Book Title: Pariharya Mimansa
Author(s): Anandsagarsuri
Publisher: ZZ_Anusandhan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/229410/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parIhAryamImAMsA muninemivijaya-muniAnandasAgara // zrIH // || zrIvItarAgAya namaH // yenA'kSAli subhavyamAnasatabholepaH sudhAsodaraiH sUktAmbhobhiradarzi darzanamanukrozAkareNA''tmanA / / syAdvAdAbhidhamanyapakSadalanaprauDhaM susiddhipradaM dhyAyAvo jagatAM hitaM jinavaraM dharmapradAnodyatam // 1 // himAMzukiraNaprabhAmadavilAsahAsodyate yadIyayazasi zrute na madhurA sudhA zlAdhyate / subhavyajanatAjJatAtamasi sUracaryApara: sa vRddhivijayo jayatvatulamuktiyukto muniH ||2|| zrImajjanmAdikalyANakapavitrIkRtavArANasIkSetra-mithyAtvatimiradUrIkaraNasahastrakiraNAyamAna- bhavyajanaviSamagadAgadaMkArA--''sannasiddhabhavyajanacetazcamatkArakArisaMsArapArAvArataraNi-bhUmipAlabhAlAlaGkaraNacArucaraNAravindatrijagadavataMsa-paramAnandanidhAnasama-kAmavitaraNAdharIkRtakalpadruma-zrImatstambhanapArzvanAthasanAthIkRtAt stambhatIrthAt muninemivijayAnandasAgarAbhyAM mi0 jikobImeksamyularAn prati datto dharmalAbhaH samullasatutarAm / vizeSastu - samAgataM vaH patraM mumbaIpuravAstavyazrAddhakhImajIhIrajInAmakaM prati / tacca mumbaIsamAcAradvArA vAcayitvA jJAtavRttAntAvAvAM tatpratyuttaraM nivivedayiSU patramidaM lekhitumupakrAntavantau svaH / tathAhi yattvAcArAGgIyArthaprakAzakAGgladezIyazabdanibaddhagranthaprapannabhasmAdAvasthiprakSepapUrvakaM matsyamAMsabhojanaM kAryamiti bhavatkRtadvitIya zrutaskandhaprathamAdhyayanadazamoddezakIyasUtratAtparyArthavarNanavAcanacakitakAyAnIpreSitapatrottare matsyazabdaprayogasya sarvakozasaMdarzanabalena mInAtiriktArthatAtparyaviSayakatvena vaktu mazakyatvAdAcArAGgasUtrasya jinakalpikamunimAtrAcAraprakAzakatvenA'dyatana Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ October-2007 jainamunivyavahArAviSayatve'pi mAMsAdibhakSaNasya prAcInajinakalpikamunivyavahAraviSayatve bAdhakAbhAvAt mAMsamInabhakSaNamAcArAGgaitatsUtrasammatamiti bhavadbhirabhyadhAyi tatsarvamasamaJjasam / tiktA riSTA kaTurmatsyA, cakrAGgI zakulAdanI iti prasiddhakalikAlasarvajJazrImaddhemacandrakozadarzitAyA: prajJApanAdisiddhAntakozapratipAditairAvaNavRkIzikhaNDanyAdijIvasamAnAbhidhAnanirUpitavanaspatiniSThAvAcyatAvat sarvakozasandarzanapratijJA'nivAraNIyamatsyazabdavAcyatAyA nirbAdhatayopalabdheH / evaM mAMsa sUtramapi neyam / asya copAdAnaM kvacillUtAdyupazamArthaM sadvaidyopadezato bAhyaparibhogena svedAdinA jJAnAdyupakArakatvAtphalavahRSTam / bhujizcA'tra bAhyaparibhogArthe, nA'bhyavahArArthe, padAtibhogavaditi chedasUtreSvabhiprAyo draSTavyaH / evaM gRhasthAmantraNAdividhipudgalasUtramapi sugamamiti tadevamAdinA chedasUtrAbhiprAyeNa grahaNe satyapi kaNTakAdipratiSThApanavidhirapi sugamaH / ityAcArAGgaitatsUtraTIkApAThoktapadAtibhogasthalaprasiddhabAhyaparibhogarUpabhujidhAtvarthAnAkalanAt jainazAstropalabhyamAnAdyatanamunyAcArapratipAlanaprayatnAdhikataraprayatnasAdhyakevalotsargamArgAvalambijinakalpikamunyAcArasattvena mAMsAdibhakSaNasaMvalitajinakalpikamunyAcAraviSayakavarNanAtyantAnucitatvAt / jinakappiyA itthI na hoi ityAdipAThasUcitajinakalpAnadhikArabhikSukyAcArapradarzakAcArAGgasUtrasthase bhikkhU vA bhikkhuNI vA ityAdyA''jainabAlaprasiddhajinakalpikasthavirakalpikamunyAcAraviSayakAjJAnatimiranivAraNasanmArtaNDamaNDalAyamAnasthavirakalpikAcArapratipAdakasUtraviSayakA''ryadezAnivAsAjAyamAnajainaguruvinayaprayojyAbodhavilasitatvAcca / atha ca tadarthaviSayakazAbdabodhe tadarthaviSayakabodhajanakatAtvAvacchinnaprakAratAnirUpitAnupUrvyavacchinnavizeSyatAkavakvicchAviSayakajJAnatvena kAraNatvasya bhojanasamayaprayukta saindhavamAnaye'tivAkyArthabodhaviSayatAyA azvatvAvacchinne vAraNAya Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-41 svIkaraNIyatayA tAdRzakAraNIbhUtajJAnajanakaprakaraNAdinA lavaNatvAvacchinnaviSayakabodhavad mAMsazabdataH prakaraNavazAt svayaMsvIkRtaphalAdigarbhabodhavad yogyasthale tAdRzAnyazabdajanyabodhaniSpattisvIkAre doSAbhAvasya prasiddhatvAt tadviSayakAdhikavarNanaprapaJcenA'lam / . api ca sadAtanatIrthaGkarasaJcArAdipavitrIkRtamahAvidehakSetravartamAna tIrthaGkarazrIsImandharapraNItadazavaikAlikadvitIyacUlikAsthasaptamagAthAyAM munInAM madyamAMsabhakSaNaM sarvathA niSiddham / tathAhi amajjamAMsAsi amaccharIya abhikkhaNaM nivvigaigayA ya arthastvamadyamAMsAzI amadyapo'mAMsAzI ca, na parasampadveSI, puSTakAraNAbhAve nirgatavikRtiparibhogazceti; jainasAdhuriti saMbadhyate / atra ca paribhogocitavikRtiniSedhe abhIkSNamiti vizeSaNopAdAnavat madyamAMsabhakSaNaniSedhe tadanupAdAnAdinA jainasiddhAnte kIdRzI madyamAMsabhakSaNaniSedhavyavasthA'sti ? tat svayamevohyam / yena kadA'pyetAdRzAnAGkarodbhedI na bhaviSyatItyAzAsvahe / evameva sUtrakRtAGgadvitIyazrutaskandhadvitIyAdhyayane munyAcAraprastAve dvicatvAriMzaddoSarahitAhArAhAritvAdi pratipAdya amajjamAMsAsiNo iti pAThenaiva sarvathA sphuTatarakRtaM madyamAMsabhakSaNaniSedhamAkalayya 'mAMsAhAriNaH prAcInamunaya Asanni'ti ni:zaGkaM vadatAM svayaMkRtAGglabhASAvivaraNapustakIyanavAdirAmamitapRSThIyatathAvidhamadyamAMsabhakSaNaniSedhavismaraNazAlinAM mano vipratIsAramiyAt / api ca vivAhaprajJaptyAkhya(bhagavatI)sUtrASTamazatakanavamoddezake gautamagaNadharapRSTanairayikAyu:kArmaNazarIraprayogabandhakAraNaM bhagavatA zrImahAvIreNa mAMsAhAra: sphuTaM pratipAditaH tathA ca tatpAThaH - NeraDyAuyakammAsarirappaogabaMdheNaM bhaMte // pucchA - goyamA ! mahAraMbhayAe mahApariggahayAe paMciMdiyavaheNaM kuNimAhAreNaM NeraDyAuyakammAsarirappaogaNAmAe kammassa udayeNaM NeraDyAuyakammAsarirajAvappaogabaMdhe / / evameva sthAnAGgasUtrasthacatuHsthAnakAkhyacaturthAdhyayane mAMsabhojanaM narakaphalakakarmatayopavarNitam / tathA ca tatpAThaH - Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ October-2007 'cauhi ThANehiM jIvA iyattAe kammaM pakareMti / taM jahA - mahAraMbhayAe mahApariggahayAe paMciMdiyavaheNaM kuNimAhAreNaM' iti kuNimazabdastu mAMsArthaH prasiddha eva // tathA caupapAtikasUtrepi mAMsabhakSaNakarturnarakAvAptirupavarNitA / tathA ca tatpATha: ___ cauhi ThANehiM jIvA NeraiyattAe kammaM pakareMti, NeraiyattAe kamma pakarettA Neraiesu uvavajjati / taM jahA-mahAraMbhayAe mahApariggahayAye paMciMdiyavaheNaM kuNimAhAreNaM / / iti pravacanasAroddhAre'pi madhumadyamAMsanavanItAnyabhakSyatayollikhya varjanIyatayA pratipAditAni / tathA ca tatpAThaHpaMcuMbarI cauvigai, himavisakarageyasavvamaTTI ya / rayaNIbhoyaNagaM ciya, bahubIyamaNaMtasaMdhANaM // gholavaDA vAyaMgaNa, amuNiyanAmANi NiphullaphalayANi / tucchaphalaM caliyarasaM, vajjaha vajjANi bAvIsaM // evaM madyamAMsAdibhakSaNaniSedhavacanAmRtapariSiktAnta:karaNanarakAdidurgatvagAmimumukSavastadRta eva manaH samAdadhate / ye tu lAlasAdAsAstadbhakSayanti teSAmubhayataH karmabandhanaM narakapatanamanekazravaNakaTuparamAdhArmikakRtaduHkhopabhogaM copavarNayantyuttarAdhyayanasUtrANi hiMse bAle musAvAI mAille pisuNe saDhe / bhuMjamANe suraM maMsaM seyameyaM ti mannaI // 9 // kAyasA vayasA matte vitte giddhe ya itthisu / duhao malaM saMciNai sisunAgu vva maTTiyaM // 10 // ( u. a. 5.) itthIvisayagiddhe ya mahAraMbha-parigahe / bhuMjamANe suraM maMsaM parivUDhe paraMdame // 6 // ayakakkarabhoI ya tuMdille ciyalohie / AuyaM narae kaMkhe jahA''esa va elae // 7 // (u. a. 7) Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 tattAi taMbalohAiM tauyAI sIsagANi ya / pAio kalakalaMtAI ArasaMto subhevaM // 69 // tuhaM piyAI maMsAI khaMDAI solagANi ya / khAvio mi samasAI aggivannAI Negaso // 70 // tuhaM piyA surA sIhU merao ya mahUNiya / pAio mi jalatIo vasAo ruhirANi ya // 71 // ( u. a. 19 ) api ca sUtrakRtAGgIyadvitIya zrutaskandhaSaSThAdhyayanaikonacatvAriMzattamagAthA TIkAyAM mAMsasya hiMsAmUlatvAmedhyatvaraudradhyAnAspadatvAdiyAvannarakagatisAdhanatvAbhidhAnapuraHsaraM tadbhakSayitU rAkSasasamatvasaGkalitAtmadruhatvamabhidhAya mAMsazabdanirvacanaprakAzanapUrvakapreyavadhyAzrayatucchakSaNatRptiprANaviyogAntarapradarzanena mAMsAdanasya mahAdoSatvaM nirUpya kuzalA mAMsAdanAbhilASarUpamantaHkaraNaM na kurvantItyavagamayya mAMsabhakSaNe na doSa iti bhAratyA api mithyAtvamagrataH kRtya mAMsAzinAM durgatiM tannivRttAnAM cehaivAnuttamazlAghA'mutra ca svargApavargagamanaM ceti pradarzitam / tathA ca tatpATha: "hiMsAmUlamamedhyamAspadamalaM dhyAnasya raudrasya yad bIbhatsaM rudhirAvilaM kRmigRhaM durgandhi pUyAvilam / zukrAsRkprabhavaM nitAntamalinaM sadbhiH sadA ninditaM ko bhuGkte narakAya rAkSasasamo mAMsaM tadAtmadruhaH // 1 // api ca, tathA anusandhAna- 41 mAMsa bhakSayitA'mutra, yasya mAMsamihA'dmyaham / etanmAMsasya mAMsatvaM pravadanti manISiNaH // 2 // 1 yo'tti yasya ca tanmAMsa-mubhayoH pazyatA'ntaram / ekasya kSaNikA tRpti-ranyaH prANairviyujyate // 3 // tadevaM mahAdoSaM mAMsadanamiti matvA yad vidheyaM tad darzayati / Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ October-2007 17 etadevaMbhUtaM mAMsAdanAbhilASarUpaM mano'ntaHkaraNaM kuzalA nipuNA mAMsAzitvavipAkavedinastannivRttiguNAbhijJAzca na kurvanti, tadabhilASAdAtmano nivartayantItyarthaH / AstAM tAvad bhakSaNaM, vAgapyeSA yathA 'mAMsabhakSaNe'doSa' ityAdikA bhAratyabhihitoktA mithyA, tuzabdAnmano'pi tadanumatyAdau na vidheyamiti tannivRttau cehaivAnupamA zlAghA'mutra ca svargApavargagamanamiti / tathA coktam - zrutvA duHkhaparamparAmatighRNAM mAMsAzinAM durgatiM ye kurvanti zubhodayena viratiM mAMsAdanasyA''darAt / saddIrghAyuradUSitaM gadarujA saMbhAvya yAsyanti te mASUdbhaTabhogadharmamatiSu svargApavargeSu ca" ityAdi / sUtrakRtAGgIyaprathamAdhyayanadvitIyoddezake paravyApAditapizitabhakSaNaviSayakadoSAbhAvavAdimatamanumatya pratihatatvakAraNakakarmabandhatvenA'nyoktasUktopaSTambhapUrvakaM tiraskRtam / tathA hi - "yadapi ca taiH kvaciducyate / yathA - paravyApAditapizitabhakSaNe parahastAkRSTAGgAradAhAbhAvavanna doSa iti, tadapyunmattapralapitavadanAkarNanIyaM, yataH - paravyApAditapizitabhakSaNe'numatirapratihatA'syAzca karmabandha iti / tathA cA'nyairapyabhihitam - anumantA vizasitA, saMhartA krayavikrayI / saMskartA copabhoktA ca, ghAtakazcA'STa ghAtakAH" // evaM sthAnAGgasUtre dazasthAnakAkhyadazamAdhyayane yatra mAMsAdi tatra viziSTAdhyayanAdi na kAryamiti pratipAditam / tathA ca tatpAThaH dasavihe orAlie asajjAie paNNatte - aTThi maMse soNie asuisAmaMtaM masANasAmaMtaM caMdovarAe sUrovarAe paDaNe rAyavuggahe uvassavassaaMto orAlie sarIre // ___evamAdinAnAvidhasiddhAntavacanavAcanaparipUtadarzano mAMsAdyAhArapratiSedhameva siddhAntAnumataM manyeteti nirvivAdameveti svapramAdamavadhArya tadutthajanamanovimohanabAdhakaM kovidaprasiddhaM pramAdaparimArjanamathanamanuSThIyeteti / zivam / Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 yat sUrasya zItagorapi karairmohAbhidhAnaM tamaH kSINaM tat sahasA yadIyakathayA nirmUlamunmUlitam / pApolUkavinodarodhanipuNaM sadyuktipAdojjvalaM jIyAt tajjinazAsanaM trijagati sphItaprabodhapradam // zramaNopAsakApalApaprakAzaH // yasya mukhasthitavraNAGkaparampareva dharmapracArasuSamApahArodyatA dustarkaparamparA yasya ca dinamaNiprabhApaTalAyamAnamapi dharmapravacanaM na tanUkaroti mahAmohapravAhasaraNi yatra cA'kharvagarvavADavAvalIDhatayA dharmapravAhaH kSaNamapi vyavasthAtuM na kSamate so'yamAGglabAlAyamAnaH zramaNopAsako gaurjarabhASayA pralapitamAcaran yadabAlaM tattu khaNDitameva gurjarabhASAbhireva taistaiH / anusandhAna- 41 yadapi ca svAbhipretaviSayamataGgapaJcAsyAyamAna 'na mAMsabhojI' ti dharmapravacanavAkyArtho'nyathopavarNanIyo mayeti baddhaparikaratayA padavidyAcAturImAtmanaH prakAzayamAnastAcchIlye'tra Niniriti mAMsabhojanazIlatvameva niSidhyata ityarthavarNanarUpAjJajanamanomohanamahendrajAlaM vyatanuta, tadapi vyAkRtivilAsAnabhijJAnamUlakameva / siddhahemacandrapANinIyavyAkaraNasya - "ajAteH zIle" "supyajAtau NinistAcchIlye" itisUtrAbhyAmajAtivAcakopapada eva tAcchIlye pratyayasya vidhIyamAnatayA prakRte mAMsazabdasya jAtivAcakatvena tadaprApteH / ata eva brAhmaNAnAmantrayitA, zAlIn bhoktetyAdau tAcchIlye na tAdRzapratyayotpatiH / na ca tAcchIlyapratyayavidhAyakasUtradvayApravRttyA tAdRzaprayogAsiddhiriti vAcyam | siddhahemacandravyAkaraNe 'grahAdibhyo Ninniti sUtre grahAdInAmAkRtigaNatvAGgIkAreNa tAdRzaprayogasiddhernivivAdatvAt / ata eva "amajjamAMsAsi" iti dazavaikAlikasUtraprayogo'madyamAMsAzI amadyapo'mAMsAzI ceti tadvivRttizca bhagavaddharibhadrasUrivaroktA saGgacchate / ata eva sUtrakRtAGgIya- 'amajjamAMsAsiNo' itisUtrapratIkamupAdAya madyamAMsaM nA'znantIti dIpikAkArasyoktirapi saGgacchate / yacca parityaktamAMsAdanAnAM prAcInarAjanyAnAmaparicchinnavaNigjAtyApyAyakatvamAsIditi zramaNopAsaketinAmadhAriNoktaM, tatra mAMsabhojanapratiSedhaniyamAbhAve parityaktamAMsAdanAnAmiti rAjanyavizeSaNasya ka upayoga ? Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ October-2007 iti tu pUrvAparaviruddhavaktA sa eva praSTavya iti kecit / apare tu zramaNopAsakavAkyaM pUrvAparaviruddhamapi tadiSTaprAkkAlikajAtibandhanAbhAvavanto yathA mAMsAhAratyAginaH svajAti pravezayan tathA'nAryadezaparyaTanAdinA'bhimatamAMsabhakSaNAnAM jAtau saGgrahItAraH / zrImaddhemacandrasUrivarAdhigatajainadharmakSetrapAlasavidhazarAvasthamAMsasthApakamArgaNapuraHsarazAsitanaDDapurasAmantakagurupadezavarjitajainadharmAGgIkAraprAkkAlabhakSitamAMsasmArakaghRtapUrakakumArapAlacaritaM vismaranto hitaM nA'nurudhyanta iti sUcayituM kalpata iti vyAcakSata / iti zam / / yasyoddAmapramANapravacanataraNiprauDhabhAsA vilIne pAkhaNDadhvAntajAle prasarati bhuvane dharmapadmaprabodhaH / lIlAvAso guNAnAM janakaluSamaSIlepalopaprasakto jIyAcchIvRddhicandro'tulaguNamahimA zrIlamuktyA sametaH / / nAlIkeSvaGkacandrairadhigatagaNane vatsare'vantipasya mAsISe'mAtithau yatskhalitamiha budhairyatrata: zodhanIyam / ityabhyarthya pravINAn kaluSagadabhiSakpArzvanAthaprasAdAnemyAnandapraNItA pramadayatu parIhAryamImAMsikeyam / / // grantho'yaM samAptaH //