ल चलना समप्प सौंपना संचल्लइ व 3/1 (18.8.7) समप्पहि विधि 2/1 (70.3.10) संचल्लमि व 1/1 (49.2.3) समप्पइ व 3/1 (70.5.4) संचाल चलाना समप्पमि व 1/1 (70.11.8) संचालहि विधि 2/1 (38.9.6) समाण समाप्त करना संचालइ व 3/1 (8.11.9) समाणहि विधि 2/1 (24.4.3) अपभ्रंश महाकवि स्वयंभू के पउमचरिउ का क्रिया-कोश ] [35 For Personal & Private Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ समाणइ व 3/1 (23.4.9) साहमि व 1/1 (4.12.4) समारुह चढ़ना साहइ व 3/1 (76.9.4) समारुहइ व 3/1 (34.11.2) साहार सहारा देना समार करना, बनाना, रचना साहारन्ति व 3/2 (36.7.9) समारहि विधि 2/1 (25.12.3) सिंच सींचना समारमि व 1/1 (38.6.8) सिंचन्ति व 3/2 (6.3.5) समारइ व 3/1 (49.14.7) सिंचइ व 3/1 (76.12.9) समुत्तर पार करना सिक्खव सिखाना समुत्तरन्ति व 3/2 (1.10.6) सिक्खवइ व 3/1 (16.8.2) समुल्लव कहना सिढिल शिथिल करना समुल्लवन्ति व 3/2 (27.15.7) सिढिलन्ति व 3/2 (64.2.4) समुव्वह · धारण करना सिप्प सींचना समुव्वहइ व 3/1 (6.16.6) सिप्पइ व 3/1 (78.7.6) समोड्ड/समोड मोडना, युद्ध सीस कहना . . के लिए तैयार करना सीसइ व 3/1 (16.9.10) समोड्डुहि विधि 2/1 (58.9.9) सुण सुनना. समोडइ. व 3/1 (61.2.2) सुणन्ति व 3/2 (33.6.7) समोत्थर आक्रमण करना सुणु विधि 2/1 (37.6.3) समोत्थरइ व 3/1 (11.10.9) सुणे विधि 2/1 (49.3.1) सम्माण सम्मान देना । सुणि विधि 2/1 (53.3.1) सम्माणहि विधि 2/1 (89.3.5) सुणइ व 3/1 (54.16.9) सर आश्रय लेना सुमर याद करना सरइ व 3/1 (69.6.11) सुमरमि व 1/1 (76.10.2) सह सहन करना सुमरइ व 3/1 (35.2.3) सहेसहि भवि 2/1 (85.5.6) सुहा अच्छा लगना सार निस्तार करना सुहाइ व 3/1 (12.12.8) सारमि व 1/1 (45.14.8) सेव उपभोग करना, सेवन करना साह साधना करना सेवइ व 3/1 (33.12.9) 36] [अपभ्रंश महाकवि स्वयंभू के पउमचरिउ का क्रिया कोश For Personal & Private Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ शोक करना (37.5.9) ( 41.18.6) शोषण करना सोअ / सोय सोयहि व 2 / 1 सोअइ व 3 / 1 सोस सोहि व 2 / 1 सोम व 1 / 1 ( 77.2.6) ( 56.6.2) हक्कार पुकारना हक्कारइ व 3/1 (7.1.9) हण वध करना हणइ व 3/1 (21.6.9) हणु विधि 2/1 (27.9.3) हणमि व 1/1 हत्थुत्थल्ल (43.9.5) हाथ उठाकर आदेश देना हत्थुथल्लहि विधि 2/1 (21.6.4) मारना हम्म हम्मइ व 3 / 1 (7.9.6) हम्मान्ति व 3 / 2 (25.6.1) हर हरण करना, छीनना हरइ व 3/1 (21.10.5) हरमिं व 11 (36.10.5) हार हारना • हारइव 3/1 (25.1.9) हिंस हसना, पीड़ा देना हिंसन्ति व 3 / 2 ( 25.4.3) हिंड भ्रमण करना हिंडन्ति व 3 / 2 ( 43.1.8) नोट:* पउमचरिउ में 'हो' प्रत्यय का प्रयोग विधिकाल के मध्यम पुरुष एकवचन में हुआ है। 'हु' प्रत्यय का प्रयोग विधिकाल के मध्यम पुरुष एकवचन एवं बहुवचन में हुआ है। अपभ्रंश भाषा का अध्ययन, वीरेन्द्र श्रीवास्तव पृष्ठ संख्या 212-213 अपभ्रंश महाकवि स्वयंभू के पउमचरिउ का क्रिया-कोश ] For Personal & Private Use Only [37. Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ समानार्थक अकर्मक क्रियाएं 1. अच्छा लगना 2. उछलना 3. उठना उट्ठ, समुट्ठ 4. काँपना – कंप, वेव, थरहर 5. क्रीडा करना कील, रम 6. खेद करना जूर, विसूर 7. गरजना गज्ज, गलगज्ज 8. गिरना - ओवड, खस, णिवड, पड, पडिखल 9. घूमना 10. चमकना 11. चिल्लाना - कंद, रड, धाहाव 12. छिपना • उल्लुक्क, ल्हिक्क जल, पजल, 13. जलना पज्जल, 18] — - - • घुम्म, घुल, भम - - सुह, पडिहा उच्छल, उत्थल्ल - - 14. जीना 15. झगडा करना, लड़नाकलह, जुज्झ, भिड पलिप्प जिय, जीव, जिव वल, विप्फुर 16. ठहरना 17. डोलना, झूलना डोल्ल ठा, थक्क, था - खोल, 18. नष्ट होना - णिट्ट, फिट्ट 19. नाचना उव्वेल्ल, णच्च पणच्च 20. प्रकट होना पवियम्भ -- 21. प्राप्त होना - विढप्प, संपड 22. फैलना वित्थर, पवियंभ, वड्ड — 23. बढ़ना पवड्ड, वड्ढ 24. मिलना मिल, संमिल 25. रहना - णिवस, परिवस, वस — 26. रूसना रूस, विरूस, 27. रोना - रुअ, रुय, रुव, रोव, रुणरुण णिव्वड, 28. लौटना पल्लट्ट, लोट्ट 29. शांत होना – उवसम, णीव 30. शुद्ध होना - सुज्झ, परिसुज्झ, 31. शोभना छज्ज, विहा, सह, सोह - — For Personal & Private Use Only 32. स्खलित होना पक्खल - खल, 33. सोना - सुअ, सुप्प, सुव, सोव 34. हंसना विहस, हस [ अपभ्रंश महाकवि स्वयंभू के पउमचरिउ का क्रिया - कोश Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35. हटना ओसर, ओहट्ट 36. होना हव, हो, अच्छ - समानार्थक सकर्मक क्रियाएँ 1. अनुसरण करना अ 2. अपहरण करना अवहर 5. आश्वासन देना थव वाह, 3. आक्रमण करना समोत्थर, उत्थर, चप्प, पवोल्ल, वावर, ओवग्ग 7. करना अणुसर, 4. आशंका करना संक, आसंक - - 9. खण्डित करना विहड - - 6. उपभोग करना सेव, अणुहुंज, भुंज हर, - समार, कर, कुण 8. कहना - अक्ख, अप्फाल, कह, चव, जंप, पभण, पिसुण, भण, वज्जर, विअक्ख, समुल्लव, सीस ― संथव, खंड, 10. खाना अस, खा, भक्ख 11. ग्रहण करना गिण्ह, गेण्ह 12. घूमना संचर, आहिण्ड 13. घोषणा करना घोस. विघोस - - 14. चढ़ना - चड, समारुह, वलग्ग 15. चलना अपभ्रंश महाकवि स्वयंभू के पउमचरिउ का क्रिया-कोश ] - परिसक्क, संचल, संचल्ल 16. चलाना संचार, संचाल 17. चूर-चूर करना संचूर, दलवट्ट For Personal & Private Use Only — — 18. छोडना मेल्ल, परिहर, मुअ, मेल्ल, उम्मह, छड्डु, छंड, विसज्ज - - चल, चल्ल, - 19. जानना मुण 20. जाना गच्छ, गम्मं 21. तोडना खुड, तोड 22. देखना – अवलोय, उप्पेक्ख, जोअ, जोय, जोव, णिअ, णिय, णिहाल, देक्ख, पलोअ, पलोव, पेक्ख, पेच्छ, लक्ख, विहाव समुव्वह, — - 23. धारण करना धर, धा, वह वुज्झ, चेय, जाण, [39 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24. निंदा करना - गरह, णिंद, 40. रोकना - आरोक्क, विणिवार. दुगुंछ, दोच्छ, पणिंद, परिणिंद णिरुंभ, रोक्क 25. पार करना - समुत्तर, उत्तर 41. विचार करना - वियप्प, 26. पुकारना - हक्कार, पच्चार चिन्तव 27. पूजा करना - अंच, अच्च 42. विदीर्ण करना - वियार, दार 28. प्रताडना देना - विणड 43. सजाना - सज्ज, पसाह वेयार 44. समाप्त करना - समाण, 29. प्रदर्शन करना - विण्णास, निट्ठवं .. पदरिस 45. सींचना – सिंच, सिप्प 30. प्रवेश करना - विस, 46. सुनना - सुण, आयण्ण, पइस, पइसर णिसुण 31. फैंकना - खिव, घत्त, __घल्ल, छुह, घिव 32. फैलाना - वित्थार, विक्खिर 33. बेधना – विद्ध, विंध 34. बिलोना - घुसल, पविरोल । 35. बोलना - वोल्ल, उच्चार, पवोल्ल, लव 36. भ्रमण करना - विहर, हिंड, परिभम 37. भेजना – संपेस, पेस, पट्टव 38. मारना - णिसुंभ, संघार, णिहम्म, मार, विणिवाय 39. मिलाना - घोल, मेलाव 40] [अपभ्रंश महाकवि स्वयंभू के पउमचरिउ का क्रिया-कोश For Personal & Private Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only