Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ oMkArazrI sahaja samajhane kA sarala sUtra yahI hai ki mahAvIra ne sAdhutva va zrAvakatva ko pahalI bAra kaSAyAsuroM se jUjhane ke pA~ca mahAvratoM ke sUtra dhAre abhaya maMtra sAdhate hue| mahAvIra kI sAdhanA kaisI thI? mAnA ki zAstraM jJApakana tu kArakam- para hama to kAla ke mahAkAraka mahAvIra kI sAdhanA kI bAta karate AcArAMga zAstra kI vIra-sUtra vANI ko jJApanA prastuta karate haiM ki kaisI thI mahAvIra kI sAdhanA? kahatA hai zAstra : mahAvIra kI sAdhanA thIkA~sya pAtra kI taraha nirlepa, zaMkha kI taraha niraMjana, rAga rahita, jIva kI taraha apratihata, gagana kI taraha Alambanarahita, vAyu kI taraha apratibaddha, * zarada Rtu ke svacchajala kI taraha nirmala, kamala patra kI taraha bhoga nirlipta, * kacchapa kI taraha jitendriya, mahAvIra kA mahAvIratva geMDe kI taraha rAga-dveSa rahita ekAkI, vIratA, AtmA kA jIvaTa hai| ananta zakti dharmA AtmA kA * pakSI kI taraha aniyata vihArI, sAkSAtkAra jisane bhI sAdhA vaha zauryavAna banA, 'mahAvIra' bnaa| bhAraNDa kI taraha apramatta, use bananA kucha nahIM thA, aura vaha kucha nahIM bnaa| sahaja bana gyaa| ucca jAti ke gajendra kI taraha zUra, jo sahaja hogA vaha zraddhA zIla va vinIta hogaa| kAla-satya kA . vRSabha ke samAna parAkarmI, AgrahI banakara use satyAgraha nahIM krnaa| kAraNa sApha ki siMha kI taraha durddharSa, mahAvIra kA samaya AgrahI anunaya vinaya kA nahIM, asahiSNutA, . sumeru kI taraha pariSahoM ke bIca acala, hiMsA evaM AgrahI haTha kA thA, zAstrIya dambha kA thaa| mahAvIra calA sAgaravat gaMbhIra, akelA, use na zAstra DhonA thA, na zAstrAzrayI honA thaa| candravat saumya, vaha calA nirmala mana se| caitananyatA citta kI lie vaha sUryavat tejasvI, prazAnta bhAva se uThatA, baiThatA, sotA, jAgatA, calatA, ThaharatA hara . svarNavat kAntimAna, kSaNa saMvAdita rahA, usa AtmA se jo ramI-racI-basI thI deha meM videha svruup| vaha lagnapUrvaka saMlagna rahA apanI usa antaryAmI * agnivat daidIpyamAna cetanA se jo apane sAdhaka ko nirgrantha pada detI hai nirbandha svarUpa mahAvIra aniyata vihArI-parivArI bhI! meM sthita karate hue| maiM sudhI pAThaka ke aMta:jJAna ke vIra dharma ke prati pUrNata: __ vardhamAna se mahAvIra kA sambodhana use kaba milA? isakA Azvasta hU~ ki ve AcArAMga zAstra kI ukta 21 mahAvIra sAdhanA bhAna huA hI nahIM use apane kAla meN| use bhAna huA, AtmA saraNiyoM ke eka-eka sUkSma par3Ava ko jAMcate hue nizcita rUpa se se AtmA ko dekhane kA, talAzane kaa| yaha zaurya thA usakI Toha leMge mahAvIra ke sAdhanA-zaurya ke lokadharmI kalyANapatha ko| aMta:sphUrta sAdhanA kaa| hA~, usane jisa ahiMsA ko bhagavatI mahAvIra lokavAsI the| janavANI ke vAgmI the, mauna vAcA kahA, usakA vAhana siMha hai, isa bhAna ke sAtha usako samyagjJAna, ke paramavIra ki brAhmaNa, zramaNa saba unake sammukha rahe eka ghATa darzana evam cAritrya kA siMhatva jaagaa| siMha calatA hai akelaa| para adhyAtma svAdhyAya pratikramaNa rata, sAmAyikI sAdhate 0 aSTadazI / 970
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmayika rahe sabhI varga ke, samAja ke| usa vItarAga kI para vastu ramaNa / AtmaguNa ghAta / kaisA ahiMsaka ? anta:vANI kA apUrva thA mukhara maun| yaha vIratva aparimeya hai para pudagala ko sva jo kathe kaisA satyavAdI ? aMtima jaina tIrthaMkara kI adyAvadhi maryAdA kaa| binA pudagala AjJA kare grahaNa - kaisA acauryavrata ? bahuta kucha anakahA kahA, mahAvIra vANI kI zruta paramparA jo pudagala bhoge vaha - kaisA brahmacArI ? ne aisA khulA-khulA aisA khilA-khilA tIrthaMkara mahAvIra hI to nAma rUpa pada mU.parigrahI - vo kaisA tyAgI ? tho jo apane samaya meM jyotiSI puSpa se kahA-maiM parivAra ke sAtha - varalAla nAhaTA mahAvIra nAma na banAvaTa kA, na bunAvaTa kaa| vaha to prazAnta * saMvara nirvikalpa dhyAnI hai merA pitA, vIra haiM ahisaka kAntipatha kA vaha hara yuga kA, hara varga kA hai| ahiMsA hai merI mA~, mahAvIratva vyAkhyA nahIM cAhatA brahmacarya hai bhAI, hama vyakti hai hdpaar| manuSya banane kI bAteM baghArane se anAsakti hai bahina, AdamI anAdamI hI banA rahatA hai| bano mata kuch| mahAvIra ne zAMti merI priyA, kAla ko sunaa| guNA ananta jJAna, bhaNA aura cunA to vo paMtha viveka hai merA putra, jise nahIM sAdha pAtA hara koii| bAta eka dama sIdhI sI yaha hai . kSamA merI putrI, ki hama apane se apanoM ke moha se, lobha se, lAbha se kasakara satya hai merA mitra, bandhe haiN| isa bandha se huNDA sarpiNI kAla khaMDa meM viralA hI bacA * upazama merA gRha hai, hai koI zramaNa ki zrAvaka ki koI bhakta bhaavk| bandha kI isa jyotiSI mAna gayA vIraMkara mahAvIra kA ki yaha to dhakkama pela meM hamArA pUrva bhava karma saMcita puNya le jAye yadi cakravartI bhagavaMta hai ki jisakA dharmacakraprabala hai, divya hai isakA hameM dharma sabhA kI ora to isa kiMcita puNya yoga ko na gaMvAyeM, AcAra-chatra! hama jhUThI pratijJAoM se baceM, dekhA-dekhI kI nAmavarI se baceM to saudAgara nahIM hotA 'dhammavIra' hameM svAdhyAya kAla meM nikaTatA milegI jarUra mahAvIra kI ki jisake Age aura pIche, Upara-nIce jIvana jIne kI 'dhamma mahAvIra kI dazAbdiyoM kI mauna-vAcA ko sUtroM meM pirote kalA' kI gUMja hai| pirote thaka gae TIkAkAra, bhASyavettA aura miimaaNsk| divya dhvani ko pAnevAle viralatama sahayogiyoM meM agraNI una sabhI purArvAcIna vidvAnoM evaM nizchala zrAvakoM ko aba mahAvIra bhAva rUpa vidyamAna hai hama sabake hRdayoM meN| kaSAya-paTa Aja ke pratibhArata-bhArata sahita vizva ke samasta AdhyAtmikoM, khuleM to ahasAseM apane AMtarika mahAvIratva ko, dharma puruSArtha vaijJAnikoM ko evama prajJAniyoM ko batA denA cAhiye ki mahAvIra kI ko, satyamArgI zaurya ko, AtmA ke ojasa aura tejasa ko hama ahiMsA vANI kAyaroM kI nahIM yaha abhayA girA hai manuSya jAti ke pA hI leMge- irAdA pAka ho aura lagana pakkI to nirAza nahIM svAbhimAna kI rakSA zakti hai| zastroM va zAstroM ke saudAgara nahIM karegA hameM hamArA arhat! niSkAma karmayogI hote haiN| tapasvI mahAvIra, buddha gA~dhI ki koI - sUrya kI koI paribhASA nhiiN| isa taraha vIra dharmavatI hokara mArTina lUthara kiNg| mahAvIra ne eka siddha kAla gaNitajJa kI siddhi yadi hama nahIM hai avizvAsI to mahAvIratva kI vyAkhyA phira pAI, yaha yuga-satya bIsavIM sadI ke Dhalate-Dhalate pazcimI jagata kyA? manasA, vAcA, karmaNA jo bhAva-hiMsA se mukta rahe vo ne jAnA aura maanaa| mahAvIra methAmeTizayana ne sIdhI rekhA kI mahAvIratva kA dhanI hai| jo DarA huA hai apane kadAcAra se vaha jyAmiti kI vIrajayI lakIra khIMcI kAla paTala para ki bindu mahAvIra kA hotA kauna hai? ananta aNimA dharmI hai ki jisake baindava-vistAra se khiMcatI hai eka lkiir| mahAvIra kI khiMcI yaha lakIra, lakIra ke phakIroM vizva hitaMkara tIrthaMkara the mahAvIra ke lie nhiiN| bhagavAna mahAvIra kA samaya, hiMsA-janya pazu baliyoM kA, yaha kAla rekhA kI sIdha hai tyAga kI, tapa kI, sAdhanA kSatrapoM ke dukhada saMgharSoM kA, vaidikI asahiSNutA, sAmAjika dainya tanmayatA kI, yaha rekhA bolatI hai, samaya kA svara paTa kholatI evama ghora nAstikatA kA thaa| yuddhoM va saMgharSoM kI aticArI hiMsA hai vIra bhAva sahita ki kA sAmanA kiyA yuga-kalpa mahAvIra ne AtmA kI prazAnta sahiSNutA ke bala pr| akalAnIya pIr3AyeM sahI krUra pratipakSiyoM 0 aSTadazI / 980
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ kI, pariSahoM ke marmAntaka kaSTa sahe eka vIra kalpa dhanI ke rUpa .zyAmasundara kejar3IvAla meM nitAnta nirbhayatA ke sAtha mahAvIra ne| kalpa kA artha samajha hama samajhe mahAvIra kI, aMtarAtmA kI ajeyatA ko| nIti, AcAra, vyavahArI jJAna, tapa, zIla ke kalpa guNoM ke isa tapasvI ne upagraha aura doSoM kA nigraha kiyA saMkalpI sAdhaka ke rUpa meN| ahiMsA, mahAvIra kI bahuAyAmI tejasvitA pUrNa yuga krAnti kI vAhikA thii| citta meM ekAgratA ke uttarAdhyanana varNita (3114) bIsoM sUtroM ke asamAdhi sthAnoM kara unhoMne parihAra kiyaa| saMvega, nirveda, upazama, anindA, bhakti, anukampA evam vAtsalayAdi AThoM lakSaNoM va ratnatrayI ko jIvaMta vyAkhyA dI mauna vAcA kI sAdhanA siddha karate hue bhayagrasta Akula bhAratIya zikSA kA samAja meM sthAna samAja ko bhagavAna mahAvIra ne| kisI bhI samAja evaM rASTra ke sarvAMgINa vikAsa ke liye ___ mahAvIra bane rASTra ke advitIya ahiMsaka krAntivIra, logoM kA zikSita honA Avazyaka hai| zikSA ke dvArA hI manuSya brAhmaNoM kA hRdaya jiitaa| zramaNa-brAhmaNa ekatA kAyama kii| hajAroM ko ucita-anucita kI pahacAna hotI hai| zikSA ke dvArA bhI sAdhu-sAdhviyoM va svAdhyAyI zrAvakoM kI AdhyAtmika jana zakti manuSya ko apane dharma evaM kartavyoM kA jJAna prApta hotA hai| nirakSara kA janAdhAra khar3A kiyaa| aparigraha, anekAMta aura ahiMsA kI vyakti ko pazu mAnA jAtA hai| saMskRta ke eka kavi ne nirakSara akAra trayI kI yuga pracetA mahAvIra ne 'prANI maitrI' kA saumya manuSya ko "sAkSAta pazu puccha viSANahInaH" kI saMjJA dI hai| svarUpa diyA use, vizva ko| aNu jhuNa bhautikI vijJAnI ataH sukhI jIvana ke liye pratyeka vyakti ko sAkSara evaM alabarTa AiMsTIna ne bha0 RSabha se mahAvIra taka kI jainatva zikSita honA Avazyaka hai| zakti ke sUtra talAze vijJAna ke paTala pr| manuSya ke vyAvahArika jIvana meM kadama-kadama para zikSA guptezvaranagara, udayapura kI AvazyakatA par3atI hai| zikSita vyakti vyavasAya evaM rojagAra meM bhI saphala hotA hai| jJAna ke abhAva meM nirakSara vyakti ko dUsaroM para Azrita honA par3atA hai| Aja hamAre deza meM sarakAra sarva zikSA abhiyAna calAkara deza ke nAgarikoM ko zikSita karane kA athaka prayAsa kara rahI hai| yaha dukhada sthiti hai ki Aja bhI hamAre deza meM kucha nAgarika anapar3ha haiN| Aja samAja aura rASTra kA sabase bar3A dAyittva hai ki sabhI bar3I lagana se nirakSaratA ke unmUlana meM laga jAyeM, kyoMki rASTra kI unnati ke liye bacce-bacce ko sAkSara banAnA hogaa| zikSA kA pracAra evaM prasAra sAmAjika karttavya bhI hai| eka zikSita samAja hI dharma-karma meM nipuNa ho sakatA hai| ata: samAja ke sabhI zikSita vyaktiyoM kA karttavya hai ki ve samAja se nirakSaratA dUra karane ke lie yathAsambhava prayAsa kreN| nirakSara vyakti ko jIvana meM aneka kaThinAiyoM kA sAmanA karanA par3atA hai| ata: sampUrNa samAja kA sAkSara honA gaurava kI bAta hai| aMta meM hamArI yahI icchA hai - "ucita zikSA ke binA sUnA jahAna hai| hama saba ko zikSita kareM, yahI merA aramAna hai / / " 0 aSTadazI / 990