Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ "bhagavAna mahAvIra kI jana-jIvana ko dena" ki Wu Yue atIta ke Aloka meM bhagavAna mahAvIra ke pAMcavratoM (satya, ahiMsA, asteya, aparigraha aura brahmacarya) ke sambala ne usa yuga ko itanA saMvArA ki hiMsA ko ahiMsA kA dizA nirdeza milA, pApa ko puNya ke parakhane kI kSamatA milI, aura asatya ko satya ke samajhane kI sIkha milI / aneka AtatAyI tathA asAmAjika tatva, duSkarmoM ko tyAga kara satkarmoM kI ora unmukha hue / bhagavAna mahAvIra ke Adarza aura upadeza sAmAjika kalyANa ke lie usa yuga meM jitane upayogI the usase kahIM adhika Aja unakI AvazyakatA hai / FER tathyataH Aja ke vaijJAnika vikAsa tathA bhautikatA ke bhaTakAva meM ulajhI mAnasikatA bhale hI kRtrima sAdhanoM kI upalabdhi se kSaNika saMtoSa kI anubhUti kare kiMtu rAsAyanika astra zastroM kI daur3a tathA svArtha aura vaibhava vilAsa kI bar3hatI bhAvanA manuSya ko kahA~ le jAyegI yaha saba socakara romAMca ho jAtA hai| Aja kala jo hiMsA kI naI lahara cAroM ora phaila rahI hai ki nirdoSa logoM ko sareAma mAra diyA jAtA hai, yaha nirmamatA kI pravRtti atyadhika nindanIya hai| ataH Aja bhagavAna mahAvIra ke Adarza aura upadeza samasta saMsAra ke lie varadAna svarUpa haiM / aba kevala bhAratIya samAja ke lie hI nahIM, varana vizva ke samasta jIvoM ke lie bhagavAna mahAvIra ke upadezoM kA prasAra ati Avazyaka ho gayA hai / Aja ke hiMsA pUrNa mAhola meM jahA~ kisI kA jIvana surakSita nahIM hai bhagavAna mahAvIra kA yaha udbodhana kitanA upayogI siddha ho sakatA hai jise AMkanA AsAna nahIM hai, yathA savve pANA piyAuyA, suhasAyA dukkhapaDikUlA appiyavahA / piyajIviNo jIviukAmA (DaoN. zobhanAtha pAThaka) savvesiM joviyaM piyaM / ( AcA. sUtra ) arthAt sabhI prANiyoM ko apane apane prANa priya haiN| saba sukha cAhate haiM, duHkha sahana karanA koI bhI nahIM cAhatA / sukhI jIvana jIne kI sabakI abhilASA hotI hai, phira kisI anya kI hatyA karane yA kaSTa pahu~cAneM kI ora manuSya kyoM pravRtta hotA hai ? kyA use kisI anya ke pIr3ita karane meM saMkoca nahIM hotA dayA nahIM AtI ? Akhira pASANa hRdaya na pasIjane kA kAraNa kyA hai ? yaha samAja ke lie eka cunautI hai| bhagavAna mahAvIra ne ahiMsA ko sarvocca prAthamikatA dekara sabhI prANiyoM ke prANa bacAne kA AvhAna karate hue logoM ko upadeza diye ki - tatthimaM paDhamaM ThArma, mahAvIreNa dekhiye / zrImad jayantasenasUri abhinandana graMtha / vizleSaNa ahiMsA niuNA diTThA - savvabhUesa saMjamo / jAvanti soe pANA tasya aduva thAvarA, jANamajANaM vA, na haNe no vi ghAvae / (daza vai. sUtra ) pratyeka prANI ko sabase adhika priya usakA prANa hotA hai use gaMvAnA vaha kisI kImata para pasaMda nahIM karatA phira aise anamola prANoM ko kisI ko lUTane kA kyA adhikAra hai ? tAtparya yaha hai ki pratyeka prANI kI rakSA karanA, manuSya kA sabase bar3A kartavya hai phira bhI vaha usase vimukha ho jAtA hai, Akhira kyoM ? isa prakAra vizvakalyANa ke lie bhagavAna mahAvIra kA diyA huA "ahiMsA" mahAmaMtra atyadhika upayogI hai / isake pracAra-prasAra kI Aja nitAnta AvazyakatA hai / dUra saMcAra ke sAdhanoM se jahA~ Aja hameM aneka suvidhAe~ prApta hai vahIM aneka asuvidhAe~ bhI haiN| ApasI Aropa pratyAropoM se sAmAjika viSamatA bar3hatI hai ki Aja eka deza dUsare deza, aura, eka vyakti dUsare vyaktipara jhUThe Aropa lagAkara kisI ke jIvana meM viSa gholatA hai vAstava meM isa pravRtti ko badalane ke lie bhagavAna mahAvIra ke "satya" siddhAnta kA sahArA lenA samAja ke lie atyadhika upayogI hai| mahAvIra ne kahA hai ki - musAvAo yaha logammi, savvasAhUhi garihio / avissAsau ya mUyANaM, tamhA mosaM vivajjae / (daza. sU.) saMsAra ke sabhI mahApuruSoM ne asatyavAdana kI ghora niMdA kI hai, aura bar3e se bar3A vinAza bhI asatya se huA hai phira bhI manuSya asatya bolatA hai / svayaM ko va samAja ko dUSita karatA hai / kitanA Azcarya hai ? isalie mahAvIra ne hamezA satya hI bolane kI sIkha samAja ko dii| unhoMne yahA~ taka kaha diyA ki "taM saccaM bhayavaM" satya hI bhagavAna hai / tAtparya yaha hai ki satya bolanA, Izvara kI prApti hai hamAre rASTra kA pratIka bhI hai "satyameva jayate" ataH satya kA sahArA hI samAja ke lie zreyaskara hai / 'asteya' kA bhI mahAvIra ke upadezoM meM pramukha sthAna hai / sAmAjika viSamatA meM eka dUsare kI saMpatti yA sAdhanoM kA apaharaNa, curAnA, yA dInatA, vikAsa kI prakriyA meM bAdhaka hai isalie bhagavAna mahAvIra ne kahA hai ki - cittamaMtayacittaM kA appaM vA pe ke jai vA vahaM daMtasohaNamittaM vi uggahaMsi ajAiyA / (97) 400 vicitra gati hai kAla kI jAna sakA nahIM koya / jayantasena niDara raho, honahAra so hoya ||
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ taM AppaNA na giNhati, no vi giNhAvae paraM / / devadANavagaMdhavvA jakkharakkhasakinnarA / annaM vA giNhamANaMvi, nANujANaMti saMjayA / (daza. sUtra) vabhayAri namasaMti, dukkaraM je karetiti / / (utta. sU.) arthAt koI bhI vastu cAhe sajIva ho athavA nirjIva, kama ho atyanta duSkara brahmacarya vrata kI sAdhanA karane vAle, brahmacArI yA jyAdA, yahA~ taka hI dAMta kutarane kI salAI kI bhAMti bhI choTI ko deva, dAnava, gandharva, yakSa, rAkSasa, kinnarAdi sabhI devI devatA, se choTI vastu kyoM na ho, use binA usake mAlika se pUche nahIM namana karate haiN| Aja ke vaijJAnika yuga meM bhI isa brahmacarya vrata kI chUnA caahie| yahI nahIM basa koI vastu na dUsaroM se uThavAyeM, aura varIyatA ko bakhAnate hue, mAnavatA ke kalyANa hetu ise apanAne na uThAne kI preraNA de / isa prakAra kisIbhI vyakti ko kisI kA kI AvazyakatA para bala diyA gayA haiN|" koI sAmAna nahIM lenA caahie| tathyataH bhagavAna mahAvIra ke upadezoM aura AdarzoM ko pUrNataH aparigraha kI uttamatA ko AMkate hue saMgraha kI pravRtti ko apanAne aura vizvastara para pracalita-prasArita karane kI Aja svayaM ke lie va samAja ke lie ghAtaka batAyA gayA hai bhagavAna nitAMta AvazyakatA hai | mAnavatA kA maMgala bhagavAna mahAvIra ke mahAvIra ne aparigraha ke Adarza ko apanAne kA AvhAna karate hue upadezoM para calane se hI saMbhava hai| kahA ki:je pApakammehi ghaNaM maNUsA, | madhukara-mauktika samAyayattI amaI gahAya / zAma pInA pahAya te pAsapayahie nare, vastu kA bandhana hI saMsAra kA bandhana hai, isalie vastu kA bandhana chUTA to saMsAra kA bandhana bhI chuuttaa| saMsAra kA bandhana verANuvaddhA NarayaM uvetti / (utta.) chUTA yAnI hamane mukti kI aura apanA kadama bddh'aayaa| yadi hama jo manuSya dhana ko amRta mAnakara, anekavidha pApakarmoM dvArA siddha-paramAtmA ke viSaya meM kucha soceM to hameM vidita hogA ki ve dhanopArjana karatA hai vaha karmoM ke dRr3ha pAza meM baMdha jAtA hai aura siddha haiM, hama asiddha haiM, ve chUTa cuke haiM, hama bandhana meM haiM / hama aneka jIvoM ke sAtha bairAnubandha kara anta meM sArA dhana aizvarya yahIM rAga ke bandhana meM baMdhe hue hai, ve rAga kA bandhana tor3akara Upara para chor3anA par3atA hai ataH spaSTa hotA hai ki saMgrahakI pravRtti duHkhada cale gaye haiN| ma bhagavAna mahAvIra ne brahmacarya kI varIyatA ko bakhAnate hue ise svayaM apane jIvana meM utAra kara samAja ko apanAne kA AvhAna kiyA / brahmacarya kI mahattA ke mAna meM unhoMne kahA ki - "bamacera uttamatava-niyama-nANa-daMsaNa-cariyasammata viNayamUlaM" jaina zAsana meM vyakti kI bAya-zuddhi kA itanA mahattva nahIM hai, jitanA aMtaraMga-zuddhi kA / yadi aMtaraMga azuddha hai, to kevala bahiraMga-zuddhi se koI lAbha nahIM | lakSya aMtaraMga-zuddhi kA honA cAhiye / aMtaraMga-zuddhi kA lakSya banA kara bahiraMga zuddhi kI ora dhyAna denA cAhiye / yadi aisA hogA to jIvana avazya hI mahAn bana jaaegaa| saMyama aura vinaya kA mUla hai | brahmacarya kI itanI mahimA hai ki - jJAnI kahate haiM ki yaha jIva jJAtA-dRSTA hai / isake jJAna aura darzana para AvaraNa chAyA huA hai| yadi yaha AvaraNa haTa jAe, to jIva kA mUla rUpa prakaTa ho sakatA hai| yadi hama kevala dekheM aura jAneM, to hama bhI jJAtA aura draSTA bana sakate haiM: para hama dekhane aura jAnane ke alAvA iSTa vastu ke prati rAga aura aniSTa ke prati dveSa karane lagate haiN| aisA moha aura ajJAna ke kAraNa hotA hai; isalie hamArA jAnanA aura dekhanA sahI nahIM hai, ataH Avazyaka hai ki hama apane ko sudRSTA bnaayeN| -jainAcArya zrImad jayaMtasenasUri 'madhukara' bhArata tathA mArizasa kI pramukha patrapatrikAoM meM lagabhaga tIna hajAra lekha, nibaMdha Adi prakAzita / vividha vidhAoM para bIsa pustakoM kA prakAzana, dasa prakAzanAdhIna / a.bhA.prAcyavidyA pariSada ke vigata adhivezanoM meM saMbaMdhita vizvavidyAlayoM se zodhapatra prakAzita | zodha-prabaMdha 'bhagavAna mahAvIra' ke caturtha saMskaraNa kA hiMdI meM prakAzana | DaoN. zobhanAtha pAThaka samprati - ma.pra. zAsana ke ema.e., (saMskRta hiMdI), harijana, Adima, pichaDA varga, pI.eca.DI., sAhityarala kalyANa vibhAga ke sAMskRtika sAhityika pratiSThAna vanyA prakAzana bhopAla meM padastha / nivAsa patA : 46, phatehagar3ha bhopAla. zrImad jayantasenasUri abhinandana graMtha / vizleSaNa (98) pavana vega se jA rahA, pala pala jIvana jAna / jayantasena vijJa bano, samajho kAla vitAna / /