Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ marajI mahAkavi lekhaka : zrI maganalAla DI. zAha bAjIpurAvAlA garavI gUrjarabhUmi tyAre be tejasvI nakSatrothI prakAzI rahI hatI : eka hatA mahAna tirdhara "kalikAlasarvajJa"nuM biruda prApta karanAra zrImad hemacaMdrAcArya ane bIjA hatA emanA anurAgI, "paramAta" ane "parama mAhezvaranAM banne birudane bhAvI jANanAra mahArAja kumArapALa. hemAcaryanI udAratA, vidvattA ane samatAbharI sAdhutAe janatAne kAmaNa karyA hatAM. rAjarSi kumArapALanI samadaSTi ane nyAyapriyatAe emane lokapriya rAjavI banAvyA hatA. paNa e suvarNayugane madhyAhna DhaLavA lAgyo hoya ema sarasvatInA lADakavAyA putra zrImadu hemacaMdrAcArya have kevala akSara dehe ja vidyamAna hatA; ane mahArAjA kumArapALano deha paNa paMcabhUtamAM bhaLI gayo hato. gujarAtamAM asmitAnI bhAvanA pragaTAvanAra, gujarAtanI puNyabhUmimAM ahiMsAnI bhAvanAthI paripUta saMskRtinI vela pAMgaratI karanAra, enAM mULiyAM vadhu UMDAM nAMkhanAra A banne mahApurUSothI gujarAta vaMcita banI nirAdhAra jevuM banyuM hatuM ! ajayapALa gAdIe AvyA hatA. emanA gAdIe AvavAnI sAthe ja sukhI ane samRddha gujarAtanA AkAzamAM AphatanI DamarIo caDhavA mAMDI. atyAcAra, anAcAra ane julmanuM gojhAruM sAmrAjya sthapAyuM. rAjA ajayapALe damanane koraDo vIMjhavAmAM jarAya maNa na rAkhI--jANe gujarAtane mAthe rAhu beThe ! - gujarAta saMkrAntinA samayanI AkarI vedanA bhegavavA lAgyuM. saMkrAntinA samaye satiyAonuM sata kasoTIe caDhe, dhamI jane para dhADa paDe, sajajane atyAcAra ane anAcAranA sImamAM ribAI mare! A saMkaTasamaya e to satiyAone, puNyapurane, dharmapriya sajajanene mATe anyAya-adharmanI sAme baLavo pokArI julamanI vedI para balidAna ApavAne lAkheNe avasara ! ane janatAne baLidAnanI preraNAnuM pAna karAvanAra, kAMti ane svataMtratAne udgAtA e sAco kavi pite paNa vakhata Avye balidAna ApavAmAM pAchI pAnI kare kharo ?
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI maganalAla DI. zAha : marajIve| mahAvi 159 kiva eTale mahAsa`vedanazIla AtmA. e te maDAmAM paNa prANa phUMkIne svAbhimAnanI bhAvanAne sajIvana kare. kavinA aMtastApa ane puNyaprApa enA pratyeka zabdamAM raNakavA lAge, ane evA eka eka zabda janatAmAM cetanAnI jyeAtane jalatI rAkhavA mATe telanuM kAma kare! evA ja eka svamAnI masta kavinI A gauravaMtI kahANI che. brAhmaNa tA prabhunu prathama sarjana; brAhmaNa jaina na banI zake; brAhmaNu ane jaina vacce abheda na saMbhave--evI evI kaleza-dveSa bharI mAnyatA laI ne ajayapALa gAdIe AvyA hatA. emanI A gerasamajaNumAMthI ja gUrjarabhUminI sukhazAMti, samRddhi ane saMskRtinA vinAza karanAruM tAMDavanRtya AraMbhAyuM hatuM. hemAcAya ane kumArapALadeve aMtaranAM amI sI`cI sIMcIne guja prajAmAM bhrAtRbhAva ane maitrInI je bhAvanA relAvI hatI ene samajavAnuM ke sAcavavAnuM ajayapAlanu kAI gaLu na hatuM. udArarArita AtmAenI udAratAne khApaDuM soMkucita mAnasa kevI rIte samajI zake ? eTale ja ajayapALa mahArAjA kumArapALa ane hemacaMdracAryanuM karyuM -kAravyu dhULamAM meLavavA taiyAra thayA hatA. rajanIdevI rUperI AbhalAnA bharatakAmathI zaiAlatI sADI paherI AbhanI aTArIe Dokiyu` karI rahI hatI. kALAM kAmanA karanArA mAnavIe peAtAnAM kuMkRtyAne kAjaLakALI rAtrinA aMdhakAramAM chupAvavA mathatA hatA. tyAre jANe rUperI AbhalA samA TamaTamatA tAraliyAe mAnavInI mUrkhAI para hasI rahyA hatA ! pATaNa nidrAdevIne kheALe pADhI gayu hatu, nagaranI zerIe sUmasAma banI hatI, tyAre upAzrayamAM eka sAdhurAja dhyAnastha dazAmAM besI dhaciMtana karI rahyA hatA. AkhuM nagara UMghatu' hatu' tyAre A apramatta sAdhurAja jAgatA rahIne AtmabhAvanI kheAja karI aMtarane ajavALI rahyA hatA. evAmAM eka guptacare dakhAte pagale upAzrayamAM praveza karyo ane sAdhurAjanI pAse jaI ne tumAkhI bharyA svare jANe paDakAra karyuM : " kavirAja ! pATaNamAM thatI uthalapAthalanI Apane khakhara teA che ne ? sAdhurAja ! atyAre pATaNamAM konuM zAsana cAle che tenI Apane jANa teA che ne ?" " pATaNamAM jenuM zAsana cAlatuM heAya tenuM bhale cAle, mAre enuM zuM prayeAjana ? mahAnubhava, mAre te mArA hRdayasAmrAjyamAM keAnuM zAsana pravarte che, enI sAthe ja nisbata che. ane tyAM AtmAnuM zAsana cAlatu' hAya eTale. khasa ! vaLI AvatI kAle huM' sA(100)muM kAvya racIza, ane prama'dhazatakartA'nI upAdhi meLavavA bhAgyazALI anIza. pazu mArA adhyayanamAM AvI madhyarAtrie khalela pADanAra tame kANu che, ane atyAre ahIM AvavAnuM prayAjana zuM che ?' guptacaranA manAbhAva jANe badalAI gayA. eNe ajapAbharyAM dIgha ni:zvAsa nAkhyA. sAdhurAjanI vadhu najadIka jaI e dhIme sAde kahevA lAgyuM: "kavirAja, kavitA ane kalA, zabda ane dhvani, alaMkAra ane rasa e badhAMne, bhe'sa ghAsanA pULe vAgALe ema,
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1dao zrI mahAvIra jaina vidyAlaya suvarNa mahotsavavAgoLavAnuM choDI de. have te tamArI kavitA rAjadarabAranI bAMdI banaze. tamArI sarasvatI ajayapALanAM yazogAna gAvAmAM kRtArtha thaze! mahArAja, pahelAne vakhata have vItI gayo !" tame zuM mane bhADUtI kavi banAvavA mAge che? huM khumArIdAra kavi maTIne khuzAmatiye bhATa banuM evI salAha Ape che ?" kavirAje sAvadha thaI kahyuM. haju paNa tamAre tamArI khumArI bhUlavI nathI ?" kavi je AtmAnI khumArI nahI anubhave to bIjuM keNa anubhavaze? zuM huM. kudaratanI kavitA cheDIne ajayapALa jevA adhama rAjavInI prazasti racavA lAguM? mahAnubhAva! na bhUto na bhaviSyati!" are e bhadra puruSa! eTaluM paNa kAM na samaje ke pavana jeIne sUpaDuM dharavuM joIe! vaNika samAjanA guru thaIne eTaluM paNa nathI jANatA ke samaya pramANe sUra badala ghaTe!" vANIzUra guptacara vAtamAM meNu nAkhavAnuM na bhUlyA. * tame mane vyavahArakuzaLatAnA pATha zIkhavavA AvyA che? kavine-masta kavineAtmAne gaLe cIpa denArAM vyavahArakuzaLatAnAM baMdhana kyAreya naDatAM nathI. khuda kavi paNa tenA hRdayane paravaza hoya che; hRdayanI AjJAne e uthApI zakatA nathI. ane sAcI kavitAne samayanAM baMdhana kadI khayAM nathI ane khapavAno paNa nathIkavinI kavitA te sanAtana satyane ja uccAre che, ane evA parama satyane ja ArAdhe che. " sAdhurAja jANe phirastAnI vANI uccArI rahyA. kavirAja! bhIMta bhUla che! rAjA rUThe te kAsaLa kADhe ane rIjhe te nihAla kare. sattA AgaLa zANapaNa nakAmuM che. khumArInI vAte naryuM gAMDapaNa che. zuM tame nathI jANatA ke prabhu paMcAsarA pArzvanAthanA pavitra devAlayane ajayapALanA sainikoe hathoDA mArI khedAnamedAna karI nAMkhyuM che? zuM tame e vAtathI ajJAta che ke mahAmUlA jJAna bhaMDAra romAM Aga cAMpI ene bhasmIbhUta karavAmAM AvyA che? kapadI jevA maMtrIzvarane eka divasa mATe maMtrIpade sthApI rAmazaraNa karavAmAM AvyuM che. AmabhaTa jevA vIrapuruSane lazkare ghero ghAlI haNI nAkhe che! to pachI tamArA jevAnI zI visAta? rAjaAjJA spaSTa pharamAve che ke atyAra sudhI jene khUba mahAlyA, phAlyA-phUlyA; paNa have emanA senerI divaso pUrA thayA. have to jena te jaina ane brAhmaNa te brAhmaNane yuga pharI zarU thayo che. have jaina brAhmaNa nahIM banI zake, jenA deva brAhmaNanA deva nahIM thaI zake ! brAhANa te prabhunuM prathama saMtAna ane jena karatAM ucca. brAhmaNa ane jaina vacce abheda hoI zake ja nahIM! brAhmaNane dharma e ja rAjadhama : AvuM rAjapharamAna tame nathI sAMbhaLyuM?" guptacare kavirAjanI AMkha ughADavA prayatna karyo. - "Apa svabhAvamAM magna rahenAro, AtmAnA dharmane pichANanAro sAdhaka keI paNa dharma pratye pakSapAta ke dveSa na rAkhe. kavi eTale sAcA avadhUta. avadhUta eTale rAgadveSanA vijetAne pUjArI. seminAtha mahAdeva samakSa pUjya gurudeve gAyelI amara paMktio haju paNa mArA aMtaramAM guMjyA kare che, ane mane satata bhAna karAvatI rahe che ke jeo
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI maganalAla DI. zAha: marajI mahAkavi 161 rAgadveSanA vijetA che evA koI paNa devane mArA namaskAra ha! AtmAne te kharekhara, badhA dharmonuM milana-maMdira banAvavAnuM hoya!" - sAdhurAja! AvI badhI abhedanI japamALA have cheDI de! mahArAjA kumArapALa ane zrImadda hemacaMdrAcAryanuM nidhana thatAM ja abhedanuM avasAna thaI gayuM samaje. ajayapALa bhedane pUjArI che. e te brAhmaNa ane jainanA bheda vadhu spaSTa karavA mAge che. tame rAjaAjJAne marma nathI samajatA?" kavine rAjaAjJA sAthe zI levAdevA? mAruM prasthAna te gurudeve cIdhelA mArge ja hoya; bIja mArgane vicAra paNa mane kure nahi. koI paNa jAtanA bhayathI, are, maraNanA bhayathI paNa, kavine vicalita thavAnuM na hoya. sAco dharmAtmA pApabhIru hoya. ane kavi uparAMta huM te kalikAlasarvajJa ziSya! prANanA bhoge paNa mAre mArI pratijJAnuM jatana ja karavAnuM hoya !" jANe kavi rAmacaMdra agamavANuM uccArI rahyA. guptacara kavirAjane parama zubhecchaka hata; e game tema karIne kavirAjane nirNaya badalAvavA mAgato hato. eNe lAgaNIbhInA svare kahyuM: "kavivara! sAcA ke khoTAne nirNaya karavAne A samaya nathI. UgatA ravine sAkAI pUje che; AthamatA sUryane kaI pUjatuM nathIduniyAne e rAha che. gUrjarabhUminAM AbadAra (sAcA)matI te ajayapALe pragaTAvelI hatAzanImAM kyAranAM hemAI gayAM; je kAMI DAM bAkI rahyAM che temanI paNa ghaDI-paLa gaNAI rahI che. ajayapALa pitAne mArga niSkaTaka karavA mAge che. abhedamAM mAnanArane te kaMTaka samaje che; evA kaMTakone dUra karavA te enI rAjanIti che." rAjAnI rAjanIti game te hoya, sAdhu dharmavimukha na banI zake. kavi e paNa sAdhu-AtmA che, janatAnI bhAvanAnI dIvAdAMDI che. e sanAtana satya uccAre che. samaya ke rAjanItinAM baMdhana ene naDatAM nathI. enI kavitA saMsAranA vaibhava-vilAsanI dAsI na banI zake! kavi te mukta AtmA hoya." kavirAja! kavi upara kAvya racavAnuM baMdha kare! sAcA kavine A jamAna nathI. khuzAmatiyA kavinI ja Aje belabAlA che. eka ja gurunA be celA eka rAjadarabAramAM zvAnanI jema pUchaDI paTapaTAvato hoya eve vakhate bIje merunI jema acaLa rahevA mAge ene rAjasattA kema sAMkhI zake ?" jene jIva vahAle che te bhale pUchaDI paTapaTAve! jene AtmA vahAle che te pitAnI vAEvIne pArakAne ghera pANI bharavA na mokalI zake ! je marajI che te ja muktinA divya saMgItanuM aNamola matI meLavI zake. bAlacaMdrane gamatuM hoya te bAlacaMdra bhale kare. rAmacaMdra te rAmacaMdra ja raheze ! e bAlacaMdra kadI nahIM bane! rAmacaMdra pitAnA AtmAne kadI nahIM rUMdhe. AtmA anaMta zaktine dhaNI che e sUtra rAmacaMdrane mATe jIvananuM dhruvatAraka che. je AtmA potAnI zaktione pragaTAve che tene mATe vyavahAra ane rAjanItinI duniyAmAM je azakya lekhAtuM hoya te paNa zakya bane che." kavirAja ! bhAvAvezamAMthI janmelI AvI badhI mananI vAte manamAM ja rahI jaze, ane jiMdagI jokhamamAM mukAI jaze. yatirAja bAlacaMdranI kavitAnI jema tamArI
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 zrI mahAvIra jaina vidyAlaya suvarNa mahotsava kavitAkalAne paNa ajayapALanA caraNe zira jhukAvatI karavAnA SaDayaMtra racAyAM che. kavirAja! izArAmAM samajI jAo, kalpanAnI pAMkhe UDavAnuM cheDI de ane najara sAmenAM kartavyanI vyavahAru bhUmikA upara vicare te sAruM !" nahi bhAI nahi. mArAthI e nahIM bane. pUjya gurudeve amRta siMcana karI je amRtavela ucherI tenuM huM umUlana kema karI zakuM? jagatane jANavA do ke A amRtavelane be pAMdaDAM phUTayAM : eka kaDavuM ane bIjuM mIThuM. emAMnuM kayuM kaDavuM ane kayuM mIThuM e jagata bhale jagatanI rIte samaje. emanA guNa-avaguNanI sAthe velanI pratiSThAne zI nisbata rAmacaMdranI kavitA ajayapALanI AgaLa kayAreya pitAnuM zira nathI ja jhukAvavAnI-pachI bhale ne thavAnuM hoya te thAya!" rAmacaMdra jANe apArthiva rUpa dhAraNa karI rahyA. kavirAja! AdarzonI aTavImAM kema aTavAo che? bhAgyane lAkheNI ghaDI AvI pahoMcI che. e ghaDIne zA mATe javA de che? nadInA dhasamasatA pUranI sAme taravAmAM te pravAhamAM ghasaDAI javAnuM ja phaLa maLe! jhaMjhAvAtamAM je vRkSa aNanama rahevA mAge te mULamAMthI ja UkhaDI jaI dharAzAyI bane ! hajAra gAMDAmAM eka DAhyAnI zI kiMmata? tenA DahApaNanA kevA bhaMDA hAlahavAla thAya che te tame nathI jANatA zuM?" paNa mahAkavi rAmacaMdra ekanA be na thayA. bicArA guptacarane thayuM ke paththara para pANuM badhuM eLe gayuM ! eTalAmAM upAzrayanAM pagathiyAM sipAIonA nALabaMdha joDAthI dhamadhamI UThayAM. sainika bekaTeka upAzrayamAM pravezyA. guptacara sAvadha bane. aMdhakArane lAbha laI e sipAIomAM bhaLI gaye. cAradIvAnA jhAMkhA prakAzamAM sipAIo kavirAjane zodhatA garjI UThayA: "kayAM che rAmacaMdra?" sipAIonA sattAvAhI sUranA bhayaMkara paDaghA jANe AgAmI AMdhInI AgAhI karatA hatA. sipAIo ! kavi rAmacaMdra ahIM tamArI najIka ja che. tamArA AgamananuM prajana?" kavie madhura bhASAmAM javAba A. gurjarezvara mahArAjA ajayapALe Apane rAjadarabAramAM AvavAnuM AmaMtraNa pAThavyuM che." sainike e sabhya banavAno prayAsa karyo. "atyAre madhyarAtrInA samaye ja? kAle savAre AvuM to ?" "e nahi cAle. atyAre ane abaghaDIe ja Apane hAjara thavuM paDaze." sipAIe rAmacaMdranA javAbanI rAha jovA paNa na thebhyA. emaNe. rAmacaMdrane gherI lIdhA. myAnamAMthI talavAro kheMcAI gaI. eka sipAIe ghaTasphoTa karatAM kahyuM? "gurjarezvara ajayapALanI AjJA che ke gunegArane eka kSaNa paNa chUTa na mUke." . "huM gunegAra?paNa kavi rAmacaMdra potAnuM vaktavya AgaLa vadhAre te pahelAM ja sipAIoe temane UcakI lIdhA. pATaNanI sumasAma zerIoe e akArya upara madhyarAtrIne aMdhArapacheDo DhAMkI dIdhe! gulAbI nidrAne tyAga karI zekhIna ane vilAsI pATaNa:pharI pravRttizIla banyuM tyAre pATaNanI zerIomAM rAjyanA anucaro paDaha vagADI rahyA hatA:
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI maganalAla DI. zAhu : marajIvA mahAkavi 163 *CC pATaNanA prajAjano ! saha sAMbhaLajo ! guja rezvara mahArAjA ajayapALanI rAjaAjJA che ke brAhmaNu ane jaina eka na heAI zake. brAhmaNa te brAhmaNa, jaina te jaina. paramAta ane paramamAhezvara e khiruda sAthe na saMbhave ! brAhmaNadhama e rAjadhama che, mATe brAhmaNudharmone sau prajAjanAe mAna Apavu. je kAI samaSTine nAme, abhedane nAme brAhmaNu ane jainane ekatra karavA yatna karaze, temane sakhta zikSA karavAmAM Avaze." pATaNanAM nara-nArIe khinna hRdaye A DhaMDherA sAMbhaLI rahyAM. kayAM pahelAMnu pATaNa ane kayAM Ajanu' pATaNa ! jANe ATaluM. echu' hAya ema e DhaMDherAe vadhArAmAM jAhera kayuM ke " Aje madhyAhne sarva prajAjanAe rAjasabhAmAM hAjara thavAnu che. tyAM rAjaAjJAnI avagaNanA karavA badala kavi rAmacaMdranA nyAya tALAvAnA che." samaya thayeA ane nagarajane rAjasabhAmAM kIDiyArAnI jema UbharAvA lAgyA. kAMya talapura jagyA khAlI na hatI. badhA mahAkavi rAmacaMdrane kevA nyAya maLe che te jovA Atura hatA. kavi rAmacaMdrane sabhAmAM hAjara karavAmAM AvyA, paNa emanA caherA para gunegArInI ke lAcArInI eka paNa rekhA dekhAtI na hatI. emanA prazAMta caherA para khrivya teja vilasatuM hatuM. " kavirAja ! tamane jaina ane brAhmaNAne eka karavAnI ghelachA lAgI che. evAM abhedanAM kAvyeA racavA mATe tamAre prAyazcitta karavuM paDaze." " abheda zuM pApa che ? abhedyanAM kAvyeA racavAM e zu' pApakAya che ? " " kavirAja ! rAjaAjJA pramANe abhedanA pracAra karavA e gunA che: e tamAre jANavu' ghaTe ! " 66 kavinuM kAvya koI prayatnanuM nahIM paNa akaLa preraNAnuM pariNAma che. kAvyagaMgAnI ga gAtrInuM, preraNAsthAna sAva akaLa ja heAya che. kavimAM akalpya rIte AvI preraNA jAge ane kAvya sphure temAM pApanA prazna ja kacAM Ubhe thAya che? pApa ane prAyazcitta kavitA pAse *kI paNa zakatAM nathI. koI sattAnA bhayathI ke samRddhinA leAbhathI kavitAdevInI sAcI ArAdhanA na thaI zake. kavihRdaya mAnavI ja kavinI kavitAnuM mUlyAMkana karI zake ke kavinI kavitAnA nyAya tALI zake. e tALavAnuM tamAru' gaju nahIM ! jhaverI ja hIrAnuM mUlya karI zake, geAvALa nahi !" jANe kavinI jIbha nahIM paNa enuM aMtara khAlI rahyuM hatuM. " kavirAja ! rAjyanI AjJA utthApavAnu duHsAhasa kheDavA mAge che ? khakhara tA che ne ke enAM kevAM mAThAM pariNAma Ave che? ethI khacavu' haze te tamAre rAjya ane rAjAnAM prazastikAvyeA racIne A pApanuM prAyazcitta karavu paDaze. tamArA gurubhAI mAlacandre e ja rAha grahaNa karyo che." " kavi svairavihArI heAya che. samagra vizva enu rAjya che. enA khajAnA paNa akhUTa che. duniyAnI koI sattA ene DarAvI nahI' zake; saMsAranI koI sa'patti ene lalacAvI nahIM zake. tamArAM zauya ke satkAryothI kavinA ataramAM Umi' jagADA ane jue ke
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 zrI mahAvIra jaina vidyAlaya suvaNu-mahAtsava-graMtha emAMthI kevAM maneAhara prazastikAvye vahevA lAge che. vasa'ta Ave che tyAre kokilAne kANu kahevA jAya che ke tuM tArI svaramAdhurIne vahetI mUka ? evuM ja sAcI kavitAnuM samajavuM. bhaya ke lAlacathI kharIdI zakAya e kavitA ja nahI." " kavirAja ! AvI badhI ahIna vAteA cheDe, ane tamArI vANIthI sattAne rIjhavA. tamArA gurubhAI khAlaca'dranI paNa A ja salAha che." " husa te| sadAya meAtInA ja cAro caravAnA ! bhUMDa bhale akhAja AreAgyA kare! jene peAtAnuM svAtaMtrya nahI' paNa peAtAnA prANa vadhu vahAlA che, te ja eka bhAna bhUlelA rAjAnI prazasti racIne peAtAnI kAvyadevIne lajave che. sAcI salAhanI tA atyAre AvI namAlI salAha ApanArane ja jarUra che ! " kavinAM AkarAM veNuthI ghavAyelA khAlacaMdre bUma pADI : " nRpa, rAmacaMdra mAruM' haDahaDatuM apamAna kare che !" " zAMta raheA ! gAMDA kavi jo peAtAnuM gAMDapaNu hajI paNa nahI' taje te emane apamAnanA Agya badale maLI ja rahevAnA che!" ajayapALe adhIrAIthI kahyuM. mahAkavi eka pazu zabda na khelyA--jANe emanA citta upara himAlayanI svasthatA ane zItaLatA vyApI rahI hatI. ajayapALanI vAta sAMbhaLIne rAjasabhA have AgaLa zuM mane che enI utsukatA anubhavI rahI. theADIka paLeA mATe sabhAmAM smazAna jevI zAnti chavAI gaI. Ama thoDIka paLe stabdhatAmAM pasAra thaI. pachI jANe aNunama kavine namAvavAnA eka vadhu prayAsa karatA hAya ema ajayapALe kahyu': " kavirAja ! rAjAnI AjJAnA anAdaranu' piraNAma kevu' Ave che te zuM tamArA jevA vidvAnane samajAvavu` paDaze? ... icchuM chuM ke rAjasattAne tamArI sAme peAtAnA DhaMDa ugAmavAno vakhata AvavA na dyo ta sAruM! AmAM zuM karavuM e tamArA peAtAnA ja hAthanI vAta che. zu hajI paNa tamArI vANI rAjasattAnA caraNa pakhALavA taiyAra nahIM thAya ? " kavie vANIno vyaya karavAne badale mAtra mAthuM halAvIne e vAtaneA inakAra karyo. ajayapALane mahArAjA kumArapALa karatAM savAI krIti varavAnAM aramAna hatAM. kavi rAmacaMdra jevA vidvAnAthI e peAtAnI rAjasabhAne vibhUSita karavA mAgatA hatA. tethI teNe dhamakIthI vaza na thanArA kavine samajAvavA peAtAnI vAtanI rIta badalI : " kavirAja ! have tA kalpanAvihAramAMthI pAchA pharo. pratyakSa dekhAtA lAbha jatA na karo. mArI rAjasabhAmAM tamArA gurunuM sthAna tamAre mATe khAlI che, tene zezabhAvA--mArI rAjasabhAnA rAjakavi manIne ! " " rAjan! pUjya gurudevanuM nAma laI ne tame mane calAyamAna nahIM karI zakeA. e nAma te! mane mArA saMkalpamAM vadhu dRDha banavAnu` maLa Ape che. mArA niNya aphara che: mArI vANI AjanI rAjasattAnAM kItigAna nahIM ja gAya ! "
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI maganalAla Do. zAha marajI mahAkavi "kavi, tArI jIbha baMdha kara. tAre sarvanAza notaratI mArI kaThora AjJA chUTe te pahelAM samajI jA. tane A AkharI taka ApuM chuM. " rAjAe uzkerAIne cetavaNIne sUra uccAryo. paNa kavie? kavie pratyuttara vALavAne badale svataMtratAnuM gIta lalakAryuM: "he paramAtmA, mArI svataMtratA khAtara galIomAM pharate kUtaro banavAnuM mane maMjUra che, paNa parAdhIna banIne huM traNa jagatane svAmI paNa banavA taiyAra nathI !" kavie-svataMtratAnA kavie-svAtaMtryanuM gIta lalakAryuM. paraMtu kavine eka eka zabda ajayapALanA aMtaramAM reSane Ataza pragaTAvI rahyo. e krodhathI dhamadhamI UThayo. eNe AjJA karIH "maMtrI ! A rAjadrohIne evuM mata Apo ke je sAMbhaLIne bhayaMkara khUnI paNa kaMpI UThe. jallAdane hukama karo ke dhagadhagatA tavA para A kavirAjane abhiSeka karI phaLaphaLatA telathI snAna karAveH mArI A AjJAne satvara amala karo!" rAjAnI AjJA sAMbhaLI sabhAmAM sanasanATI phelAI gaI. je rAjasabhAmAM kalikAlasarvajJa hemacaMdrAcAryane paDato bola jhIlI levAmAM rAjA ane prajAjane pitAnuM ahobhAgya mAnatA, te ja rAjasabhAmAM emanA parama ziSyanuM AvuM kamakamATIbharyuM mRtyu ! mahAkavi te marajIvA banIne jIvana ane mRtyune tarI gayA hatA. jalAe emanuM kAma pUruM karyuM; mahAkavi amara banI gayA! kaI sabhAjana e dazya na nIrakhI zakyo. keI vANI e vedanAbharyA dazyane na varNavI zakI. saunAM aMtara kakaLIne eka ja nAda guMjI rahyAM nama. zattAya tena-e tejasvI mahAkavine namana ho! - sau kAramI vedanAnI mUcchamAMthI jAgyA tyAre jANe mahAkavine svastha AtmA pikAra karI jagatane pUchatA hatAH parAkASThAe keNu pahoMcyuM? pApInuM pApa ke satiyAnuM sata? * svatantro deva ! bhUyAsaM sArameyo'pi varmani / mA sma bhUyaM parAyattatrilokasyApi nAyakaH / /