Book Title: Mahavir ke Siddhanto ka Danik Jivan me Upayog
Author(s): Narendra Bhanavat
Publisher: Z_Kusumvati_Sadhvi_Abhinandan_Granth_012032.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/211528/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAyaH yaha kahA jAtA hai ki mahAvIra ke siddhAnta bar3e kaThora aura jaTila haiM / unako samajhanA aura samajhakara unake anurUpa apanA jIvana calAnA vartamAna paristhitiyoM meM atyanta kaThina hai, para jarA gaharAI se cintana kareM to yaha spaSTa pratibhAsita hogA ki vAstava meM sthiti aisI nahIM hai / yaha hamAre samajha kI hI kamI hai ki hama unake siddhAMtoM ko vyAvahArika jIvana sandarbho meM nahIM dekhakara dArzanika samasyAoM aura mAnyatAoM ke sandarbha meM dekhate aura unakA mUlyAMkana karate haiN| ___ bhagavAn mahAvIra ne bAraha varSoM se adhika samaya taka kaThora sAdhanA aura tapasyA kara jIvana aura prakRti ke satya ko anubhUti ke stara para samajhA thaa| unhoMne yaha mahasUsa kiyA ki sabhI prANiyoM meM Atma-cetanA kA tatva vyApta hai, sabameM apanI-apanI kSamatA aura yogyatA ke anusAra sukha-duHkha ko anubhava karane kI kSamatA hai, sabameM apanI suSupta zaktiyoM ko jAgRta kara cetanA kA carama vikAsa karane kA sAmarthya aura svAdhIna bhAva haiN| sabhI prANiyoM meM mAnava zreSTha hai| usameM saMyama aura dharmArAdhanA kA viziSTa guNa hai| rAga-dveSarUpa karma bIjoM ko naSTa kara vaha samatA bhAva meM ramaNa karane kI sAdhanA meM pravRtta ho sakatA hai| usameM zraddhA aura sAdhanA meM pravRtta hone kI adbhuta zakti hai / mahAvIra ne mAnava kI isa zakti ko dharmArAdhanA ke kendra meM pratiSThApita kiyA aura vibhinna prakAra ke devI-devatAoM ke prati rahI huI dIna bhAvanA ko mittaayaa| unhoMne manuSya ke antarmAnasa meM rahI huI karma zakti aura puruSArtha sAdhanA ko sarvopari maanaa| para yaha bar3I vicitra sthiti hai ki mahAvIra ko hue DhAI hajAra varSoM se adhika samaya ho gayA hai, phira bhI hama mAnavIya zakti aura usakI puruSArtha sAdhanA ko apanI gatividhiyoM ke kendra meM pratiSThApita nahIM kara pAye haiM / vividha andhavizvAsoM, bhAgya prerita vidhi-vidhAnoM jAdU-TonoM, manautiyoM Adi meM hamArA vizvAsa hai| ajJAta loka ke rahasyoM va bhIti prasaMgoM se hama AkrAnta aura bhayabhIta haiN| lagatA hai mahAvIra ke mana, vacana aura karma saMskAra se hamArI cetanA ke tAra nahIM jur3e haiM / hama jur3e haiM una saMskAroM aura prasaMgoM se jinako AtmacetanA ke sAkSAtkAra meM bAdhaka samajhakara, mahAvIra ne ThukarA diyA thaa| lagatA hai hamane apane jIvana patha ko hI galata dizA kI ora mor3a diyA hai / isalie nirantara calate rahane para bhI hama apane gaMtavya ko prApta nahIM kara pA rahe haiN| ___ mahAvIra kA jIvana samudra kI ananta gaharAI aura prazAntatA kA bhagavAna mahAvIra ke siddhAntoM kA dainika jIvana meM upayoga -DaoN. narendra bhAnAvata sI-235-e, dayAnanda mArga, tilakanagara, jayapura-4 caturtha khaNDa : jaina saMskRti ke vividha AyAma (OGST sAdhvIratna kasamavatI abhinandana grantha 500 Jal reducation Internation rary.org Sor Private & Personal Use Only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvana thA, jisameM AtmaguNoM ke aneka motI 'avasthita the / hamArA jIvana samudra kI UparI sataha para uchala kUda macAne vAlI laharoM kA jIvana hai, jisameM halacala, uthala-puthala aura uttejanA hI uttejanA hai| mahAvIra kA jIvana zAzvata jIvana mUlyoM ke lie samarpita thA, jisameM tyAga, prema, dayA, karuNA, maitrI aura satya kA Aloka vyApta thA para hamArA jIvana sama-sAmayika bAjAra mUlyoM kA jIvana hai, jisameM sAMsArika viSaya-bhogoM kI prApti kI pratispardhA meM manDI ke bhAvoM kI taraha utAracar3hAva Ate rahate haiN| mahAvIra kA jIvana hArdikatA se saMcAlita thA / hamArA jIvana yAMtrikatA se saMcAlita hai| mahAvIra jJAnopayoga aura darzanopayoga meM vicaraNa kiyA karate the / hama indriya bhoga aura manoroga meM vicaraNa karate rahate haiM / yahI kAraNa hai ki mahAvIra ke siddhAntoM ko bauddhika stara para samarthana dete haiM, vANI se unakA guNAnuvAda karate haiM, para karma se use AcaraNa meM nahIM lA pAte, jIvana meM nahIM utAra pAte / siddhAnta aura AcaraNa kA yaha gatirodha aura dvaita bhAva vartamAna sabhyatA kI sabase bar3I duHkhAntikA hai / hama mahAvIra ne bauddhika stara para siddhAMta kA prati pAdana nahIM kiyaa| apanI anubhUti ke kSaNoM meM sadAcaraNa ke AdhAra para jo kucha jIyA, vahI una kA dharma siddhAnta bana gyaa| Aja hama unakI anubhUtiyoM ko AsAnI se apane jIvana ke lie preraNA 3 srota ke rUpa meM svIkAra kara sakate haiM, para isameM bAdhaka hai - hamArA indriya-viSayoM ke prati AkarSaNa, krodha, mAna, mAyA, lobhAdi vikAroM ke prati Asakti, dUsaroM ko hIna samajhane kI vRtti aura cittavRtti kI vakratA / ina bAdhAoM ko dUra kara mahAvIra ke caritra ko apane lie anukaraNIya banAne ke lie jIvana meM zuddhatA aura mana meM saralatA kA bhAva Avazyaka hai / | cetanA kI zuddhatA aura saralatA hone para hI 312 dharma arthAt sadAcaraNa sthita raha pAtA hai / Aja cAroM ora azuddhatA hI azuddhatA hai / yaha azuddhatA khAdya padArthoM se lekara jIvana vyavahAra ke sabhI kSetroM meM vyApta hai / viDambanA to yaha hai ki prakRti ne jina tatvoM ko azuddhatA nivAraka mAnA hai, ve bhUmi, jala, vanaspati Adi tatva bhI agni, vAyu, azuddha hote jA rahe haiN| isakA kAraNa hai- atyanta bhogalipsA aura usakI pUrti ke lie prakRti kA nirmama zoSaNa ! yadi hama apanI vRttiyoM para saMyama kara AvazyakatA se adhika saMgraha na kareM, apane kSaNika sukha ke lie dUsaroM kA zoSaNa na kareM to hamArI cetanA zuddha raha sakatI hai| zuddhatA kI sthiti hI svasthatA aura svAdhInatA kI sthiti hai / jo zuddha nahIM hai, vaha svastha nahIM hai aura jo svastha nahIM hai, vaha tanAva mukta nahIM hai / vaha kuNThAgrasta hai, hatAza, nirAza, dIna-hIna aura zarIra rahate hue bhI mRta mUcchita aura jar3a hai / mahAvIra ne isa jar3atA ke khilApha krAMti kI aura sadA jAgrata rahane kA rAstA btaayaa| uThate-baiThate, calate-phirate khAte-pIte jo sajaga aura sAvadhAna hai, vaha kabhI azuddha nahIM hotA, asvastha nahIM hotA / isa jAgaraNa ke lie unhoMne jo mArga kA saMketa kiyA vaha mArga hai-ahiMsA, saMyama aura taparUpa mArga / ahiMsA arthAt kisI bhI prANI ko manavacana aura karma se duHkhI nahIM karanA; jo duHkhI haiM, unake 'duHkha ko dUra karane meM sadA sahayogI bananA, prema, karuNA aura maitrI ke bhAvoM se unake hRdaya ke tAroM ke sAtha apane hRdaya ke tAra jor3anA, saMkaTa ke samaya unakI rakSA karanA, unakI svatantratA meM bAdhaka kAraNoM ko dUra karanA / saMyama kA artha hai apane mana vacana aura karma kI pavitratA, apanI AvazyakatAoM kI pUrti meM nyAyapUrvaka, vivekapUrvaka sAmagrI kA upayoga, apane arjana kA samAjahita aura lokahita ke lie visarjana, apanI vRttiyoM kA saMyamana aura AtmAnuzAsana / tapa kA artha hai apane mAnasika vikAroM ko naSTa karane ke lie sadAcaraNa kI Aga caturtha khaNDa : jaina saMskRti ke vividha AyAma sAdhvIratna kusumavatI abhinandana grantha www.jainellerary.org Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meM tapanA, pakanA, kaThinAiyoM aura musIbatoM meM dhairya zarIra se sambandha rakhane vAle jitane bhI saMyoga dhAraNa karane kA abhyAsa anukUla, paristhitiyoM meM sambandha haiM, ve Aja jaise haiM, vaise sadA rahane vAle II rogAsakta na honA, kaSTasahiSNutA aura sahanazIlatA nahIM haiM / phira una para kyoM Asakti ? unake lie kA bhAva vikasita karanA, binA svArtha ke lokahita kyoM saMgharSa ? unameM kyoM bhoga-buddhi ? yoM socateke lie apane ko khapAnA aura zarIra tathA AtmA socate jaba ApakI vivekavatI buddhi prajJAvatI buddhi ) ke bheda ko samajhakara samatAbhAva meM ramaNa karate hue jAgRta hogI, taba Apa tanAva meM nahIM raheMge, kaSAya cinmayatA se sAkSAtkAra krnaa| kalaSita nahIM raheMge. samatAyukta baneMge. samatAdarzI baneMge / ApakA dainika jIvana daivika jIvana meM | ahiMsA, saMyama aura tapa rUpa isa dhArAdhanA jogaa| meM praveza karane ke lie mahAvIra ne cAra dvAroM kI Aja hamArI buddhi bhogabuddhi aura vRtti upa-PRAM ora saMketa kiyA hai| ve haiM-dharma, nirlobhatA. sara bhogavRtti banatI jA rahI hai| yahI kAraNa hai ki TOD latA aura namratA / hama apane dainika jIvana meM yadi hama dina ko bhI rAta banAkara jIte haiM / hama mahAina dvAroM meM hokara nikalane kI kalA sIkha jAyeM vIratA ko apanI cetanA ke stara para nahIM utAra-- to hamAre rAgadveSa, lar3AI-jhagar3e, kalaha-kleza zAnta kara, jo apane se pare jIva jagata hai, use zAsita ho sakate haiM / jaba bhI koI paristhiti Aye hama use karane meM una para adhikAra jamAne meM, unakI svA- || anakAnta dASTa sa dakha, vAvadha kANA sa usa para dhInatA chInane meM. usake sakha-daHkha para apanA niyavicAra kareM, vibhinna apekSAoM se use toleN| phira bhinna apakSAA sa usa tAla / phira traNa karane meM apanI vIratA-mahAvIratA kA pradarzana dhIre-dhIre Apa anubhava kareMge ki ApakA krodha kama karate haiN| para yaha mahAvIratA. mahAvIratA nahIM hai, 5 hotA jA rahA hai aura krodhI vyakti para Apake mana yaha to pAzavikatA hai, barbaratA hai, krUratA hai, kaTho-mA meM dayA aura kSamA kA bhAva prakaTa hotA jA rahA hai| ratA hai| jaba hama apane mana ko AsthAvAna, sabala, ru jaba bhI Ter3hepana athavA vakratA kI bAta Ae Apa ujjvala, nirmala, vItarAga banAyeMge taba kahIM saccI apane mana ko halkA kara leM, sarala banA leN| mana mahAvIratA prakaTa hogii| mahAvIra kI jIvanameM nirlobhatA, taTasthatA kA bhAva le AyeM aura yaha sAdhanA kA yahI sandeza hai / kAza! hama isa saMdeza soceM ki jo kSaNa vartamAna meM hai, vaha rahane vAlA, ko cetanA kI gaharAI meM utaareN| Tikane vAlA nahIM hai| paryAya nitya badalatI hai / yaha tAra para yaha mAratA-mahAvI apanA niyaM kAme patthemANA akAmA jaMti duggii| ve icchAe~, AkAMkSAe~ to tRpta ho nahIM pAtI, atRpta hokara bhI unakI durgati hotI hai| caturtha khaNDa : jaina saMskRti ke vividha AyAma 5 sAdhvIratna kusumavatI abhinandana grantha