Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAravAr3a citrazailI evaM jaina vijJaptipatra madhu agravAla kisI bhI pradeza ke yugavizeSa kI saMskRti evaM sabhyatA usa kAla-vizeSa kI kalA meM nihita hotI haiN| ye kalAkRtiyAM bIte yuga kA darpaNa huA karatI haiM / samasta mAravAr3a pradeza prAcInakAla se hI jaina dharmAnuyAyiyoM kA ullekhanIya kendra rahA hai| ina jaina dharmAvalambiyoM kI sAMskRtika samRddhi inake saMrakSaNa meM banI mUrtiyoM, bhitticitroM, tAmrapatroM evaM paTToM meM simaTI hai| rAjasthAnI citrakalA ke pramukhatayA do svarUpa milate haiM-eka lokakalAtmaka evaM dUsarA drbaarii| prathama svarUpa adhikatara dharmapIThoM evaM janasamAja meM pallavita huA hai tathA dUsarA sAmantI pariveza meM / nizcaya hI upayukta donoM svarUpa abAdhagati se pravAhita hote rahe haiN| adhikAMzataH jaina citroM ko bhI hama loka citroM ke tahata rakhate haiN| jaina vijJaptipatroM meM bhI usa pradeza kI jaina dhArmika mAnyatAoM, jaina evaM ajaina samAja ke tahata rakhate haiN| jaina vijJaptipatroM meM bhI usa pradeza kI jaina dhArmika mAnyatAoM, evaM jaina ajaina samAja ke sAmAnya janajIvana kI jhAMkI milatI hai| vijJaptipatra kuNDalita paTa hotA hai| lambe kAgaja para khaMDoM meM citra bane hote haiN| isake pIche mahIna kapar3A lagA rahatA hai| kuNDalita paToM kI paramparA pazcima bhAratIya citroM meM kAphI pahale se calI A rahI hai| pandrahavIM zatAbdI ke paMcatIthI paTa evaM vasanta vikAsa aise hI kuNDalita paTa haiN| ina paToM para citrakAra sthAna kI sImA meM nahIM ba~TA hotA hai| jaina samAja kI paramparAnusAra jaba kabhI jainAcAryoM yA muniyoM ko koI jaina saMgha apane sthAna para caumAse ke lie athavA samAja ke dharmalAbha ke lie bulAtA hai, usa samaya vinayapUrvaka nimantraNa patra bhejA jAtA hai, jise vijJaptipatra kahA jAtA hai / jainiyoM kA atyanta pavitra parva paryuSaNa parva mAnA jAtA hai, jo prativarSa bhAdrapada mAha meM hotA hai tathA prAyaH ATha dasa dina taka calatA hai| bIte hue varSa meM jAne-anajAne meM huI truTiyoM yA aparAdhoM ke lie isa avasara para apane mitroM va anya vyaktiyoM ko kSamAyAcanA patra bheje jAte haiN| jinheM kSamApanA patra kahA jAtA hai| inakI ginatI vijJapti-patroM ke varga meM hI hotI hai| inake AkAra-prakAra meM kAphI vividhatA pAyI gayI hai| zrI bhaMvaralAla nAhaTA ke anusAra abataka kA jJAta sabase lambA vijJapti patra bIkAnera kA mAnA jAtA hai / yaha 97 phuTa lambA hai, jo 94 phuTa taka citrita hai| zrI agaracanda nAhaTA ke anusAra vijJaptipatroM meM sarvAdhika lambA payUSaNa parva lekha kizanagar3ha ke eka vijJaptipatra kA hai| isa lekha kI hastalikhita prati 25 pannoM kI hai| Arambha meM aise patroM meM kevala likhita nimantraNa hotA thaa| DaoN0 hIrAnanda zAstrI ke anusAra ina likhita patroM kA eka anya prakAra bhI hotA hai| unameM jaina sAdhu apane guru ko varSa bhara kA lekhA
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 madhu agravAla jokhA bhejate haiM / DaoN0 zAstrI ne isa varga kA 1660 I0 kA godhA vijJapti patra prakAzita kiyA hai / 17vIM zatI se hI ina para lekhana ke sAtha-sAtha citroM ko bhI sthAna diyA jAne lagA / jinakI paramparA 20vIM zatI ke Arambhika do-tIna dazakoM taka rahI / ye patra sAhitya, kalA, itihAsa, sAmAjika sthiti tathA sthAnIya bhaugolika dRSTi se mahattvapUrNa rahe haiM / sAmAnyataH ina pannoM para pUrNa kalaza, aSTa mAMgalika pratIka, tIrthaGkaroM kI mAtAoM dvArA dekhe jAne vAle caudaha maMgala svapna ( mahAsana ) tathA tIrthaGkaroM ke kAyacitra ke atirikta jisa nagara se vijJapti patra bhejA jAtA hai vahA~ ke mukhya sthAnoM, jaina, ajaina maMdiroM, bhavanoM, mArgoM, bAjAroM, vAhana, rAjamahala, devAlaya, jalAzaya tathA jIvana ke citra bane hote haiM / isake bAda mahArAja, anya ziSya, zrAvakoM va muniyoM sahita nagara ke praveza dvAra ke samIpa par3Ava meM dikhAye jAte haiN| citroM ke atirikta jahA~ se vijJapti patra bhejA jAtA hai tathA jisa sthAna ko bhejA jAtA hai donoM kA vivaraNa, nimantraNa karane vAle nagara ke sAdhuoM va zrAvakoM Adi kI vandanA tathA apane yahA~ padhArane kI vinatI lipibaddha kI jAtI hai / ye patra vidvAn muniyoM kI kAvya pratibhA evaM vidvattA ke pratIka bhI haiM / inake nirmANa meM samaya va dhana lagatA thA / isa prakAra ke vijJapti patroM ke nirmANa kI paramparA kevala zvetAmbara jaina samAja va kalA kI dena hai / ina patroM ko prakAzita karane kA zreya sarvaprathama DaoN0 hIrAnanda zAstrI ko hai / unhoMne 1779 I0 meM nirmita sirohI ke 1797 evaM 1835 I0 meM nirmita jodhapura ke tathA 1795 I0 meM citrita bar3audA ke vijJapti patroM ko prakAzita kiyA / tatpazcAt DaoN0 yU0 pI0 zAha ne bar3audA myUjiyama buleTina meM "desUrI vijJapti patra", bha~varalAla nAhaTA ne rAjasthAna bhAratI patrikA meM bIkAnera ke vijJapti patra evaM agaracanda nAhaTA ne rAjasthAna meM maru bhAratI patrikA meM kizanagar3ha ke vijJapti patra ko prakAzita kiyA / gujarAta ke alAvA rAjasthAna citra zailI meM ina patroM ke citraNa kI paramparA mukhya taura para mAravAr3a, bIkAnera evaM kizanagar3ha meM pAyI gaI hai| mAravAr3a citrazailI hI bIkAnera evaM kizanagar3ha citra zailI kI janmadAtrI rahI hai / ina patroM kI paramparA mugala darabAra meM bhI rahI hai / aba taka kA jJAta pahalA citrita vijJaptipatra jahAMgIra ke darabAra ke mugala citrakAra zAlIvAhana ne citrita kiyA / akabara ke bAda jahA~gIra mugala sAmrAjya kA uttarAdhikArI huA, kintu hinduoM kI dhArmika bhAvanA ke prati akabara kI samanvaya tathA sahiSNutA kI nIti ke arntagata jIvahatyA ke nirodha ke pakSa meM jahA~gIra nahIM thA / phira bhI samakAlIna muni jinavijaya sUri ke ziSya vivekaharSa tathA udayaharSa ke netRtva meM samrATa ke darabArI rAjA rAmadAsa ke sAtha eka ziSTa maNDala 1610 I0 meM jahA~gIra ke darabAra meM AgarA pahu~cA tathA paryuSaNa parva ke dinoM meM jIva hatyA para pratibandha lagAne ke lie vizeSa Agraha kara zAnti Adeza kA pharamAna prApta karane meM saphala ho gayA / usI avasara para AgarA ke jaina samAja kI ora se ukta patra likhA gayA / nimantraNa patra hone ke kAraNa ye samRddha nahIM hote / cU~ki ina patroM kA kalpasUtra evaM kAlakAcArya kathA kI pratiyoM kI bhAMti uddezya bilkula bhinna thaa| phalataH rAjadarabAra meM
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAravAr3a citrazailI evaM jaina vijJapti patra 247 citrita hone vAle citroM jaisI bArIkI, naphAsata evaM bhavyatA inameM nahIM pAyI jAtI, parantu zailIgata samAnatA hotI hI hai| ye samakAlIna darabArI citroM se prabhAvita haiM aura zailI ke vikAsa kI vivecanA meM inakA bhI mahattvapUrNa sthAna hai| darabAra meM zailI ke uttarottara patana ke sAtha hama inakA bhI hrAsamAna rUpa dekhate haiN| mAravAr3a citrazailI ke kAlakrama nirdhAraNa meM mAravAr3a kI rAjadhAnI jodhapura evaM anya nagaroM se pAye gaye ina nimantraNa patroM kA mahattvapUrNa sthAna hai| 19vIM zatI ke madhyAhna ke bAda anya kendroM kI bhAMti darabAra meM bhI citroM ke prati udAsInatA baratI jAne lgii| dhIre-dhIre citrakalA kI paramparA lapta hone lagI hai| patana ke isa daura meM 20vIM sadI ke pahale dazaka taka hAsamAna rUpa meM hI sahI 200-250 varSoM kI kalA paramparA kI dharohara inhIM patroM meM kaida hai / ahamadAbAda ke ela0DI0 insTiTyUTa oNpha inDolojI, ela0DI0 myUjma, dehalI jaina upAzraya, jaina prAcya vidyA pratiSThAna evaM bIje0 iMsTiTyUTa meM mAravAr3a zailI ke kaI patra haiN| inakI sacI evaM citra DaoN0 yU0pI0 zAha ne dejarAra oNpha jaina bhaNDAra pustaka meM prakAzita kI hai| ukta sUcI se hI yahA~ maine do vijJapti patroM kI zailI kI vivecanA kI hai / ye 18vIM19vIM sadI meM citrita hue| mAravAr3a pradeza ke jodhapura evaM anya ThikAnoM se gujarAta bheje gaye haiN| inake citraNa meM kAphI vividhatA hai| saMrakSakoM kI ruci evaM dhana vyaya karane ke AdhAra para isa pradeza se pAye jAne vAle vijJapti patroM kA bhinna-bhinna prakAra kA citraNa hai| ahamadAbAda ke ela0DI0 iMsTiTyUTa oNpha iMDolojI meM saMgrahita eka patra (ela0 DI0 27647) vizeSa rUpa se ullekhanIya hai / yaha sojata ke jaina saMgha dvArA sUrata ke udayasAgara sUri ko likhA gyaa| sojata, mAravAr3a kA mahattvapUrNa ThikAnA thaa| yaha pUrA patra uttama avasthA meM hai| nIce isake lekha kI lipi kaI jagaha dhuMdhalI ho gayI hai| ise anumAnataH aThArahavIM sadI ke uttarArddha kA mAnA gayA thaa| gata varSa isake lekha kI antima dhuMdhalI par3atI paktiyoM ko dhyAnapUrvaka dekhane para mujhe isa para tithi milii| yaha saMvat 1803 [1746] maiM citrita huA thaa| anya vijJapti patroM kI tulanA meM yaha AkAra meM choTA hai| 205 semI0 lambA 22 semI0 caur3A hai| isameM zahara, mArgoM, mandira evaM julUsa kA citraNa nahIM hai| citra ATha khaMDoM meM vibhAjita hai| pahale khaNDa meM lAla pRSThabhUmi meM ujale eva AsamAnI raMga ke ghor3e haiN| daur3ate hue ghor3oM kA atyanta utkRSTa citraNa huA hai| ghur3asavAra kA citraNa nAgaurI zabIhoM ke ghur3asavArI ke anurUpa huA hai| mAravAr3a ke ThikAne nAgaura meM kaI citroM meM mugala prabhAva ke tahata kama ghanI nukIlI dAr3hI kA citraNa huA hai| dUsare khaMDa [ citra naM 1 ] meM patAkA eva dhAriyA~ lekara jAte anucaroM kI veSabhUSA aThArahavIM zatI ke prAyaH sabhI rAjasthAnI citroM meM sevakoM ke aMkana meM eka jaisI hai| isa pUre patra meM AMkhoM kA citraNa jodhapura ke citroM se bilkula bhinna hai tathA sirohI ke citroM ke nikaTa hai| sirohI mAravAr3a evaM mevAr3a ke madhya sthita hai| kaI bAra sirohI mAravAr3a kA
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ ntaravasaHARTERS a 248 madhu agravAla adhInastha pradeza rahA hai| kaI vidvAn sirohI evaM mAravAr3a ke citroM ko eka hI zailI rakhate haiN| isa patra meM kaI sthAnoM para gujarAta ke citroM kA bhI prabhAva hai| Arambha se hI mAravAra ke citroM para gujarAta kA prabhAva pAyA gayA hai| vAstava meM mAravAr3a citra zailI gujarAta meM hI nikalI hai| 17vIM sadI ke abhilekha vihIna kaI citroM ke bAre meM nizcita rUpa se yaha kahanA muzkila hai ki ye mAravAr3a ke the yA gujarAta pradeza meM nirmita hue| dUsare, tIsare, cauthe evaM pA~caveM khaMDoM meM puruSa gAyakoM evaM nartakoM kA citraNa huA hai| ina cAroM citroM [ citra-2] meM tAratamya evaM kramabaddhatA hai| nRtya saMgIta ke vAtAvaraNa kI halacala, unmuktatA pUrI taraha saMpreSita ho rahI hai| inakI veSabhUSA vAtAvaraNa ke anukUla tIkhe raMgoM kI hai| rUpahale raMgoM kA bhI pracuratA se prayoga huA hai| cAroM khaMDa Upara-nIce se eka iMca caur3I rekhA dvArA vibhAjita kiye gaye haiN| kramazaH baiganI, lAla tathA pIlA evaM baiganI raMgoM kI pRSThabhUmi hai / raMgoM meM sAmaMjasya hai| chaThe khaMDa [citra-3] meM harI pRSThabhUmi meM striyoM ke julasa kA dRzya hai| unakA ciyA sirohI citroM ke atyanta nikaTa hai| troM ke atyanta nikaTa hai| gola bharA-bharA ceharA. gAloM kI mADaliMga, gola ThaDDI A~kheM, mAthA Adi sirohI citrazailI kI paramparA meM hai| samakAlIna citroM kI taraha AkRtiyA~ gaThI huI, AkarSaka, ausata kada kI evaM samAnupAtika saMracanA vAlI hai| isakAla taka Ate Ate samakAlIna citroM ke lahaMge bhArI bharakama ghera vAle hote haiN| yahA~ kama ghera lahaMge pAradarzI dupaTTe ke kaMgUre aThArahavIM sadI ke prArambha ke citroM kI bhA~ti citrita hue haiN| AbhUSaNoM kA bhI rUDhibaddha aMkana hai| AkRtiyA~ sthira gatihIna pratIta ho rahI haiN| ___ sAtavA~ khaNDa 14 iMca lambA hai| lAla raMga kI pRSThabhUmi meM anya raMgoM kA AkarSaka sAmaMjasya huA hai| jaina sAdhu sAdhviyAM dIkSA de rahe haiN| AkRtiyA~ samakAlIna citroM kI paramparA meM haiN| aThArahavIM sadI ke madhya ke Asa-pAsa mAravAr3a eka bIkAnera donoM citra zailiyoM meM isa prakAra gola bhare-bhare cehare, bhArI gardana, doharI tthuddddii| halke galamucche, mUche, evaM pagar3I citrita hotI rahI hai| yahA~ AMkhoM ke citraNa meM antara hai.|| jaina sAdhvI ke samakakSa baiThA kizora evaM nIce auratoM ke samUha kI ora A rahA kizora bhI samakAlIna mAravAr3a bIkAnera ke citroM meM prAyaH citrita huA hai| ye tattva mathena gharAne ke citrakAroM kI viziSTa zailI meM hai| nezanala myUjiyama meM saMgrahIta maMthena rAmakizana dvArA citrita 1770 I0 kI rAgamAlA eva anya citroM meM isa bhA~ti ke kizora vaya kI AkRtiyAM citrita haiN| ina patroM para citrakAroM kA nAma nahI milatA hai| zailI ke AdhAra para kahA jA sakatA hai ki unakA citraNa maMthena gharAne ke citrakAroM ne hI kiyA hogaa| ise mathena yA maMtheranA donoM kahate haiN| mathena jogIdAsa ma0 akherAja, ma0 rAmakizana, ma0 amairAma, ma0 sItArAma InAma bIkAnera ke hastalikhita sacitra granthoM meM pAye gaye haiN| ina nAmoM se anumAna hotA hai ki yaha citrakAroM kA eka gharAnA rahA hogA / inake bAre meM adhika jAnakArI nhiiN|
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAravAr3a citrazailI evaM jaina vijJapti patra 249 mila paayii| inakI zailI mAravAr3a ke sacitra hastalikhita granthoM meM bhI milatI hai| jodhapura, prAcya vidyA pratiSThAna meM saMgrahIta 1788 meM citrita mAravAr3a ke pAlI ThikAne para citrita madhumAlatI prati meM bhI mathena sIvarAma kA nAma milatA hai| isase yaha tathya spaSTa hotA hai ki ye citrakAra donoM sthAnoM para citra banAyA karate the / jayapura ke kuM0 saMgrAma siMha ke anusAra jaina sUri ke sAtha isa gharAne ke citrakAra rahate the| isa pare khaMDa meM pravacana kA zAMta sthira vAtAvaraNa hai| sAdhu-sAdhviyoM ke cehare AdhyAtmika bhAvoM se yukta haiN| cehare gahare raMga ke haiN| mAravAr3a ke pokaraNa, Asopa Adi ThikAnoM meM bhI cehare gahare varNa ke citrita hote rahe haiN| ___ yaha patra nizcita rUpa se 18vIM zadI ke utkRSTa citroM meM se eka hai| yadyapi isameM - bArIkI evaM naphAsata nahIM hai phira bhI ye citra kuzalatA pUrvaka citrita kiye gaye citroM ke atyaMta utkRSTa udAharaNa haiN| takanIkI daSTi se bhI ye kAphI pariSkRta haiN| rekhAe~ sazakta vegavAna evaM pravAhamaya haiN| sApha sutharA pUrNa citraNa hai| mAravAr3a zailI ke vikAsa evaM vijJapti patroM kI paramparA-donoM meM isakA mahattvapUrNa sthAna hai| 19vIM zatI meM inakA citraNa bahata bar3I saMkhyA meM hone lagatA hai| isa kAla meM aise kucha patra mile haiM jinameM viziSTa AkRtiyoM ke citraNa para hI dhyAna diyA gayA hai / pramukha AkRtiyoM kA samakAlIna utkRSTa darabArI citroM ke samatulya citraNa huA hai| para sahAyaka AkRtiyoM kA atyaMta sAmAnya koTi kA citraNa huA hai| sambhavataH yaha pratipAlaka ke Adeza evaM ruci para nirbhara karatA hogaa| ahamadAbAda ke DhehalA jaina upAzraya bhaMDAra meM saMgrahIta vijJapti patra (DI. e. naM. 200) isa varga kA eka ullekhanIya udAharaNa hai / yaha patra 1825 I0 meM jodhapura se ahamadAbAda ke zrI vijaya jI ko likhA gayA thA / yaha mahArAjA mAnasiMha ke kAla meM citrita huA hai / patra meM citrita jaina sAdhu (citra-4) kA bharA gola ceharA, ThuDDI, nukIlI nAka, bar3I-bar3I nukIlI AMkheM samakAlIna nAtha saMpradAya ke nAtha guruoM ke citroM kI bhAMti citrita huI haiN| isa patra meM pramukha citroM ke aMkana meM rekhAe~ sazakta haiM / bhAvanApUrNa citraNa huA hai| jaina sAdhu ke mukha para AdhyAtmika bhAvoM ke sAtha-sAtha prasanna sahaja evaM zAMta bhAva hai| sAmane pravacana suna rahe vyaktiyoM ke samUha evaM pocha khar3e sevaka kI ghanI dADhI, ma~cha, galamucche, bar3I-bar3I A~kheM, U~cI pagar3I kA citraNa darabAra meM citrita hone vAle laghu citroM, hastalikhita sacitra graMthoM evaM ina paTToM meM eka jaisA hai| yahA~ rekhAe~ kamajora haiN| inameM TUTa hai| isI khaMDa meM jaina AcAryoM ke nIce ke painala meM citrita sAdhu-sAdhviyoM kA bejAna evaM bhAvahIna citraNa huA hai| sammukhadarzI jaina sAdhu kA citraNa 18vIM sadI ke sirohI citrazailI ke upadezamAlA prakaraNa kI prati ke citroM se milatA hai| inake samakSa citrita striyoM ke samUha kA vividhatApUrNa citraNa huA hai / yaha nimnakoTi kA anAkarSaka citraNa hai / AkRtiyA~ ThiganI ho gaI haiN| sabase Age vAlI strI kI kAna taka khicI lambI A~kheM, bhauMhe va capaTe gAla evaM Thar3I, choTI nAka paramparAbaddha nArI citraNa se bhinna hai| sAdhAraNatayA mAravADa citrazailI meM lambI AMkheM Upara kI ora uThI hotI haiN| adhamuMdI bar3I-bar3I ghanI palakoM ke sAtha cehare para saumya bhAva hote haiN| ThiganI sthUla AkRtiyA~ isa kAla meM bahuta kama citrita huI haiN|
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 madhu agravAla yadAkadA citrita huI haiM to bhI unakI kamara patalI citrita kI gayI hai| yahA~ ina paramparAoM se pare caur3I kamara kA citraNa haA hai| pIche khar3I strI kI kerInumA Upara kI ora uThI huI A~kha, aMDAkAra ceharA, lambI gardana, nukIlI nAka darabArI citroM kI paramparA meM hai| nukIlI lambI nAka evaM cehare kI lambAI para kizanagar3ha zailI kA prabhAva hai| bhAvahInatA evaM kamajora rekhAMkana ke kAraNa sauMdarya kucha hada taka kama ho gyaa| kizanagar3ha, jodhapura riyAsata kI hI zAkhA thI phalataH donoM kI citrazailI meM kucha hada taka samAnatAe~ thiiN| cUMki nArI sauMdarya evaM kalAtmakatA kI dRSTi se kizanagar3ha ke citra jodhapura ke citroM se adhika utkRSTa haiN| pIche baiThI strI kA citraNa 17vIM sadI ke jagadIza mittala saMgraha evaM jayapura bhAgavata dazama skaMdha kI prati se milatA hai| nIce ke painala se nRtya-saMgIta kA ullAsa prakaTa ho rahA hai| kamajora rekhAMkana ke bAvajUda bhAvAbhivyakti sazakta hai| nartakI kI mudrA evaM vastroM kI phaharAna se nRtya kI gati kA sundara AbhAsa ho rahA hai / puruSa vAdya-vAdakoM ke citraNa meM mukhAkRti evaM vezabhUSA para 17vIM sadI ke gujarAta meM citrita hone vAle citroM kA prabhAva hai| pramukha AkRtiyoM kI utkRSTa citraNa paramparA meM mAtA trizalA ke zayana dRzya kA atyaMta saphala citraNa huA hai| mAtA trizalA evaM sevikAoM kI lambI AkRti, aMDAkAra ceharA, ka. patalI kamara. lambI sprigatamA jalphoM kA AkarSaka citraNa samakAlIna utkRSTa citroM ke nArI sauMdarya ke nizcita mApadaNDoM ke anusAra huA hai| isa kAla meM aisA citraNa mAravAr3a, bIkAnera evaM jayapura tInoM zailiyoM meM milatA hai| mAravAr3a citroM meM isa kAla meM citrita hone vAle sabhI puruSa AkRtiyoM ke citraNa meM mahArAjA mAnasiMha kI chavi hI citrita kI gayI hai| isa patra meM bhI isI paramparA kA anukaraNa kiyA gayA hai| isa patra kI zailIgata vivecanA meM hama naye-purAne kalA tattvoM kA samAveza pAte haiN| loka citroM ke hone ke bAvajUda ye kaI dRSTiyoM se darabArI citroM ke samakakSa haiN| citrakAra ne darabArI citroM kI jakar3ana se svatantra hokara unmukta citraNa kiyA hai tathA naye-naye prayoga kiye haiM / ina citroM meM loka saMskRti kI saccI jhalaka hai| ye patra tatkAlIna jaina saMskRti ke amUlya dastAveja haiM jinameM sirpha pIr3hiyoM kI paramparAe~ hI nahIM, mAravAr3a ke jIvana ke sabhI pakSa surakSita haiN|