Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ ------------------------------------- R 0 DA0 mahAvIra rAja gelar3A [pravaktA-zrI DUMgara kAleja bIkAnera, sampAdaka-anusaMdhAna patrikA, jainadarzana evaM vijJAna ke samanvayamUlaka adhyayana meM saMlagna] cetana, zuddha, nirmala AtmA kA jar3a karmo ke sAtha milana kyoM hotA hai-isakI zAstrIya vyAkhyA ke sAtha-sAtha vaijJAnika vyAkhyA evaM vizleSaNa bhI bar3A mananIya hai| bhautika-rasAyana vidyA ke vidvAna DA0 gelar3A kA samanvayaJ mUlaka yaha laghu nibaMdha gambhIratApUrvaka par3hie / 2--0--0--0--0--0 000000000000 000000000000 4-0--0-0-0--0-----------------------------S lezyA : eka vivecana VEDEO SODE biralA kA jainadarzana ke karma-siddhAnta ko samajhane meM lezyA kA mahattvapUrNa sthAna hai| pratyeka saMsArI AtmA kI pratisamaya hone vAlI pravRtti se sUkSma pudgaloM kA AkarSaNa-vikarSaNa hotA rahatA hai| AtmA ke sAtha apanI snigdhatA va rUkSatA ko lie ye sUkSma pudgala jaba ekIbhAva ho jAte haiM to ve karma kahalAte haiM / jainadarzana kI 'karma' kI paribhASA anya darzanoM se bhinna hai| mana, vANI aura kAya yoga se hone vAlI pravRtti to sthUla hotI hai lekina isa pravRtti ke kAraNa AtmA ke sAtha ekIbhAva hone vAle karma-pudgala ati sUkSma hote haiN| ye pratIka ke rUpa meM hote haiN| karma-bandhana prakriyA meM, eka anya prakAra ke pudgala jo anivArya rUpa se sahayogI hote haiM, sthUla pudgaloM kA pratIka (karma) nizcita karate haiM, ve dravya lezyA kahalAte haiM / dravya lezyA ke anurUpa AtmA ke pariNAma bhAva lezyA kahalAte haiM / dravya lezyA pudgala haiM, ata: vaijJAnika upakaraNoM ke mAdhyama se bhI jAne jA sakate haiM aura prANI meM yoga pravRtti ke anurUpa hone vAle bhAvoM ko bhI samajhA jA sakatA hai / dravya lezyA ke pudgala varNa-prabhAvI adhika hote haiM / ye pudgala karma, dravya kaSAya, dravya mana, dravya bhASA ke pudgaloM se sthUla haiM lekina audArika zarIra, vaikriya zarIra, zabda Adi se sUkSma haiM / ye AtmA ke prayoga meM Ane vAle pudgala haiM, ataH ye prAyogika pudgala kahalAte haiM / ye AtmA se nahIM baMdhate lekina karma-bandhana prakriyA mI inake abhAva meM nahIM hotii| 'lizyate-zliSyate AtmA karmaNA sahAnayeti lezyA'-AtmA jisake sahayoga se karmoM se lipta hotI hai vaha lezyA hai| lezyA yoga pariNAma hai| yogapravRtti ke sAtha moha karma ke udaya hone se lezyA dvArA jo karma bandha hotA hai vaha pApa kahalAtA hai, lezyA azubha kahalAtI hai| moha ke abhAva meM jo karma bandha hotA hai vaha puNya kahalAtA hai, lezyA zubha kahalAtI hai / lezyA chaH haiM-kRSNa, nIla, kApota, tejaH, padma, zukla / prathama kI tIna azubha kahalAtI haiM, vaha zIta-rUkSa sparza vAlI haiM / pazcAt kI tIna lezyA zubha haiM, uSNa-snigdha sparza vAlI haiN| prAcIna jaina AcAryoM ne lezyA kA gaharA vivecana kiyA hai aura varNa ke sAtha AtmA ke bhAvoM ko sambandhita kiyA hai| nArakI va devatAoM kI dravya lezyA ko unake zarIra ke varNa ke AdhAra para vargIkaraNa kiyA hai| dravya lezyA paudgalika hai, ata: vaijJAnika adhyayana se ise bhalI-bhA~ti samajhA jA sakatA hai| Adhunika vijJAna ke sandarbha meM lezyA ko samajhane ke lie isake do pramukha guNoM ko samajhanA Avazyaka hogA(1) varNa, (2) pudgala kI suukssmtaa| Nepalhal .- NASA .:5Br4-/ www.iainelibrary.org
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ 000000000000 Seaso 000000000000 4000DFEDED Lad Bl 98 242 | pUjya pravartaka zrI ambAlAlajI mahArAja - abhinandana grantha bhautika vijJAna kI dRSTi meM sAmAnya padArtha kI tulanA meM vidya uta cumbakIya taraMgeM atyanta sUkSma haiM jo ki samasta vizva meM gati kara rahI haiN| vidyuta cumbakIya spaikTrama kA sAdhAraNa vibhAjana nimna prakAra se hai reDiyo taraMgeM 1. 2. 3. 4. sUkSma taraMga 5. lAla 6. 106 102 1 10-2 10 10-6 taraMga dairdhya isa tAlikA se spaSTa hai ki samasta vikiraNoM kI tulanA meM dRzyamAna vikiraNoM kA sthAna nagaNya sA hai, lekina ye vikiraNeM atyanta mahattvapUrNa haiM / dRzyamAna vikiraNeM varNavAlI haiN| unake sAta varNa tripArzva ( Prism ) ke mAdhyama se dekhe jA sakate haiN| jisakA krama nimna prakAra se hai (sapta raMga) -- dRzyamAna spaikTrama aparA baiMganI se baiMganI taka nIla nIlA AkAza - sA pIlA avarakta (1) baiMganI, (2) nIla, (3) nIlA, AkAza-sA (4) harA (5) pIlA (6) nAraMgI, (7) lAla / ina vikiraNoM kI vizeSatA yaha hai ki baiMganI se lAla kI ora kramika inakI AvRtti (Frequency) ghaTatI hai lekina taraMgadairghya ( wave length ) bar3hatI hai| baiMganI ke pIche kI vikiraNeM aparAbaiMganI va lAla ke Age kI vikiraNeM avarakta kahalAtI haiN| yaha vargIkaraNa varNa kI pramukhatA se kiyA gayA hai| lekina samasta vikiraNoM ke lakSaNa unakI AvRtti evaM taraMga lambAI haiM / dRzyamAna aba lezyA para vijJAna ke sandarbha meM vicAra kreN| aisA lagatA hai ki chaH lezyA ke varNa dRzyamAna spaikTrama (varNapaTa ) kI tulanA meM nimna prakAra se haiM-- parA baiMganI avarakta tathA Age kI vikiraNeM eksare gAmA kiraNeM | 10-10 lezyA kRSNalezyA nIlalezyA kApota lezyA tejolezyA padmalezyA zuklalezyA uparokta tulanA meM aisA samajha meM AtA hai ki (1) jaina sAhitya meM tejolezyA ko hiMgula ke samAna rakta tathA hai, lekina uparokta tulanA meM tejolezyA pIle varNa vAlI tathA padmalezyA lAla varNa kI honI cAhie / padmalezyA ko haldI ke samAna pIlA mAnA (2) prArambha kI vikiraNeM choTI taraMga lambAI vAlI, bAra-bAra AvRtti karane vAlI haiN| inakI tIvratA itanI adhika hai ki tIvratA se prahAra karatI huI paramANu ke bhItara kI racanA ke citra prApta karane meM sahayogI hotI hai / isakA abhiprAya yaha huA ki prathama kI lezyAyeM gahare karmabandha meM sahayogI honI caahie| adhika tIvratA tathA AvRtti ke kAraNa prANI ko bhautika saMsAra se lipta rakhanI caahie| yaha cetanA ke pratikUla kArya hai ataH ye lezyAe~ azubha honI cAhie aura karmabandha pApa honA cAhie / vijJAna ke spaikTrama prakAzamApI prayogoM se spaSTa hai ki ye vikiraNeM, padArtha ke sUkSma kaNoM ko UrjA pradAna karatI haiM aura paramANu ke bhItara kI jAnakArI meM sahAyaka huI haiM / (3) pazcAt kI vikiraNoM kI taraMga lambAI adhika hai, AvRtti kama hai / ataH isake anurUpa vAlI lezyA bhI gahare karmabandha nahIM karanI caahie| ye zubha honI caahie| KFAK
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ lezyA : eka vivecana | 243 000000000000 yaha eka sthUla tulanA hai| phira bhI isase jJAta hotA hai ki lezyA kI pahacAna varNa pradhAna hai, lekina isake mukhya lakSaNa prati sekaNDa AvRtti tathA taraMga lambAI haiM / pudgala jitanI adhika AvRtti karegA cetanA ke lie azubha hogaa| dhyAna evaM yoga kI prakriyA meM pudgala kI AvRtti rokane kA prayatna honA cAhie / dravya mana ke pudgala kama se kama AvRtti kareM, vANI evaM zarIra bhI pudgala grahaNa aura chor3ane ke kAla ko bar3hAyeM / isase AvRtti kama hogI aura zubha lezyA kA prayoga hogaa| ataH lezyA meM varNa ko paribhASita karane vAle tIna tattva haiM-(1) paudgalikatA, (2) AvRtti, (3) trNg-lmbaaii| sUkSmatA-aNu, paramANu tathA anya sUkSma kaNoM ke sambandha meM vijJAna ke kSetra meM jo anusaMdhAna hue haiM usameM prakAza kI vikiraNoM ke prayoga sarvAdhika mahattvapUrNa haiM / tattva ke paramANuoM para prakAza kI vibhinna taraMgadairdhya vAlI vikiraNoM kI prakriyA se paramANu racanA ke jJAna meM uttarottara vikAsa huA hai / pratyeka tattva kA spaikTrama meM eka nizcita saMketa hotA hai| AtmA kI yogAtmaka pravRtti se usake phalasvarUpa atyanta sUkSma pudgala saMketa ke rUpa meM baMdha jAte haiM jo ki karma haiM / ye karmavargaNAyeM sUkSma haiM-cAra sparza vAlI haiM, inameM halkA tathA bhArIpana nahIM hotA hai| yoga kI pravRtti sthUla hai isameM ATha sparza vAle pudgala-skaMdha kA prayoga hotA hai| sthUla pudgaloM (yoga) dvArA hone vAlI kriyA ke sUkSma saMketa (karma) ke lie anivArya hai ki prakAza kI vikiraNoM kA prayoga ho, anyathA vijJAna kI dRSTi se atyanta sUkSma saMketa prApta nahIM kiye jA sakate, arthAt karmabandha nahIM ho sakatA / ataH lezyA, prakAza kI vikiraNeM honI cAhie aura karma pudgala prakAza puJja se sUkSma hone caahie| spaikTrama prakAzamApI vijJAna jyoM-jyoM vikasita hotA jA rahA hai sthUla pudgaloM ke sUkSma saMketa vibhinna vikiraNoM ke mAdhyama se prApta kiye jA sakeMge aura jainadarzana ke karmabandha kA siddhAnta lezyA kI samajha ke sAtha adhika spaSTa ho jAyegA / MATION MAIL HRAVAVANSH JumITIO ....... ---0--0--0--0 icchA bahuvihA loe, jAe baddho kilissati / tamhA icchAmaNicchAe, jiNittA suhamedhati / / -RSibhASita 401 saMsAra meM icchAe~ aneka prakAra kI haiM, jinase baMdhakara jIva duHkhI hotA hai| ataH icchA ko anicchA se jItakara sAdhaka sukha pAtA hai / -0--0--0--0--0