Book Title: Mans Ketlu Hanikarak Che
Author(s): 
Publisher: Amrut Upadhyay
Catalog link: https://jainqq.org/explore/249674/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAMsa - keTaluM hAnikAraka che? mudA - 1. Arthika rIte thatuM nukasAna 2. jIva-vaividhyanI dRSTie nukasAna 3. prANIonI saMkhyA-gaNatarI 4. mAMsa pUruM pADatAM prANIo 5. katalakhAnAM 6. janatAno virodha 7. mAMsanI nikAsa ane te aMgenI nIti 8. upasaMhAra 1. 1 Arthika barabAdI eka tAjA adhyayanathI sAbita thayuM che ke mAMsanI videzomAM nikAsa karIne meLavelI eka karoDa rUpiyAnI Avaka sAme deza paMdara karoDa rUpiyAnI nukazAnI sahana kare che. niHzaMka vAta che ke mAMsanI nikAsa dezanI arthavyavasthAno nAza karI rahI che. katalane kAraNe jhaDapathI ghaTatI jatI DhoronI saMkhyAne pariNAme, chANa, Una, jaMtunAzaka davAo tathA rAsAyaNika khAtaronI AyAta mATenA kharcanuM pramANa AsamAne pahoMcI rahyuM che. vadhumAM, sarakArane aneka prakAranI anya sahAyatA-savalato pUrI pADavAnI pharaja paDe che. rAsAyaNika khAtaronI AyAtano kharca ke je I.sa. 1960-61mAM 13 karoDano hato te I.sa.1992-93mAM 4500 karoDa para pahoMcyo hato ane e kharca hajI vadhI ja rahyo che. e ja rIte, Una tathA prANIonA vALanI AyAtanI kiMmata je I.sa. 1986-87mAM rUpiyA 967 karoDa hatI te I.sa.1990-91mAM rUpiyA 2394 karoDanI thaI gaI hatI. cAra ja varSanA gALAmAM AyAta kharcamAM thayelo A vadhAro, ApaNA prANIdhanamAM thaI rahelA ciMtAjanaka ghaTADAne AbhArI che. pahelAM to dUdhano sUko pAvaDara temaja ghI (baTara oIla)nI AyAta para pratibaMdha hato; paNa pAchaLathI e cIjonI AyAtanI eTalA mATe chUTa ApavAmAM AvI ke jethI dezanI aMdara cAlatI dUdhanA mabalakha utpAdananI yojanAne baLa maLe. A vastu pharI eka vAra sAbita kare che ke ApaNI pAse gAyo tathA bheMso pUratI saMkhyAmAM nathI. 1.2 bhAratIyaDhoronI vastInI sArI evI moTI saMkhyA nakAmI che(ghaDapaNa mAMdagI tathA prajanananI UNapone lIdhe moTI saMkhyAmAM Dhoro bina-upayogI che) evo vyApaka mata vAMdho levA jevo che-kAraNake, bhAratIya kheDUtanI Arthika agrimatA bajArane lakSamAM rAkhIne nakkI thatI agrimatA sAthe meLa dharAvatI nathI. ApaNo kheDUta anubhavathI jANe che ke je prANI ghAsanI taMgInA samayamAM kAma karatuM nathI ke dUdha ApatuM nathI ane kAmacalAu rIte vAMjhiyuM ke aphaLa che te paNa, khUba AgaLa vadhelI umare sudhdhAM, punaHyuvAna ke prajananazIla thavA sakSama hoya che. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratanA kheDUtano enAM Dhoro sAtheno saMbaMdha parasparane upakAraktano che nahi ke khorAka mATe eka bIjA sAthe spardhA karavAno. dukALanA samaye ke DhoradUdha na Ape tyAre DhoranI katala karavAthI to pAchaLathI kheDUta mATe ja jIvana muzkela banI jAya che; kAraNake, e prANI javAthI to kheDUta urvaraka Urja ke khAtara gumAve che ane sAthe sAthe dukALanA samaye maLI rahetI madadarUpa mahenatathI vaMcita bane che. 1,3 1.4 eka prANI,koI eka khAsa kheDUta mATe, ekheDUtanI e prANIne nibhAvavAnI azaktine kAraNe ane e prANI pAsethI e kheDUtane maLanAra apekSita lAbhanI dRSTie, bina-upajAu ke ochuMupajau hoya; paNa e ja prANI bIjA kheDUta mATe upajAu sAbita thAya che kAraNake e kheDUta ene ghaTADelI kiMmate meLavI zakyo hoya che ane ene nibhAvI zakyo hoya che. Ama, ApaNA dezamAM, kahevAtAM bina-upAuathavA ocho upajAujanavarono, sAmUhika tathAsaMgaThita kataladvArA, nAza karavAnuM koI rIte IcchavAjoga ke vyAvahArika nathI. ekaTrekTara 3-4prANInuM kAma kare che e jotAM ApaNane be karoDa karatAM vadhu prekTaronI jarUra paDe ane ene mATe ApaNo 600 abaja rupiyAnI peTroliyama pedAzo AyAta karavI paDe. ApaNI AjanI peTrola-pedAzonI AyAtanI kiMmata rUpiyA 5500 karoDa che. to mAtra TrekTaro mATe ja ApaNe 6500 abaja rUpiyA kyAMthI lAvIzuM? ane enAthI je pradUSaNa utpanna thaze tenI kalpanA karI juo! TrekTaro garIbIne kAyamI banAve che. A vAta e hakIkatathI sidhdha thAya che ke paMjAba, hariyANA tathA pazcima rAjasthAnanA aneka kheDUtoe AphatamAM AvIne potAnAM TrekTaro ja vecI mAryA che. 1.5 baLadothI ApaNane 40,000megAvaoNTaUrjA ke zakti maLI zake che ane I.sa. 2000sudhImAM ApaNI aMdAjita jarUriyAta 60,000 megAvaoNTa UrjA (zakti)nI che. I.sa. 2000 sudhImAM ApaNane 60,000 megAvaoNTa Urja (zakti) pUrI pADe teTalI dUkALanA samayanI prANIzakti (DAP)nI jarUra che je sADAbAra (12.50 karoDabaLado vaDe pedA thaI zake, jene pariNAme 25 karoDaTana anAja utpanna karI zakAya; uparAMta, 80karoDaTanadUdhanA utpAdananuM lakSyAMka paNa prApta karavAnuM che jethI, AjanA vaparAzanA stare, ApaNe ApaNI mAnava-vastI khAdyasAmagrI pUrI pADI zakIe. 1.6 nairobI khAte 1981mAM yojayelI UrjA aMgenI AMtararASTrIya pariSadamAM zrImatI IndirA gAMdhIe kahyuM hatuM ke - jeTa vimAnanA A yugamAM loko, baLadagADAno bhUtakALanA pratIka tarIke nirdeza kare che. paNa, bhAratamAM to, jemanI kula sthApita zakti 22,000 megAvaoNTanI che tevAM ApaNAM badhAM ja vIjaLI utpAdana karatAM mathako karatAM vadhAre zakti prANIo pUrI pADe che. emanuM sthAna levA mATe ApaNe kevaLa vIjaLI pedA karavA mATe je 2500-4000 karoDa DolaranuM vadhu rokANa karavuM paDe ane ethI ApaNI khAtaranA rUpamAM tathA sastA baLataNanA rUpamAM je khetIviSayaka arthavyavasthA che te naSTa thaze te to chogAmAM. madhya amerikAmAM, amerikAnA saMyukta rAjyo (yu.esa.e.) khAte AvelI, "hambargara' nAmanI khAdya vAnagI vecatI dukAnane nikAsa dvArA pahoMcADavA mATe je gomAMsa ke bIphanuM utpAdana thAya che tenA pariNAme uSNakaTibaMdhanAM jaMgalono vyApaka rIte nAza thayo che, jene lIdhe e pradezanA dezomAMthI kArbana DAyoksAIDa (dhUmADo) prasaravAnuM cAluM Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thayuM che. A bAbatone lakSamAM rAkhIne, AMtararASTrIya stare cAlatI Urja-pravAhane jALavI rAkhavAnI yojanAo khAsa sUcana karyuM che ke samRdhdha dezonI gomAMsa-bhakSaNanI pravRtti para "havAmAna vero" (klAImeTa TekSa) lAdavo joIe. 1.8 ApaNA dezamAM evA prayogo thayA che jenAthI jANI zakAya che ke rAsAyaNika khAtaro karatAM kudaratI khAtaro vadhAre kAryakSama che. A vAta nIcenA koThA parathI spaSTa thAya che - vaparAyelA khAtaranI jAta enapIke ephavAyaema makAInI sarerAza Upaja (kvinTalamAM/hekTara dITha) varSa 1-12 13-18 19-24 25-28 31.7 32.3 8.2 1.2 22.7 25.9 27.5 25.9 (A mAhitI, lAla ane mAthuMre, 1988mAM InDIyana kAunsila opha egrikalcarala risarcanA nejA heThaLa karelA saMzodhanamAMthI maLI che.) 1.9 haoNna robinsa, emanA pustaka "navA amerikA mATe bhojanamAM ghaNI badhI vigato ApI che jemAMthI thoDIka nIce TAMkIe chIe - Dhora mAraphate anAja rUpAMtarita thatAM 90% proTina naSTa thAya che. Dhora mAraphate anAja rUpAMtarita thatAM 100% khAghareSAo nAza pAme che. eka ekara jamInamAM 20,000 pAunDa (ze2) baTATA ugADI zakAya che. eka ekara jamIna para 165 pAunDa (zara) gomAMsa pedA thaI zake che. mAMsAhArI vyaktine khorAka pUro pADavA mATe vaparAtI jamIna para 20 zuddha zAkAhArI vyaktione khorAka pUro pADI zakAya teTaluM utpAdana laI zakAya che. 1 pAuMDa (ze2) ghauM utpanna karavA mATe 25 gelana pANI jarUrI che. 1 pAuDa (zera) mAMsa pedA karavA mATe 2500 gelana pANIno khapa paDe che. jo amerikAnA karadAtAonA paise mAMsa udyogane maphatamAM Arthika madadana maLatI hoya to sAdhAraNa hembargara' (bhojananI vAnagI) mATenA mAMsanI kiMmata 35 Dolara thAya. - ghauMmAMthI 1 pAunDa (zera) proTina meLavavA mATe Aje karavo paDato kharca doDha Dolara (1.5 Dolara) che. 1.10 sarakAranA pazupAlana vibhAgane huM vAraMvAra vinaMti karato rahyo chuM ke mAMsanI kharIkiMmata(kharca)nI tapAsa karavA eka samiti raco paNa e vibhAga hajI sahamata thato nathI. 2.0 2.1 - - jIva-vaividhyanuM nukazAna rDo. ema.esa. svAminAthane nIcenA maMtavyo pragaTa karyA che vaizvika jIvazAstrIya vividhatA aMgenI pariSada 29mI Disembara, 1993 thI amalamAM AvI che. 34 dezoe ene Teko jAhera karyo che/mAnyatA ApI che. jinivAmAM eka vacagALAnuM sacivAlaya paNa sthapAyuM che. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanaspati tathA prANIonI je jAtono samULago nAza thavAnI bhIti che tevI 41,000vanaspati-jAto tathA 6,000prANI-jAtono, kaeNbrijasthita vaizvika saMrakSaNa paryavekSaka kendra nAmanI saMsthAe, jyAre ullekha karyo che tyAre ja barAbara uparokta pariSada kAryarata thaI rahI che. bIjI bAju, jIvazAstrIya vaividhyanI Arthika mUlyavattA vadhI rahI che kemake e vaividhya ke samRdhdhithI (1) garIba kheDUtonAM saMsAdhanone salAmatInuM kavaca maLe che ane (2) jIvazAstrIya sAdhanasaraMjAma pedA karatA udyogone amUlya pUraka-poSaka jaththo sAMpaDe che. ApaNI rASTrIya jIvavaividhya saMrakSaNa vyavasthAmAM paraMparAgata temajanavInatama prakAranAM sAdhanonA samanvayanI paddhati umeravI joIe. Uchera karanAranA abAdhita adhikAronI mAnyatA tathA surakSAne varelI paddhati ApaNo vikasAvavI joIe. 2.2 nIcenA udAharaNa parathI dareka vanaspati/prANI jatInI kiMmatanI kalpanA karo amerikAnA paryAvaraNavijJAnI DaoN. robarTa presakoTa-elenA aMdAja mujaba, amerikAnuM arthataMtradaravarSe 2000 abaja rUpiyAnI kiMmatanA kudaratI/jaMgalI jIvANukoSo bIja dezo pAsethI mokaLA mane laI le che je ApaNI AThamI paMcavarSIya yojanAno 1/4(2.5%) bhAgano kharca che. 2.3 prANInI eka jAtinI barabAdI ke dhvasa sudhdhAnuM mUlya aMdAjI zakAya tema nathI hotuM; kemake, jo ApaNe e mUlya 300 karoDa DaoNlara jeTaluM AMkIe (ane ApaNo deza kula videzI lona le che tenuM mUlya ATaluM che.) to paNa e alpokita ja gaNAze; kemake enaSTa thaIgayelI prANI jata pharIthI kadI pAchI meLavI zakAya tema nathI. merI-krisTIna' konTee je kahyuM che tethI A dalIlane puSTi maLe che. "kaThora ane pratikULa vAtAvaraNajanya paristhitio sAthe barAbara anukULa thayelAM sthAnika prANI jUthone badale, ghaNIvAra, bahArathI AyAta karelAM, avanavIna prANIjUthone lAvavAmAM Ave che je prANI-jAto temanA vatananA dezomAM vadhu utpanna ApatAM hoya ema bane; paNa AyAta karanAra dezamAM gayA pachI e eTalAM badhAM saphaLa thatAM nathI jeTalAM temanA vatanamAM saphaLa thAya che. A daramiyAna, dezanI sthAnika prANI-jato dhIme dhIme lupta thatI jAya che; athavA lupta thaI ja gaI hoya che. yuropanA jIvaMta pazuonA 1984mAM karavAmAM AvelA eka sarvekSaNe darzAvyuM che ke kula 700prANI-jAtonI mojaNI karatAM, temAnAM 1/3 bhAganAM prANI jUtho nestanAbUda ke nAmazeSa thaI javAnI Are AvIne UbhAM hatAM. A jotAM, vikAsazIla dezomAM to paristhiti vadhAre kharAba hovAno saMbhava che". haMmezanI mAphaka yAMtrIkaraNane lIdhe grAmINa samAjane sAmAjika nukasAnI veThavI ja paDe che-e samAjomAM, prANIUcheranI je AvaDato ke kauzala mojUdache tenI tathA prANIo je Avaka utpanna karI Ave che tenI nukasAnI avazya bhogavavAnI rahe che." 2.4 meM bhAratIya pazu-jatonuM eka koSTaka (koTho) banAvyuM che- A pazu-jAto evI che je temanA dUdha tathA durmikSamAM TakI rahevAnI zakti e banne mATe jANItI che. paNa A aMgenuM citra khUba ja vyathita kare tevuM che. 1. nakazAmAM batAvyA pramANe havAmAnanA vistAro mujaba, ApaNI prANI-jato hajAro varSa daramiyAna vikasita thaI hatI. Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *: wil1, 1 maM51 mANo + / nA | | mAna. 1 khilAOM dubhikSa ke dukALamAM TakI rahevAnI zaktivALI 28 prANI-jato - 1, nAgorI 8. panavara 15. hariyANA 22. kAMkarejI 2. bargara 9. holikara 16. oMgole 23. lAla kaMdahArI 3. mALavI 10. kRSNa-khINa 17. gira 24. siMdhI 4. siri 11. bAcaura 18. rAthI 25. gira 5, amRtamahala : 12. iMgyama - 19. DAMgI 26. sAhivAla 6. khillArI, - 13. kheragaDha 20. devanI 27. tharapArkara 7. kaMTha 14. gAolAo 21. nimArI . mevAtI (kozI). uparanI 28 jato uparAMta bIjI ATha jato nIce darzAvI che paNa temanAM lakSaNo hAla upalabdha nathI - 1. alaMbADI 3. pulikulama 5. pulikulama 7. kevI zyAma 2. khaDiyAlI 4. biMjharapurI 6, umalAcerI 8. zAhabAdI nIcenI cha jAto naSTa thaI gaI 1. alaMbADI 3. biMjharapurI 5. khaTiyAlI 2. pulakulama 4., bargara 6. rAyacurI tharapArakara jati nAza thavAnI aNI para che. ahIMnA baLado, jhaDapI ghoDAo karatAM, vadhAre jhaDapathI eTale ke 24 kalAkamAM 200 ki.mI. musApharI karatA hatA. saMkara jAtInAM vadhAre dUdhALAM Dhorono jhaDapI vikAsa karavAnA kAryakramone lIdhe bIjI paNa ghaNI jANItI prANI-jAto nAbUda thaI jaze; kemakenavI saMkara jAtomAM vadhune vadhu bhAradUdhanA pramANa para mukAya che ane prANInI durmikSa sahevAnI zaktine ochI mAnavAmAM ke avagaNavAmAM Ave che. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3.0 prANIonI vastI-gaNatarI 3.1 1987mAM DhoronI saMkhyA 19.95 karoDanI hatI evuM jaNAvAyuM che. mAtra 5.4 karoDano ja vadhAro batAvAyo che. paNa A gaNanA bhUla bharelI che e samajAvI cUkyA chIe.dasa rAjyomAM DhoronI samagra saMkhyAmAM ghaTADo thayelo che. DhoronI saMkhyAmAM vRddhinA thoDA dAkhalA nIce rajU karIe chIe je sAbita kare che ke e AMkaDA tadana avAstavika che - maNipura rAjya aruNAcala rAjya mijhorama rAjya pazcima baMgALa rAjya bihAra rAjya tripurA rAjya + 142.9. + 72.44 + 34.4% + 32.1 + 24.3% + 21.84 3.2 jo mAtra bihAra ane pa.baMgALa e be ja rAjyonI saMkhyA sudhArIne 5% vadhAre gaNIe (jo ke e paNa zaMkAspada che) to saravALe prANIonI saMkhyA 7.29 karoDa thAya je pa.14 karoDanA vadhArAne sthAne 2.5 karoDano kula ghaToDo batAve che. bheMso aMge nIce Apelo apUrva vRddhidara paNa evo ja avAstavika che - himAcala pradeza + 393.84 maNipura + 143.1% nAgAlenDa + 66.6 dilhI + 63.14. aruNAcala pradeza, dAdarA-nagara havelI ane tripurA jevAM rAjyo mATenA AMkaDA vadhaghaTa vinAnA sthagita jovA maLe che. kerala rAjya mATe 19 6% no, AsAma mATe 18.84 no ane sikkima mATeno 25% no ghaTADo dekhAya che. 3.3 bakarAnI saMkhyAno koTho jotAM paNa vRddhidaranA keTalA coMkAvanArA AMkaDA jovA maLe che maNipura rAjya + 1203. pazcima baMgALa + 19 dillI + 574 jammu-kAzmIra + 47.14 bihAra + 22.24 jyAM vasatIno ghaTADo noMdhAyo che tevAM dhyAnapAtra rAjyopaMjAba : -41.6% poMDicerI -37.7% mijhorama -28.64 rAjasthAna -18.3% AmachatAM paNa, 1.50 karoDano kulavadhAro gaNyo che ane 15.7novRddhidara mAnyo che e vAstavika nathI. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3.4 sadabhAgye gheTAMnI vastInI sthitimAM temanI kula 2.38 karoDanI saMkhyAmAM ghaTADo darzAvyo che - paNa AmAM paNa nIcenAM rAjyomAM kendra zAsita pradezomAM asAdhAraNa vadhAro thayelo Alekhyo che - kerala rAjya + 328.64. maNipura + 700.00% pazcima baMgALa + 95.74 jammu-kAzmIra + 34.OX. , je rAjyo/kendrazAsita pradezomAM bhAre ghaTADo thayo che te A che - poMDicerI - 44.44. meghAlaya - 42.3. tripurA -40.44 gujarAta - 33.94 AsAma - 33.0% rAjasthAna - 25.84 madhyapradeza - 12.94 prazna e che ke bhArata sarakAre bahAra pADyA mujaba 100thI 700% no vadhAro ke saMkhyAvRddhi zakya kevI rIte gaNAya? 4.0 mAMsa ApatAM prANIo % vadhAro 4.1 mAMsanA utpAdana mATe mArI nAkhavAmAM AvatAM prANIo A mujaba che 1989 1991 1989 1991 (mAMsa TanamAM) (saMkhyA lAkhamAM) gAya jevAM Dhora/pazu 234 857 29.26 107.13 bheMso 355 978 4.37 122.25 bakarAM : 385 420 427.78 466.67. gheTAM 158 166 175.56 184.45 Dara 86 361 26.88 112.81 maraghA-batako 240 368 366% 275% 54 4194 153% 4.2 zrImatI menakA gAMdhIe dAvo karyo che ke mAMsa detAM prANIne lIdhe ApaNI 10 karoDa hekTara jamIna guNavattAhIna banI gaI che. meM A bAbate tA. 30-12-1994 nA roja zrI kamalanAthanuM dhyAna doryuM hatuM ane 10-11995nA roja vacagALAnA javAbamAM teozrIe mane jaNAvyuM hatuM ke mAro patra jarUrI kAryavAhI mATe lAgatAvaLagatA vibhAgane pAThavavAmAM Avyo hato. A aMge bIjI vadhu mAhitI mane maLI nathI. eTale ja zrImatI menakA gAMdhInI vAtamAM ghaNuM vajUda che ema lAge che. 4.3 gAya jevAM prANIonI saMkarajAti lAvavAthI khUdhanI nukasAnI thavA uparAMta, enAthI garamI sahana karavAnI tAkAta paNa ghaTavA pAme che; kAraNa ke ThaMDA havAmAnathI TevAyelA baLadono upayoga karIne saMkarajAti pedA karAya che. e saMkarajAtinAM Dhora roganAM jaladI zikAra banI zake tevAM hoya che. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaLI, saMkarajAtinA vAcharaDA katalakhAne jatA rahe che ane tethI dezane baLadothI vaMcita rahevuM paDe che. saMkarajAtinI pedAzone UMcI guNavattAvALo khorAka, puSkaLa lIluM ghAsa, anAja, tathA bhAre khANa-dANo joIe che jyAre ApaNA bhAratIya vaMzo garamI sahevA samartha hoya che, rogapratikAra karavA sakSama hoya che ane temane khorAkamAM sUkuM khaDa(ghAsa), alpa pramANamAM ja lIluM ghAsa, lagabhaga nahIM jevAM ja anAja-dANA Adi joIe che. AvAM dezI gAya jevAM pazuone telibiyAMno khoLa paNa nathI maLavA devAto kAraNake dara varSe 30 lAkha Tana khoLanI videzomAM nikAsa karavA devAya che ! madrAsanI cAmaDA aMgenI saMzodhana saMsthAe tenA 1987nA ahevAlamAM je sUcana karyuM che temAMthI, have, huM avataraNa ApuM chuM - mAMsa ApanArAM prANIonAM vyavasthita Uchera-kendronuM mahattva svIkAravAno samaya pAkI gayo che; ane evAM kendrone satata pIThabaLa/samarthana maLI rahevuM joIe. atyAre pravartatI yuvAna tathA utpAdaka pazuonI avicArI katala paddhatine rokavAnI tAtI jarUra che ane sAthe sAthe mAMsa mATenAM prANIono ekaMdara puravaTho vadhAravAnI paNa tAtI jarUra che. huM yuvAna ane utpAdaka prANIonI katalane vakhoDI kADhuM chuM; sAthe sAthe katala mATe ja prANIone UcheravAnI hilacAlane Teko ApavA paNa asamartha chuM. 4.5 katala thatAM prANIo ane temanI saMkhyAnI TakAvArI - duniyAmAM 23.6 gAya vagere prANI bheMsa bakarAM gheTAM bhAratamAM 10.8 20.7 67.9 60.4 38.9 36.7 bIjA dezonI sarakhAmaNIe bhAratamAM gheTAM-bakarAMnI katalanuM pramANa ghaNuM vadhAre che tenuM mukhya kAraNa che- mAMsa udyoga mATe prANIonA puravaThA mATenuM bhAre dabANa. ApaNe tyAM gAyo-bheMsono sAthe maLIne je katala-dara che te duniyAnA dara karatAM 150% che. 4.6 cAmaDA mATe saMzodhana karatI madrAsanI uparokta saMsthAe "rASTrIya katala-nIti" mATe, upalabdha ane bhAvi prANI-saMkhyAnI kALajIbharI vicAraNA karyA pachI ane bIjuM pAsAMno abhyAsa karyA pachI, eka prastAva rajU karyo che. mAMsa-udyogane satata prANI-puravaTho maLato rahe tathA cAmaDAnA udyogone cAmaDAno puravaTho barAbara maLI rahe te mATe rASTrIya katala-nItino beya jIvaMta prANIonI samRddhimAM vadhAro thAya te jovAno hovo joIe. (uparokta saMsthAno ahevAla 1987, pR.96). A te kevuM vikRta ciMtana che ! prANIonI jALavaNI, saMrakSaNa ane Uchera-vikAsane badale emanI katalanI nIti ghaDavA mATe bhalAmaNa karavAmAM Ave che! A vAta ja alya che. khAsa karIne ApaNA dezanA baMdhAraNanI kalamo 48 tathA 51e (jI) nI dRSTie - Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5.3 lAgu paDatAM dhArAdhoraNanI yAdI - 1. AIesa 1982 : 1971 2. AIerA 7053 : 1973 3. AIesa 8700 : 1937 4. AIerA 8895 : 1978 5. AIesa 4157(bhA-2) 1983 6. AIesa 4157(bhA-3) 1983 7. AIesa 5235 : 1962 8. AIesa 4393 : 1967 9. AIesa 1306 1 : 1991 mAMsa detAM prANInI maraNa pUrvenI tathA maryA pachInI tapAsanI pRdhatino dhAro (pahelo sudhAro) nAnA prANIonA mAMsanA vecANa mATenI dukAna mATe pAyAnI jerUriyAto. moTA prANIonA mAMsanA vecANa mATenI dukAna (sTola)nI pAyAnI . AvazyaktA katalakhAnAnI ADa-pedAzonI vyavasthA, saMgraha tathA sthaLAMtara mATe mArgadarzaka niyamo kAkarI-dhanane lAvavA-laI javAno dhAro; relve mArge tathA roDa mAraphate jIvatAM pazuonI heraphera (prathama sudhAro). prANIone lAvavA-laI javAno niyama; gheTAM-bakarAMnI relve raste tathA roDa mAraphate heraphera (prathama sudhAro) haDakara ke bhUMDane relve dvArA lAvavA-laI javAno dhAro (prathama sudhAro) katalakhAnAM mATe mULabhUta jarUrI bAbato (prathama sudhAro) mAMsa ane mAMsanI pedAzo-salmonelonI bhALa meLavavA aMge (repharansa paddhati) katalakhAnAmAM upayoga mATe sarakatA pATA aMge ' hoMga gembalsa bhaMDo mATe kUksa (piga-bUksa) akhAdha ophala Trolijha bhUMDa mATe bebhAna banAvavA vIjaLIthI saMcAlita cIpiyA gheTAMnI cAmaDI levA mATe jarUrI dUka gheTAM-bakarAM mATe gekhela gheTAMne pahoLuM karavAnuM sAdhana gheTAMnuM lohI TapakAvavA sAMkaLa mAMsa-parIkSAnuM peja nAnA prANIo mATe vyavasthAnuM ophala meja 10. AIesa 66 28 : 1972 11. AIesa da182 : 1972 12. AIesa da950 : 1973 13. AIesa 3891 : 1973 14. AIesa 7989 : 1975 15. AIesa 11533 : 1985 16, AIesa 11631 : 1985 13. AI kharA 12 190 : 1987 18. AIesa 12190 : 1987 19. AIesa 12486 : 1988 20. AI 12487 : 1988 uparokata 20 dhArAdhoraNomAMthI, 4393, 1982 temaja 1306 1e traNa dhArAdhoraNo katalakhAnAM mATe mahattavamAM che. 5.4 4393 : 1967 mujaba, prANIone ochAmAM ochA covIsa kalAka ArAma ApavAnuM, vividha kriyAo mATe yogya jagyA rAkhavAnuM, garama-ThaMDA pANIno puravaTho rAkhavAnuM, varALa vagereno prabaMdha rAkhavAnuM Avazyaka che; paNa A badhuM katalakhAnAMDhArA thatuM nathI. Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baMdhAraNanI kalama 48 kahe che: "khetI tathA pazupAlanane dezanI sarakAra Adhunika tathA vaijJAnika Dhabe goThavAze ane gAyo, vAcharaDAM tathA dUdhALAM ane kaThora parizramI DhoronI jAto sAcavavA-sudhAravA mATe temaja temanI katala pratibaMdhita karavA mATe pagalAM levAnI khAsa kALajI rAkhaze." baMdhAraNanI kalama 51e(jI) kahe che : "dareka dezavAsInI e pharaja banI raheze ke e vano, sarovaro, nadIo ane vanyajIvo sahitanA kudaratI paryAvaraNanuM rakSaNa tathA saMvardhana karaze ane jIvatAM prANIo ke tamAma jIvo mATe dayA keLavaze." 5.0 katalakhAnAM 5.1 663 413 47 380 387 karNATaka rAjya mahArASTra rAjya uttarapradeza rAjya rAjasthAna rAjya AMdhrapradeza rAjya tAmilanADu rAjya madhyapradeza rAjya orissA rAjya bihAra rAjya paMjAba rAjaya hariyANA rAjya keraLa rAjya gujarAta rAjya 183 144 himAcala pradeza rAjya pazcima baMgALa rAjya nAgAlenDa rAjya AsAma rAjya poMDicerI (ke.zA.pra.) aruNAcala govA rAjya AMdAmAna-nikobAra (ke. zA.ma.) dilhI rAjya caMDigaDha (ke.zA.pra.) sikkima rAjya jammu-kAzmIra rAjya 127 47 39 38 - 38 maNipura, mijhorama, meghAlaya, dAdarA-nagarahavelI, lakSadvIpa A pradezo-rAjyomAM eka paNa katalakhAnuM nathI. ('bhAratamAM DerI udyoga' e patrikAmAM (1995) pR.3.29 upara ApelI mAhitI parathI) - bhArata rasarakAranA pazu-pAlana tathA DerI udyoga vibhAga pAsethI katalakhAnAM vize vistRta yAdI meLavavA mATe huM e ka varSathI vadhu samayathI prayAsa karuM chuM paNa AsudhI mane saphaLatA maLI nathI. bhArata sarakAranA pazu-pAlana ane DerI udyoga aMgenA khAtA taraphathI tA. 23-8-93 nA roja bahAra paDelA paripatra kramAMka 18-6592-elaDI-3nI aMdara vIsa bhAratIya mApadaMDoniyamo jAhera thayelA che je katalakhAnAMne tathA mArAnA vyApArane lAgu paDe che. A paripatrano mahattvano aMza kahe che - "jyAM jyAM Avazyaka sagavaDo mojUda nathI tyAM e hakIkata, sthAnika saMsthAonA vaDAne jaNAvavI jethI sudhAraNA thaI zake. A bAbatamAM je pratibhAva/sahakAra nabaLo jaNAya to, sthAnika sattAvALAone jANa karavI ke teo rAjya sarakArane kahe ke te kAnunI jogavAIono amala karI AvI kAmagIrI (katalakhAnA) baM, karAve.' Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6.9 nI nI vaye katala thatAM prANIo 3 thI 10 varSanI vaye katala thatAM prANIo - grAmya vistAramAM bihAra 824. jammu-kAzamIra . keraLa zaherI vistAramAM 67% 78.99% traNa varSa karatAM nAnAM bheMsonAM baccAM 774 rAjasthAna gujarAta AMdhrapradeza, 494 6 mAsathI ochI uMmaranA bakarInA baccAM(lavAra) bihAra 484 gujarAta 3 keraLa 36 tAmilanADu 346 uttarapradeza 104 jammu-kAzmIra (sIelaAraAI - 1987 - mR. 173) 15. 11 cha mAsathI ochI uMmaranAM gheTAMnAM baccAM gujarAta 368 tAmilanADu , 348 rAjarathA . . 2 24 mahArASTra - 20-21 madhya pradeza , " 17-20. AMdhra pradeza 17. 204 ( ta : sIelaAraAI, 1987 pR. 173). bakarAnAM nAnA baccAM ane 3 mAsathI nIcenAM gheTAMnAM baccAM temaja garbhavaMtAM prANIone paNa katalamAMthI bAkAta rAkhavAmAM AvatAM nathI. - pR. 90, rasIelaAraAI riporTa jo ke kAlakhAnAM vizenAM dhAradhoraNo ne aMkuzo mujaba to ochI vayanAM prANIonI katala para pratibaMdha che paNa vyavahAramAM navA niyamo-nI upekSA ja thAya che evuM A hakIkato parathI spaSTa thAya che. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. 5 '8.2 : 1931 mujaba mAM pahelAMnI tathA pachInI tapAsano vistRta hevAla rAkhavo paDe che paNa tapAsa thatI ja nathI; ane, karavA khAtara tapAsa thAya che tyAre paNa enI mAhitI.. jALavI rakhAtI nathI. 136 1 : 1991 mujaba rAlmonellA, I-koli ItyAdinuM parIkSaNa pharajiyAta che paNa AvI tapAsa mATe sagavaDo sudhdhA nathI. to pachI tapAsanI to vAta ja kevI ? khUda navInatama katalakhAnAmAM paNa AmAMthI moTA bhAganI Avazyaka zaratonuM pAlana thatuM nathI. 5.6 bhArata sarakArano mAMsa aMgeno 25-4-1994no paripatra naM. 18-21/92(mAMsa) mujaba 18 varSathI ochI vayanAM bALakone katalakhAnAmAM temaja mAMsanA dhaMdhAmAM nokarIe rAkhavAnA hotAM nathI. paNa moTAbhAganAM katalakhAnAMmAM, cAmaDAM utAravAnAM tathA bIrjA aneka kAmomAM bALakone lagADavAmAM Ave che jethI e bALako lohInI sUga dharAvatAM aTakI jaya che ane prANIonA citkAra tathA bIjI krUratAo aMge arasaMvedanazIla banI jAya che. 5.7 bhArata sarakAranA kendrIya pradUSaNa borDanA dhArA mujaba katalakhAnAmAMthI nIkaLato kacaro-lohI Adi choDavA mATe nIcenA gA2 niyamo pALavA paDe che - katalakhAnuM * dara liTare dasa lAkha bIDI 5, 20 sI para 10 laTakAvelI sAmagrI tela ane cIkaNo padArtha * 10 paNa A niyamonI, kazA Dara vagara, upekSA thAya che. 100 5.8 katalakhAnAnI bahAra anadhikRta katala karavAnI pravRttine pariNAme thatI gAyo-bheMso vagerenI katala madhya pradeza uttara pradeza da0. 20. gheTAM-bakarAMnI katala gujarAta 1 . jammu-kAzamIra 14, madhyapradeza rAjarathAna : 354 bIjuM rAjyo 20 - 354 804 (mAhitI strota - CLR 1838 pR.89) Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prANIonI mAnavatAbharI rIte katala karavA aMge,mAMsa udyoge, prANIne mAratAM pahelAM pakaDAyelA prANIne bebhAna karavA mATe bolTa pistola vAparavAnI hoya che te mAMDa 1 seMTanI kiMmatanI pistola amerikAno mAMsa udyoga vAparato nathI, kemake enA mate e bahu ja kharcALa che. Ama jo amerikAmAM A sthiti hoya to bhAratamAM to bebhAna karavAnI pistola vAparAvAnuM ja koNa? Ama, jAMbalI raMgano upayoga hAnikAraka hovAchatAM teno hADapiMjara tathA mAMsa mATe prayoga thAya ja che. 5.16 keraLamAM, 1960nA "prANIo pratye krUratA rokavAnA kAnUna" heThaLa, je prANIo rogathI pIDAtAM hoya temane, mAnavI mAMsa meLavavA khAtara, katala karavA para pratibaMdha che ane prANIone krUratApUrvaka mAravAnI manAI che. - paNa, vyavahAramAM, A banne dhArAdhoraNonuM pAlana thatuM nathI. ane, bhAgyayoge, mAMdAM ane rogiSTa prANIone jo tapAsa karanAra adhikArI, katala pUrve joI jAya che to emane bahAra kADhI daIne, bIje laI jaIne katala karavAmAM Ave che! 5.17 mAMsanuM utpAdana karavAnI tathA mAMsane vecANa arthe sAcavavA-saMbhALavAnI paddhatio jo yogya rIte sudhAravAmAM nahi Ave ane temanuM niyamana karavAmAM nahi Ave to e badhuM svAthya mATe bhAre jokhamakAraka banI rahezeAvo mata, 1987mAM, sIelaAraAIe tenA ahevAlamAM Apyo che; chatAM, koI ja kAryavAhI thaI nathI. bIjI tarapha, navAM navAM katalakhAnAM kholI nikAsa vadhAravAnI cAla goThavAI rahI che ane A rIte dezanA nAgarikonAM hitonI upekSA thAya che. 6.0 loka-virodha 6.1 12mI jAnyuArI, 1982thI muMbaInA devanAra khAte cAlatA katalakhAnA sAme, AcArya vinobA bhAve, zrI amRta paTavardhana AdinA AdezathI, satyAgraha cAlI rahyo che je Aje caudamA varSamAM paNa cAlu rahyo che. jagatanA ItihAsamAM A sauthI lAMbo satyAgraha che. 6.2 AjhAdI pUrvenA divasomAM, jyAre aMgrejoe khAte katalakhAnuM sthApavAno IrAdo darzAvyo hato tyAre zrI javAharalAla neharue kahyuM hatuM ke - "mane katalakhAnAM bilakula gamatAM nathI. evA koIpaNa katalakhAnAnI najIkathI huM jyAre pasAra thAuM chuM tyAre mane rUMdhAmaNano anubhava thAya che. tarApo mAratA kUtarA ane upara bhamatA kAgaDA ne mAkho e eka cItarI caDe tevuM dazya che. Dhoro to ApaNA dezanI saMpatti che. emanI barabAdI mane kadI gamaze nahIM. AthI, lAhoramAM sthapAnArA katalakhAnAno huM ugra virodha karuM chuM." (e vakhanI videzI sarakArane paNa majabUta loka-virodha sAme jhUkI javuM paDyuM hatuM. ane lAhorano uparokta prakalpa rada karavo paDyo hato.) 6.3 mahAtmA gAMdhI- : " dezanAM prANIo pratye je vyavahAra thAya che tenA parathI ja koIpaNa dezanI mahAnatA ane tenI naitika pragatinuM mUlyAMkana thaI zake che." Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sIela, 5.12 alpavayanAM prANIonI sAmUhika katalane kAyamI banAvavA mATe ja jANe 1987nA enA riporTamAM, sIelaAraAI zuM kahe che te juo - "niyamita rIte cAlatA mAMsa detAM prANIonA uchera-kendronuM mahattva samajI levAno samaya pAkI gayo che - ane AvAM kendrone satata madada maLe tevo prabaMdha karavAnI tAtI jarUra che. Aje yuvAna tathA utpAdaka prANIonI je avicArI katala thAya che tene aTakAvavAnI tAtI jarUra che ane sAthesAthe mAMsa ApatAM prANIono kula jaththo vadhAravAnI paNa jarUra che. "A bevaDuM lakSya sidhdha karavA mATe, duphAnamAM ke gharamAM ja rAkhIne jemane khorAkI ApavAmAM Ave tevAM bakarAnAM, gheTAMnA, gAyo tathA bheMsonAM nAnAM baccAMnAM uchera-kendro rAkhI, temAM e baccAMne jADAM-puSTa karavAno hetu rAkhI kAma karavAnI gaMbhIra vicAraNA jarUrI banI che." noMdha : A prastAvanAne kadI Teko na apAya, balka, eno ugra virodha karavo paDaze. 5.13 mAMsanI vyavasthA, vAhanavyavasthA, chUTaka vecANanI dukAnanuM vAtAvaraNa Adi jarA paNa saMtoSajanaka nathI. mAMsane khulluM rAkhavAthI temAM dhULa paDe che ane tenA para rakSaNAtmaka DhAMkaNo rAkhyA vagara ja mAMsane chUTaka vecANanI dukAne laI javAya che. pa.14 ala-kabira, paMjAba miTsa, globala phUDajha temaja dezanA judAjudA bhAgomAM UbhAM thaI rahelAM bIjAM zaherI vistAronAM moTAM katalakhAnAM vizenA abhyAsa bAda sIelaAraAI jaNAve che - " zaherI vistAromAM, yogya rIte sajja thayelAM, Adhunika katalakhAnAMnI sthApanA karavI te paNa eka zakyatA che. jo ke Ama karavAthI mAMsanAM utpAdananI guNavattA vadhaze; tema chatAM, enAthI, jIvatAM prANIone lAvavAlaI javAnI binajarUrI vAhanakharcanI javAbadArI, lAvatAM-laI jatAM prANIonAM maraNa thavAnI bAbata, heraphera daramiyAna prANIonAM vajanamAM thanAro ghaTADo ane vaccenAM mANaso mAraphate pazupAlaka kheDUtonuM zoSaNa, TALI zakAze nahIM. jo ke mAMsa ane katalakhAnAM aMgenI vartamAna rItabhAtathI vadhAre prazno khaDA thAya che ane lAbho tathA phAyadAne badale vadhAre nukasAnI sarjAya che tethI, zaherI-kendromAM mAtra katalakhAnAMnI saMkhyA vadhAravAthI paristhitimAM sudhAro thavAno saMbhava nathI." (strota : sIelaAraAI riporTa 1987,5.91) Ama chatAM kendrIya tathA rAjya sarakAro eka pachI eka, vadhune vadhu moTAM katalakhAnAM UbhAM karavAmAM pravRtta che. 5.15 amerikAnAM saMyukta rAjyo (U.S.)nuM citra 5.15.1 katala thayelAM dara aDhI lAkha prANIo paikI 1thI paNa ochAM prANIonI jherI rAsAyaNika avazeSo mATe parIkSA karAya che. 5.1 5.2 mAMsa para vAyoleTa raMga vaparAya che- jeke ethI jherI tattvo bhaLe che ema sAbita thayA bAda e raMga para pratibaMdha che. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIjA zabdomAM, videzI hUMDiyAmaNanI eTalI ja rakama raLavA mATe bhAratane potAnAM 2.5 thI 3 gaNAM vadhAre jAnavaro, (mAtra gheTAM sivAyanAM jAnavaro ) kApavAM paDe che; paNa nikAsanA 12% jeTalo ja jaththo che. A maLatara paNa anItimaya che kemake mArI nAkhelAM ghaNAM gheTAM cha mAsanI vayanAM hoya che ane bakarAMnAM kumaLAM bALakolavArane paNa choDAtAM nathI - A badhuM ja tamAma niyamo ne dhArAdhoraNothI viruddha che. 7.3 nikAsa-nItimAM (pR.77 pa2) gomAMsa, relo, carabI ane mAchalInA tela sivAyanuM bIjA koIpaNa prANIjanya telanI nikAsa pratibaMdhita che. noMdhapAtra che ke e pratibaMdhamAM kumaLI vayanA jAnavaro tathA lavArA/baccAMnA mAMsa (Veal) para pratibaMdhano samAveza nathI. 7.4 mAMsane jyAre zItagAramAM ThaMDuM karavAmAM Ave che ke phrijha karavAmAM Ave che tyAre gomAMsa ane bheMsanuM mAMsa e be vacceno bheda karavo muzkela bane che. 7.5 prANI kalyANa saMsthA, bhArata (bhArata sarakAranI saMsthA che ane paryAvaraNa tathA vana maMtrAlaya heThaLa cAle che) taraphathI, haidarAbAda khAte, mArca 12, 1994mAMja maLelI enI kAryavAhaka samitinI sabhAmAM sarvasaMmatithI TharAva thayo hato ke - " A sabhAe TharAvyuM che ke mAMsa, mAMsa ApatAM prANIo ane mAMsanI pedAzonI nikAsa para pratibaMdha mUkavAnI bhalAmaNa karavI. " 7.6 Ama chatAM, nikAsane protsAhana ApavA mATe ja, sarakAranA Azraya heThaLa tathA nejA heThaLa nIcenAM khAtAM, vibhAgo ke saMsthAo kAma karI kahI che - - khAtuM, saMsthA ke vibhAga enAM mahattvanAM kAryo mAMsa ane mAMsanI pedAzonuM ekama, - mAMsanA tathA mAMsanI pedAzonA vibhAganA vikAsane prANI-pAlana ane DerI udyogano vibhAga, lagatI tamAma bAbato/kAmagIrI; khetIvADI maMtrAlaya, bhArata sarakAra - katalakhAnAMnI sudhAraNAnI tathA temanA AdhunikIkaraNanI pravRttine protsAhana; - kaMkAlonA upayogane vega Apavo tathA temanI khAla kADhavA mATe kendro vikasAvavAM 2. khAdyAnna aMge prakriyA karatA udyogonuM maMtrAlaya - mAMsa tathA mAMsanI pedAzonI prakriyAno vibhAga grAmINa vikAsa maMtrAlaya heThaLa cAlato, - dezamAM tathA dezabahAra vaparAza mATenA hetuthI mArkeTiMga tathA Izvezana(tapAsa) vibhAga pazudhananI pedAzonA mArkeTiMgane protsAhana ApavuM; - 1973 no mAMsa khAdyAnna hukama amalamAM mUkavo. 4. kRSi saMbaMdhita ane prakriyA saMbaMdhita khAdyAnna - mAMsanI pedAzonA nikAsane protsAhana pedAzonI nikAsanA vikAsa mATenuM sattAmaMDaLa 5. vANijya maMtrAlaya heThaLanI nikAsanI tapAsa - mAMsa ane mAMsanI pedAzonI nikAsanuM niyaMtraNa mATenI samiti Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6.4 gAyanuM dUdha e punaH sAjA thavAnuM tathA taMdurastInuM pradhAna sAdhana che. gomAMsa to eka roga che-hajharata mahaMmada payagaMbara sAheba. 6.5 AjakAla DerA bAssI, aligaDha, AgrA, haidrAbAda, ane madhyapradezamAM AvelAM katalakhAnA sAme abhUtapUrva loka-AMdolano cAlI rahyAM che. 6.6 rAjasthAna tathA dilhInI rAjya sarakAroe jAhera karyuM che ke e banne rAjyomAM navAM katalakhAnAM sthapAze nahIM. paMjAba misa li.'e zarU karelAM DerA bAssI khAtenA katalakhAnAno kAryakrama baMdha karI devAnI jAherAta, paMjAbanA tatkAlIna mukhyamaMtrIzrI sva. biyatasiMhe vidhAnasabhA samakSa karI hatI. A aMge jANakAronA ahevAlo hatA ke vidhAnasabhAmAM mAtra ghoSaNA karavAthI kAma pUruM thatuM nathI. paNa e mATe yogya adhikRta hukamo karavA jarUrI che. Ama chatAM, ApaNI kendrIya sarakAra, prajanA ugra AMtarnAda chatAM, ane paMDita naheru jevA mahAnubhAvonA jahera ugAro chatAM, katalakhAnAne protsAhana ApavA kaTibadhdha che-A bAbata khUba ja durbhAgyapUrNa che. 7.O mAMsanA nikAsa aMgenI nIti 7.1 mAMsano nikAsa - koTho-5 (bhAratIya DerI udyoga,1995 ahevAla mujaba) nikAsano jaththo maLelI kiMmata (nikAsano jaththo TanamAM batAvyo che ane kiMmata dara kliogrAme darzAvI che.) bheMsanuM mAMsa bheMsanuM zIta kareluM mAMsa gheTA bakarAM 1991-92 15.3 rUA.22.6 66.1 rUA.23.4 7.6 rUA. 4.9 1992-93 13.8 rUA.26.8 68.7 rU.25.8 7.4 rUA.54.5 1993-94 38.6 rUA.28.7. 63.5 rUA.26.9 12.4 rU.48.4 * uparano koTho darzAve che ke nikAsamAMthI thatI maLatara e ApaNA svadezI mArkeTa karatAMya ochI che. bakarAMgheTAMnA mAMsanI kiMmata 1993-94mAM dara kiloe rUA.54.5 parathI rUA.48.4 para AvI gaI che. * 7.2 da2 Tane mAMsanI kiMmatanI tulanA - amerikana DaoNlaramAM . bhAratamAM mAMsa (tAjuM, ThaMDuM kareluM I.) 1088 mAMsa (gAya-bheMsanuM tAjuM) 1011 mAMsa (gheTAMnuM tAjuM ). 2171 duniyAmAM 2549 3106 2120 kiMmata/maLatara 42.7% 32.5. 102.04. Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. bhAratIya dhoraNo mAnAMko ke sTaeNnDaDjha)nuM kAryAlaya 7. rAjya sarakAronA pazupAlana vibhAgo 8. rAjyonAM mAMsa-saMgaThano/nigamo 9. nagarapAlikAonagaranigamo - mAMsa ane mAMsanI pedAzo mATenAM dhoraNo(sTenDajha) vikasAvavAM - mAMsa ApatAM prANIonA utpAdanane protsAhana - mAMsanA utpAdana tathA vecANa-vitaraNanI gatividhine protsAhana - ArogyadAyaka mAMsa pedA karavuM ane tenAM vecANa kendrone niyamathI calAvavAM - mAMsa tathA mAMsanI pedAzonA kSetromAMnI zikSaNa, tAlIma,saMzodhana tathA vistaraNa sevAnI pravRttio calAvavI - mAMsa kSetre saMzodhana tathA nikAsanI pravRttio karavI - Dhora tathA mAMsanI nikAsanI vRddhi karavI 10. pazucikitsA mATenI kolejonA mAMsa vibhAgo 11. kendrIya zodha-saMsthA 12. akhila bhAratIya pazu-dhana (Dhora) tathA mAMsa nikAsa karanArAono saMgha (strota : bhAratamAM DerI udyoga 1995) 7.7 : katalakhAnane protsAhana ApavA mATe nIcenI saMsthAo sakriya che - 1, govA mITa kompalekSa, govA 2. eniyala phUDa korporezana (prA.) li., beMgalora, 3. AMdhra pradeza rAjya mITa enDa polTI DevalepameMTa korporezana, haidarAbAda 4. vesTa beMgaoNla lAIvasToka(Dhora) prosesiMga enDa DevalepameMTa korporezana, kalakattA 5. tAmilanADu mITa korporezana li., madrAsa dillI lAIvasToka(Dhora) prosesiMga enDa DevalepameMTa korporezana jammu-kAzmIra rAjyo gheTAM ane gheTAMnI pedAza saMsthA, zrInagara 8. mITa proka opha InDiyA limiTeDa, trivendrama 9. sikkima rAjya lAIvasToka(Dhora) prosesiMga enDa DevalepameMTa korporezana, gaMgaToka A saMsthAone nANAM pUrAM pADavAnI paddhati hatI; IkvITI zera kepiTala(zerabhaMDoLa) pUrI pADavAnI rIta. (strota : bhAratamAM DerI udyoga 1995) 8.0 upasaMhAra chelle, upara ApelI AdhArabhUta mAhitI parathI je eka mAtra niSkarSa nIkaLe che te e che ke mAMsa ane khAsa karIne mAMsanI koI paNa rUpamAM nikAsa karavI te Arthika rIte bina-phAyadAkAraka che, paryAvaraNa-virodhI che, kheDUta-virodhI che, baMdhAraNa-virodhI che ane sAthesAthe grAhakoviparAzakArone mATe taMdurastInAM moTAM jokhamo rUpa che. bhASAMtara : DaoN. amRta upAdhyAya Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ y 3. durmikSa ke dukALamAM TakI rahevAnI zaktivALI 28 prANI-jAto 1. nAgorI 8. panavara 15. hariyANA 22. kAMkarejI 2. bargara 9, holikara 16. oMgole 23. lAla kaMdahArI 3. mALavI 10. kRSaNa-khINa 17. gira 24. siMdhI siri 11. bAcaura 18. rAthI 25. gira amRtamahala 12. iMgyama 19. DAMgI 26. sAhivAla 6. khillArI 13. nairagaDha 20. devanI 27. tharapArkara 7. kaMTha 14. gAolAo 21. nimArI 28. mevAtI (kozI) uparanI 28 jAto uparAMta bIjI ATha jato nIce darzAvI che paNa temanAM lakSaNo hAla upalabdha nathI - 1. alaMbADI 3. pulikulama 5. pulikulama 7. kevI zyAma 2. ! khaDiyAlI 4. biMjharapurI 6. umalAcerI 8. zAhabAdI nIcenI cha jAto naSTa thaI gaI che. 1. alaMbADI 3. biMjharapurI 5. khaTiyAlI 2. pulikulama 4. bargara 6. rAyacurI tharapArakara jAti nAza thavAnI aNI para che. ahIMnA baLado, jhaDapI ghoDAo karatAM, vadhAre jhaDapathI eTale ke 24 kalAkamAM 200 ki.mI. musApharI karatA hatA. saMkara jAtInAM vadhAre dUdhALAM Dhorono jhaDapI vikAsa karavAnA kAryakramone lIdhe bIjI paNa ghaNI jANItI prANI-jAto nAbUda thaI jaze; kemakenavI saMkara jatomAM vadhune vadhu bhAradUdhanApramANa para mukAya che ane prANInI durmikSa sahevAnI zaktine ochI mAnavAmAM ke avagaNavAmAM Ave che. Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kambaLa siMdhu sAdA dara cANau 5 kapa bimArI, dha45rkara nAda 2 . pas. Arzul . aphaupatarA. meuta2 uta2 kedaL rAjasthaLna. 2 kvAta madhya pradeza, 'moma, mahArAja mALa.sa. mAM ... dAnanuM more ni . kaTaka - - - ' kevo malanADu - daMyama.