Book Title: Mevad ka Ek Jain Bhil Neta Motilal Tejavat
Author(s): Shobhalal Gupt
Publisher: Z_Ambalalji_Maharaj_Abhinandan_Granth_012038.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/211758/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ----------------------0-0-0--0--0----0--0-2 000000000000 000000000000 jainoM kI dharma-bhakti nahIM, kintu deza-bhakti bhI / / itihAsa prasiddha hai / deza evaM samAja kI sevA ke lie svayaM ko samarpita karane vAle bhIloM ke betAja / bAdazAha eka jaina gRhastha kA paricaya pddh'ie| --------------- 0 zrI zobhAlAla gupta adhyakSa, rAjasthAna loka sevA saMgha [bhU. pU. saMpAdaka-dainika hindustAna] -----0--0-0--0--0--0--0-0--0-0--0--0--0--0-0--2 mevAr3a kA eka jaina bhIla netA zrI motIlAla tejAvata TOWARI jaina samAja ne aneka dezabhaktoM ko janma diyA, jinhoMne deza ke rAjanItika aura sAmAjika jIvana para apanI amiTa chApa chor3I hai| deza ke svatantratA-saMgrAma meM unake yoga ko kabhI bhulAyA nahIM jA sktaa| mahAtmA gAMdhI ne hamAre svatantratA saMgrAma ko ahiMsaka mor3a diyA aura unhoMne ahiMsA kI zakti kA virAT pradarzana kiyA / jaina samAja ko ahiMsA janma-ghuTTI ke rUpa meM prApta huI aura usakI prakRti kA mUlabhUta aMga bana cukI hai| ata: jaina dezabhaktoM ke lie ahiMsA kA anusaraNa sahaja sAdhya thaa| gAMdhIjI kahA karate the ki ahiMsA kAyaroM kA nahIM vIroM kA zastra hai aura koI nirbhaya vyakti hI ahiMsA ke patha para calane kA sAhasa kara sakatA hai| ahiMsA kA anuyAyI anyAya kA pratikAra karate hue bhI anyAyakartA ke prati apane hRdaya meM dveSa kI bhAvanA nahIM rakhatA aura svayaM kaSTa sahakara anyAyakartA ke hRdaya-parivartana kI ceSTA karatA hai| zAnti aura saMyama, tyAga aura balidAna jaise mAnavI guNoM kA jaina-paramparA meM khUba vikAsa huA aura deza ke svataMtratA-saMgrAma meM gAMdhIjI ne ina guNoM para sarvAdhika bala diyaa| koI Azcarya nahIM ki jaina samAja gAMdhI jI dvArA saMcAlita ahiMsaka saMgrAma kI aura AkarSita huA aura usane deza kI svatantratA ke lakSya kI pUrti meM apanI yogya bhUmikA kA nirvAha kiyaa| rAjasthAna ke jaina dezabhaktoM meM mevAr3a ke svargIya motIlAla jI tejAvata kA nAma vizeSa Adara ke sAtha lenA hogaa| zrI tejAvata ne jIvana bhara anyAya, atyAcAra aura zoSaNa ke viruddha saMgharSa kiyA aura saccAI kI khAtira vaha koI bhI kurbAnI dene meM pIche nahIM rhe| unhoMne Aja kI tathAkathita ucca zikSA prApta nahIM thI, kintu unhoMne jaMgaloM aura pahAr3iyoM meM rahane vAle lAkhoM AdivAsiyoM kA prema aura vizvAsa prApta kiyA aura eka prakAra se unake masIhA hI bana gye| bhIla unheM apane prANoM se bhI adhika pyAra karate the aura unake izAre para mara miTane ko prastuta rahate the| bhUtapUrva mevAr3a riyAsata ke koliyArI nAmaka eka ajJAta gAMva meM osavAla kula meM zrI tejAvata kA janma huaa| unakI zikSA dIkSA gAMva meM hI huI aura bar3e hone para unhoMne samIpa ke jhAr3ola ThikAne kI naukarI ke sAtha apane jIvana kI zurUAta kii| kintu unhoMne zIghra hI anubhava kara liyA ki vaha sAmantavAda ke purje bana kara nahIM raha skte| unheM jhAr3ola ke jAgIradAra ke sAtha mevAr3a ke mahArANA ke zikAra-dauroM meM jAne kA maukA milA aura unhoMne begAra prathA ke rAkSasI svarUpa kA pratyakSa darzana kiyaa| jahA~ bhI mahArANA par3Ava DAlate, mahAjanoM ko rasada pahu~cAnI par3atI aura ina vyApAriyoM ko unakI sAmagrI kA eka cauthAI mUlya bhI nahIM diyA jaataa| grAmINoM ko hara prakAra ke kAma binA kisI majadUrI ke muphta karane par3ate / AnA-kAnI karane para jUtoM se piTAI hotI aura khor3e HORR FO METALL Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka jaina bhIla netA zrI motIlAla tejAvata | 217 000000000000 000000000000 CONDI ....: WOME - NITIN ...... UITMITTES SUBS JUNIA meM pAMva de diye jAte / unakI jAgRta AtmA ne isa anyAya ke sAmane vidroha kiyA aura vaha ThikAne kI naukarI se tyAga patra dekara alaga ho gye| saMvat 1677 kI vaizAkha zuklA pUrNimA ko cittaur3a jile ke mAtRkuNDiyA nAmaka sthAna meM Asa-pAsa ke kisAna bar3I saMkhyA meM ekatra hue| kisAna rAjakIya zoSaNa se burI taraha saMtapta the aura nAnA prakAra ke Taiksa vasUla kiye jAte the| rAjya karmacAriyoM ke sAmane kisI kI bhI ijjata surakSita nahIM thii| jUtoM se piTAI eka Ama bAta thii| kisAna apanI kaSTagAthA sunAne hajAroM kI saMkhyA meM udayapura pahuMce aura zrI tejAvata unake aguA bane / unhoMne mahArANA ko 27 sUtrI mAMgoM kA eka jJApana diyA aura kisAnoM ne rAjadhAnI meM DerA DAla diyaa| mahArANA ne kisAnoM ko 21 meM se 18 mAMgeM mAna liiN| kintu jaMgalAta ke kaSTa dUra nahIM hue| vanya pazu khetI ko ujAr3a dete the, kintu unheM nivAraNa kI ijAjata nahIM milI aura baiTha-begAra pUrvavata jArI rhii| kintu apanI adhikAMza mAMgeM pUrI ho jAne se kisAna apane gharoM ko lauTa gaye / kisAnoM kI saMgaThita zakti kI yaha pahalI vijaya thI, jisane unake hausaloM ko bar3hA diyA / zrI tejAvata ko eka nayI rAha mila gyii| unhoMne bhIla kSetra meM janma liyA thaa| bhIloM kI avasthA se vaha acchI taraha paricita the| bhIloM ko na bharapeTa khAnA milatA thA aura na tana Dhakane ko kpdd'aa| apane zrama se pahAr3I dharatI se jo thor3A bahuta upajAte the, usakA khAsA bhAga rAjyakartA aura unake sAmanta chIna lete the| zrI tejAvata ne bhIla kSetra meM ghUmanA zurU kara diyaa| unhoMne bhIloM ko samajhAnA zurU kiyA ki ve saMgaThita hoMge to hI unake zoSaNa kA anta ho skegaa| isa prakAra bhIloM meM 'ekI' arthAt ekatA Andolana kA prAdurbhAva huaa| unhoMne zapatha lI ki ve na bar3hA-car3hA lagAna deMge aura na baiTha-begAra kreNge| sAmanta isa Andolana se cauMke aura jaba zrI tejAvata AkaDa gAMva meM Thahare hue the to jhAr3ola ke jAgIradAra ne zrI tejAvata ko jAna se mAra dene kA prayAsa kiyA, kintu vaha saphala nahIM huA aura zrI tejAvata bhIloM kI sevA karane ke lie baca gye| zrI tejAvata kA 'ekI Andolana' dAvAnala kI taraha phailane lgaa| vaha mevAr3a kI sImAoM ko lAMgha kara sirohI, jodhapura aura gujarAta kI dAMtA, pAlanapura, IDara aura vijayanagara Adi riyAsatoM meM bhI phaila gyaa| ina riyAsatoM kI AdivAsI prajA samAna rUpa se zoSita aura pIr3ita thii| usane samajhA ki zrI tejAvata ke rUpa meM eka nayA masIhA usake uddhAra ke lie prakaTa huA hai| usane ekatA ke maMtra ko apanA liyA aura anyAya ko cupacApa basti karane se inkAra kara diyaa| riyAsatI sattAdhIza ghabarAye aura unhoMne damana kA Azraya liyaa| mevAr3a ke bhomaTa ilAke meM phaujakazI kI gaI aura phauja ne mazInagana se goliyAM claaii| karIba 1200 bhIla jAna se mAre gye| zrI tejAvata ke pA~va meM bhI golI aura chareM lage, kintu mIla apanI muktidAtA ko uThA le gaye aura ajJAta sthAna meM chipA diyaa| isake sAtha hI zrI tejAvata kA pharArI jIvana prArambha ho gayA / vaha ATha varSa taka bhUmigata rhe| riyAsatI zAsaka unakI khoja meM rahate the, kintu unakA patA nahIM lagA pAye / bhIla unheM prANoM se bhI adhika pyAra karate the aura unakI surakSA ke lie sadA satarka aura cintita rahate the| jisa prakAra bhIloM ne rANA pratApa kA sAtha diyA, usI prakAra unhoMne zrI tejAvata ko bhI apanA ArAdhya mAnA aura pUrI niSThA ke sAtha unakI sevA kii| kintu dIrghakAlIna pharArI jIvana meM unheM jina abhAvoM aura kaThinAiyoM kA sAmanA karanA par3A, isakI sahaja hI kalpanA kI jA sakatI hai| briTiza bhArata meM gAMdhI jI kA asahayoga Andolana cala rahA thA, to riyAsatoM meM usake sAtha-sAtha bhIla Andolana kI lahara cala rahI thii| usa samaya sirohI riyAsata ke dIvAna mahAmanA mAlavIya jI ke putra ramAkAnta mAlavIya the| unhoMne zrI tejAvata se mila kara Andolana ko zAnta karane kI icchA prakaTa kii| isa kArya meM unhoMne rAjasthAna sevA saMgha ke adhyakSa zrI vijayasiMha pathika kI sahAyatA caahii| zrI pathika jI motIlAla jI tejAvata se unake ajJAta nivAsa sthAna para mileN| zrI tejAvata se sirohI ke dIvAna ramAkAnta jI mAlavIya kI bheMTa kA Ayojana kiyA gyaa| bhIloM ne yaha AzvAsana mA~gA ki unake tathA unake netA ke sAtha koI vizvAsaghAta nahIM hogaa| zrI mAlavIya ko talavAroM ke sAye meM zrI tejAvata ke zivara taka pahuMcAyA gyaa| isa zivira meM Ane vAle pratyeka WIMES Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 | pUjya pravartaka zrI ambAlAla jI mahArAja-abhinandana pantha 000000000000 000000000000 ANS zrama THIRTI lA vyakti ko miTTI kI kuNDI meM bhare hue jala meM se eka cullU pAnI pIkara isa Azaya kI zapatha lenI par3atI thI ki vaha vizvAsaghAta nahIM kregaa| zrI mAlavIya ko bhI zapatha lene kI yaha prakriyA pUrI karanI pdd'ii| unhoMne bhIloM ko kucha riyAyateM denA svIkAra kiyaa| kintu mIla-Andolana zAnta nahIM huaa| zrI mAlavIya tyAgapatra dekara sirohI se cale gye| aMgreja sarakAra bhIla-Andolana ko kucala denA cAhatI thii| ataH bhIloM ko dabAne ke lie aMgreja aphasara kI dekharekha meM senA bhejI gyii| bhIloM para mazInagana se goliyAM cliiN| isa hatyAkANDa meM aneka vyakti hatAhata hue| phauja ne bhIloM ke bhUlA aura bAloliyA nAmaka do gAMvoM ko jalA kara rAkha kara diyaa| bhIloM ke anna godAma aura kapar3e-latte saba svAhA ho gaye / pazu bhI Aga kI lapaToM se nahIM bace / sirohI ke isa bhIla hatyAkANDa kI briTiza saMsada meM bhI carcA huI aura bhAratIya lokamata kSubdha ho utthaa| zrI tejAvata jI ne kevala rAjAzAhI aura sAmantI zoSaNa evaM atyAcAroM kA hI virodha nahIM kiyA balki unhoMne mIloM ko zarAbakhorI aura mAMsa-sevana kI burAiyoM se bhI virata kiyaa| unake prabhAva se lAkhoM mIloM ne ina burAiyoM ko chor3ane kI zapatha lI aura sadAcArI jIvana bitAne kA saMkalpa liyaa| bhIloM ne corI karanA athavA DAke DAlanA chor3a diyaa| samAja-sudhAra kI isa lahara ne lAkhoM bhIloM ko prabhAvita kiyaa| jaba gAMdhIjI ko zrI tejAvata ke isa sudhAravAdI kArya kA patA calA to unakI svAbhAvika icchA huI ki unheM khule rUpa meM sudhAra kArya jArI rakhane kA avasara diyA jaae| bhIla Andolana kI lahara taba zAnta ho cukI thii| zrI maNilAla jI koThArI gAMdhI jI ke vizvasta sAthiyoM meM the| unakA rAjanItika vibhAga ke briTiza adhikAriyoM se milanA-julanA hotA thaa| unhoMne unase yaha AzvAsana prApta karane kI koziza kI ki zrI tejAvata para unakI pichalI kArravAiyoM ke AdhAra para koI mukadamA nahIM calAyA jaaygaa| anta meM gAMdhI jI ke parAmarza para zrI tejAvata ne IDara riyAsata ke kheDa brahma gA~va meM apane Apako pulisa ke havAle kara diyA, aura koI riyAsata zrI tejAvata para mukaddamA calAne ke lie rAjI nahIM huI, kintu mevAr3a riyAsata ne unako mAMga liyaa| zrI tejAvata ko IDara riyAsata ne mevAr3a riyAsata ke anurodha para usake havAle kara diyaa| . mevAr3a riyAsata zrI tejAvata se bahuta bhayabhIta thii| usane unheM 6 agasta, 1926 se 23 apraila, 1636 taka lagabhaga sAta varSa udaya seNTrala jela meM banda rkhaa| zrI tejAvata bhIloM meM samAja-sudhAra kA kAma kareM, gA~dhI jI kI isa icchA ko mevAr3a riyAsata ne pUrA nahIM hone diyA / isa prakAra zrI tejAvata ko rAjAoM kI svecchAcAritA aura sAmantI zoSaNa kA virodha karane kA daNDa bhugatanA par3A / kintu yaha lambA kArAvAsa bhI garIboM kI sevA karane ke unake sa~kalpa ko DhIlA nahIM kara paayaa| anta meM hAra kara mevAr3a riyAsata ne zrI tejAvata ko jela se to rihA kara diyA, kintu una para yaha pratibaMdha lagA diyA ki vaha udayapura zahara kI sImA se bAhara nahIM jaayeNge| unake lie yaha bhI eka prakAra kI kaida hI thii| eka bAra jaba bhomaTa kA bhIla kSetra duSkAlagrasta huA to zrI tejAvata ne rAjakIya pratibaMdha kI paravAha na karate hue bhIla kSetra ke lie prasthAna kiyA, kintu unheM puna: giraphtAra karake udayapura meM najarabanda kara diyA gyaa| mevAr3a meM prajAmaNDala kI sthApanA ke lie satyAgraha huA to zrI tejAvata usameM kUda pdd'e| unheM giraphtAra kiyA gayA aura kucha samaya bAda rihA kara diyA gyaa| san 1942 meM deza meM 'aMgrejo, bhArata chor3o' Andolana kI zurUAta huI / mevAr3a prajAmaNDala ne mahArANA se mAMga kI ki vaha briTiza tAja se apanA sambandha viccheda kara le aura apane rAjya ko svatantra ghoSita kara de| zrI tejAvata mevAr3a prajAmaNDala ke himAyatI the, ata: unakI sImita svatantratA bhI chIna lI gyii| unheM agasta 1942 meM giraphtAra kara liyA gayA aura san 1645 taka pUre tIna varSa jela meM najarabanda kaidI ke rUpa meM rakhA gyaa| usake nAda jaba unheM jela se rihA kiyA gayA, to una para pahale kI bhAMti udayapura zahara kI sImAoM ke bhItara rahane kA pratibaMdha lagA diyA gyaa| isa najarabandI se unheM tabhI mukti milI, jaba san 1947 meM deza svatantra huaa| WALITIRI APARAN 0000 CO pe Uboo For Private & Personal use only 30000jainainaDRO Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka jaina bhIla netA zrI motIlAla tejAvata | 216 zrI tejAvata jI kA jIvana satata saMgharSoM kA jIvana rahA / unheM apane jIvana ke lagabhaga tIsa varSa pharArI, jela aura najarabandI meM bitAne pdd'e| unhoMne apanI yuvAvasthA meM sevA kSetra meM jo kadama rakhA to kabhI pIche mur3a kara nahIM dekhaa| vipadAoM kI caTTAneM unake sira se Akara TakarAtI rahIM aura unakI dRr3hatA ke Age cUra-cUra hotI rhiiN| unakI ekamAtra sAtha yahI rahI ki garIboM ko zoSaNa aura atyAcAroM se mukti mile aura ve mAnavocita jIvana bitA skeN| deza kI svatantratA ke sAtha rAjasthAna bhI rAjAzAhI aura sAmantI nAgapAza se mukta huA aura isa lakSya ko siddha karane meM zrI tejAvatajI jaise aneka dezabhaktoM ne apane jIvana ko tila-tila karake khapAyA hai| unheM jindA zahIda kahA jAye to koI atyukti nahIM hogii| zrI tejAvata jI sAdagI aura vinaya kI sAkSAta mUrti the| unhoMne apane jIvana meM vaha camatkAra kara dikhAyA, jo koI viralA hI dikhA sakatA hai| vaha lAkhoM bhIloM ke betAja bAdazAha the, jo unake saMketa para mara-miTane ko udyata rahate the| 77 varSa kI avasthA meM, 5 disambara, san 1963 ko unhoMne apanA yaha nazvara zarIra chor3A, kintu vaha apane pIche tyAga, balidAna aura kaSTa sahana kI aisI kahAnI chor3a gaye haiM, jo deza ke svatantratA-saMgrAma meM svarNAkSaroM meM likhI jAnI caahie| zrI tejAvata jI kA jIvana Ane vAlI pIr3hiyoM ko sadA sarvadA preraNA detA rhegaa| 000000000000 000000000000 NEL PAUR NMENT ...... 8-0-0--0-0-0--- TION ENE tuma susta hokara kyoM baiThe ho ! jo samaya bIta rahA hai vaha lauTakara vApasa nahIM aayegaa| jo kImatI ghar3iyA~ gujara rahI haiM, unakA mUlya Aja nahIM, kintu bIta jAne ke bAda tumheM patA lagegA, ki ina ghar3iyoM kA sadupayoga tumhAre bhAgya puSpa ko khilAne meM kitanA mahatvapUrNa hotaa| jo samaya kA mahatva samajhatA hai, vaha catura hai, jo samaya kA sadupayoga karatA hai vaha jIvana meM avazya saphala hotA hai| -'ambAguru-suvacana' 0--0--0--0--0--0 ALMAALCIPANA