Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama vAra 1000 } OM vandevIram * pATaliputrakA itihAsa lekhaka -- kharatara gacchAdhirAja jaM0 yu0 pra0 vR0 bha0 zrI pUjyajI zrIjinaratna rijI mahArAjake ziSya paM0 pra0 yati zrI sUryyamalajI mahArAja | prakAzaka zrI saMgha paTanA - e govAla D.N.Varma 342 1990s ta tAgara sAgara mUlya sadupayoga
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ R Malla d RECORDE zrImajjainAcArya ja0 yu0 pra0 vR0 bha0 zrI pUjyajI zrIjinaratna sUrijI mhaaraaj|
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ * zrI. * - prAtasmaraNIyaH pUjyapAdaH zrIgurujI mahArAja jaM0 yu0 pra0 bR0 bhaTTAraka zrI 1008 zrI pUjyajI zrIjinaratna sUrijI mahArAja kara kamaloMmeM sAdara samarpita / sUryamala yatiH
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ pustaka milaneke pateseTha saGgalacanda zivacanda jhAbaka cauka bAjAra, paTanA siTI jaina zvetAmbara, navayuvaka samiti ...naM0 31 bAMsatallA galI, klkttaa| bAbU budhasiMha jauharI, Thi0 bAr3ekI galI, paTanA sittii|
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrIH // bhUmikA kahane kI koI Avazya katA nahIM haiM, ki Aja kala sabhya saMsAra pustakake mahatva tathA upayogitAko samajhane lage gayA hai aura usakI dRSTi pustakoMkA praNayana evaM prakAzanakI ora AkRSTa huI hai evaM nitya nayI nayI pustakoMkA AvirbhAva ho rahA hai| sabase adhika harSa kI bAta yaha hai, ki ina dinoM adhika pustakeM sAmAjika dhArmika tathA aitihAsika likhI jA rahI haiM, yaha deza ke liye bhAvI unnati tathA saubhAgyakA sUcaka hai| yaha prAkRta pustaka (paTanekA itihAsa ) jisake viSayameM maiM do eka zabda likhaneko prastuta huA hUM yaha aitihAsika pustakake lekhaka...31...bAMzatallA gallI jaina posAlake adhyakSa jaina guru paM0 pra0 zrImAn sUryamalajI yati haiM aura prakAzaka zrI saMgha paTanA hai| . yadyapi yaha pustaka AkArameM bahuta choTI honeke kAraNa isa pustakameM itihAsa kI bahuta sI AvazyakIya bAteM likhI na jAsakI haiM to bhI yaha pustaka bahuta upayogI tathA vizeSa AdaraNIya hai| isa pustakameM sabhI bAteM upayukta tathA prAmANika likhI huI hai vyarthaM tathA anAvazyaka eka bhI bAta nahIM hai|
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ dekhanese spaSTa vidita hotA hai, ki lekhakane anveSaNa karanemeM sabhI sampradAyake aneka granthoMko bhalI bhAMti avalokana karake viSaya cunanekA bahuta bar3A prayAsa kiyA hai|' ... isa pustakameM pradhAnataH jaina samAjake viSayameM to sabhI bAte likhI huI haiM tathApi anya samAja ke liye bhI yaha pustaka ati upakArI hai kAraNa ki lekhaka mahodayane anya samAjakI bhI aneka AvazyakIya tathA chipI huI bAtoMpara prakAza DAlA hai| pustakake antyameM paTanekA bhaugolika vivaraNa tathA prAkRtika dRzya varNana sarvasAdhAraNake liye lAbhadAyaka hai| balki paTane kI yAtrA karanevAloMke liye to yaha pustaka DAyarIkA kAma de sakatI hai| isa pustakake sahAre manuSya binA kisIse pUche tAche AnAyAsa paTaneke darzanIya sthAnoM para pahuMca sakate haiN| astu yatijI mahodayakA isa prakAra kI pustaka likhanekA udyoga evaM parizrama prazaMsanIya, anukaraNIya tathA zlAghanIya hai| ki madhikaM vishessu| mAgha kR0 14 | pANDeya jayanArAyaNa zarmA kA0 vyA0 tIrtha * saM0 1983 / PARTICOR 15
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrI: // vaktavya usa paramArAdhya , apane iSTadevajIkI kRpAse maiM Aja Apa mahAnubhAvoMke sanmukha , pATaliputra "paTanekA itihAsa" nAmakI. eka choTI paramopayogI pustaka lekara upasthita huA hai| ____ sarvasAdhAraNa jAnate haiM, ki prayojanamanudizya pAmaro pina prabartate ___ koI bhI manuSya kisI na kisI proyajanako lekara hI . kisI kAmako. karane ke liye prastuta hotA hai, yoMhI nahIM isa pustakake likhane kA mukhya prayojana yahI hai, ki vartamAna paTanA nagara jo kimI, dina jaina zrAvaka samudAyase prati pUrNa bharA huA thaa|maan samayake pherase vahAM jainiyoMkI saMkhyA bahuta hI kama hai| to bhI jainiyoMke prAcIna kIrtistambha aneka zrI jinamandira ababhI jainiyoMke astitvako sUcita kara rahe haiN| unameM bhI mandira jIrNa ho jAneke kAraNa girane yogya haiN| unakA jIrNodhAra karanekA vicAra paTaneke jaina saMghane kiyA hai| kintu yaha kAma bahuta bar3A hai jabataka sampUrNa jaina bhrAtR varga isa kAryameM yoga dAna na degeM kevala paTanA nivAsI jaina bhAiyoMse honA asambhava nahIM to kaThina avazya hai| ataeva ukta saMghane paTanekA saMkSipta iti. hAma likhane ke liye mujhe vAdhya kiyA kAraNa ki vinajAne nahI hohI prIti prIti binA nahIM hohI pratItI
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ maiMne bhI isa pavitra kAryake karane meM apanA puNyodaya samajhA aura prAcIna itihAsa ke anusaMdhAnameM laga gyaa| eka to paTanA aisAhI sthAna hai jahAM eka eka viSayoM ko lekara bhI likhA jAya to aneka bar3I bar3I lambI caur3o pustake ho sakatI haiM dUsare aitihAsika pustaka likhanekA apane jIvana meM prathama avasara hai isaliye aneka kaThinAiyoMkA sAmanA karanA par3A hai| yadyapi maiM isa pustakake nirmANameM kevala mAlAkAra ( mAlo ) kAhI anuzaraNa kiyA hai to bhI itihAsako vATikA meM ghusa kara puSpa cunanemeM apanI yathA buddhi koI kasara nahIM rakhI hai| isa pustakameM sivA kAmake vyartha eka bhI bAta nahIM rakhI gayI haiN| isa pustakake par3hanese kevala paTane kI prAcIna avasthA kAhI jJAna nahIM balki bhavya bhAvanAyukta mahApuruSoM ke saccaritrase pAThaka AtmakalyANa bhI kara sake isa para bhI pUrNa dhyAna diyA gayA hai / kintu isameM maiM kahA~ taka saphala huA hUM yaha pAThaka hI vicAra kreNge| mujhe pUrNa AzA hai ki jaina samAja isa pustakakI avazya apanAvegI tathA zraddhA aura premake sAtha isa pustakako., AdyopAnta adhyayanakara alabhya lAbha uThAvegI aura jisa uddezako lekara yaha pustaka likho gayI hai usako siddhi meM bhI pUrNa sahAyatA karegI / astu maiM zrImAn bAbU pUrNacandrajI nAhara ema0 e0 ela0 ela0 bo0 ko hArdika dhanyavAda detA hUM inhoMne pariziSTaparva nAmakI pustaka pradAna karake isa pustakake nirmANameM bahuta kucha sahAyatA kI hai| tadanantara sArasvata kSatriya vidyAlayake adhyApaka zrI.paM. jayanArAyaNa.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ jI pANDeya kAvya vyAkaraNa tIrtha mahodayakA bhI atizaya kRtajJa hUM aura dhanyavAda detA hUM jinhoMne apanA amUlya samaya dekaratathA alIma parizrama uThAkara saMzodhanAdike dvArA isa pusta kako sarvAGga sundara banAnemeM yoga dAna diyA hai| punaH sarvato bhAvena zrIsaMgha paTanAko koTizaH dhanyavAda detA hUM, jisane isa pustakake prakAzita karane meM apanA dravya sadupayogameM vyaya karake puNyopArjana kiyA hai jo ki anyasthAnIya saMghoMke avazyAnukaraNIya hai / maiM seTha dopavandajo zrAvaka tathA zrI bAbU budhasiMhajo jauharIko aneka bAra dhanyavAda detA hU aura unakA vizeSa AbhArI huina mahAnubhAvoMne hI isa pustakake nirmANameM protsAhana tathA prakAzanameM pUrNa yatna kiyA hai balki inake hI vizeSa Agrahase maiM isa pustaka likhane meM prayatna zIla huA huuN| isake atirikta maiM una saba mahAnubhAvoMko hArdika dhanyavAda detA hai jinake dvArA isa pustakake likhanemeM mujhe kisI bhI prakArako sahAyatA prApta huI hai| maiMne apano yathA buddhi paTaneke jAnane yogya prAcIna tathA navona aitihAsika vRttAnta isa pustakameM prAyaH saMkSepameM avazya likha diye haiM tathApi viSayake kaThina hone ke kAraNa sambhava hai ki sthala vizeSameM truTI raha gayI hogI tathA pUrNa sAvadhAnIse saMzodhana karanepara bhI dRSTi doSase kahIM kahIM bhUla raha gayI hoMgI unheM pAThaka kSamA kareMge evaM truTiyoMkI sUcanA de anugRhIta kareMge jisase dvitIya saMskaraNameM unako sudhAra diyA jaay| yadi sajana gaNa isa pustakako bhI pahilI pustakoMke samAna apanAyeMge to AzA hai ki aprita varSa meM anya navIna pustaka lekara samAjake sammukha Dapasthita houugaa| sUryamala yati
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ . . HE
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina gurU paM0 pra0 sUryAmalajI ytiH| klkttaa|
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAzrI jinAya nmH|| bande vIram __(maGgalA caraNa) vadanakAntivibhAjitadimukha, munijanoccayasevitapaGkaja / bhavabhRtAMbhavabhAvavibhAsaka, vibhara me jinavIra suvAJchitam // 1 // ___ maGgala janaka sukha zAnti-janake prabhuptadhana ghana lAie / karuNA ho kAruNyakI dhArA prabho barasAiye kara jJAna sUryodaya sukRtipatha jyotimeM prabhu lAie / aba hosa sImA ho cukI suvikAza mArga dikhAiye // 1 // - - - phTanekA saMkSipta vivaraNa / FOOD gadha dezakA zirobhUSaNa paTanA nAmakA nagara vihAra ma prAntameM bhAgIrathI nadIke dakSiNa taTapara avasthita hai| GOOD prAcIna kAlameM yaha nagara bahuta vistRta aura atyanta aizvaryazAlI thaa| kabiyoMkI varNanAse mAlUma hotA hai, ki kisI dina yaha nagara bahumUlya ratnAMkita bhavya bhavanoM, locana-lobhanIya
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ udyAnoM, vimAnopamIya devamandiroM tathA caityAlayoMse vibhUSita indrapurI amarAvatI evaM kuberapurI alakA ko bhI mAta kara rahA thaa| - yahA~ke nivAsI roga-zoka, duHkha-dAridy, bhaya aura vAdhAse rahita the evaM sadA lokAtizAyI-svargIya sukhoMkA upabhoga karate the| isI nagarameM brahmacArI kulAvataMza asidhArA-vrata-pAlaka mahAtmA svAmI sthUla bhadrajIkA janma tathA mahAmAnya sudarzana seThako kevala jJAna prApta huA thaa| ataeva yaha nagara jainiyoMke liye parama pavitra tIrtha sthAna hai hI ; kintu jainetara vaidika vauddha, sikkha Adi anyAnya sampradAyavAloMkA bhI pradhAna dharma sthAna hai / kyoMki koI aisA dharma yA sampradAya nahIM haiM jisakA pracAra yahA~ kisI dina carama sImA taka na pahu~cA ho aura na koI aisA samAja hI hai, jisameM jAti-hitaiSI, pAradarzI, tatvajJAnI, siddha puruSoMkA AvirbhAva na huA ho| yahI kAraNa hai, ki pratyeka sampradAyake granthoM meM isa mahAnagarake viSayameM pracura ullekha milate haiN| sabhI samAjake vidvAnoMne isa nagarakA varNanAmeM kalama uThAyI aura apane janma tathA pANDityako saphala banAyA hai| sudUra prAcIna kAlameM yaha nagara kusumapura, puSpapura aura pATaliputrake nAmase vikhyAta thA; kintu isa samaya kevala 'pATaliputra' yA 'paTanA' ke nAmase hI prasiddha hai| koI koI kahate haiM, ki musalamAnoMke zAsana kAlameM isakA nAma ajimAbAda bhI thA, kintu ira kA vizeSa pramANa nahIM miltaa| ataeka
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 3 ) yaha nagaNya haiN| varttamAna samaya meM isa nagarakA kSetra - phala... 18 varga mIla aura jana-saMkhyA 165162 haiM / yaha vihArakI rAjadhAnI aura vyApArakA sthAna hai / yahA~ bahuta se itihAsa - prasiddha prAcIna darzanIya sthAna haiM, jinheM dekhane ke liye bahuta dUradUra se loga Ate haiM / isakA vizeSa vivaraNa 'paTanekA dRzyavarNana' zIrSaka lekha meM likhA jAyegA / paTane kA nirmANa-kAla suprasiddha pATaliputra (paTanA) kA nirmANa kaba aura kisane kiyA, yaha ThIka-ThIka batalAnA kaThina hI nahIM, asambhava bhI hai / kyoMki kavi kAlidAsane apane raghubaMza nAmaka mahAkAvya ke 6 The sargake zloka 24 veM indumatIke svayaMvara kI varNanA meM "anena cedicchasigRhyamANaM pANiM vare rAyena kuru praveze prAsAda vAtAyana saMzritAnAM netrotsavaM puSpa purAGganAnAm" puSpapura ke nAmase paTanekA ullekha kiyA hai / svayaMvarA mahArAnI indumatIkA vivAha maryAdA puruSottama zrIrAmacandrajIke pitAmaha mahArAjA ajake sAtha huA thaa| isase zrIrAma-candrajI ke zAsana kAlake pUrva meM pATaliputrakA honA nizcaya hai| isake atirikta mahAbhASya meM "anuzoNaM pATalIputram" mahAbhArata meM "rAjAnandakI cANakyake dvArA parAjita hone kI
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 4 ) mAvaSyavANI kI huI hai / daNDine apane gadyakAvyake dazakumAra caritra "asti magadha deza zeSarIbhUtAH puSpapurI nAma nagarI" vizAkhadattane mudrArAkSasa nAmaka nATamameM "sakhe virAdhagupta varNayedAniM kusumapuravRttAntam" viSNuzarmAne hitopadeza nAmaka nIti grantha meM bhAgIrathItIre pATalIputranAmadheyaM "asti nagaram " Adi bhinnara granthoMmeM paTanekA ullekha kiyA pAyA jAtA hai| isase samayakA nizcaya karanA asambhava hote hue bhI yaha nizcita hai, ki yaha prasiddha nagara bahuta prAcIna aura parama pavitra sthAna hai / astu jaina-: - zAstrAnusAra paTanekA nirmANa-kAla zrImahAvIra svAmIke samakAla hai / isase kucha nyUnAdhika 3000 varSa sthira kiyA jA sakatA hai / isa mahAnagarako magadhAdhipati rAjA zreNikake pautra rAjA udAyIne basAyA thA / vaidika zAstra (brahmANDa purANa a0 126 meM ) bhI isa rAjAkA pramANa milatA hai: - "udAyI bhavitA tasmAt trayoviMza samAnRpaH / sa vai puravaraM rAjA pRthivyAM kusumAhvayaM gaMgAyaH dakSiNe kule catustra kariSyati / " isakA pramANa isa prakAra hai ! " magadhAntargata campApurI nAmakI nAgarImeM rAjA zreNikakA putra kuNika rAjya karatA thA / yaha bar3AhI dAnI aura dharmAlA
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 5 ) rAjA huaa| isake udAyI nAmakA putra suA, jo bala, pratApa tathA saccaritra-pAlanameM usa samaya advitIya thaa| kAlakramale rAjA kuNikate isa asAra saMsArako tyAgakara svargArohaNa karanepara usakA putra udAyI rAjyAsanapara AsIna huaa| apratima aizvarya prApta karanepara bhI pitAkI mRtyuke zokase rAjA udAyI sadA udAsa rahatA thaa| sampUrNa rAjyameM akhaNDa AjJApravartana para bhI meghAcchanna sUryake samAna rAjA udAyIkA mukha niSprabha ( nisteja) sA rahatA thaa| rAjAkI aisI zocanIya dazA dekhakara eka dina mantrI Adi pradhAna puruSoMne unase udAsI kA kAraNa puuchaa| rAjAne A~khoMmeM A~sU bharakara bar3e hI vinIta bhAvase kahA,-"jaba maiM isa nanarameM apane pitAke krIDAsthAnoMko dekhatA hU~, taba merA hRdaya bhara AtA hai aura mujhe bar3I vyathA hotI hai| kyoMki mere hRdayameM pitAjI isa prakAra basa gaye haiM, ki jaba maiM rAja-sabhA, rAja-siMhAsana, snAna, bhojana, zayanAdike sthAna dekhatA hU~, jhaTa smaraNa ho AtA hai, ki inhIM sthApira pitAjI mujhe apanI godameM lekara baiThate the, snAna-bhojana Adi karate the| isase merA hRdaya samudrake samAna uchalane lagatA hai aura sAkSAt pitAjI dekha par3ate haiN| aisI avasthAmeM pitAjIke dekhate hue mai rAja-cinhoMko dhAraNa karU~, yaha sarvathA anucita hai aura vinaya guNakA bhaMga hotA hai ataeva isa rAja-bhavanameM rahakara mere hRdaya se zoka dUra honA ekAnta asambhava sA pratIta hotA hai|" rAjA udAyIke mukhase isa prakAra zoka evaM santApase
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 6 ) 12 AD bhare hue bacana suna kara svAmI hitecchu rAja karmake pratrI mantrI vargane kahA, -- "svAmina ! iSTakA viyoga honepara saMsAra meM kise 'duHkha nahIM hotA ? aura mAtA-pitA sadA kisake jIte rahate haiM ? Apake pitA zrIkuNika mahArAjakI bhI unake pitA zreNika maranepara yahI avasthA huI thI; parantu jaba unakA vitta - rAjagRha - nagara meM sthira na huA, taba unhoMne yaha nagarI basAyI -yI aura yahA~ rahakara acchI taraha rAjya-pAlana kiyA thaa| isa'liye ApakA bhI yadi yahA~ rahakara zoka dUra na ho, to Apa bhI kahIM acchI jagaha talAza karAkara navIna nagara basAiye aura vahIM - rAjadhAnI bnvaaiye| yaha sunakara rAjA uDAyone aisA hI kiyA naimittiyoM (jyotiSa vidyA jAnanevAloM ) ko bulAkara AjJA de -dI ki navIna nagara basAneke liye kaha acchI bhUmi dekho / rAjA udayako AjJA pAkara naumittika pradeza dekhaneke liye yatra-tatra jaMgaloM meM nikala par3e / aneka sthAnoMko dekhate hue ve gaMgA nadI kinAre eka ramaNIya sthAnameM jA pahu~ce / unhoMne vahAM para puSpoMse lahalahAyA saghana chAyAvAlA eka 'pAli' - vRkSa dekhA / usa manohara vRkSako dekhakara ve bar3e prasanna hue aura apane vidyAbala se vicAra kiyA, to unake dhyAnameM AyA, ki yaha navona namara banAne yogya ati zreSTha bhUmi hai / yahA~ rAjadhAnI banAnese rAjAko svayameva hI sampadAe~ prApta hoto raheMgI / saba naimittisoMne milakara yahI nirNaya kiyA aura rAjAke pAsa jAkara kahA, "rAjan ! hamane bahuta sthAna dekheM; parantu gaMgA nadIke
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ taTapara eka aisA ramya sthAna hai, ki yadi vahA~ nagara basAyA jAye, to rAjyakI vRddhi hogI aura prajAko bhI svaM prakArakA sukha hogaa|" unhIM naimittikoM se eka vRddha naimittikane pATalivRkSakI utpattike viSayameM nimnalikhita (upAkhyAna ) kathAkA varNana kiyaa| pATali vRkSakI utpatti tathA anikA putrAcAryakA caritra / isI magadha-dezameM mathurA nAmake do nagara the; eka uttara mathurA aura dUsarA dakSiNa mathurA kahalAtA thaa| ye donoMhI nagara bar3e * ramya tathA samRddha the| uttara mathurAmeM devadatta nAmakA eka aizva. ryazAlI baNika rahatA thaa| eka dina vaha yAtrAke nimitta dakSiNa "mathurAmeM gyaa| yahA~ bhI jayasiMha nAmakA eka baNika rahatA thaa| yaha dhana-dhAnyase yukta prasiddha vyakti thaa| devadattake bahA~ kucha dina raha jAnepara usakI jayasiMhake sAtha gAr3hI mitratA ho gyii| jayasiMhake anikA nAmakI eka parama sundarI kumArI bahina thii| eka dina jayasiMhane devadattako bhojana karaneke liye apane yahA~ nimantrita kiyaa| donoM mitra eka sAtha hI bhojana karaneke liye apane-apane Asanapara baitthe| unake baiTha jAnepara anikA sundara sundara vasra tathA bahumUlya alaGkAroMse alaMkRta ho apane bhAI tathA unake mitra donoMke thAlameM bhojana parosakara
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 8 ) Apa paMkhA karane lgii| usa samaya anikAkA alaukika saundarya dekhakara devadattakA mana isa prakAra vivaza huA, ki bhojanakA svAda bhI kucha mAlUpa nahIM huA; kintu mitratAmeM kisI prakArakA farka na A jAye, isaliye vaha apane manogata bhAvako chipAkara sthiratAse jImatA rhaa| bhojana kara leneke bAda jaya siMhase rukhasada pAkara devadatta apane makAnapara calA gayA, parantu usakA mana mayUra vahIM nRtya karatA rahA / dUsare dina devadattane apane eka vRddha naukarako jayasiMhake pAsa annikAke sAtha vivAha sambandhakA prastAva karaneko bhejaa| usa samaya vRddha naukarane vahA~ jAkara bar3e namra tathA gambhIra bacanoMse annikAkA vivAha devadatta ke sAtha karaneke liye jayasiMha se khaa| jayasiMha usakI bAta sunakara bar3e prasanna hue aura bole,-"devadattako maiM acchI taraha jAnatA huuN| vaha sarva kalAoM kA jAnane vAlA rUpa-guNa-sampanna aura kulIna vyakti hai| aisA vara milanA baDe hI saubhAgyakI bAta hai, kintu duHkha yahI hai, ki vaha paradezI hai aura merI bahina mujhe prANoMse bhI adhika yArI hai| usakA kSaNabhara ke liye bhI alaga honA mere liye asahya hai| devadatta ke sAtha vivAha karadenepara mujhe vAdhya hokara devadatta ke sAtha use bheja denA par3egA; yaha mujhase nahIM ho sktaa| ataeva yadi devadatta sadAke liye mere ghara rahanA maMjUra kareM, to maiM khuzIse unake sAtha apanI bahinakA vivAha kara de sakatA huuN| naukarake dvArA devadattako yaha bAta mAlUma huii| usane
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ (6 ) jayasiMhake gharapara rahanA maMjUra kara liyaa| jayasiMhane bhI bar3I dhUmadhAmase apanI bahina "annikA" kA devadattake sAtha vivAha kara diyaa| vivAhake gada ve donoM dampati paraspara premameM lIna ho, sAMsArika sukhoMko bhogate hue bahuta samaya dakSiNa mathurAmeM ho vyatIta kiyaa| eka dina acAnaka devadattake mAtA-pitAoMkA bhejA huA eka patra AyA,jise par3hakara devadattake netroMse azrudhArA bahane lagI, kintu kahIM anikA dekha na le, isaliye rumAlase apane netroMko poMcha lete the| to bhI anikA apane patike udAsa mukha maNDalako dekhakara tAr3a gayI, ki Aja kucha na kucha prANa pyAre patiko duHkha avazya huA hai| ataeva vaha Apa bhI azrupUrNanetroMse kahane lagI,-"svAmin ! Aja ApakI aisI dazA kyoM hai ? yaha patra kisakA hai| yaha patra bhI koI sAdhAraNa nahIM, mAlUma par3atA, kyoMki isake dekhanese ApakI A~khoMse A~suoMkI dhArA baha rahI hai| aura vaha A~sU bho harSake nahIM, khedake dekha par3ate haiN| ataeva Apa zIghra kahiye, ki isameM kyA rahasya hai ?' yaha suna devadattane kucha uttara nahIM diyA; balki muMha nIcA kara liyaa| isapara anikAne aura bhI utkaSThA se devadattake hAthase usa patrako le liyA aura svayaM bA~canA zuru kiyaa| usa patrameM likhA thAH"AvAM hi ckssuviklau,cturindriytaaNgto| jarAjajarasarvAgAvAsannayamazAsanA / /
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10) aayussmnnpijiivntaukuliinstvNpdRkssse| tadehayudvApayazAvAbayorudatosatoH / arthAt tere viyogase hama cakSuvihIna ho, caurindriyapanako prApta ho gaye tathA bur3hApese nirbala hokara yamarAjake samIpa A gaye haiN| he AyuSman ! he kulIna! yadi tU hameM jItA humA dekhanA cAhatA hai, to zIghra Akara hamAre netroMko zAnta kara / " - anikA patrako vA~cakara bolI,-svAmin ! Apa isa z2arAsI bAtapara itane zokAtura kyoM ho rahe haiM? Apa isakI kucha bhI cintA na kreN| maiM abhI jAkara apane bhAIko samajhA deto huuN| ApakA manoratha pUrNa ho jAyegA / ___ yaha kahakara anikA calI gayI aura zIghrahI apane bhAIke pAsa pahu~cakara bolo,-"bhAI ! Apa vivekI hokara aisA kyoM kara rahe haiM ? ApakA bahanoI apane kuTumbake biyogameM dukhI ho rahA hai aura maiM bhI apane sAsa-sasurake darzana kiyA cAhatI hU~ / isIliye Apa unheM apane ghara jAnekI bhAzA de diijiye| yadi ve apanI pratijJAse baMdhe rahane ke kAraNa na bhI jAyeMge, to mai avazya jaauuNgii|" jayasiMhane jaba anikAkA aisA bacana sunA taba kisI prakAra apane manako dhairya dekara usane apane bahanoIko ghara jAnekI AjJA dii| AjJA pAkara devadattane bhI bar3I prasanatAke sAtha apanI prANa pyArI annikAko sAtha lekara uttaramathurAkI yAtrA kii| anikA usa samaya Asanna prasavA thii| ataeva mArgameM hI samasta zubha lakSaNoMse yukta eka divya
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 11 ) 'putra ratna usase utpanna huA / usa putrako dekhakara donoM dampatI harSakA pAra na rahA / devadattane vicArA ki ghara jAnepara isa nava jAta putrakA nAma rakhA jAyegA para usake sAtha ke loga use "anikA- putra kaha kara pukArane lage / thor3e dinoMmeM devadatta sakuzala apane nagara meM phuNcaa| aura mAtA-pitAke sAmane vinIta bhAva se khar3A hokara bolA, "yaha ApakI putravadhU tathA yaha zizu ApakA pautra hai / " yaha sunakara usake pitA parama prasanna hue, unhoMne lar3akekA mastaka cUmA aura var3e harSa ke sAtha pautrakA nAma ''sandhIraNa' rakhA yadyapi usakA nAma sandhIraNa rakhA gayA; para pUrva abhyAsake kAraNa loga use annikA putra hI kahate the| vaha -bAlaka bacapana se hI bar3A suzIla aura saccaritra thA / aura kabhI kabhI saMsArakI asAratAvara bhI vicAra kiyA karatA thA / yuvAvasthA prApta karate hI saMsArase usakA mana virakta ho gyaa| eka dina usane apane mAtA-pitA Adise AjJA lekara zrIjayasiMhAcArya ke pAsa jAkara dIkSA grahaNa kara lI / thor3e hI dinoMmeM usa mahAtmAne niraticAra cAritrase apane saMcita karmarUpa kA~Teko cUrakara taparUpa agnise karmarUpa malako bhasmakara diyA aura zruta pAraga tathA jJAna-darzana cAritra meM pariNata ho gyaa| isake bAda guru mahArAjane bhI inheM yogya sahara AcArya padase vibhUSita kiyA / eka dina zrIagnikA putrAvArya vihAra karate hue gaMgA tI para "puSpamadra" nAmaka nagara meM pahu~ce / usa nagara meM puSpaketu nAmakA rAjA rAjya karatA thA / usako rAnI kA nAma puSpavato
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 12 ) thaa| vaha bar3I ho sAdhvI evaM patiparAyaNA thii| kucha dinoMke 'bAda puSpavatIke garbha se eka sAtha do santAne paidA huIM, jinameM eka lar3akA aura eka lar3akI thI / puSpake tune bar3e harSa se dono santAnakA nAmakaraNa saMskAra kiyA / lar3akekA nAma 'puSpacala' aura lar3akIkA nAma 'puSpacalA' rkhaa| ye donoM zizu candrakalA ke samAna dinoMdina bar3hane tathA parasparaM asIma premase rahane lge| ina donoMke asIma premako dekhakara rAjAne vicArA ki yadi maiM anyatra inakA vivAha sambandha karAkara viyoga karA-UMgA, to ye avazya viyogako sahana na kara prANa tyAga deMge / ataeva yahI ucita hai, ki ina donoM meM hI vivAha sambandha sthApita karA deM aura unheM apane hI ghara rakheM / snehameM DUbe hue rAjAne kRtyAkRtyakA kucha bhI vicAra na kara apane putra-putrI 'puSpa cUla' aura 'puSpa calA' kA paraspara vaivAhika sambandha karA diyA / puSpaketukI rAnIne use bahuta manA kiyA, ki Apa aisA anucita kArya na kareM; kintu rAjAne usakI eka bhI na sunii| vivAha ho jAne ke bAda ve dampatI nitAnta rAgavAn hokara paraspara gRhastha dharmakA kA anubhava karane lage / kucha dinoMke bAda 'puSpaketu' paralokakA atithi ho gayA / pIche rAnIne akRtya se nivAraNa karaneke liye puSpacUla aura puSpacUlAko bahuta kucha samajhAyA kintu rAjyAbhiSeka ho jAneke kAraNa 'puSpacUla' svatantra ho gayA thA evaM puSpacUlA ke sAtha usakA atyanta rAga thA; isaliye usane apanI mAtAkA kahA na mAnA / jaba puSpavatIse yaha akRtya
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 13 ) dekhA na gayA, taba usane kisI jaina sAdhvIse dIkSA grahaNa karalI aura ghora tapasyAoMke dvArA apanA zarIra tyAga kara devaloka meM jA bsii| kucha dinoM ke bAda puSpavatIkA jIva-devatAne avadhijJAnase apane putra-putrIko akRtyameM jur3e dekhakara manameM vicArA, ki ye ina akRtyoMse ghora narakako vedanAoMko sheNge| yaha vicAra kara usa devatAne puSpacUlAko svapnameM naraka tathA svargakA dRzya dikhAnA zurU kiyA, ki ina dRzyoM ko dekha ve akRtyoMse baceM aura durgatike bhAgI na banane paave| ina svapnoMko dekha, puSpacUlAne Azcaryase cakita ho, apane svapnakA vRtAnta apane patise khaa| eka dina rAjAne annikA putrAcAryako apanI sabhAmeM bulavAyA aura unase svarga aura narakakA svarUpa puuchaa| annikA putrAcAryyane yathArtha vaisAhI svarga aura narakakakA svarUpa varNana kiyA, jaisA ki puSpa cUlAne svapnameM dekhA thaa| pUSpacUlAne hAtha jor3akara Azcarya se pUchA,-jaise svargake sukha yene svapnameM dekheM haiM, ve kisa karmake prabhAvase prApta ho sakate haiM ?" guru mahArAja bole,-"bhadre! sudeva suguru aura sudharmake prati zraddhA hone tathA jaina-dharmakI dIkSA grahaNa karanese svargApavarga sukha milate haiN|" isa bAtako sunakara puSpacUlAko saMsArase vairAgya ho gayA ataeva hAtha jor3akara vaha guru mahArAjase bolI, "bhagavan ! mai apane patise pUchakara Apake zrIcaraNoM meM dIkSA grahaNa kaaNgii|"
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ (14 ) AcArya mahArAja 'tathAstu' kahakara apane sthAnapara cale gye| aura rAnI puSpacUlAne apane patike pAsa jAkara dIkSA grahaNa karanekA Agraha kiyaa| rAjAne kahA,-- "eka tarahase maiM tumheM dIkSA grahaNa karanekI AjJA de sakatA hU~, anyathA nahIM, vaha yaha hai, ki dIkSA lekara hamezAhI tuma mere ghara anna-jala grahaNa karo, dUsareke ghara na mA~gA, to maiM AjJA ... . rAnIne yaha bAta majUra kara lI aura bar3e harSase agnikA putrAvAryake pAsa jA dIkSA grahaNa kii| isake bAda puSpa calA gurumahArAjako do huI zikSAko bhali-bhA~ti grahaNa karatI huI guru mahArAjakI paryupAsanA karane lnii| eka dina mukti sampadAkA nidAna bhUna kevala jJAna puSpacUlAko prApta ho gayA; kintu kevala jJAna honepara bhI vaha guru mahArAjakI vaisI hI bhakti karatI rahI, jaisI pahale karatI thii| kevala-jJAnako dhAraNa karanevAlI sAdhvI puSpacalA guru mahArAjake binA kahe, unakI icchAke anusAra bhojanAdikA prabandha kara diyA karatI thii| isase guru mahArAja bahuta hI Azcarya kiyA karate the| eka dina puSpacUlA vRSTi hote samaya gaucarI lekara A rahI thii| jaba vaha upAzrayameM A gaI, taba guru mahArAjane dekhakara kahA,-"bhadre zrutajJAnako par3hakara evaM jAna kara bhI tUne yaha kyA kiyA? barasAtameM sAdhu-sAdhvoko makAnase bAhara nikalane kI manAI hai, isaliye tujhe aisA karanA ucita na thaa|"
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 15 ) ------ puSpacUlA bolI- "mahArAja ! jisa rAste acita (apakAya ) . pAnI par3atA thA, usa rAstese maiM gaucarI lekara AyI hU~ / isaliye jinAgamake anusAra koI anucita nahIM; kyoMki usameM isa bAtakA prAyazcita bhI nahIM hai / " sUrIzvara bole, - " bhadre ! amuka rAste savita ( apakAya ) pAnI aura amuka rAste acita (apakAya ) pAnI barasatA hai, yaha jJAna tujhe kisa taraha huA ? kAraNa, ki yaha bAta binA atizaya kevala jJAnake nahIM mAlUma ho sakatI / " puSpacUlAne kahA, " mahAraja ! mujhe ApakI kRpAse kevala jJAna prApta huA haiM / isIse maiM saba kucha jAnatI huuN|" yaha sunakara AcArya mahArAjake mana meM kevala jJAna prApta karanekI lAlasA umar3a AyI aura ve socane lage ki dekhe, mujhe isa bhavameM kevala jJAnakI prApti hotI hai yA nahIM ? puSpacUlA isa bAta ko samajha gayI, aura bolI, - "he munipuGgava ! Apa adhIra na hoM gaMgA nadI utarate hue Apako bhI isI bhavameM kevala jJAna prApta hogA / yaha sunakara AcArya mahArAja gaMgA utaraneke liye kucha logo ke saMga cala pdd'e| ve jaba nAvapara savAra hue to ve jisa aura baiThe the, usI orase nAva DUbaneko ho jAtI thii| isIliye ve una saba AdamiyoMke bIca meM baiTha gaye / taba to sArI nAva hI Dabane lagI / - yaha dekhakara una saba logoMne vicArA. ki isa sAdhu mahArajake hI kAraNa nAtra DUba rahI hai| ataeva isa mahAtmAko
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 16 ) hI gaMgAkI bheMTa kara do| yaha socakara una logone AcAya mahArAjako gaMgAmeM pheMka diyaa| usa samaya jalake bhItara eka zUlI khar3I ho gayI aura usapara AcArya mahArAjakA zarIra laTaka gyaa| AvArya mahArAja zarIrakI cintA chor3a, (kSapaka zreNI kSamA bhAva ) para ArUr3ha ho gye| aura ( antakRta ) anta samaya kevala-jJAna lAbha karake zukla dhyAnameM sthita ho nirvANako prApta ho gye| annikA putrAcAryakA zarIra jala jantuoMne chinna-bhinna kara diyA aura unakI khopar3o jala-pravAhase bahatI huI gaMgAke kinAre A lgii| eka dina daivayogase usa khopar3Ike andara pATali bRkSakA boja A par3A aura vaha bIja khopar3Ike andara hI aMkurita ho gyaa| Aja vahI vRkSa isa vizAlatAko prApta ho gayA hai, jise dekhate hI manuSyoMkA cittAkarSita hotA hai tathA kevala jJAnI mahAtmAkI khopaDImeM uganese yaha vRkSa bar3A pavitra hai| isaliye yahA~ nagara bsaao| Apako saba prakArase kuzalatA aura samRddhI prApta hogii| isa (upAkhyAna) kathAko sunakara rAjAne bar3e harSa ke sAtha naimitikoMkA kahanA maMjUra kiyaa| aura unheM mAna dAna dekara sabhAse vidA kiyaa| isake bAda zIghrahI naukaroMko usa jagaha nagara basAne yogya z2amIna nApa ThIka karanekI AjJA dii| unhoMne naukaroMko acchI taraha samajhA diyA, ki jamIna isa taraha ThIka karo, ki jisameM vaha pATali-vRkSa nagarake ThIka bIcobIcameM mA
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 17 ) jAye / naukaroMne rAjAko AjJAke anusAra jamona nApakara usameM aisA manohara nagara basAyA, jo apanI saundarya-sampattiyoMse -svargako bhI mAta kara rahA thaa| nagarakA madhya bhAga devadhimAna ko tiraskRta karanevAle deva-mandiroM, indrakI sabhAko lajita karane. vAle rAjamandiroM aura anya bhAga puNyazAlAoM, dAnazalAoM, pAThazAlAoM aura auSadhAlayoMse alaMta evaM vibhUSita thaa| isa anupama vizAla nagarakA nAma vizAla pATali-vRkSake AzrayameM honeke kAraNa "pATali-putra" rakhA gayA / rAjAne eka zubha muhUrtameM apano prajAke sAtha usa nagarameM praveza kiyaa| aura stiviyogako bhUlakara sukha pUrvaka rAjya karane lgaa| rAjA bar3A hA devagurubhakta, prajApAlaka tathA pratApI thaa| usake sAmane anya rAjanyavarga asta prAya ho gye| rAjA udAyoke pracaNDa zAsanase dUsare choTe-choTe rAjAoMkI nAkameM dama A gayA thA, isaliye saba loga rAjA udAyose dveSa rakhane lge| eka dina udAyI kisI akSamya aparAdhapara eka khaNDiye sajAkA rAjya chona liyaa| aura use apane rAjyale nikAla diyaa| vaha khaNDiyA rAjA apane parivAra ke sAtha vahA~le bhAga niklaa| vaha tathA usakA parivAra to kAlakrama vaza paraloka sidhAra gaye; ki tu usakA ekamAtra putra baca gayA, jo unjanameM Akara unnAdhipatikI sevA karane lgaa| usa samaya ujanAdhipati bhI rAjA udAyIke viruddha thaa| yaha bAta usa rAjaputrako mAlUma ho gii| maukA pAkara usane ujanAdhipatise kahA, ki yadi
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 18 ) -- ApakI sahAyatA ho, to maiM udAyIko qhAka meM milA dU~ / yaha sunakara ujjainakA rAjA bahuta prasanna huA aura usa rAjaputra kahA, ki yadi tU yaha kAma kara sake, to phira pUchanA hI kyA hai ? kintu merI samajha meM to yaha bilkula asambhava hai / kyoMki aisA kauna hai, jo rAjA udAyoke prajJAvAnala meM apane Apa zarIrarUpa tRNakI Ahuti denekA sAhasa kare ? to bhI. yadi tU kahatA hai, to maiM terI sahAyatA karaneko hara prakArase taiyAra hU~ / isa prakAra vaha rAja-putra ujjainAdhipatikI anumati pAkara pATaliputranagara meM Akara udAyI rAjAke yahA~ (bhRtya) naukarIkA kAma karane lagA | jabase usane naukarI karanI zurU kI, tabhI se vaha barAvara apane (abhISTa) mano icchAkI siddhikI ceSTA karatA rahA, kintu rAjA udAyIko ekAnta meM pAnA to dUra rahA, -- unake darzana bhI nahIM hue / antameM jaba isa prakArase apanA manoratha pUrNa hote na dekhA, taba usane dUsare upAyakA avalambana kiyA / usane dekhA ki rAjAke antaHpurameM Ane jAneke liye jaina muniyoMko koI rukAvaTa nahIM hai / ataeva usa dhUrta rAja-putra ne andara praveza karaneke liye jaina sAdhuoMke svAmI AcArya mahArAjake pAsa jAkara bar3AhI bhakti-vairAgya' dikhAkara dIkSA grahaNa kii| rAjAudAyI aSTamI, caturdazI Adi parvatithiyoM meM poSadha vrata kiyA karate the| aura usa dina AcArya mahArAja udAyIka dharma sunAyA karate the / eka dina rAjA udAyIne pauSadha kiyA thA / AcArya mahArAjane sandhyAke samaya rAja-purImeM jAnekA vicAra
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 16 ) kiyaa| AcArya mahArAjako rAtrimeM rAjAkaM pAsa rahanA par3atA thaa| isaliye jaba kabhI jAte, to apane sAtha sabase adhika vizvAsa pAtra sAdhuko bhI le jAte the isa bAra unhoMne usa naye sAdhu (dhUrta rAja-putra ) ko hI sabase adhika vizvAsI samajhA kyoMki usakA vairAgya aura kriyA dekhakara unheM usapara pUrA vizvAsa ho gayA thaa| ataeva unhoMne use hI sAtha calaneko khaa| AcArya mahArAjakA bacana suna vaha mAyAcArI zramaNa mana-hI-manameM parama prasanna huA bhaktikA nATya dikhAtA huA AcArya mahArAjakI aura apanI upadhi uThAkara AcArya mahA. rAjake sAtha ho gayA / AcArya mahArAjake rAjakula meM pahuMcanepara pratikramaNa Adi kiye jAne ke bAda rAjA udAyI bahuta derataka unase dharma carcA karatA rahA / jaba rAta adhika bIta gayI, taba AcArya maharAja aura rAjA udAyI donoM apane-apane (saMsthAraka) bichaunepara so gaye,kintu usa dhUrta sAdhuko nidrA naAyI kyoMki "nidrApi naiti bhItaiva raudradhyAnavatAM naNAm / " jaba AdhI rAta bIta gayI, taba usa durAtmA sAdhune arthAt rajoharaNa ( oghA ) meM se eka tIkSNa churI nikAlI aura usIse rAjA udAyIkA galA kATa ddaalaa| aura pahare dAroMse jaMgala jAne kA bahAnA karake rAjakulale bAhara nikala gyaa| thor3I derake vAda jaba AcArya mahArAjakI nIMda khulI, aura unhoMne isa mahAna akRtyako dekhA, taba unakA hRdaya bhara aayaa| unhoMne kAtara dRSTise sAdhukI ora dekhA; kintu usakA to vahA~ para
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 20 ) 'patA bhI nahIM thA, kevala usake (saMsdhAraka) vittareke pAsa lahU se bharI huI eka choTI sI tez2a churI par3I huI thii| yaha dekhakara unako 'vizvAsa ho gayA, ki yaha paizAcika kArya usI sAdhukA hai isase ve cintAke samudrameM DUba gye| AcArya mahAraja socane lage, ki maiMne jo usa duSTako dokSA dI tathA vizvAsa karake use rAjakula meM lAyA, yahI mero bhUla huii| ataeva isake liye meM ho doSo huuN| aba mere liye yahI ucita hai, ki AtmatyAga karake pravacanakA jo uDDAha honevAlA hai, usakI rakSA karU; kyoMki prAtaHkAla isa adarzanIya dRzyako dekhakara saba loga isa kukRtyakA kalaGka mere hI Upara rkheNge| aisA socakara AcArya mahArAjane, usI churIko apanI gardanapara bhI phera lI, jisane rAjA udAyIke prANoMkA apaharaNa kiyA thaa| saca hai, mahAtmA mAnakI rakSAke liye apanI AtmA taka de DAlate hai| prAtaHkAla honepara zayyApAlaka jaba pauSadhazAlAmeM Aye aura usa amaGgalako dekhA, taba unakA zarIra kAMpa utthaa| unhoMne villAkara logoM ko pukaaraa| phira to kahanA hI kyA thA? zIghraho saba ke saba rAja puruSa vahA~ A ikaTThe hue| rAjA udAyI aura "AcArya mahArAjako lAzeM dekhakara sabakA hI kalejA kAMpa uThA, tathA savane milakara yahI nizcaya kiyA, ki isa marmabhedI akA NDako usI choTe munine kiyA hai / pIche yaha bAta sarvatra phaila gayI sampUrNa rAjakulameM hAhAkAra maca gyaa| koI to usa sAdhuke viSayameM aneka tarka-vitarka karane aura usa duSTako bhalA burA kahane
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 21 ) lage, koI AcArya mahArAja aura rAjAkA gAr3ha dharma-prama, pArarUparika prIti aura vizvAsakA smaraNa karake abhrudhArA barasAne lge| thor3I derako cAroM ora nistabdhatA (cintA) sI chA gyii| pIche mantrI- sAmantoMne usa pApAtmAko pakar3aneke liye cAroM tarapha ghur3asavAra bheje, parantu usakA kahIM bhI patA na lagA / zoka vihvala mantrIvarga rAjA aura AcArya mahArAjakI (aurdhadehika kriyA) agnisaMskAra karaneke bAda dharma-pUrvaka zAsana calAne lage / rAjA udAyIko mArakara vaha duSTa zIghrahI ujjayinI nagarImeM calA gayA aura ujjainAdhipatise udAyIke maranekA saba hAla kaha sunAyA yaha sunakara avantIpatine dayAkI dRSTise usakI ora dekhakara kahA, " are duSTa ! jaba tU itane dinoMtaka dIkSA grahaNa karake rAta-dina samatA pradhAna sAdhuoMke pAsa rahakara aura hamezA dharmopadeza sunakara bhI zAnta na huA, tathA aisA duSkarma karanese pIche na haTA, taba tU merA kyA bhalA karegA ? jA, mu~ha kAlA kA ke mere rAjyase nikala jA / " isa prakAra kaha ujjainAdhipa-tine tiraskAra pUrvaka use apane rAjyase nikAla diyA / J
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 22 ) rAjAnanda tathA unake mantrI kalpakakA vivaraNa | rAjA udAyIke svargArohaNa karaneke bAda na to unake koI santAna tho, na koI nikaTa sambandhI hI thA, jo unakA uttarAdhi-kArI banAyA jAtA; ataeva rAjya kAyama rakhaneke liye pA~ca divya rAjakulameM phirAye / paMca divya inheM kahate haiM: - pada hastI 'pradhAna azva, jalakumbha, chatra aura nAmara / (usa samayakI yaha prabhA thI, ki jaba kabhI aisI sandeha yukta TeDhI samasyA upasthita honI taba pA~ca divya chor3e jAte aura ve divya yastue~ jise svIkAra karatIM, usIko yaha kArya - bhAra sauMpA jAtA thA / isI niyamake *anusAra pAMca divya phirAye gaye the / ) jyoMhI ve nagara meM phira rahe the, tyoMhI ve sAmanese pAlakI meM baiThA huA eka manuSya AtA dikhAI diyA / use dekhakara pada hastIne usake mastakakojalapUrNakumbha se abhiSeka kiyA aura sU~r3ase uThAkara use apane mastakapara baiThA liyA / aura divyoMne bhI apanA-apanA kArya dikhalAkara use svIkAra kiyaa| jaina zAstra ke anusAra yaha bhAgyavAnU puruSa vezyAkI kukSise janmA huA nApitakA putra thA aura aura isakA nAma nanda thA / usane eka dina svapnameM pATaliputra nagara ko apanI A~khoM se (veSThita ) lipaTA huA dekhA / nIMda khulane para vaha svapnoMpAdhyAke pAsa gayA aura svapnake viSayameM pUchA /
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 23 ) upAdhyAya usa uttana svapnakA vRttAnta suna bar3I prIti pUrvaka nandako apanI lar3akI vyAha dI aura usako stratrAbharaNoM se alaM-kRta karake pAlakI meM baiThAkara, nagara- yAtrA karAneke liye nikAlA thA, ki diyoMse mulAqAta ho gayI / ( kintu anyAnya zAstroMke matase nanda zuddha kSatriya vaMzakA rAjA thA / ) paJca-ratna divyoMke ..svIkAra kara lenepara mantriyoM tathA nagara vAsI mahApuruSoMne mila kara sAnanda 'nanda' ko mahotsava pUrvaka rAjyAbhiSeka kiyA / bhagavAn mahAvIra svAmIke nirvANase 60 varSa bAda rAjA udAyIkI rAjadhAnIkA mAlika yaha pahalA nanda huA / usI nagara meM kapila nAmakA eka brAhmaNa rahatA thA, usake "eka bAlaka paidA huA / nAma saMskArake dina kapilane apane putrakA nAma kalpaka rkhaa| jaba vaha bAlaka vidyAbhyAsa karane ke -yogya huA, taba kapilane use vidyAbhyAsa karAnA zurU kiyA / 'prajJAvAn honese kalpaka thor3ehI samayameM zAstrajJa tathA dakSa ho gayA kalAka bacapana se hI jitendriya aura nekaniyata thA / jataeva sarvasAdhAraNa manuSyoM kI dRSTimeM vaha prAmANika ginA jAtA thaa| kucha dina bAda mAtA-pitA ke svargavAsa honepara kalpaka sarva prakArale svatantra ho gayA / usa samaya pATaliputra meM kalpa ke samAna vidvAn guNavAna aura dakSa dUsarA koI na thA / isaliye vaha samasta nagara vAsiyoMkA pUjya thA / eka dina rAjA nandane kalpakakI bar3I prazaMsA sunI / ataeva rAjAne paNDita - aura buddhimAna samajhakara kalpakako rAja sabhA meM bulAyA tathA
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 24 ) kalpaka pradhAna mantrIkA pada grahaNa karanekI usase prArthanA kii| * bar3A santoSI tathA nirlobhI thA / ataH usane rAjAkI prArthanA sunakara yaha uttara diyA, ki mahArAja ! maiM apane nirvAha mAtra ke. sivA adhika parigraha rakhanA manase bhI nahIM cAhatA / ataeva mai amAtya padavI grahaNa nahIM kara sakatA / isa prakAra rAjA nandakI ( avajJA ) nApharamAnI karake vaha apane ghara calA gyaa| kalpakakA isa prakArakA uttara suna, rAjA nandakA citta krodha se bhara gayA; kintu kalpakako pradhAna mantrI banAnekI lAlasA usake manase dUra jisase na huI / isake liye vaha nAnA prakArake prapaJca racane lagA, vaha isa padako svIkAra kara le / daivAt eka dina kalpaka nandake paJcameM pha~sa gyaa| aura krodha ke AvezameM eka dhovIkI hatyA kara DAlI pIche rAjadaNDake bhayase svayaM hI rAjasabhAmeM jAkara upasthita huA / usa samaya sabhA ke sadasya bhI prAyaupasthita na the / isa prakAra binA bulAye kalpaka rAjasabhA meM AyA dekha, rAjA nanda bahuta prasanna hue aura ziSTAcAra ke bAda phira use pradhAna mantrIkA pada grahaNa karanekA Agraha karane lage / kalpaka bar3A dakSa aura avasarakA jAnakAra thA / ataeva usane usI vakta rAjAkA kahA mAna liyA tathA pradhAna mantrIkI mudrA dhAraNa kara rAjA nandake barAbara baiTha gayA / rAjAne kalpakakA bar3A Adara kiyA aura usa dinase usako guruke samAna sakane lagA / rAjAke manameM bahuta dinoMse kaI dAtoMkI zaMkAyeM thIM na zaMkAoM ko nivAraNa karanevAlA aba taka koI paNDita use
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 25 ) nahIM milA thaa| aba isa avasarako prApta karake rAjA apaneko dhanya samajhatA huA una zaMkAoMke bAremeM kalpakase pUchane lagA. aura kalpaka bhI apanI yogyatAke anusAra gajAkI zaMkAoM ko (nirmUla)dUra karane lgaa| isa prakAra donoM meM hArdika maitrI ho gayI rAjA aura mantrI donoM paraspara Ananda anubhava karate hue sukha parvaka rahane lge| kalpakake mantrI pada svIkAra karanepara rAjA nandakI rAjya lakSmI dina para dina bar3hane lagI aura unakA pratApa dasoM dizAomeM phaila gyaa| sArAMza yaha, ki kalpakake mantrI pada para AsIna honepara rAjA aura prajA donoM sukhI tathA prasanna rahate the kintu eka AdamI bahutahI duHkhI thA aura vaha pahalA pradhAnamantrI thA jo padase bhraSTa honeke kAraNa IrSyAdise usakA hRdaya kumhAra ke Aveke samAna bhItara-hI bhItara jalatA rahatA thaa| ataH kalpakako nIcA dikhAne tathA phirase apanepadako pAneke liye vaha (anavarata yatna) pUrI koziza karane lgaa| kisIkA parizrama vyartha nahIM jAtA akhira usakA bhI parizrama saphala huA / usakI kUTanItine rAjA nandako adhA banA diyaa| durbhAgyavaza rAjAne vinA kucha samajha-bUjha mantrI kalpakako saparivAra pakar3akara andhakUpameM kaidakara diyA aura una logoMke khAne-pIneke liye bahuta hI kama. anna jala diye jAnekI vyavasthA kara dii| kalpakake kaida honekI bAta jaba cAroM tarafa phaila gayI, taba zatru rAjAoMke Anandako sImA na rhii| sabane apanI-apanI senA sujita kara pATaliputrako ghera liyaa| yaha hAlata dekhakara rAjA nandake hoza ur3a gye|
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 23 ) 6 aura mAre ghabarAhaTake usakA hRdaya kAMpane lagA / isa samaya rAjAko kalpaka kI upayogitA yAda Ayo / aura vaha usake liye 1 vyAkula ho uThA / vaha bAra-bAra yahI kahatA, ki Aja yadi - kalpaka hotA, to rAjadhAnIkI yaha durdazA kadApi nahIM hotI / isaliye bhava bhI usa andha kUpameM dekhanA cAhiye, ki kalpaka jItA 'haiM yA nhiiN| aisA socakara rAjAne naukaroMko AjJA dI, ki jaldI khabara lAo ki kUpameM kalpaka jItA hai yA nahIM rAjAkI AjJA pAkara (bhRtyoM naukaroMne usa kuemeM praveza kara kalpakako bAhara nikAlA / usa samaya usakI avasthA baDI hI zocanIya ho -rahI thii| usakA sArA zarIra pIlA par3a gayA thA aura hilaneDolane yA calane phirane kI bhI usameM zakti na thI; kintu use jovita dekhakara rAjA bahuta prasanna hue aura pAlakI meM baiThA kara vaha use kilemeM le Aye / ucita cikitsA tathA khAna"pAnakA upayukta prabandha karake zIghrahI kalpaka ko bhalA-caMgA banA liyaa| acche ho jAnepara kalpaka zatru rAjAke mantrIle " milA aura saMketake dvArA bAta cIta kii| yadyapi zatruke mantrine here bhAvako bhalibhA~ti na samajha sakA tathApi usakI tIvra buddhi aura teja zaktike sAmane Thahara na sakaneke kAraNa vaha apane rAjAko rAjA nandakI rAjadhAnIse lauTA legayA ! kalpakakI buddhike prabhAvase vipakSI rAjAoMke cale jAnepara rAjA nandane usa cAla bAja purAne mantrIko ucita zikSA dekara, nikAla diyA aura kalpakake Upara pUrvavata pUjyabhAva rakhane lagA /
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 27 ) zrIsthUla bhadra kramazaH rAjA mantrI kalpakane kArAgArase mukta hone para phira apanI zAdI kara lI thii| ataeva usake putra-pautrAdi santati bahuta ho gayIM thIM / kalyakakI mRtyuke bAda bhI usake baMzaja hI nanda vaMzake rAjAoMke mantri pada para AsIna rahe / nandakI gaddIpara jaba ATha nanda-rAjA ho cuke tava parama pratApI - navama nanda rAjA huA aura unakA mantrI usI kalpakake vaMzakA zakaDAla huA / zakaDAla bhI bar3AhI buddhimAna, dhArmika tathA kalpaka kehI samAna savaguNa laMkRta thA / isake do putra hue / bar3ekA nAbha sthUla bhadra aura choTekA zrIyaka thA / sthUla bhadrajI vinayAdi guNayukta to the, hI kintu inakI buddhi bar3I sthUla thI aura zrIyaka mAtA-pitAkA pakta tIkSNa buddhi tathA bahuta bar3A catura thaa| vaha barAbara apane pitAke sAtha rAja sabhAmeM jAyA karatA thA / isaliye bar3e hone para use rAjA nandane vizvAsa pAtra aura prIti pAtra samajhakara apane aMgarakSakake pada para niyukta kiyA / sthUlabhadrajI kA cita viSaya vAsanA kI ora bizeSa jhukA rahatA thA / ataH usI nagara meM rahane vAlI eka kozyA nAmaka vezyAlepra ma ho gayA / aura rAta-dina vaha uso kozyA vezyA ke ghara rahane lage /
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 28 ) pATaliputra nagA meM usI samaya eka vara ruci nAmaka brAhmaNa rahatA thaa| vaha vyAkararNAdi saba zAstroMmeM bar3A kuzala aura kavitA banAne meMbar3A dakSa thaa| prati dina rAja-sabhA meM jAtA aura apanI banAyI huI kavitAoMko sunAkara rAjAkA manoraJjana kiyA karatA thA kintu rAjAkI orase pAritoSikameM kucha bhI nahIM milatA thaa| rAjAkI icchA thI ki mantrI jaba inakI prazaMsA kareM, taba pAritoSika da; para mantrI kabhI aisA nahIM karate the| yaha bAta kaviko mAlUma ho gyii| usane mantrIke ghara jAkara unakI patnokI sevA--zuzruSAkI aura rAjasabhAmeM apanI kavitAoMko prazaMsA mantrIke dvArA karAnekI unase kozizakI Akhira strIke kahanese mantrIne ekadina rAjasabhAmeM vara rucikI kavitAkI prazaMsA kii| usa dinase nityaprati vara ruciko eka sau ATha svarNamudrAeM (muhareM) dI jAne lgiiN| kucha dina bAda itanA adhika (vyaya)kharca mantrI zakaDAlako pasanda nahIM AyA aura usane aneka upAya karake rAja dara bArase muharoMkA diyA jAnA banda karA diyA jisa dina se vara rucIkA yaha apamAna huA, usa dinase vara rucine mantrI zakaDAlakA (chidrAnveSaNa ) karanA zurU kiyaa| daiva yogase usI amaya mantrIke choTe putra zrIya- kakA bibAha hone vAlA thaa| isa avasarapara mantrI rAjAnandako apane gharaculAkara unakA sammAna karanA cAhate the| isI uddezyase unhoMne chatra, camara tathA aneka uttamottama zastra taiyAra karA rahe the|
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 26 ) yaha vAta eka dAsIke dvArA vara ruviko mAlUma hogyii| vasa phira kyA thA ? usane jhaTa eka zloka banA kara zaharake kitanehI lar3akoMko yAda kraadiyaa| vaha zloka isa prakArathA "navetti rAjA yaha so zakaDAlaH kariSyati / vyApAdya nanda tadrojya zrIyaka sthaapyissyti|" arthAt-jo zakaDAla karane vAlA hai, so rAjA nahIM jaantaa| nandako mArakara usake rAjyapara apane putra zrIyaka ko sthApita kregaa| nagarake lar3akoMne yaha bAta sAre zaharameM phailA dii| paramparAse rAjAke kAnataka bhI jA phuNcii| isa bAtake sunanese rAjAke manameM sandeha ho gayA aura unhoMne patA lagAne ke liye mantrIke ghara para apane naukaroM ko bhejaa| naukaroMne zakaDAlake ghara jAkara zastroM ko banAte dekhA aura jo kucha dekhA, so vaisehI rAjAse kaha diyaa| yaha sunakara rAjAkA mana mantrIkI orase ekadama phira gyaa| rAja sabhAmeM mantroke Anepara rAjA ne mAre kopake usake sAtha bAteM karanI to dUra, usakI ora dekhA taka nhiiN| mantrI bar3A buddhimAna thaa| vaha jhaTa samajha gayA ki Aja jarUra kisone rAjAse merI cugalI khAyI hai, isI se gajA kupita huA hai| rAjAko pratikUla dekhakara zakaDAla zIghra hI ghara calA AyA aura apane putra zrIyakase kahA-"kisI duzmanane rAjAkA mana merI taraphase phera diyA hai| ataeva yahi
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 30 ) zIghra upAya na kiyA gayA, to mere sahita samasta kuTumbakA nAza ho jAyegA / isa saMkaTase bacanekA eka mAtra upAya yahI hai, ki maiM jaba rAja sabhA meM jAkara rAjAko praNAma karU, taba tuma tala-vArase merA sira kATa DAlanA aura yoM kahanA, ki rAjA yA svAmIkA abhakta pitA bhI mAra DAlane yogya hai / aisA karane se mere sivA sArA kuTumba baca sakatA hai / pahale to zrIka aisA nirdaya kArya karanese bahuta hicakicAyA aura usane A~khoM meM A~sU bharakara apane pitA se kahA, ki Apa aisA nIcAti nIca atyanta garhita karma karanekI mujhe AjJA na dIjiye, parantu anta meM mantrI ke bahuta kucha samajhAne-bujhAne para usane vaisAhI karanA svIkAra kara liyA / aura bharI sabhA meM apane pitAkA sira. kATa DAlA / yaha hAlata dekhakara sabhA ke saba loga kA~pa uThe isI samaya rAjAne bar3e mIThe bacanoMse zrIyakase kahA, he vatsa ! tUne yaha kyA duSkarma kiyA ?" isapara zrIka bolA, - "svAmin! jaba Apake manameM yaha AyA, ki amuka AdamI hamArA aparAdhI haiM, to Apake bhaktoMkoM ucita hai, ki use usI samaya zikSA deM / " yaha suna, rAjA nanda zrIyakakI prazaMsA karatA huA bolA,"zrIyaka' ! sarvAdhikAra sahita isa pradhAna mudrA yogya tU hI hai / ataeva isa mudrAko grahaNa kara / " zrI vinaya pUrvaka rAjAse kahA, mere bar3e bhAI sthUlabhadrajI vidyamAna haiN| "svAmina pitAke samAna unake rahate maiMkaise isa j
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 31 ) mudrAkA adhikArI ho sakatA hUM ?" ., rAjAne sthUla bhadrako bulavAkara use pradhAna mantrIkI mudrA deneko khaa| sthUla bhadra bhI vicAra kara uttara deneko pratijJA kara lauTa Aye aura ekAntameM baiThakara vicArane lge| usa samaya akasmAt unhe vairAgya A gyaa| mantrI padakI kauna kahe, unhe bhUpatikA pada bhI duHkhadAyI dikhane lgaa| sArA saMsAra duHkhase bharA hai| isaliye aba AtmoddhArakA prayatna karanA caahiye| aisA vicAra kara sthUlabhadrajIne vahA~ baiThe-hI baiThe sirake kezoMkA loca kara ddaalaa| aura unake pAsa jo ratna-kambala thA, use khola usakI rassiyoMse ( oghA) raz2oharaNa banA liyaa| isI vezase rAja-sabhAmeM jAkara unhoMne rAjAse kahA, 'maine loca kara liyA hai" yaha kahakara aura rAjAko (dharma lAbha) AsIravAda dekara sthUlabhadra rAjasabhAse clegye| viraktase paripUrNa ho, mahAtmA sthUlabhadrane zrIsaMbhUti vijayajI AcAryake pAsa jAkara sAmAyaka UJcArana kara vidhi pUrvaka dIkSA grahaNa kara lii| ve usI dinale nirati cAra cAritrakA pAlana karate hue vicarane lge| eka dina kaI sAdhuoMne AcArya mahArAjake pAsa Akara cAturmAsa vyatIta karaneke viSayameM apanI-apanI icchA prakaTa kii| kisIne kahA ki maiM cAra mAsataka AhArakA tyAga kara kAyotsarga dhyAnase siMhakI guphAke daravAje para cAturmAsa vyatIta karanA cAhatA huuN| kilone kahA ki maiM dRSTi viSa sarpake vilapara aura kisIne meMDakake Asanase kueM kI maNapara rahakara cAturmAsa
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 32 ) "vyatIta karanekI AjJA mA~gI guru mahArAjane bhI sabako yogya -samajhakara pratyekakI icchA ke anusAra AjJA de dI / taba zrIsthUla bhadrajI mahArAja bhI guru mahArAjase vinaya pUrvaka bole, "bhamavan! maiM pATaliputra meM rahanevAlI kozAnAmaka vaizyAkI citrazAlA meM raha kara SaT rasa bhojana karatA huA cAturmAsa pUrNa karU~, yahI merA abhigraha hai / guru mahArAjane inheM bhI AjJA de dI / aura munigaNa apane-apane abhISTa sthAnapara cale gaye / aura una mahAtmAoMke tapake prabhAvale siMhAdi pazu saba zAnta ho gaye / idhara zrIsthUlabhadrajI jaba kozA vezyAke makAnapara gaye, to kozAne dUrasehI zrIsthUlabhadrajI ko dekhakara vicArA ki ye prakRti se sukumAra haiM / ataeva cAritrakA bojha inase sahana na ho sakA; ataH ye cale A rahe hai| kozA aisA vicArakara hAtha jor3akara khar3I ho gayI aura svAgata pUrvaka bolI, - svAmin! tana, mana, dhanasaba ApakA haiM / AjJA dIjiye, maiM kyA karU~ / " * zrIbhadra bole, -- mujhe aura kucha na cAhiye, terI ula citra zAlAkI | AvazyakatA hai| mujhe vahIM cAturmAsa rahanA hai / " vezyAne bar3e harSa ke sAtha isa bAtako svIkAra kiyA, aura munijI vahA~ rahane lage / kozA bhI zrIsthUlabhadrake SaT rasa AhAra kara lenepara unhe saMyamale vicalita karaneke liye solahoM zRMgAra karake citrazAlA meM Akara aneka prakArase hAva-bhAva dikhAne lagI, kabhI pahale samaya meM bAraha barasataka zrIstha labhadrajIne kozyA ke makAna para rahakara usake sAtha jo viSaya sukha bhogA thA, usakI kitanI hI
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 33 .) gupta bAtoMkI yAda karA kara vaha unheM mAhita karanA cAhatI thI, kintu mahA dhairyavAn zrIsthUlabhadrajI calAyamAna na huye, balki kozyA dhezyAke hAva-bhAvoMse dina-dina zrIsthUlabhadrajIke hRdayameM dhyAnAgni dedIpyamAna hotI gyii| usa samaya sahI saMyoga kAmadevako uddIpana karane vAle the| eka to varSAkAla, dUsare citrazAlAkA makAna, tIsare kozyAkA anupama rUpa aura kAma ceSTAeM-itane sAdhana hone para bhI una mahAmunike manakA bhAva z2arA bhI vicalita na hubhaa| taba to kozyA bahuta hI zarmiMdA huI aura hAtha jor3akara apanI kuceSTAke liye kSamA prArthanA kii| varSAkAla vyatIta honepara ve tIno muni aura zrIsthUlabhadrajI ghora avigrahoMko pUrA karake guru mahArAjake pAsa aaye| guru mahArAjane bhIaura muniyoM ke Ane para thor3Ara aura sthU labhadrajIke Ane para ekadama Asanase uThakara svAgata kiyaa| unhoMne una tInoM muniyoMko duSkarakAraka aura sthUlabhadrajIko duSkara duSkara kArak kaha kara sambodhana kiyaa| isa prakAra sthUlabhadUjI ko pratiSThA saba muniyoMse adhika huI tathA cAritra pAlana meM to ye usa samaya advitIya ho gye| isake bAda zrIsthUlabhadrajI tIvra tapasyAeM karate aura aneka prakArake abhine ahA~ko dhAraNa karate hue pRthivItalapara vicarane lager
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ * candragupta caritra . rAjA nandake bAda pATaliputrake rAjyApsanapara mahA pratApI candragupta rAjA hue| eka samaya rAjA nandakI sabhAmeM cANakya nAmakA eka brAhmaNa dhana pAnekI icchAse AyA aura rAjAke. siMhAsanapara baiTha gyaa| usa Asanapara rAjA nandake sivA aura koI na baiThatA thaa| rAjAke bhadrAsanapara cANakyako baiThA dekha, ( paricAyaka ) naukarane pRthak eka Asana bichA diyA. aura vinaya pUrvaka kahA, ki Apa usa Asanase uThakara isapara baiTha jAiye, kintu cANakyane rAjyAsanakona chor3A balki usa dUsare Asanapara apanA kama-eDalu rakha use bhI roka diyaa| isa prakAra naukaroMne kaI Asana bichAye, para usane unapara bhI daNDa tathA mAlA Adi baStue~ rakha dI aura una sabako bhI seka diyaa| isapara naukaseMne mAre krodhake kucha UMca-nIca zabda kahate hue cANakyako apamAna ke sAtha utAra diyaa| isa apamAname cANakya mAre krodhake Aga ho gayA aura usakI AMkhe lAla ho gyiiN| usane apanI zikhAko khola bharI sabhAmeM pratikSA kI, ki jaba taka isa anyAyI aura abhimAnI rAjA nandako rAjagiddIse na utAra la~gA, tabataka isa zikhAko na baaNdhuugaa| aisI bhISaNa pratijJA karake vaha calA gayA bhora
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 35 ) rAjA nandako ummUlita karanekA yatna karane lagA / cANakyane rAjA nandakI gaddIpara candragupta nAmaka eka bAlakako baiThAnekA pUrNa saMkalpakara liyA aura vaha usa bAlakako apane sAtha rakhane lagA / candraguptake sambandha meM anekAneka matabheda haiM / jainazAstra ke anusAra candraguptakA janma mayUra poSakake vaMza meM huA thA / kI kathA isa prakAra hai: isa -- jaba cANakya rAjA nanda ko ( unmUlana ) ukhAr3anekI pratijJA kara pATaliputra- nagarase bAhara nikala gayA; taba vaha rAjagaddI pAne ke yogya manuSyakI khoja karanemeM laga gyaa| eka dina ghUmatA-phiratA cANakya parivrAjaka ke vezameM mayUra poSakoMke grAmameM jA pahu~cA / usa grAmake saradAra kI eka lar3akI garbhavatI thI / usa garbhavatIko yaha icchA huI ki candramAko pI jAU~; parantu isa icchAkA pUrNa honA asambhava thA / aura usakA pUrNa na honA bhI hAnikara thA; kyoMki vaidyaka zAstrakA mata hai, ki yadi garbhavatI kI icchA pUrNa na kI jAye, to garbha naSTa ho jAye yA ayogya bAlaka paidA ho isaliye usa lar3akIke kuTumba bar3e vyAkula the / isI samaya cANakya vhA~ pahu~cA / mayUra poSakoMne cANakyako saba hAla kaha sunaayaa| unakI bAteM sunakara cANakyane kahA, "yaha kAma hai, to bar3A hI duSkara, para yadi tuma merA kahA mAno to maiM isa garbhavatI kI icchA ko pUrNakara sakatA huuN|" mayUra poSakoMne , - " Apa jo kucha kaheM, hama karane ko taiyAra haiN|" bhaba cANakyane kahA, ki 'tuma isa kanyAke gabhase utpanna honevAle kahA, .
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 36 ) yaza ko mujhe de denekI pratijJA karo / " usa kanyA ke pitAne lar3akI kI jIvana-rakSA vicArale vaisAhI karanA svIkAra kiyA / cANakyane bar3I khUbI aura yuktike sAtha candramAke bimbase pratibimbita eka thAlI dUdha usa lar3akIko pilA diyaa| yaha - kAma isa khUbI se kiyA gayA, ki usa lar3akIko pUrA vizvAsa ho gayA, ki maiMne candramAko pI liyA / icchA pUrNa ho jAnepara yathA samaya usa kanyAke garbhase candramAke samAna saumya aura -sUryaka samAna tejasvI putrakA janma huA / candramAko pAna karanekI abhilASA karane vAlI mAtAse janma grahaNa karaneke kAraNa mAtA-pitAne usa bAlakakA nAma candragupta rkhaa| caMdragupta dina-dina candrakalAke samAna hI bar3hane lagA aura kucha hI dinameM bar3A ho gayA / apane par3ausake lar3akoMke sAtha vaha gAMva ke cAhara calA jAtA aura aneka taraha kI krIr3A karatA thaa| usake khela anya lar3akoMke samAna nahIM hote the| vaha kisIko hAthI, kisIko ghor3A, kisIko sainika aura kisIko senApati - banAtA aura Apa rAjAnakara zAsana karatA thA / eka dina saMyogavaza cANakya acAnaka vahIM cale Aye aura candragupta kI -5sI ceSTAe~ dekhakara bar3e Azcarya meM par3a gaye aura lar3akoMse pUchA, ki "yaha lar3akA kisakA hai / " lar3akoMne kahA, - "yaha eka parivrAjakakA putra hai; kyoMki jaba yaha garbha meM thA, tabhI isake mAtA-pitA tathA nAnAne ise eka paribrAjaka.ko dene kI (pratijJAkara kI hai|"
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 37 ) - lar3akoMkI bAteM sunate hI cANakya samajha gayA, ki yaha to vahI bAlaka hai, jisa garbhavatI mAtAkI icchA maiMne pUrNa kI thii| cANakyane usa lar3akeko pAsa bulAkara kahA,-"tere mAtApitAne mujhe samarpaNa kiyA hai, vaha parivrAjaka maiM hI huuN| A, tU mere sAtha cl| yaha rAjAoM kI nakala kyA karatA hai| cala, maiM tujhe saccA rAjya dekara rAjA bnaauuN| . anya logoMke matase candragupta murA nAmakI dAsIke garmase utpanna rAjA nandakA hI putra thaa| isIse mauryake nAmase bhI candragupta prasiddha hai| jaba cANakya rAjA nandakI sabhAse apamAnita hokara calA, taba usane nanda vaMzakA(mulocheda) jar3ase ukhAr3aneko pratijJAke sAtha sAtha yaha bhI kahA ki jo koI isa samaya isa sabhAse uThakara mere sAtha calegA, usIko maiM pATaliputrake rAjyA. sanapara pratiSThita kruuNgaa| yaha sunakara candraguptane, jo usI sabhAmeM baiThA thA, socA ki maiM kisI prakAra rAjyakA adhikArI to nahIM hUM, para kadAcita isa brAhmaNake dvArA rAjya pA jAU isa prakAra vicAra kara vaha uTha khar3A huA aura sabake dekhatedekhate cANakya ke sAtha ho liyaa| cANakya candraguptako apane sAtha lekara pATaliputrase bidA huA aura kucha hI dinoM meM usane apanI vidvatA evaM nIti nipuNatAke dvArA kaI rAjA oMko milA liyaa| unako milAkara usane pATaliputrapara car3hAI karA dI aura rAjA nandakosa parivAra, sa sainya naSTa-bhraSTa karAke candraguptakoM pATaliputrakA rAjA banA diyaa| ca dragupta
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ maha pratApI rAjA hue| apane zAsana kAlameM inhoMne bhI bar3A yaza prApta kiyaa| candraguptake aihika lIlA saMvaraNa karake paraloka cale jAnepara usake putra bindusAra pATaliputrake rAjA hue| bindusArake bAda unake putra azoka rAjyagahopara mAsIna hue| ye bar3e hI dharmAtmA, vidyApremI prajA pAlaka the| unhoMne apane zAsana kAlameM aneka zilAlekha, stambha tathA stUpa pratiSThita kiye the| inake guNa gAnase bhAratIya itihAsa mAja bhI otaprota hai| azokakA putra kuNAla thaa| vaha donoM A~khoMkA andhA thaa| bhataeva usakA putra (azokakA pautra) samprati nAmaka azokake pazcAta pATaliputrake rAjA hue| ye bar3e parAkramI, puNyAtmA tathA zUra-bIra the| thor3e ho dinoM meM inhoMne sAre bhUmaNDalako apane bAdhIna kara liyA aura indrake samAna apane prAvagaMkA pAlana karane lge| isI saptaya bhayaMkara duSkAla pdd'aa| isase sAdhu loga yatra-tatra nirdhAhake yogya sthAnoMko cale gye| isase paThana-pAThana na honeke kAraNa ve paThita viSayoMko bhI bhUlane lge| jaba dvAdazavarSa vyApo duSkAla bIta gayA, taba pAThaliputra nagarameM samasta saMghane milakara zruta jJAnakA milAna kiyA, to gyAraha maMga mile; kintu bArahavAM aGga daSTibAda na milA / vyavaccheda ho gayA thaa| usa samaya nepAla-dezake mArgameM caturdaza durvadhara zruta kevalo zrImadazahu svAmI vicarate the| saMghane sAdhu samudAyako par3hAne ke liye zrIbhadra bAjIko bulAne ke liye do muniyoMko bhenA, kintu usa
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 3ha ) samaya bhadrabAhujI mahArAjane mahAprANa nAmaka dhyAnako mAyanoM Arambha kI huI thI / atapakSa unhone sAdhuoMse kahA, ki isa samaya maiM pATaliputra nahIM jA sakatA, kintu yadi kucha buddhimAna sAdhu yahAM AyeM, to kisI prakAra maiM kucha samaya nikAlakara pratidina sAta bAcanAeM de diyA karU~gA sAdhuoMne Akara saMghale yaha bAta kahI aura saMghane ise svIkAra karake sthUla bhadrAdi pAMca buddhimAna sAdhuoM dvaSTibAda par3haneke liye zrIbhadrabAhujI AcArya ke pAsa bhejA / AcArya mahArAja sabako par3hAne lage / thor3I bAMcanA milaneke kAraNa sAdhuoMkAmana ta jamA / ataeva kucha kAlabAda sthUlabhadrajIke sivAya saba sAdhu lauTa aaye| aba AcArya mahArAjakA saba samaya akelA zrIsthUlabhadrajIko hI milane lagA / ye mahA prajJAvAn bhI the| ataeva zIghra hI caturdaza pUrvaghara ho gaye / bhagavAn zromahAvIra svAmIke mokSa ho gaye bAda sau sattara varSa vyatIta honepara zrIbhadrabAhu svAmIne bhAcArya padapara zrIsthUlabhadrajIko vibhUSita kiyA aura unheM apane padapara naSTa karake svarga sidhAra gye| AcArya zrIsthUlabhadrajIke do ziSya the, jinameM baDekA nAma bhAryamahAgiri aura choTekA nAma AryasuhastI thA / ye donoM hI vaDe pavitra cAritra vAle bhavabhIru aura dharma rakSaka the| prajJAvAn honese thor3e hI samaya meM una donoMne guru mahArAjase dazapUrvakI vidyA par3ha lI / eka dina apanI Ayuko pUrNa huA samajhakara mahAtmA zrIsthUlabhadrajI una donoM ziSyoMko AcArya pada dekara samAdhi pUrvaka svargA tithi eka
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ hogye| ye donoM AcArya apane apane gacchake sAtha pRthvIpara vicarane lge| . : ... ... :: eka dina ve donoM hI bhAcArya vihAra karate hue pATaliputra nagarameM pdhaare| yahAM unheM, rAjA sampratise bheTa huii| rAjA Arya suhastI sUri mahArAjako bandanA karane ke liye mahalase utare aura jamInapara mastaka Teka kara bandanAkI pIche dharmake viSayameM AcArya mahAyajase kucha prazna kiye| una praznoMkA uttara de deneke bAda bhAcArya mahArAjane rAjAke pUrva janma kI kathA kaha sunaayii| AcArya mahArAjase apane pUrvabhavakA vRtAnta sunakara rAjA hAtha jor3akara bole- "bhagavan ! Aja dina maiM jina vibhUtiyoMkA upabhoga kara rahA hUM, vaha saba ApakI hI kRpAkA phala haiN| ataeva Apa mujhe dharmaputra-zikSAse anugRhIta kreN|" bhagavan Arya suhastIsUrine unheM dharmameM dRr3ha rahanekA Adeza diyaa| usa dinase rAjA sampati parama zrAvaka bana ge| aura apane nagarako devAlayoM caityAlayoM, bhojanAlayoM, auSadhAlayoM, vidyAlayoM, tathA dAna. zAlAoMse vibhUSita kara diyaa| isI samaya Arya mahAgiri aura Arya suhastIsUrimeM paraspara vivAda ho jAne ke kAraNa eka hI samAcArI vAloMke pRthaka-pRthaka do mArga ho gye| yahAbIra svAmIne pahale ho kaha diyA thA, astu / "madIye ziSya santAne sthUlabhadra muneHparaM / patprakarSA sAdha nAM samAcArI bhaviSyati / "
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ uparyukta upAkhyAnoMse spaSTa hai, ki pATaliputra bahuta hI prAcIna aura jaina dharmakA kendra hai| yadi kahA jAye ki pATaliputra jaina dharmake vizeSa vikAzake liye hI sthApita huA thA, to koI matyukti na hogii| pATaliputra hI eka sthAna hai, jahAM parama pratApI jaina dharmAvalambI udAyIse samprati paryanta rAjAoMkA zAsana pIr3hIdara pIr3hItaka avicchinna kAyama rhaa| aura sthUlabhadrajIke samAna sarvakSa evaM seTha sudarzanake samAna kevala jJAna aura mahApuruSoMkA janmasthAna tathAjJAna-vikAzakA ekamAtra pATaliputra hI hai| rAjA azokake samayameM sarvase prathama grIsakA rAjadUta megAsthanIz2a pATaliputrameM AyA thaa| usake bAda videziyoM kA AvAgamana prArambha ho gyaa| tadanantara candraguptake samaya bahuta vizeSa bar3ha gyaa| mahammada gaurIke bhAgamanake pUrva aura samprati rAjAke pazcAt aura bhI kitane ho hindU rAjAoMne pATaliputrakA zAsana kiyA thA kintu pIche pATaliputrameM musalamAna bAdazAhoMkA adhikAra ho gyaa| musalamAna bAdazAhoMmeM zerazAhane pATaliputrakoM 'paTane ke nAmase badala diyA, jo Ajataka paTaneke hI nAmase prasiddha hai| __paTanekA antima musalamAna zAsaka navAba mIrakAsima thaa| usane san 1763 I0 meM aGgrejoMke sAtha yuddha kiyaa| yuddhameM agarejoMkI bijaya huI aura sarvase prathama paTanekA adhikAra elisa sAhabake hAtha glaa| pIche kramazaH isTa iNDiyA kampanI
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 42 ] se vRTiza gavarnameMTa ke hAthameM jAyA / maz2Aka hAthameM Apara paTane meM sarvatra zAnti raho, kintu eka bAra san 1857 60 ko 'paTane meM phira yuddha kI bhAga prajvalita huI thI, jo bhAja sipAhI bidrohake nAmase vikhyAta hai / yadyipi yaha bidroha bhayaMkara rUpa dhAraNa karake bhAratake aneka aJcalameM phailA; kintu sabakA kendra paTanA hI thaa| ataratra itihAsa meM sipAhI vidrohake viSaya meM paTane kA hI vizeSa ullekha haiM / bhUtapUrva rAjAoM tathA dharma evaM dharmAcArya ke aneka smRticinha paTane meM the, kintu Aja ve saba naSTa bhraSTa ho gye| jo TUTeNDara kucha (bhagnAvazeSa) bace haiM, unakI dazAbhI bahutahI zocanIya hai / jisa kisI upAyase avaziSTa prAcIna smRtikI rakSA karanA isa samaya nitAnta Avazyaka tathA manuSyamAtrakA parama martavya honA caahiye| kyoMki isa samaya jaba ki pratyeka jAti aura samAja apanA prAcIna gaurava prApta karaneke liye utsuka ho rahI hai, jo eka mAtra prAcIna smRti binhoMkI rakSA karanA tathA unheM Adarza AdhArapara bhAvI unnati kI ora agrasara honA hI upayukta hogA / anyathA pUrNa gaurava prApta karaneke liye sAre parizrama aura yakSa zazakazTaGga ( kharagoza ke sIMga ) ko DhUr3hane ke liye jaGgala - jaGgala ghUmane ke samAna vyartha evaM kaSTadAyaka honeke atirikta aura kucha nahIM hogaa| sabase bar3hakara jaina smRtiyoMkI -dazA qharAba ho rahI hai| isakA pradhAna kAraNa paTane meM jainiyoMkI -kabhI tathA dhanakA abhAva hai| bhataeva anya deza-dezAntaroMke na
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 43 ] tra jaina bhAiyoM ko tana-mana-dhanase upayukta puNyakArya meM hAtha baTAkara yaza prApta karanA cAhiye, nahIM to yadi zIghra usa ora dhyAna nahIM diyA jAyegA, to ve smRtiyAM bhI darzanIya na rahakara kevala smaraNIya hI raha jAyeMgI / paTanekA bhaugolika vivaraNa tathA prAkRtika dRzya paTanA bihAra pradezake magadha prAntameM gaGgAke dakSiNa taTapara avasthita hai| yahAM I0 AI0 relaveke tIna mukhya sTesana zaharake andara haiM: - ( 1 ) paTanA siTI (begamapura, ) (2) (gulaz2Ara bAga,) ( 3 ) paTanA jaMkazana / isake uttara gaGgA, dakSiNa jallA nAma kI eka chIchala-nadI, pUrva meM punapuna nadI pazcimameM zoNabhadra yA gaMgAkI eka nahara hai / isakA kSetraphala aise to bahuta jiyAdA hai; kintu mukhya aTThAraha varga mIla hai - natra mIla lambA aura do mIla caur3A haiM, jo isa samaya pUrva aura pazcima daravAjeke nAmase prasiddha haiN| yahAM kI loka-saMkhyA kucha nyUnAdhika 16 5162 hai [zrIsthUlabhadra svAmI tathA sudarzana seThake maMdira ] yahAM jainiyoMke mandiroMmeM sabase prAcIna, tathA pradhAna parama pUjya zrIsthUlabhadrajI aura zrIsudarzana seThake do maMdira gulajAra
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 44 ) bAgamahalle meM mazahUra haiN| yahAM pratyeka varSa deza dezAntaroMse aneka nara-nArI jaina yAtrI darzanake liye bhAte haiM / ina mandiro kI. nirmANa - praNAlIke dekhanese unakI prAcInatA sAphasApha jAhira hotI hai| ye donoM sthAna jisa prakAra bhavya haiM, usI prakAra jJAna aura utsAhako bar3hAne vAle haiN| ina sthAnoM ke dekhanese hRdayameM svabhAvata: eka anirvacanIya bhAva utpanna hotA hai / yadi vaha bhAvasa dAke liye sthira raha jAye, to phira kyA pUchanA - manuSya vAstavika manuSya ho jAye / itihAsa premiyoMke liye ye donoM sthAna jaina - itihAsakI bahumUlya sAmagrI ho jAtI hai ! inake atirikta DaMkA kucA bAr3ekI galI Adi mahalloM meM jainiyoMke aneka devAlaya tathA caityAlaya haiM, jo isa samaya chinna bhinna tathA malina dazAmeM par3e haiM 1 zrI baDI paTana devIjI aura choTI paTana devI-ye done sthAna bhI bahuta prAcIna tathA hiMduoMke parama pUjya tathA ArAdhya hai| inakI banAvaTa se bhI prAcInatA TapakatI rahatI hai / eka caukase kucha pUrva svanAma-vikhyAta mahalle meM hai aura dUsarA mahArAja gaJja nAmaka mahallemeM hai / zrIkAlI maMdira - yaha sthAna choTI paTanadevIke samIpa hai / / yaha sthAna kitanA prAvona hai, yaha kahA nahIM jA sakatA kiMtu parama siddha tathA ramaNIka hai / zrI gopInAthajIkA maMdira - yaha sthAna bhI bahuta prAcIna aura bhavya hai, kintu usakI pratimA prAcIna nahIM hai / bIcameM kabhI
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 45 ) kisI kAraNase pratimAkA parivartana huA hai| aisA jAna par3atA hai| ___ zrI Agama kuAM aura zItalAsthAna-yaha bahuta hI siddha parama pavitra evaM bahuta prAcIna sthAna hai| kuA~ bahuta vizAla hai| logoMkA vizvAsa hai ki Agama kuAMke jalakA sparza mAtra karanese kaI prakAra ke roga nirmula ho jAte haiN| ataeva bhaneka kaThina bImArIyoMmeM ukta kueM kA jala vyavahAra aura sevana kiyA jAtA hai| hindU loga use anAdi tathA svayaMbhUta mAnate haiM, kintu kaI eka aitihAsikoMkA mata hai, ki isakA nirmANa samrATa azokake samayameM huA thaa| jo bhI ho, yaha sthAna ati prAcIna hai, isameM sandeha nhiiN| caitrase ASAr3ha taka cAra mahInoMke pratyeka kRSNa pakSakI aSTamIko yahAM melA lagatA haiM, jo basiavarAke nAmase khyAta hai| isa avasarapara nagara-bharake AbAla-vRddha nara-nArI yahAM upasthita hote haiN| aura darzana pUjanAdike dvArA Amoda-pramoda karate haiN| __yaha sthAna bhI bahuta hI jIrNa-zIrNa ho gayA thA, kiMtu bIsa varSa hue, ki bihAra-sarakArake dvArA isakA jIrNoddhAra kiyA gayA hai| jIrNoddhArake samaya ThekedArako bar3I kaThinAIkA sAmanA karanA par3A thaa| pUrNa parizrama tathA yatna karanepara mo tIna dina taka pAnI nikAlanevAlI mazIna na cala sakI thii| pIche bahuta pUjA-pATha aura anunaya vinaya karanepara mezIna calane lgii| bhAu dina taka dina-rAta mezInake calanepara miTTI nikA..
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ lanekA kAma zurU humA, to pratidina savere 5 bajese 10 baje taka mezInacalAyI jAgI, 10 bajese 5 baje sAyaMkAlataka miTTI nikAlI jAtI, usake bAda 10 baje rAta taka phira mezIna calAyI jAtI thii| isa prakAra lagAtAra tIna mahIne taka ana varata parizrama karanepara kue ke nimna talataka saphAI na ho sakI aura na usakI gaharAIko hI patA claa| taba lAcAra saphAIkA kAma baMdakara marammatakA kAma prArambha karanA pdd'aa| saphAI karate samaya hajAroM purAtana sikke evaM anyAnya kitanI hI cIjeM niklii| loTA Adi pAtroMkI to koI gaNanA hI na tho| isa prakAra kaI haz2Ara kI sampatti vihAra-sarakArako usa kueMse prApta huI thii| yaha sthAna gulajAra bAgake pradhAna jaina tIrtha kamala dahake samIpa hI svanAma khyAta mahalemeM avasthita haiN| isake atirikta anyAnya kitane hI hiMduoMke deva-bhaMdira tathA tIrthasthAna paTanemeM haiM, jahAM samaya- samayapara vAruNi bhAdi nAmoMse mele lagate tathA loga unake darzana-pUjanase apanI AtmAoM ko pavitra karate hai| - zrI haramandira-yaha sikkhoMkA parama tIrthasthAna haiN| sikkhoMke sarvatIrtho meM isakA dUsarA nambara hai / yahA~ sikkha-guru zrIgobinda siMhakA janmasthAna kahA jAtA hai / yahA~ prantha sAhaba cakrA daNDa aura khar3AUM kA darzana yAtriyoM ko karAyA jAtA hai, isa madirake bhItara eka kamarA bhaneka mana-zala se susajjita hai, jo yAtriyoM ko dikhAyA jAtA hai| yahAM itanI kampIbhI talavAre .:. .
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 47 ) tathA baMdUkeM hai, utanI bar3I aura lambI bhAjakala kahIM dekhane yA sunane meM nahIM aatiiN| inake atirikta anyAnya astra-zastra bhI bahuta bar3e AkAra ke haiM / ye saba zastrAstra kinake haiM aura yahA 25 kyoM rakhe gaye hai, ityAdi bAteM pUchane para unakA pUrA-pUrA vRtAnta vahAMke mahanta bahuta sammAna ke sAtha logoMko sunAte hai / sikloMkA vizvAsa hai, ki guru gobinda siMha phira eka bAra yahAM AyeMge / usa samaya mandira ke bhItara rakhI huI talavAra Apase Apa Uparako uTha jAyegI tathA kueMkA jala khArose mIThA ho jAyegA / aGgareja bhI isa sthAnako sammAna kI dRSTise dekhate haiM / prAyaH isa sthAnake prabandhakI dekha-rekha kA bhAra aMzataH yahAMke pradhAna jajake Upara bhI rahatA hai| isakI zAkhA aura bhI kaI nagaroM meM hai / kalakattemeM harisan roDakI bar3I saMgata isakI zAkhA hai / yaha sthAna jhAUgaMja mahalle ke pAsa svanAma dhanya mahala meM haiM / isake atirikta mainI saMgata, nUma golA kI saMgata pazcima daravAjekI saMgata Adi kaI sthAna sikkhoM tathA nAnaka zAhiyoM ke haiM, jo parama bhavya tathA prabhAvotpAdaka haiM / ' muslima - smAraka - musalamAna bAdazAhoM tathA siddha phakIroM ( Alima, pIra, auliyA ] ke bhI kitane hI smAraka sthAna haiM; jaise - patthara kI bhasajida, kaccI daragAha, pakkI daragAha, tripoliyA, choTI mathanI bar3I mathanI Adi / ye saba sthAna zaharake aneka mahalloM meM haiN| musalamAna ina sthAnoMko bar3e bhAdarase dekhate haiM I
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ musalamAna phakIroM meM antima siddha phakIra TikiyA sAI. huaa| usakI prasiddhI bahuta hai apane tapovalase isa phakIrane aise-aise Azcaryajanaka kAryakara dikhAye jinakI carcA mAja dina bhI paTanAnivAsI barAbara kiyAkarate haiN| isa phakIrako hue abhI bahuta dina nahIM hue haiM--bhandAja eka sau varSake lagabhaga hue hai| " arejI samrAjya-'gola-ghara' yaha paTanekI pazcimI sImAke antameM avasthita hai| isakI ucAI, moTAI, tathA paridhi bahuta hI adhika hai aura dekhane yogya hai| yaha san 1784 I. meM akAla-nivAraNa ke liye isTa iNDiyA kampanIke dvArA nirmANa karAyA gayA thaa| isake atirikta san 1857 I0 ke sipAhI vidrohameM Ahata aGrejoMkA smAraka (kabrastAna) hai, jo Aja bhI girajAke nAmase prasiddha hai| Adhunika dRzyoM meM hAIkorTa tathA lATa sAhabakA nivAsasthAna atyanta manorama aura darzanIya sthita hai| isa prakAra jaina zAsama-kAlase abataka pratyeka jAti, dharma aura samAjake smAraka cinhoMse alaMkRta evaM vibhUSita paTanA-nagara manuSya mAtrakA gaurava sthAna hai| ataeva manuSya mAtrakA kattaya hai, ki sarva to bhAvase apanI smRtiyoMkI itihAsake eka bar3e bhArI aMzako naSTa honese bacAkara surakSita rakheM tathA paTaneko pavitra tIrthasthAna samajhakara samaya-samayapara yathA yogya sahAyatA pradAna karake dhArmika evaM Arthika viSayoM meM unnatikI bhora aprasara karanA cAhiye / itizam /
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 46 ] upasargAH kSayaM yAnti chiyanta vighnaballayaH manaHprasannatAmeti pUjyamAnejinezvare // 1 / jo kSudra bhI isako samajha premAI ho apanAyeMge para tucha zikSApara aho ve dhyAna nija le jAyeMge paTakara na cupa hogeM kareMge kAryameM pariNata ise hama bhI saphalatA satya samajhege aho apanI ise o3m zAntirastu zubhamastu //
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ [vijJApana ] maiM apane dharmabandhuoMko yaha bhI sUcita kara denA cAhatA hUM ki dIpamAlikA pUjana tathA paryaSaNa kartA Adi pustakoMke prathama saMskaraNa samApta ho cuke hai| aura dvitIya saMskaraNa nikAlanekA vicAra ho rahA hai yadi koI sajjana gaNA apanA dravya isa sadupayogameM lagAkara puNyopArjana karanA cAheM to mujhe ApanA nAma tathA sthAna dekara anugRhita kareM to unake nAmase hI samasta pustakoMke saMskaraNa tayAra karAke amUlya bitIrNa karAye jaayeN| aba maiMne vivAha paddhatike sivAya 15 saMskaraNa aura likhane prArambha karadiye haiM jo sajjana inako apane nAmase amUlya vitIrNa karA kara apanA dravya sadupayogameM lagA samyakta kI puSTi tathA / dhArmika lAbha lenA cAheM vaha mujhe sUcita kreN| ___ jaina dharmakA mahatva nAmaka pustaka aba mere pAsa nahIM haiM jo sajjana maMgAnA cAheM vaha nIce likhe patese maMgAleM / zrIyu tAbUcAMdArAmajI celA rAmajI jainI Thi0 chataraha bAz2Ara andara pAkadaravAjA mulatAna liTolamAlAba ] dharma hitaiSI sUryamala yatiH
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ mudraka-bholAnAtha TaNDana nArAyaNa prasa 14 madanamohana caTarjI lena, klkttaa| bAjI GMKS.