Book Title: Khartar Gaccha aur Tapagaccha me Pratikraman Sutra ki Parampara
Author(s): Manmal Kudal
Publisher: Z_Jinavani_002748.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/229758/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ || 15,17 navambara 2006 jinavANI, 118 kharataragaccha aura tapAgaccha meM pratikramaNa sUtra kI paramparA zrI mAnamala kudAla kharataragaccha ke prabhAvazAlI AcArya zrI jinaprabhasUri jI (14vIM zatI I.) kI eka pramukha kRti hai- vidhimArgaprapA / yaha mUrtipUjaka zvetAmbara paramparA kI kriyAvidhi kA mAnaka grantha hai / isameM sAmAyika, pratikramaNa, tapavidhi, pravrajyAvidhi, yogavidhi Adi kA vivecana hai| lekhaka ne yaha sampUrNa lekha pAyadhunI, mumbaI se sadyaH prakAzita vidhimArgaprapA se saMkalita kiyA hai / isa lekha ke pAda TippaNa (saMdarbha) meM vartamAna meM pracalita kharataragaccha evaM tapAgaccha paramparA ke pratikramaNa viSaya bheda kA bhI ullekha kiyA gayA hai| lekha jJAnavardhana kI dRSTi mahattvapUrNa hai| -sampAdaka jaina sAhitya kI paramparA ko avicchinna banAne meM aneka sAhityakAroM aura unake granthoM kA mahattvapUrNa yogadAna rahA hai| jaina sAhitya kI isa paramparA meM 'vidhimArgaprapA' kA advitIya sthAna hai| 'vidhimArgaprapA' nAmaka grantha ke praNetA kharataragacchIya jinaprabhasUri haiN| unakI yaha racanA jaina mahArASTrI prAkRta meM hai| isa kRti kA racanAkAla vikrama saM. 1363 hai| isakI racanA kosala (ayodhyA) meM huI thii| yaha grantha 3575 zloka parimANa hai| isakI racanA prAyaH gadya meM hai| 'vidhimArga' yaha kharataragaccha kA hI pUrva nAma hai| yaha grantha vidhi-vidhAnoM kI amUlya nidhi hai| nitya (pratidina karane yogya) aura naimittika (vizeSa avasara yA kabhI-kabhI karane yogya) sabhI prakAra ke vidhi-vidhAna isameM samAviSTa hai| itanA hI nahIM AcArya jinaprabhasUri ne isameM jaina dharma ke vidhi-vidhAnoM kA prAmANika ullekha kiyA hai| adyAvadhi jaina dharma meM vidhi-vidhAnoM se saMbaMdhita aise prAmANika grantha virale hI dekhane ko milate haiN| isa grantha ke dazave dvAra meM 'pratikramaNa samAcArI' kA varNana kiyA gayA hai, jisameM daivasika, rAtrika, pAkSika, cAturmAsika aura sAMvatsarika ina pA~ca prakAra ke pratikramaNoM kI yathAkrama vidhi nirdiSTa hai| ina vidhiyoM ke antargata billI doSanivAraNa kI vidhi, chIMka doSa nivAraNa vidhi aura pratikramaNa ke samaya baiThane yogya vatsAkAra maMDalI kI sthApanA vidhi kA bhI nirdeza hai| ___ 'vidhimArgaprapA' meM varNita vibhinna pratikramaNa vidhiyoM kA hama yahA~ ullekha kreNge| 1. devasiyapaDikkamaNavihI puvvolliMgiyA paDikamaNasAmAyArI puNa esaa| sAvao gurUhi samaM ikko vA 'jAvaMti ceiyAI ti gAhAdugathuttipaNihANavajjaM ceyayAI vaMdittu, caurAikhamAsamaNehiM AyariyAI vaMdiya, bhUnihiya siro 'savvassavi Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [10 ||15,17 navambara 2006|| | jinavANI devasiya' iccAidaMDageNa sayalAiyAramicchAmidukkaDaM dAuM, uThThiya sAmAiyasuttaM bhaNittu, 'icchAmi ThAiuM kAusagga' miccAisuttaM bhaNiya, palaMbiyabhuyakupparadhariya nAbhi aho jANuDDhe cauraMgulaThaviyakaDiyapaTTo saMjaikaviThThAidosarahiyaM kAussagaM kAuM, jahakkama diNakae aiyAre hiyae dhariya, namokkAreNa pAriya, cavIsatthayaM paDhiya, saMDAsage pamajjiya, uvavisiya, alaggaviyayabAhujuo muhaNaMtae paMcavIsaM paDilehaNAo kAuM, kAe vi tattiyAo ceva kunni| sAviyA puNa paTTisira-hiyayavajjaM pannarasa kunni| uThThiya battIsadosarahiyaM paNavIsAvassayasuddhaM kiikammaM kAuM avaNayaMgo karajuyavihidhariyaputtI devasiyAiyArANaM gurupurao viya'NatthaM AloyaNadaMDagaM pddhi| tao puttIe kaTThAsaNaM pAuMchaNaM vA paDilehiya vAmaM jANuM hiTThA dAhiNaM ca uDDhaM kAuM, karajuyagahiyaputtI samma paDikamaNasuttaM bhnni| tao davvabhAvuTThio 'abbhuTTiomi' iccAidaMDagaM paDhittA, vaMdaNa dAuM, paNagAisu jaisu tinni khAmittA, sAmannasAhUsu puNa ThavaNAyarieNa samaM khAmaNaM kAuM, tao tinni sAhU khAmittA, puNo kiikamma kAuM, uddhaDio sirakayaMjalI 'AyariyauvajjhAe' iccAigAhAtigaM paDhittA sAmAiyasuttaM ussagadaMDayaM ca bhaNiya, kAussage cArittAiyArasuddhinimittaM, ujjoyadugaM ciNtei| tao guruNA pArie pArittA, sammattasuddhiheuM ujjoyaM paDhiya, savvaloyaarihaMtaceiyArAhaNussaggaM kAuM, ujjoyaM ciMtiya suyasohinimittaM 'pukkharavaradIvaDDha' kaDDhiya, puNo paNavIsussAsaM kAussaggaM kAuM pAriya, siddhitthavaM paDhittA, suyadevayAe kAussagge namukkAraM ciMttiya, tIse thuI dei suNei vA! evaM khittadevayAe vi kAussagge namukkAraM ciMtiUNa, pAriya, tatthuI dAuM souM vA paMcamaMgalaM paDhiya saMDAsae pamajjiya, uvavisiya, puvvaM va puttiM pehiya, vaMdaNaM dAuM 'icchAmo aNusiTThiM ti bhaNiya, jANUhi ThAuM vaddhamANaMkkharassarA tinnithuI u paDhiya, sakkatthaya thuttaM ca bhaNiya, AyariyAI vaMdiya, pAyacchitta-visohaNatthaM kAussaggaM kAuM ujjoya caukkaM ciMtei tti| 1. daivasikapratikramaNa vidhi ___ sarvaprathama zrAvaka, guru mahArAja ke sAtha athavA akelA hI 'jAvaMticeiyAI' aura 'jAvaMtakevisAhU' sUtra evaM 'stuti praNidhAna sUtra" ko chor3akara caityAdi kA vaMdana karatA hai| phira cAra bAra 'khamAsamaNasUtra' pUrvaka AcArya-upAdhyAya-vartamAna sAdhu Adi ko vandana karatA hai, phira bhUmitala para mastaka rakhakara 'savvassavi devasiya sUtra ke uccAraNa pUrvaka sakala aticAroM kA micchAmi dukkaDaM detA hai| prathama sAmAyika evaM dvitIya caturviMzatistava Avazyaka- usake bAda pratikramaNa karane vAlA sAdhaka khar3e hokara sAmAyika sUtra bolatA hai, phira 'icchAmi ThAmi kAussagga" ityAdi sUtra ko kahakara kAyotsarga karatA hai| kAyotsarga ke samaya donoM bhujAoM ko lambI kara, kohaniyoM se kaTivastra-colapaTTA yA dhotI ko pakar3akara rakha sake usa prakAra se nAbhi se cAra aMgula nIce aura ghuTanoM se cAra aMgula Upara kaTivastra dhAraNa karatA hai| kAyotsarga saMyati-kapiSTha Adi 19 doSoM se rahita hokara karanA caahie| isa kAyotsarga meM dinakRtta aticAroM ko hRdaya meM dhAraNa (yAda) karatA hai| usake bAda 'Namo arihaMtANaM' zabdapUrvaka kAyotsarga pUrNa kara Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 jinavANI 115,17 navambara 2006 'caturviMzatistava sUtra bolatA hai| tRtIya vandana Avazyaka. usake bAda saMDAzaka sthAnoM kI pramArjanA kara aura nIce baiThakara donoM bhujAoM se zarIra kA sparza na karatA huA, paccIsa bola pUrvaka mukhavastrikA kI pratilekhanA karatA hai| usI prakAra paccIsa bola pUrvaka zarIra kI pratilekhanA karatA hai| yahA~ zrAvikA varga donoM skandha mastaka evaM hRdaya ina tIna sthAnoM ke dasa boloM ko chor3akara pandraha bolapUrvaka hI zarIra kI pratilekhanA karatA hai| isake bAda usa sthAna se khar3e hokara battIsa doSa rahita aura paccIsa Avazyaka kI zuddhipUrvaka kRtikarma (dvAdazAvarttavandana) karatA hai| daivasika aticAroM kI AlocanA evaM caturtha pratikramaNa Avazyaka- phira mastaka sahita zarIra ko kucha jhukAkara aura karayugala meM vidhipUrvaka mukhavastrikA ko dhAraNakara, devasika aticAroM ko guru ke samakSa prakaTa karane ke lie AlocanA sUtra bolatA hai| usake bAda mukhavastrikA ke dvArA kASThAsana athavA pAdaproJchana kI pratilekhanA karatA hai tathA bA~ye ghuTane ko nIce kara aura dAhine ghuTane ko U~cA karake, donoM hAthoM meM mukhavastrikA ko dhAraNa kara samyak prakAra se pratikramaNa sUtra bolatA hai| pratikramaNa sUtra" kI 43 vIM gAthA meM 'abbhuTThiomi ArAhaNAe' ke pATha se lekara zeSa sUtra ko dravya aura bhAva se khar3e hokara par3hatA hai| usake bAda pUrvavat dvAdazAvarttavandana karatA hai, phira pratikramaNa maNDalI meM pA~ca Adi sAdhu hoM to tIna sAdhuoM se 'abbhuTTiomi sUtra' pUrvaka kSamAyAcanA karatA hai tathA zeSa sAdhuoM se sthApanAcArya ke vandana ke sAtha kSamAyAcanA karatA hai| paMcama kAyotsarga Avazyaka- punaH paccIsa Avazyaka kI zuddhipUrvaka kRtikarma (dvAdazAvarttavandana) karatA hai, phira khar3e hokara mastaka para aMjali kiyA huA 'Ayariya-uvajjhAya sUtra' kI tIna gAthA bolatA hai| usake bAda 'sAmAyika sUtra' aura 'kAyotsarga sUtra" ko bolakara, kAyotsarga meM cAritrAticAra kI zuddhi nimitta do 'logassa sUtra' kA cintana karatA hai| usake bAda guru mahArAja ke dvArA kAyotsarga pUrNa kiye jAne para svayaM kAyotsarga ko pUrNa karatA hai| phira 'logassa sUtra' savvaloe 'arihaMtaceiyANaMsUtra' 'annattha sUtra' bolakara samyaktva kI zuddhi hetu kAyotsarga meM eka 'logassa sUtra' kA cintana karatA hai| phira pukkharavaradIsUtra aura 'annatthasUtra' kahakara sUtra kI zuddhi nimitta paccIsa zvAsocchvAsa (caMdesu nimmalayarA) taka kA kAyotsarga kara pUrNa karatA hai| isake pazcAt 'siddhastava sUtra" bolakara zrutadevatA ke kAyotsarga meM eka 'namaskAra maMtra' kA cintana kara zrutadevatA" kI stuti bolatA hai athavA sunatA hai| isI prakAra kSetradevatA kI ArAdhanA nimitta usake kAyotsarga meM bhI eka 'namaskAra maMtra' kA cintana kara phira kAyotsarga pUrNakara kSetradevatA kI stuti bolatA hai athavA sunatA hai| usake bAda punaH prakaTa meM eka 'namaskAra maMtra' kahatA hai| SaSTha pratyAkhyAna Avazyaka- phira saMDAzaka sthAnoM ko pramArjita kara tathA nIce baiThakara pUrvavat hI paccIsa bola pUrvaka mukhavastrikA aura zarIra kI pratilekhanA kara dvAdazAvarta karatA hai| phira 'icchAmo aNusahi~' itanA . Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinavANI 121 115, 17 navambara 2006 bolakara punaH : bA~ye ghuTane ke bala baiThakara varddhamAna akSara aura svara vAlI arthAt jisameM akSara aura svara bar3hate hue hoM vaisI tIna stuti" bolatA hai| 2. pakchiyapaDikkamaNavihI pakkhiyapaDikkamaNaM puNa cauddasIe kAyavvaM / tattha 'abbhuTThiomi ArAhaNAe' iccAisuttaMtaM devasiyaM paDikkamiya, tao khamAsamaNadugeNa pakkhiyamuhapottiM paDilehiya, pakkhiyAbhilAveNaM vaMdaNaM dAu, saMbuddhAkhAmaNaM kAuM, uTThiya pakkhiyAloyaNa suttaM / 'savvassa vi pakkhiya' iccAipajjataM paDhiya, vaMdaNaM dAu bhaNai - 'devasiya AloiyaM, paDikkataM patteyakhAmaNeNaM abbhuDio'haM abhiMtarapakkhiyaM khAmemi' tti bhaNittA, AhArAyaNiyAe sAhU sAvae ya khAmei, micchukkaDaM dAuM suhatavaM pucchei, suhapakkhiyaM ca sAhuNameva pucchei na sAvayANaM / tao jahAmaMDalIe ThAuM vaMdaNaM dAu bhaNai - 'devasiyaM AloiyaM paDikkataM, pakkhiyaM paDikkamAveha / ' tao guruNA'sammaM paDikkamaNaM' tti bhaNie, icchaMti bhaNiya, sAmAiyasuttaM ussaggasutaM ca bhaNiya, khamAsamaNeNa 'pakkhiyasuttaM saMdisAvemi' khamAsamaNeNa 'pakkhiyasuttaM kaDDhemi' tti bhaNittA, namokkAratigaM kaDDhiya paDikkamaNasuttaM bhaNai / je ya suti te ussaggasuttANaMtara 'tassuttarIkaraNeNaM' ti tidaMDagaM paDhiya kAussage ThaMti / suttasamattIe uddhaDio navakAratigaM bhaNiya, uvavisiya, namokkAra- sAmAiyatigapuvvaM 'icchAmi paDikkamiDaM jo me pakkhio aiyAro kao' iccAidaMDagaM paDhiya, suttaM bhaNittA, uTThiya abbhuTThiomi ArAhaNAe 'tti daDaMgaM paDhittA, khamAsamaNaM dAu 'mUlaguNa- uttaraguNa-aiyAra - visohaNatthaM karemi kAussagga' tti bhaNiya 'karemi bhaMte' iccAi, icchAmi ThAmi kAussagga' miccAidaMDayaM ca paDhittA, kAussagaM kAuM bArasujjoe ciMtei / tao pArittA, ujjoyaM bhaNittA, muhapottiM paDilehiya, vaMdaNaM dAuM samattikhAmaNaM kAuM cauhiM chobhavaMdaNagehiM tinni tinni namokkAre, bhUnihiyasiro bhai ti / tao devasiyasesaM paDikkamai / navaraM suyadevayAthuiaMtaraM bhavaNadevayAe kAussage namokkAraM ciMtiya, tIse thui dei suNei vA / thuttaM ca ajiyasaMtitthao / evaM cAummAsiya saMvacchariyA vi paDikkamaNA tadabhilAveNa neyavvA / navaraM jattha pakkhie bArasujjoyA ciMtijjaMti, tattha cAummAsie vIsaM, saMvaccharie cAlIsaM paMcamaMgalaM ca / tahA pakkhie paNagAisu jaisu tiNhaM saMbuddha - khAmaNANaM, cAummAsie sattAisu paMcaha saMvaccharie navAisu sattaNhaM / dugamAIniyamA sese kujja tti bhAvattho / tahA saMvaccharie bhavaNadevayAkAussaggo na kIrai na ya thuii| asajjhAiyakAusaggo na kIrai / tahA rAiya - devasiesu 'icchAmo'Nusaddhitti bhaNaNANaMtaraM guruNA paDhamathuIe bhaNiyAe matthae aMjaliM kAuM 'namo khamAsamaNANaM' ti bhaNiya, matthae aMjalipaggahamittaM vA kAuM ire tinni thuIo bhaNati / pakkhie puNa niyamA guruNA thuitige pUrie, tao sesA aNukaDDhati tti / 2. pAkSika pratikramaNa vidhi pAkSika pratikramaNa ko caturdazI ke dina karanA caahie| pAkSika pratikramaNa karane ke lie 'abbhuDiomi ArAhaNAe' ityAdi sUtra taka daivasika pratikramaNa ke samAna hI karanA caahie| usake bAda do pratikramaNa karane vAlA 'khamAsamaNa sUtra' pUrvaka vaMdana karake pAkSika pratikramaNa meM praveza karane ke liye Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinavANI 122 mukhavastrikA ko pratilekhita karatA hai| - uThakara, saMbuddhA ( viziSTa jJAnaprApta gurujanoM se ) kSamAyAcanA isake pazcAt pAkSika AlApaka (vacana) se dvAdazAvarttavandana karake 'saMbuddhAkhAmaNA" arthAt viziSTa jJAnI guruoM se kSamAyAcanA karatA hai| pAkSika AlocanA evaM pratyeka kSamAyAcanA- usake bAda pratikramaNa karane vAlA ArAdhaka Asana se pAkSika AlocanA sUtra" 'savvassavi pakkhiya' ityAdi paryanta par3hakara phira dvAdazAvarttavandana dekara kahatA hai- 'divasa saMbaMdhI pApoM kI AlocanA kA pratikramaNa karate hue, pratyeka ko kSamAyAcanA karane ke lie maiM upasthita huA hU~; aura antaHkaraNa pUrvaka pakSa saMbaMdhI doSoM kI kSamAyAcanA karatA hU~' itanA bolakara yathArAtnika ( bar3e-choTe ke) krama se pratyeka sAdhu aura zrAvaka se kSamAyAcanA" karatA hai| phira kRta doSoM kA mithyA dRSkRta dekara, tapa" (tapasvI) kI sukhasAtA pUchatA hai aura pAkSika sukhapRcchA sAdhuoM se hI karatA hai, zrAvakoM se nhiiN| 15, 17 navambara 2006 pAkSika pratikramaNa- usake bAda yathocita maNDalI meM sthita hokara 'dvAdazAvarttavandana' dekara pratikramaNa karane vAlA ziSya bolatA hai- 'divasa saMbaMdhI AlocanA kA pratikramaNa karate hue pakSa saMbaMdhI pApoM kI zuddhi nimitta pAkSika pratikramaNa karavAiye / ' usake bAda guru dvArA 'tuma samyak prakAra se pratikramaNa karo' aisA kahe jAne para ziSya 'aisI hI icchA karatA hU~' itanA bolakara phira 'sAmAyika sUtra" aura 'utsargasUtra" bolatA hai / punaH eka 'khamAsamaNa sUtra' pUrvaka vaMdana karake kahatA hai- 'pAkSika sUtra' bolane kI anumati letA hU~ ! punaH dUsare 'khamAsamaNa sUtra' pUrvaka vaMdana karake 'pAkSika sUtra kahatA hU~' aisA kahakara tIna bAra 'namaskAra maMtra' ko bolakara 'pratikramaNa sUtra' kahatA hai aura jo pratikramaNa sUtra sunate haiM ve 'utsarga sUtra' ke bAda hI tassauttarIkaraNeNaM Adi tIna pATha (karemi bhaMte, icchAmi ThAmi, tassauttarI) bolakara kAyotsarga meM sthita ho jAte haiM / tadanantara 'pAkSika sUtra' samApta hone para, Urdhva sthita (khar3A) hI rahakara tIna 'namaskAra maMtra' bolatA hai / phira nIce baiThakara tIna 'namaskAra maMtra' va tIna bAra 'sAmAyika sUtra' ke uccAraNa pUrvaka 'icchAmi paDikkamiuM jo me pakkhio aiyAro kao" ityAdi pATha ko par3hakara vaMdittu sUtra bolatA hai| usake bAda khar3e hokara 'ArAdhanA ke lie upasthita huA hU~' yahA~ se lekara 'vaMdittu sUtra' kI aMtima gAthA taka par3hatA hai| pazcAt eka 'khamAsamaNa sUtra' pUrvaka vaMdana karake 'mUlaguNa- uttaraguNa meM lage hue aticAroM kI vizuddhi karane ke lie kAyotsarga karatA hU~ aisA bolakara 'karemi bhaMte' ityAdi aura 'icchAmi ThAmi kAussagaM' ityAdi sUtra par3hakara kAyotsarga meM bAraha 'udyotakara sUtra" kA cintana karatA hai| usake bAda kAyotsarga pUrNa kara, 'udyotakara sUtra' bolakara pAkSika pratikramaNa kI nirvighna samApti ke nimitta mukhavastrikA ko pratilekhita kara, dvAdazAvarta vandana karatA hai / Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 115,17 navambara 2006 | jinavANI thobhavandana kSamAyAcanA- pAkSika pratikramaNa kI samApti ke nimitta kSamAyAcanA karane ke lie, cAra thobhavaMdana" ke dvArA, tIna-tIna 'namaskAra maMtra' ko bhUmi para mastaka rakhakara bolatA hai| usake bAda daivasika kA zeSa pratikramaNa karatA hai| pAkSika pratikramaNa kI vizeSa vidhi- yahA~ (pAkSika pratikramaNa ke bAda, daivasika pratikramaNa karate hue) vizeSa itanA dhyAna rakhanA cAhie ki zrutadevatA kI stuti karane ke bAda bhuvana devatA' ke kAyotsarga meM 'namaskAra maMtra' kA cintana kara bhuvana devatA kI hI stuti bolate haiM athavA sunate haiM aura stotra ke sthAna para 'ajitazAMtistava' bolate haiN| isa prakAra cAturmAsika aura sAMvatsarika pratikramaNa kI vidhi bhI usa-usa AlApaka se jAnanI caahie| kAyotsarga ke saMbaMdha meM- vizeSa yaha hai ki jahA~ pAkSika pratikramaNa meM bAraha 'udyotakara sUtra' kA ciMtana kiyA jAtA hai vahA~ cAturmAsika pratikramaNa meM bIsa 'logassa sUtra' kA aura sAMvatsarika pratikramaNa meM cAlIsa 'logassa sUtra' aura Upara eka 'namaskAra maMtra' kA cintana kiyA jAtA hai| kSamAyAcanA ke saMbaMdha meM- jahA~ pAkSika pratikramaNa kI maMDalI meM pA~ca Adi sAdhuoM ke hone para tIna ke sAtha saMbuddhA kSamAyAcanA karane kI paramparA hai, vahA~ cAturmAsika pratikramaNa kI maMDalI meM sAta Adi sAdhu hone para pA~ca ke sAtha aura sAMvatsarika pratikramaNa kI maMDalI meM, nava Adi sAdhu hone para sAta ke sAtha saMbuddhA kSamAyAcanA karane kI paramparA hai| niyama se do sAdhu Adi zeSa rakhane cAhie aisA bhAvArtha hai| sAMvatsarika pratikramaNa meM bhuvanadevatA kA kAyotsarga nahIM kiyA jAtA hai aura na hI stuti bolI jAtI hai| asvAdhyAya kA kAyotsarga bhI nahIM kiyA jAtA hai| rAtrika va daivasika pratikramaNa meM 'icchAmo'Nusahi' yaha bolane ke bAda evaM guru dvArA prathama stuti bole jAne ke bAda zeSa sAdhu mastaka para aMjali karake, 'namo khamAsamaNANaM' yaha kahakara athavA mastaka para hAtha jor3akara varddhamAna kI tIna stutiyA~ bolate hai| punaH pAkSika pratikramaNa meM niyama se guru dvArA tIna stutiyA~ pUrNa karane ke bAda zeSa sAdhu varddhamAna kI tIna stutiyoM kA anusaraNa karate haiM arthAt bolate 3. devasiyapaDikkamaNasesavihI devasiyapaDikkamaNe pacchittaussaggANaMtaraM khuddovaddavaohaDAvaNiyaM sayaussAsaM kAussagaM kAuM, tao khamAsamaNadugeNa sajjhAyaM saMdisAviya jANuTTiyo navakAratigaM kaDDhiya vigghAvaharaNatthaM siripAsanAhanamokkAra sakkatthayaM jAvaMti ceiyAI' ti gAhaM ca bhaNittu, khamAsamaNapuvvaM / 'jAvaMta kei sAhU' iti gAhaM pAsanAhathavaM ca jogamuddAe paDhittA, paNihANagAhAdugaM ca muttAmettimuddAe bhaNiya, khamAsamaNapuvvaM bhUminihitasiro, 'sirithaMbhaNayaTThiyapAsasAmiNo' iccAigAhAduggamuccarittA, 'vaMdaNavattiyAe' iccAidaMDagapuvvaM cau logujjoyagariyaM kAussagaM kAuM cauvIsatthayaM par3hati tti paDikkamaNavihiseso puvvapurisasaMtANa-kkamAgao, 'AyaraNA vi hu ANa' tti vayaNAo kAyavvo cev| jahA thuitigabhaNaNANaMtaraM sakkatthava-thutta-pacchitta-ussaggA! puvvaM hi Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinavANI 115, 17 navambara 2006 thui thuitinnitti pajjatameva paDikkamaNamAsi / ao ceva thuitige kaDDhie chiMdaNe vi na doso / chiMdaNaM ti vA aMtaraNitti vA aggali tti vA egtttthaa| chiMdaNaM va duhA- appakayaM, parakayaM ca / tattha appakayaM appaNI aMgapariyattaNeNa bhavai / parakayaM jayA paro chiMdai / 124 pakkhiya paDikkamaNe patteyakhAmaNaM kuNaMtANaM puDhokayaAloyaNaM muttuM natthi chiMdaNadoso / ao ceva amha sAmAyArIe muhapottiyA patteyakhAmaNA-NaMtaraM na paDilehijjai tti / jayA ya majjAriyA chiMdai tayAjA sA karaDI kabbarI aMkhihiM kakkaDiyAri / maMDalimAhiM saMcarIya haya paDihaya majjAri-tti // 1 // cautthapayaM vAratigaM bhaNiya, khuddopaddavaohaDAvaNiyaM kAusaggo kAyavvo / sirisaMtinAhanamokkAro ghoseyavvo / kAraNaMtareNa puDhopaDikaMtA puDhokaya AloyaNA vA paDikamaNAnaMtaraM guruNo vaMdaNaM dAuM, AloyaNakhAmaNa-paccakkhANAI kuNaMti / paDikkamaNaM ca puvvAbhimuheNa uttarAbhimuheNa vA / / AyariyA iha purao, do pacchA tinni tayaNu do tatto / tehiM pi puNo ikko, navagaNamANA imA rayaNA // 1 // iigAhA bhaNiyasirivacchAkAramaMDalIe kAyavvaM / zrIvatsasthApanA ceyam- tattha devasiyaM paDikkamaNaM raNipaDhamapaharaM jAva sujjhai / rAiyaM puNa AvassayacuNNi abhippAeNa ugghADaporisiM jAva, vavahArabhippAeNa puNa purimaDDhaM jAva sujjhai / jo vaTTamANamAso tassa ya mAsassa hoi jo taio / tannAmayanakkhatte sIsatye gosapaDikkamaNaM // 3. daivasika pratikramaNa meM prakSepa kI gaI vidhi 127 jinaprabhasUri kahate haiM ki daivasika pratikramaNa meM, prAyazcitta saMbaMdhI arthAt " daivasika prAyazcitta kI vizuddhi nimitta kiyA jAne vAlA kAyotsarga karane ke bAda 'kSudra upadrava (tuccha upadrava) ko dUra karane ke nimitta' sau zvAsocchvAsa pramANa kAyotsarga karanA caahie| usake bAda do bAra 'khamAsamaNa sUtra' pUrvaka vaMdana karake svAdhyAya karane kI anumati grahaNa kara, phira ghuTane ke bala sthita hokara svAdhyAya rUpa 'namaskAra maMtra' tIna bAra bolanA caahie| usake bAda vighnoM ko dUra karane ke lie 'zrI pArzvanAtha namaskAra stotra' 'zakrastava sUtra' aura 'jAvaMti ceiyAI' itanA gAthApATha bolakara, eka khamAsamaNA pUrvaka 'jAvaMta kevisAhU' yaha gAthA aura pArzvanAtha kA stava" yogamudrA se par3hanA cAhie aura praNidhAna kI gAthA yugala ko muktAsUkti mudrA se bolanA cAhie | pazcAt 'khamAsamaNa' pUrvaka bhUmi para sira jhukAkara 'sirithaMbhaNayapuraTThiyapAsasAmiNo' ityAdi do gAthAe~ bolakara, 'vaMdaNavattiyAe' ityAdi daNDaka pATha pUrvaka, cAra bAra 'loka udyotakarasUtra' kA kAyotsarga karake, prakaTa meM 'caturviMzatistava' ko bolanA caahie| isa prakAra yaha pratikramaNa kI zeSa vidhi pUrva puruSoM kI ziSya paramparA ke krama se Acarita hokara AI hai tathA 'AcaraNa hI nizcaya se AjJA hai' isa vacana se zeSa Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 125 ||15,17 navambara 2006|| | jinavANI vidhi bhI karanI hI caahie| jaisAki varddhamAna svAmI kI tIna stuti ke bAda 'zakrastavastotra bolate haiM aura daivasika prAyazcitta kA kAyotsarga karate haiN| pUrvakAla meM varddhamAna svAmI kI jo stuti bolI jAtI hai una tIna stuti paryanta hI pratikramaNa thA aura isalie hI pratikramaNa meM tIna stuti kahe jAne ke bAda kisI prakAra kA vyavadhAna hone para bhI doSa nahIM mAnA jAtA hai| chindana kA artha- vyavadhAna ke artha meM chindana zabda kA prayoga hai| 1. chindana- khaNDana karanA, kriyAnuSThAna meM vikSepa karanA athavA 2. aMtaraNi- vyavadhAna karanA, athavA 3. amgali- argali banda karanA, vighna Agamana kA saMketa karanA ye tInoM hI zabda ekArtha sUcaka haiN| chindana ke prakAra- chindana do prakAra kA hotA hai 1.-AtmakRta 2. prkRt| 1. AtmakRta- apane hI aMga parivartana se jo Ar3a hotI hai arthAt apane zArIrika aMga Adi kA bIca meM calanA 'AtmakRta chindana' hai| 2. parakRta- mArjArI Adi anya prANI kA bIca meM hokara arthAt sthApanAcArya Adi mukhyasthApanA va ArAdhaka ke bIca meM hokara nikalane se jo Ar3a hotI hai, vaha parakRta chindana' hai| chindana kaba aura kahA~? pAkSika pratikramaNa meM- pratyeka kSamAyAcanA karate haiM (jo pRthak rUpa se AlocanA kiye hue hai usa) pRthak kRta (arthAt ekAkI yA alaga se pratikramaNa karane vAle) Alocaka ko chor3akara (kisI kA) chindana doSa nahIM hotA hai| aura isalie hI samAcArI meM pratyeka kSamAyAcanA karane ke bAda mukhavastrikA pratilekhita nahIM kI * jAtI hai| billIdoSanivAraNa vidhi- jaba mArjArI (billI) kI pratikramaNAdi kriyAoM meM Ar3a hotI hai taba doSa nivAraNa ke lie nimna gAthA bolate haiM, vaha isa prakAra haigAthArtha- jo mArjArI, kabaDI, A~khoM se karkaza, kaThora hai, vaha citakabarI (mArjArI) maMDalI ke andara saMcarita huI hoM, (praveza kara gaI hoM) to usase hone vAle doSoM kA nAza ho, vizeSa rUpa se nAza ho| uparyukta gAthA kA cauthA pada tIna bAra bolakara, kSudropadrava ko dUra karane ke lie kAyotsarga karanA cAhie phira 'zrI zAMtinAtha bhagavAn ko namaskAra ho' aisI (bulanda AvAja meM) ghoSaNA karanI caahie| pratikramaNa saMbaMdhI vizeSa kathana- cAhe zrAvaka ho yA sAdhu, kAraNa vizeSa se jinhoMne maMDalI se pRthak pratikramaNa kiyA ho athavA pRthak rUpa se AlocanA kI ho, ve pratikramaNa karane ke turanta bAda guru ko vandana karake, AlocanA, kSamAyAcanA aura pratyAkhyAnAdi karate haiN| Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | 126 | jinavANI ||15,17 navambara 2006|| pratikramaNadizA-nirdeza- pratikramaNa pUrvAbhimukha hokara arthAt pUrva dizA kI ora mukha karake athavA uttara dizA kI ora mukha karake karanA caahie| pratikramaNa maNDalIsthApanA vidhi- pratikramaNa karane vAle zramaNoM kI maMDalI 'zrIvatsAkAra' ke samAna honI caahie| zrI vatsAkAra maMDalI sthApanA kI vidhi isa prakAra haigAthArtha- yahA~ para maMDalI meM AcArya sabase Age baiTheM, phira AcArya ke pIche do sAdhu baiTheM, do ke pIche tIna sAdhu, tIna ke pIche phira do sAdhu punaH do ke bAda eka sAdhu isa prakAra navagaNa samUha parimANa kI yaha racanA hotI hai| isa gAthA meM kahI gaI 'zrI vatsAkAra maMDalI' vidhi pUrvaka karanI caahie| 'zrIvatsasthApanA' isa prakAra haidaivasika va rAtrika pratikramaNa kA kAla- yahA~ pratikramaNa ke viSaya meM kahA gayA hai ki daivasika pratikramaNa rAtri ke prathama prahara taka karane para bhI zuddha hotA hai| rAtri pratikramaNa Avazyaka cUrNi' ke abhiprAya se ugghADA pauruSI (dina kI chaha ghar3I) taka karane para bhI zuddha hotA hai aura vyavahAra sUtra' ke abhiprAya se purimaDDha (dina kA AdhA bhAga vyatIta hone) taka, karane para bhI zuddha hotA hai| gAthArtha- vidhimArgaprapA meM rAtrika pratikramaNa kaba karanA cAhie usa saMbaMdha meM kahA gayA hai ki jo vartamAna kA mAsa cala rahA ho, usase tIsare mAsa ke nAma kA nakSatra mastaka para Aye taba rAtrika pratikramaNa karanA cAhie arthAt jaise vartamAna meM zrAvaNa mAsa cala rahA hai to Azvina mAsa meM tIsarA mAsa hotA hai taba AzvinI nAma kA nakSatra madhyAkAza meM Aye usa samaya rAtrika pratikramaNa kA samaya samajhanA caahie| 4. rAiyapaDikkamaNavihI rAiyapaDikkamaNe puNa AyariyAI vaMdiya bhUnihiyasiro 'savvassa vi rAiya' iccAidaMDagaM paDhiya sakkatthayaM bhaNittA, uThThiya, sAmAiya-ussagasuttAiM paDhiya, ussagge ujjoyaM ciMtiya pAriya, tameva paDhittA, bIye ussagge tameva ciMtitA suyatthayaM paDhittA; taIe, jahakkama nisAiyAraM ciMtittA, siddhatthayaM paDhittA, saMDAsae . pamajjiya, uvavisiya, puttiM pehiya, vaMdaNaM dAuM, puvviM va AloyaNasutta-paDhaNa-vaMdaNaya-khAmaNaya-vaMdaNayagAhAtigapaDhaNa-ussaggasuttauccAraNAI kAuM chAmmAsiya-kAussAgaM karei! tattha ya imaM ciMtei-"sirivaddhamANatitthe chammAsiyo tavo vtttti| taM tAva kAuM ahaM na sakuNomi / evaM egAiegUNatIsaMtadiNUNaM pi na skunnomi| evaM paMca-cau-ti-du-mAse vi na sakuNomi ! evaM egamAsaM pi jAva terasadiNUNaM na skunnomi|" tao cautIsa-battIsamAikameNa hAviMto jAva cautthaM AyaMbilaM nivviyaM egAsaNAi porisiM namokkArasahiyaM vA jaM sakkei teNa paarei| tao ujjoyaM paDhiya, puttiM pehiya, vaMdaNaM dAuM, kAussagge jaM ciMtiyaM taM ciya guruvayaNamaNubhaNito saya vA pcckkhaai| to 'icchAmoNusahi~' tti bhaNaMto jANUhi ThAuM tinni vaDDamANathuIo paDhittA miusaddeNaM sakkatthayaM paDhiya, uThThiya 'arahaMtaceiyANaM' icvAipaDhiya, thuicaukkeNaM ceie vNdei| 'jAvaMti ceiyAI' iccAigAhAdugathuttaM paNihANagAhAo na bhnnei| tao AyariyAI vaMdei / tao velAe paDilehaNAi karei . Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | 15,17 navambara 2006 jinavANI 127] tti / / 4. rAtrika pratikramaNa vidhi rAtrika pratikramaNa vidhi meM sarvaprathama 'khamAsamaNa sUtra' pUrvaka AcAryAdi cAra ko vandana karatA hai| phira mastaka ko bhUmitala para sthita karake 'savvassa vi rAiya' 'pratikramaNa sthApanA sUtra' bolatA hai| phira 'zakrastavasUtra'" kahatA hai| prathama sAmAyika evaM dUsarA caturviMzatistava Avazyaka- usake bAda Asana se khAr3e hokara sAmAyikasUtra kAyotsargasUtrAdi" ko bolakara kAyotsarga meM eka 'udyotakara sUtra" kA cintana karatA hai| phira kAyotsarga pUrNa kara prakaTa meM 'udyotakara sUtra' ko bolakara dUsare kAyotsarga meM punaH eka 'logassa sUtra' kA cintana karatA hai| phira 'zrutastavasUtra'" bolakara tIsare kAyotsarga meM yathAkrama se rAtri meM lage hue aticAroM kA cintana karatA hai| anantara 'siddhastavasUtra kahatA hai| tIsarA vandana evaM cauthA pratikramaNa Avazyaka- usake bAda rAtrika pratikramaNa karane vAlA sAdhaka saMDAzaka sthAnoM ko pramArjita kara, phira nIce baiThakara mukhavastrikA kI (25 bola pUrvaka) pratilekhanA karatA hai| phira sthApanAcArya jI ko dvAAdazAvarttavandana karatA hai| tatpazcAt daivasika pratikramaNa ke anusAra kramazaH 'AlocanA sUtra'" par3hatA hai; guru ke samakSa rAtrikRta aticAroM ko prakaTa karatA hai, baMdittusUtra bolatA hai, dvAdazAvarttavandana karatA hai aura tIna Adi sAdhuoM se 'abbhuTTiomisUtra' pUrvaka kSamAyAcanA karatA hai| pA~cavAM kAyotsarga Avazyaka- usake bAda punaH dvAdazAvarttavandana karatA hai, khar3e hokara 'AyariyauvajjhAyasUtra' kI tIna gAthA bolatA hai aura 'kAyotsarga sUtra' Adi ko pragaTa meM bolakara chaha mAsika kAyotsarga karatA hai| usa kAyotsarga meM isa prakAra kA cintana karatA hai- zrI varddhamAna svAmI ke tIrtha meM chaha mAsika tapa vartatA hai usa tapa ko maiM chaha mAsa ke lie nahIM kara sakatA huuN| isa prakAra eka-eka dina kama karatA huA unatIsa dina kama chaha mAsa kA tapa bhI nahIM kara sakatA huuN| isI prakAra pA~ca, cAra, tIna, do mAsa kA tapa bhI nahIM kara sakatA huuN| isI prakAra eka mAsa, eka mAsa meM teraha dina kama kA bhI tapa nahIM kara sakatA hU~! usake bAda cauMtIsa bhakta-16 upavAsa, battIsa bhakta-15 upavAsa Adi ke krama se kama karatA huA upavAsa, AyaMbila, nIvI, ekAsana Adi pauruSI athavA navakArasI taka meM se jisa tapa ko kara sakatA hai, usa tapa ke avadhAraNa pUrvaka kAyotsarga pUrNa karatA hai| usake bAda prakaTa meM udyotakara sUtra' bolatA hai| chaThA pratyAkhyAna Avazyaka- isake bAda mukhavastrikA ko pratilekhita kara dvAdazAvarttavandana karatA hai| phira ukta kAyotsarga meM jisa tapa ko karane kA cintana kiyA thA, usa tapa ke pratyAkhyAna ko guru vacana se bulavAte hue grahaNa karatA hai athavA svayaM hI vaha pratyAkhyAna karatA hai| usake bAda 'icchAmo aNusahi~' "maiM Apake anuzikSaNa kI icchA karatA huuN|" aisA bolate hue bA~ye ghuTane ke bala baiThakara arthAt bA~ye ghuTane ko khar3A Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 15, 17 navambara 2006 jinavANI karake bar3hate hue akSara aura svaravAlI tIna stutiyA~" bolatA hai| phira mRdusvara se 'zakrastavasUtra' bolakara phira khar3e hokara 'arihaMta ceiyANaM' ityAdi sUtra bolakara cAra stuti pUrvaka caityavandana (devavandana) karatA hai| yahA~ caityavaMdana ke samaya 'jAvaticeiyAiMsUtra' 'jAvaMta kevisAhUsUtra' aura 'praNidhAna sUtra' ko nahIM bolate haiN| tadanantara khamAsamaNasUtra pUrvaka AcAryAdi ko vandana karatA hai| phira samaya hone para vastra, vasati Adi kI pratilekhanA karatA hai| saMdarbha ( pAda TippaNa) 1. jayavIya sUtra 2. yahA~ caityAdi kA artha caityavandana ke sAtha cAra stutipUrvaka devavandanA karanA hai| 3. pratikramaNa sthApanA sUtra karemi bhaMte sUtra 4. 5. isa sUtra kA dUsarA nAma 'aticAra bIjaka sUtra' hai / 6. yahA~ kharataragaccha kI vartamAna paramparA meM sAdhu-sAdhvI 'sayaNAsaNannapANe' kI gAthA evaM gRhastha ATha navakAra kA cintana karate haiM jabaki tapAgaccha paramparA meM sAdhu-sAdhvI 'sayaNAsaNannapANe' kI gAthA evaM gRhastha aticAra kI ATha gAthAe~ athavA ATha navakAra kA cintana karate haiN| logassa sUtra zarIra ke saMdhisthala saMbaMdhI 17 sthAna / 7. 8. 9. icchAmi ThAmi sUtra 10. vaMdittusUtra 11. icchAmi ThAmi sUtra 12. zrutastava sUtra 13. siddhANaM buddhANaM sUtra 14. yahA~ kharataragaccha paramparA meM 'suvarNazAlinI' tapAgaccha paramparA meM puruSavarga 'suyadevayAbhagavaI' evaM zrAvikAvarga 'kamaladalavipulaH' kI stuti bolate haiN| 15. yahA~ vartamAna kI kharataragaccha paramparA meM 'yAsAM kSetragatAH' tapAgaccha paramparA meM puruSavarga 'jise khitte' evaM zrAvikA varga 'yasyA kSetra' kI stuti bolate haiN| 16. yahA~ vartamAna meM puruSa varga 'namostuvarddhamAnAya' kI 3 gAthA evaM zrAvikA varga 'saMsAra dAvA' kI tIna gAthA rUpa stuti bolatA hai / 17. 'pannarasahaM rAiyANaM, pannarasaNhaM divasANaM, ekapakkhANaM' bolakara 'abbhuTThiomisUtra' bolanA 'saMbuddhA khAmaNA' hai / 18. 'icchAmi ThAmi sUtra' 19. yahA~ jyeSThAdi krama se, paramparAnusAra pA~ca Adi sAdhuoM ko 'abbhuDiomisUtra' pUrvaka tathA zeSa sAdhu ko hAtha jor3akara kSamAyAcanA karanA pratyeka kSamAyAcanA' hai| 20. caturdazI ke dina yathAzakti tapa kiyA huA / Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ |15,17 navambara 2006|| jinavANI 21. 'karemi bhaMte sUtra' 22. icchAmi ThAmi sUtra 23. pAkSika sUtra 24. logassa sUtra 25. eka khamAsamaNapUrvaka bhUmi para mastaka jhukAkara vandana karanA thobhavandana hai| 26. kharataragaccha kI vartamAna paramparA meM pAkSika pratikramaNa ke dina 'zrutadevatA' ke sthAna para 'kamaladala vipula', "bhuvana devatA' ke sthAna para 'jJAnAdi guNayuktAnAM' kSetradevatA ke sthAna para 'yasyA kSetraM' kI stuti bolate haiM tathA tapAgaccha kI vartamAna paramparA meM zrutadevatA ke sthAna para 'jJAnAdi guNayuktAnAM' kSetra devatA ke sthAna para 'yasyAM kSetra kI stuti bolate haiN| 27. vartamAna meM isa sthAna para 'zrI seDhItaTinI taTe' nAmaka pArzvanAtha stotra bolate haiN| 28. NamotthuNaM sUtra 29. uvasaggahara stotra 30. vartamAna meM isa sthAna para 'bRhad stavana' bolate hai| 31. NamotthuNaM sUtra 32. karemi bhaMte sUtra 33. icchAmi ThAmi sUtra 34. logassa sUtra 35. pukkharavaradI sUtra 36. siddhANaM-buddhANaM sUtra 37. icchAmi ThAmi sUtra 38. yahA~ dhyAna dene yogya hai ki mukhavastrikA pratilekhana ke bAda aura pratyAkhyAna grahaNa karane ke pUrva kharataragaccha kI vartamAna paramparA meM 'sadbhaktyA' nAmaka tIrtha vaMdanA stotra aura tapAgaccha paramparA meM 'sakalatIrthavandUM kara jor3a' stotra bolate haiN| 39. yahA~ para kharataragaccha kI vartamAna paramparA meM sAdhu, sAdhvI evaM zrAvaka varga dvArA 'parasamayatimira' stuti kI tIna gAthA aura zrAvikA varga dvArA 'saMsAradAvAnala' stuti kI tIna gAthA bolI jAtI hai tathA tapAgaccha paramparA meM sAdhu-zrAvaka 'vizAlalocanaM' stuti kI tIna gAthA aura sAdhvIjI evaM zrAvikAe~ 'saMsAradAvAnala' stuti kI tIna gAthA bolate haiN| -o.TI.sI. skIma, udayapura (rAja.)