Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalitavistara ( mUlapATha ) lipizAlAsaMdarzanaparivartaH devadevo hAtidevaH sarvadevottamo vibhuH / asamazca viziSTazca lokeSvapratipudgalaH ||9|| asyaiva tvanubhAvena prajJopAye vizeSataH / zikSitaM ziSyayiSyAmi sarvalokaparAyaNam // 10 // iti hi bhikSavo daza dArakasahasrANi bodhisattvena sArdhaM lipi ziSyante sma / tatra bodhisattvAdhisthAnena teSAM dArakANAM mAtRkAM vAcayatAM yadA akAraM parikIrtayanti sma, tadA anityaH sarvasaMskArazabdo nizcarati sma / AkAre parikIrtyamAne Atmaparahitazabdo nizcarati sma / ikAre indriyavaikalyazabdaH / IkAre ItibahulaM jagaditi / ukAre upadravabahulaM jagaditi / UkAre UnasattvaM jagaditi / ekAre eSaNAsamutthAnadoSazabdaH / aikAre airyApathaH zreyAniti / okAre oghottarazabda: / aukAre aupapAdukazabdaH / aMkAre amoghotpattizabdaH / aHkAre astaMgamanazabdo nizcarati sma / kakAre karmavipAkAvatArazabdaH / khakAre khasama sarvadharmazabdaH / gakAre gambhIradharmapratItyasamutpAdAvatArazabdaH / ghakAre ghanapaTalAvidyAmohAndhakAravidhamanazabdaH / GakAre'GgavizuddhizabdaH / cakAre caturAryasatyazabdaH / chakAre chandarAgaprahANazabdaH / jakAre jarAmaraNasamatikramaNazabdaH / jhakAre jhaSadhvaja bailanigrahaNazabdaH / akAre jJApanazabdaH / TakAre paTopacchedanazabdaH / ThakAre ThapanIyapraznazabdaH / DakAre DamaramAranigrahaNazabdaH | DhakAre mIDhaviSayA iti / NakAre reNuklezA iti / takAre tathatAsaMbhedazabdaH / thakAre thAmabalavegavaizAradyazabdaH / dakAre dAnadamasaMyamasaurabhyazabdaH / dhakAre dhanamAryANAM saptavidhamiti / nakAre nAmarUpaparijJAzabdaH / bhakAre bhavavibhavazabdaH / phakAre phalaprAptisAkSAtkriyAzabdaH / bakAre bandhanamokSazabdaH / bhakAre bhavavibhAvazabdaH / makAre madamAnopazamanazabdaH / I
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna-16 * 218 yakAre 'ythaavddhrmprtivedhshbdH| rakAre ratyaratiparamArtharatizabdaH / lakAre latAchedanazabdaH / vakAre varayAnazabdaH / zakAre zamathavipazyanAzabdaH / SakAre SaDAyatananigrahaNAbhijJajJAnAvAptizabdaH / sakAre sarvajJajJAnAbhisaMbodhanazabdaH / hakAre hataklezavirAgazabdaH / kSakAre parikIrtyamAne kSaNaparyantAbhilAdhyasarvadharmazabdo nizcarati sma // iti hi bhikSavasteSAM dArakANAM mAtRkAM vAcayatAM bodhisattvAnubhAvenaiva pramukhAnyasaMkhyeyAni dharmamukhazatasahasrANi nizcaranti sma / / tadAnupUrveNa bodhisattvena lipizAlAsthitena dvAtriMzaddArakasahasrANi paripAcitAnyabhUvan / anuttarAyAM samyaksaMbodhau cittAnyutpAditAni dvAtriMzaddArikAsahasrANi / ayaM heturayaM pratyayo yacchikSito'pi bodhisattvo lipizAlAmupAgacchati sma // 1. R prajJopAyaM. 2. R zikSayiSyAmi. 3. R "vaipulya' for "vaikalya'. 4. R airapathaH for airyApathaH. 5. R dhvajavara' for "dhvajabala'. 6. R tathAsaMbheda for tathatA". 7. R parijJAna' for parijJA. 8. R bhavatibhava for bhavavibhava'. 9. R pratiSedha for "prativedha'. 10. R. nigrahaSaDabhijJa for "nigrahaNAbhijJa". 11. "bhilASa' for "bhilApya'.
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalitavistara (anuvAda) Do. prItama siMghavI 'bArahakkhara kakka' meM hamAre prAstAvika vaktavya meM hamane mAtRkA athavA to bArahakhaDI ko lekara jo kucha racanAeM madhyakAlIna sAhitya meM kI gaI thI unakA paricaya diyA hai| sarahapAda ke apabhraMza bhASA meM racita 'mAtRkA-prathamAkSara dohaka'kA paricaya anusaMdhAna ke 12 veM aMka meM diyA gayA hai (pRSTha 63-66) / vaha racanA apabhraMza bhASAmeM hai| yahA~ para bauddha graMtha lalitavistara meM bodhisattva zAlA meM mAtRkA par3hane lage isakA jo varNana diyA gayA hai vaha zAyada sabase prAcIna hai| yaha varNana bauddha mizra saMskRta meM haiN| nIce usakA anuvAda diyA jA rahA hai / bodhisattva ke sAtha dasa hajAra bAlaka lipi sikhate the| jaba ve mAtRkA paDhate the taba - jaba ve akAra kA uccAraNa karate the taba sarva saMskAra anitya hai, aisA vacana nikalatA thA / jaba AkAra kA uccAraNa karate the taba Atmahita aura parahita ho, aisA vacana nikalatA thA / jaba ikAra kA uccAraNa karate the taba indriyoM (AdhyAtmika zaktiyoM) kI vipulatA ho, aisA vacana nikalatA thA / jaba IkAra kA uccAraNa karate the taba jagat Itibahula (saMkaTabahula) hai, aisA vacana nikalatA thA / . jaba ukAra kA uccAraNa karate the taba jagat upadravabahula hai, aisA vacana nikalatA thA / jaba UkAra kA uccAraNa karate the taba jagat Unasattva (jagat kama
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna - 16*220 acchAI vAlA) hai, aisA vacana nikalatA thA / jaba ekAra kA uccAraNa karate the taba sabhI doSa eSaNA (kAmanA) se utpanna hote haiM, aisA vacana nikalatA thA / jaba aikAra kA uccAraNa karate the taba airyApatha (kleza rahita kriyAmArga) zreSTha hai, aisA vacana nikalatA thA / jaba okAra kA uccAraNa karate the taba oghottara (saMsAra pravAha se upara uTho, usa ko pAra karo ), aisA vacana nikalatA thA / jaba aukAra kA uccAraNa karate the taba aupapAduka sattva hai (jisakI utpatti raja aura vIrya se nahIM hotI aise jIva hai), aisA vacana nikalatA thA / jaba aMkAra kA uccAraNa karate the taba amogha zakti (jo kabhI viphala nahIM hotI, nikammI nahIM hotI) kI utpatti ho, aisA vacana nikalatA thA / jaba aHkAra kA uccAraNa karate the taba sarva anta ko pAtA hai, aisA vacana nikalatA thA / jaba kakAra kA uccAraNa karate the taba karma ke phala sattva (jIva) ko prApta hotA hai, aisA vacana nikalatA thA / jaba khakAra kA uccAraNa karate the taba sarva dharma AkAza kI taraha zUnya hai, aisA vacana nikalatA thA / jaba gakAra kA uccAraNa karate the taba dharmoM kA pratItya samutpAda (dharmoM kA kAryakAraNabhAva) samajhanA kaThina hai, gaMbhIra hai, aisA vacana nikalatA thA / jaba ghakAra kA uccAraNa karate the taba mohAndhakAra ke ghanapaTala ko haTAoM, aisA vacana nikalatA thA / jaba GakAra kA uccAraNa karate the taba aMgavizuddhi karo, aisA vacana nikalatA thA / jaba cakAra kA uccAraNa karate the taba cAra Arya satya hai, aisA vacana nikalatA thA /
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna-16 * 221 jaba chakAra kA uccAraNa karate the taba chanda (iccha, tRSNA) aura rAga kA nAza karo, aisA vacana nikalatA thA / jaba jakAra kA uccAraNa karate the taba jarA aura maraNa kA atikramaNa karo, aisA vacana nikalatA thA / jaba jhakAra kA uccAraNa karate the taba jhaSadhvaja (=mInaketu =kAmadeva) ke bala kA nigraha karo, aisA vacana nikalatA thA / jaba akAra kA uccAraNa karate the taba jJAna karAo yA denA cAhiye, aisA vacana nikalatA thA / jaba TakAra kA uccAraNa karate the taba paTa kA (AvaraNa kA) uccheda karo, aisA vacana nikalatA thA / jaba ThakAra kA uccAraNa karate the taba ThapanIya (sthApanIya prazna yAnI jisa prazna ko bAjU para kara denA usakA uttara nahIM dene kA) prazna hote haiM, aisA vacana nikalatA thA / jaba DakAra kA uccAraNa karate the taba Damara (prabala) mAra kA nigraha karo, aisA vacana nikalatA thA / - jaba DhakAra kA uccAraNa karate the taba mIDha (cheDA huA) jisane viSayoM ko chor3a diyA hai aise puruSa haiM, aisA vacana nikalatA thA / jaba NakAra kA uccAraNa karate the taba klezarUpI reNu (raja) hai yAnI aise puruSa hai jinako klezarUpI raja lagI huI hai, aisA vacana nikalatA thaa| jaba takAra kA uccAraNa karate the taba tathatA (satya ko pUrA pUrA) ko jAno, aisA vacana nikalatA thA / jaba thakAra kA uccAraNa karate the taba thAmabala (Arabdha kI dRDhatA) aura vega tathA vaizArada (zuddhatA) prApta karo, aisA vacana nikalatA thA / jaba dakAra kA uccAraNa karate the taba dAna, dama, saurabhyatA prApta karo, aisA vacana nikalatA thA / jaba dhakAra kA uccAraNa karate the taba AryoM ke sAta prakAra ke dhana 24
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna-16 * 222 prApta karo, aisA vacana nikalatA thA / jaba nakAra kA uccAraNa karate the taba nAma aura rUpa kA acchA jJAna prApta karo, aisA vacana nikalatA thA / jaba pakAra kA uccAraNa karate the taba paramArtha hai, aisA vacana nikalatA thA / jaba phakAra kA uccAraNa karate the taba phala prApti aura sAkSAtkAra kriyA karo, aisA vacana nikalatA thA / ....... jaba bakAra kA uccAraNa karate the taba bandhana se mukti ho, aisA vacana nikalatA thA / jaba bhakAra kA uccAraNa karate the taba bhava kA nAza karo, aisA vacana nikalatA thA / jaba makAra kA uccAraNa karate the taba mada, mAna donoM kA upazama karo, aisA vacana nikalatA thA / jaba yakAra kA uccAraNa karate the taba yathAvat dharma (vastu jaisI hai vaisI barAbara) ko jAno, aisA vacana nikalatA thA / jaba rakAra kA uccAraNa karate the taba rati (sata karmoM meM Asakti) arati (duSkarmoM meM anAsakti) aura paramArtha rati (rati meM Asakti) ko samajho yA karo, aisA vacana nikalatA thA / jaba lakAra kA uccAraNa karate the taba saMsArarUpI latA kA chedana karo, aisA vacana nikalatA thA / jaba vakAra kA uccAraNa karate the taba zreSTha yAna (dharma mArga) grahaNa karo, aisA vacana nikalatA thA / jaba zakAra kA uccAraNa karate the taba zamathayAna (samAdhi mArga) aura vipazyanA meM kramaza: praveza karo / aisA vacana nikalatA thA / jaba dhakAra kA uccAraNa karate the taba SaDAyatana (pA~ca indriya aura mana) kA nigraha karo, aura cha abhijJajJAna (alaukika jJAna) hai unakI prApti karo, aisA
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna-16. 223 vacana nikalatA thA / jaba sakAra kA uccAraNa karate the taba sarvajJajJAna kA pUrNarUpa se samyak bodha karo, prApta karo, aisA vacana nikalatA thA / jaba hakAra kA uccAraNa karate the taba kleza aura vizeSa rAga kA nAza karo, aisA vacana nikalatA thA / jaba kSakAra kA uccAraNa karate the taba kSaNaparyanta (kSaNika) aura abhilApya (vAcya) hai sarva dharma, aisA vacana nikalatA thA / isa taraha bhikSuoM bAlakoM ko mAtRkA kA paThana karane kA sikhAte the taba bodhisattva ke prabhAva se asaMkhya yA to lAkhoM dharmatattva ke zabda nikalate the / aise jaba bodhisattva lipizAlA meM the taba battIsa hajAra bAlaka paripakva ho gae / isa taraha battIsa hajAra bAlakoM ke citta meM sarvottama samyak sambodhi kA jJAna utpanna kiyA / isa kAraNa se aura isa uddezya se bodhisattva zikSita hone para bhI lipizAlA meM gae / (kucha kaThina paribhASika zabdoM ke artha karane ke liye Do. nagInabhAI zAhane sahAya dI hai| isake liye maiM unakI AbhArI hU~ / )