Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAnI niyativAdI sadAlaputta "bAbA kucha khAneko do' bhikhArIne dIna svarameM kahA / "calo Age, maiM kyA kara sakatA huuN| isa samaya terI yahI dazA honI thii| binA pUche bhItara taka calA AyA, bhAga yahA~se' jhiTakArate hue saddAlaputta kumhArane khaa| becArA bhikhArI har3abar3Akara pAsa hI rakhe kacce ghar3oMke Dherapara bharaharAkara gira pdd'aa| kumhArake bahutase ghar3e phUTa gae / saddAlaputta krodhase AgababalA ho gayA aura bolA-markha, yaha saba kyA kiyA ? andhA kahoM kA, saba ghar3e caupaTa kara diye| merI do dina kI mehanatapara isa anAr3Ine pAnI phera diyA / bhikhArIke hoza gAyaba the, vaha par3anevAlI mArake bacAvakA upAya socane lgaa| itane meM caryA ke lie zramaNanAyaka niggaMthanAthaputta udharase nikale aura saddAlaputtake dvArapara phuNce| saddAlaputta to krodhase pAgala sA ho rahA thaa| vaha zramaNanAyakakI pratipatti karanA to bhUla gayA aura bolA-dekhie, isa andheko, isane merA sArA zrama miTTI meM milA diyA, sAre ghar3e caupaTa kara diye| sAmane eka santako dekhakara bhikhArI ko DhADhasasA ba~dhA aura usakI sahaja prajJA jAgI / vyaMgyase bolA-maiMne kyA kiyA ? ina ghar3oMkI isa samaya yahI dazA honI thii| bhikhArIne saddAlaputtase huI sArI bAteM sunAte hue kahA-'kyA niyati ekake hI lie hai ?' "sadAlaputta, yaha ThIka to kahatA hai" zramaNanAyakane khaa| yadi isakA bhikhArI honA aura usa samaya bhIkha mAMganA niyata thA aura usI niyatike balapara tumane ise bhagAyA bhI, to ghar3oMkA phaTanA bhI tumhAre hisAbase niyata hI thA / ghar3oMko isane kahA~ phor3A hai ? "yadi yaha sAvadhAnIse jAtA to mere ghar3e na phUTate"-saddAlaputta krodhako zAnta karate hue bolA / "saddAla, kyA tuma yaha samajhate ho ki tumane ina ghar3oMko banAyA hai ? kyA inake banAnemeM tumhArA kartRtva hai ? yadi tumhArA kartRtva hai to kyA tuma retako bhI ghar3A banA sakate ho ?" mRdu svarameM zramaNanAyaka ne puuchaa| "hA~, bhante, yadi inakA banAne meM kucha bhI kartRtva hai to maiM asAvadhAnIke doSakA aparAdhI hU~, vaise inakI phaTakArake nimittase hI mujhase yaha galatI huI hai|" bhikhArI Azvasta vANImeM bolaa| ____ saddAlane kahA-hamAre guru gozAlakane to yahI kahA thA ki-"sattvoMke klezakA koI hetu nahIM, pratyaya nhiiN| binA hetuke aura binA pratyayake sattva kleza pAte haiN| sattvoMkI zuddhikA koI hetu nahIM, pratyaya nahIM, binA hetukeM aura binA pratyayake sattva zuddha hote haiM / apane kucha nahIM kara sakate, parAe kucha nahIM kara sakate / koI puruSa bhI kucha nahIM kara sktaa| bala nahIM, vIrya nahIM, puruSakA kucha parAkrama nhiiN| sabhI sattva, sabhI prANI, sabhI bhata aura sabhI jIva vazameM nahIM haiN| nirbala aura nirvIrya, bhAgya aura saMyo jAtiyoM meM utpanna ho sukha aura duHkha bhogate haiN| yaha nahIM hai-isa zIla yA vrata yA tapa yA brahmacaryase maiM aparipakva karmako paripakva kruuNgaa| paripakva karmakA bhogakara anta kruuNgaa|" saddAla kahatA hI gayA-sabhI dravyoMkI saba paryAyeM niyata haiM, ve hoMgI hI; unameM hamArA koI puruSArtha nahIM, koI yala nahIM, bala nahIM, parAkrama nahIM, jo jisa samaya honA hai hogA hii|
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ 380 : DaoN. mahendrakumAra jaina nyAyAcArya smRti-grantha zramaNanAyaka bole-bhadra saddAla, yadi yahI hai to ghar3oMkA phUTanA bhI isa samaya niyata thA, isa vicArekA kyA doSa ? saddAla apanI hI kuyuktike jAlameM phaMsa cukA thaa| vaha dabI jabAnase bolA "bhante, yadi yaha thor3I bhI sAvadhAnIse yahA~se bacakara calA jAnA to dhar3e na phtto|" isane to merA sarvanAza hI kara diyaa| zramaNanAyakane Adezaka svarase kahA-soco, acchI taraha soco, kyA niyatimeM kisIkA bho kucha kartRtva ho sakatA hai ? tumhI batAo, tuma ina ghar3oMko aura sundara aura kalApUrNa banA sakate the? "kyoM nahIM? yadi zrama aura samaya lagAtA to aura bhI sundara banA sakatA thaa|" saddAlane kalAke abhimAnase khaa| "to kyA puruSArtha aura yatnase kucha bhI hera phera saMbhava hai ?" zramaNanAyakane pUchA / yahI to mujhe saMzaya hai ki "yadi puruSArthase kucha ho sakatA hai to maiM retakA ghar3A kyoM nahIM banA pAtA? bhagavana, Apa tattvajJa aura tattvadarzI haiM, mujhe isakA rahasya smjhaaiye| merI buddhi isa samaya udbhrAnta ho rahI hai| zramaNanAyakane sAntvanA dete hue gambhIra vANImeM kahA-bhadra, saMsArake padArthoM ke kucha pariNamana niyata haiM aura kucha aniyata / pratyeka padArthako apanI-apanI dravya zaktiyA~ niyata haiM, inameM na eka kama ho sakatI na eka adhik| kacha sthala paryAyazaktise sAkSAta sambandha rakhanevAle pariNamana bhI niyata ho sakate hai ? dekho, ghaTa, kapar3A, pAnI, Aga sabhI pudgalake pariNamana haiM para hara eka pudgala skandha hara samaya kapar3A yA ghar3A nahIM bana sktaa| miTTIse hI ghar3A banegI aura sutase hI kpdd'aa| yaha dUsarI bAta hai ki miTTIke paramANu kapAsake per3a ke dvArA ruI banakara paramparAse kapar3A bhI bana jAyeM aura sUta bhI sar3akara miTTIke AkArameM ghar3A bana jAya, para sAkSAt una padArthoMye ghar3A aura kapar3e paryAyakA vikAsa nahIM ho sakatA / retameM ghaTa bananekI usa samaya yogyatA nahIM hai / ataH vaha miTTIkI taraha ghar3A nahIM bana sakatI / jaba tuma miTTIkA piMDa banAte ho to kyA yaha samajhate ho ki itane miTTIparamANuoMkA ghar3A bananA yA sakorA bananA niyata hai ? sIdhI bAta to yaha hai ki-miTTIke piMDameM usa samaya sakorA, ghaDA, pyAlA Adi aneka paryAyoMke vikAsakI yogyatAe~ haiN| yaha tumhAre puruSArthakA prabala nimitta hai jo usa samaya piMDase sundara yA asundara ghar3akI hI paryAyakA vikAsa ho jAtA hai, sakorA, pyAlA Adi paryAya yogyatAe~ avikasita raha jAtI haiN| saMkSepameM jagatke niyatAniyatatva kI vyAkhyA isa prakAra hai1-pratyeka dravyakI mala dravya-zaktiyA~ niyata haiN| unakI saMkhyAmeM nyanAdhikatA koI nahIM kara sakatA / vartamAna sthUla paryAyake anusAra inhIM meMkI kucha 'zaktiyA~ prakaTa hotI haiM aura kucha aprakaTa / inheM paryAya yogyatA kahate haiN| 2-yaha niyata hai ki cetanakA acetana yA acetanakA cetana rUpase pariNamana nahIM ho sktaa| 3-yaha bhI niyata hai ki eka cetana yA acetana dravyakA dUsare sajAtIya cetana yA acetana dravya rUpase pariNa mana nahIM ho sktaa| 4-yaha bhI niyata hai ki do cetana milakara eka saMyukta sadRza paryAya utpanna nahIM kara sakate jaise ki aneka pudgala paramANu milakara apanI saMyukta sadRza ghaTa paryAya utpanna kara lete haiN|
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 / viziSTa nibandha : 381 5-yaha niyata hai ki dharma, adharma, AkAza, kAla aura zuddha jIvakA sadA zuddha pariNamana hotA hai azuddha nhiiN| 6-yaha bhI niyata hai ki jIvakA azuddha pariNamana anAdikAlIna pudgala karma sambandha se ho rahA hai aura isake sambandha taka hI rhegaa| 7-yaha niyata hai ki dravyameM usa samaya jitanI paryAya yogyatAe~ haiM unameM jisake anukUla nimitta mileMge vahI pariNamana hogA, zeSa yogyatAe~ kevala sadbhAvameM rheNgii| 8-yaha atiniyata hai ki pratyeka dravyakA pratikSaNa koI na koI pariNamana avazya hogaa| yaha pariNamana dravyagata mUla yogyatA aura paryAyagata vikAsonmukha yogyatAoMkI sImAke bhItara hI hogA, bAhara kadApi nhiiN| 9-yaha bhI niyata hai ki nimitta upAdAna dravyakI yogyatAkA hI vikAsa karatA hai, usameM asadbhUta kisI sarvathA natana pariNamanako utpanna nahIM kara sktaa| 10-yaha bhI niyata hai ki pratyeka dravya apane pariNamanakA upAdAna hotA hai| usa samayakI paryAya-yogyatA rUpa upAdAnazaktike bAharake kisI pariNamanako nimitta kadApi nahIM utpanna kara sakatA / parantu yahI eka bAta aniyata hai ki "amuka samayameM amuka pariNamana hI hogA" jisa pariNamanakA anukUla nimitta milegA vahI pariNamana Age hogA / yaha kahanA ki 'miTTIkI usa samaya yahI paryAya honI thI, ataH nimitta upasthita ho gayA' dravya-paryAyagata yogyatAoMke ajJAnakA phala hai| itanA hI to puruSArtha hai ki una sambhAvya pariNamanoMmeM se apane anukUla pariNamanake nimitta juTAkara use sAmane lA denaa| dekho, tumhArA AtmA agale kSaNa atikrodharUpa bhI pariNamana kara sakatA thA aura kSamArUpa bhI pariNamana kara sakatA thaa| yaha to saMyogakI bAta hai jo maiM isa ora nikala par3A aura tumhArI AtmA kSamArUpase pariNati kara rahA hai| mujhe yA kisI nimittako yaha ahaGkAra nahIM karanA cAhie ki maiMne yaha kiyA; kyoMki yadi tumhAre AtmAmeM kSamArUpase pariNamanakI vikAsonmukha yogyatA na hotI to maiM kyA kara sakatA thA? ataH upAdAna yogyatAkI mukhyatApara dRSTipAta karake nimittako nirahaGkArI bananA cAhie aura upAdAnako bhI apane anukUla yogyatA prakaTAne ke lie anukUla nimitna juTAnemeM puruSArtha karanA cAhie / yaha samajhanA ki 'jisa samaya jo honA hogA usakA nimitta bhI apane Apa juTegA' mahAn bhrama hai| bhadra, yadi tuma yogya nimittoMke sumelakA prayatna na karoge to jo samartha nimitta sAmane hogA usake anusAra pariNamana ho jAyagA / aura yadi koI prabhAvaka nimitta na rahA to kevala apanI bhItarI yogyatAke anusAra dravya pariNata hotA rahegA / usake pratikSaNabhAvI pariNamanako koI nahIM roka sakatA / eka jalakI dhArA apanI gatise baha rahI hai / yadi usameM lAla raMga par3a jAya to lAla ho jAyagI aura nIlA par3a jAya to nIlI / yadi kucha na par3A to apanI bhItarI yogyatAke anusAra jisa rUpameM hai usa rUpase bahatI calI jaaygii| zramaNanAyakake ina yuktipUrNa vacanoMko sunakara saddAlaputtakA mana bhIMja gyaa| vaha bolA-bhante, Apane to jaise oMdheko sIdhA kara diyA ho, andheko A~kheM dI hoN| merA to janama-janama kA mithyAtva naSTa ho gyaa| mujhe zaraNAgata upAsaka maaneN| bhikhArI bhI bhagavAnakI zaraNameM prApta huaa| usane karmokI zaktiko puruSArtha dvArA parivartita karane kI dRSTi pAI aura jIvanameM zramake mahattvako smjhaa| usane karmodaya ko bhrAnta dhAraNAvaza svIkAra kie gae bhikhArIpaneko turaMta chor3a diyA aura usI kumhArake yahA~ parizrama karake AjIvikA karane lgaa|
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 382 : DaoN. mahendrakumAra jaina nyAyAcArya smRti-grantha saddAlaputta phira bolA-bhante, sacamuca yaha niyativAda mahAn dRSTiviSa hai / isameM na hiMsA hai, na durAcAra aura na koI pApa; kyoMki hiMsA yA durAcArarUpI ghaTanAoMse sambaddha padArthoM ke pariNamana jaba niyata haiM unameM herapherakI koI sambhAvanA nahIM taba kyoM koI hiMsaka ho aura kyoM koI durAcArI ? yajJameM kI jAnevAlI pazu hiMsA kyoM pApa ho ? usa samaya bakareko kaTanA hI thA, badhakako kATanA hI thA, chureko bakarekI gardana meM ghusanA hI thA Adi sabhI padArthoM ke pariNamana nizcita hI the to kyoM usa kANDako hiMsAkANDa kahA jAya ? isI taraha jaba hamArI pratikSaNakI dazAe~ anantakAla takakI nizcita haiM taba kyA puNya aura kyA pApa? kyoM hama ahiMsAdi cAritroMko dhAraNa kareM ? kyoM dIkSA leM ? kyoMki hamArA svayaM apane agale pariNamanapara adhikAra hI nahIM hai svakartRtva hI nahIM hai, vaha to niyata hai| mAno duniyAke padArthoMkA anantakAlakA TAima-Tebula banA huA ho aura usIke anusAra yaha jagat cakra cala rahA ho / bhante, Apa mahAzramaNa haiM, jo mere isa dRSTiviSako utArakara mujhe samyak niyatAniyatatvavAdakI amRta saMjIvanI dii| mujhe apane puruSArtha aura kartRtvakA bhAna kraayaa| zramaNanAyakane saddAlaputta aura bhikhArIko AzIrvAda diyaa| isake bAda saddAlaputtane bhakti-bhAvase zramaNanAyakako AhAra diyaa| bhikhArI aura saddAlaputtake jIvanakI dizA hI badala gii| ve zramaNa saMskRtike sama aura zamase jIvana saMzodhanakara apane vyavahArameM zramakA mahattva samajhe aura parAvalambanase haTakara sacce svAvalambI bane /