Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI kanhaiyAlAla lor3hA dhavalA TIkA, pustaka 13 meM tathA Adi purANa meM kahA hai jaM thiramajjhavasANaM taM jhANaM jaM calaM tayaM cittN| taM hojja bhAvaNA vA aNupehA vA ahava ciNtaa|| -gAthA 2, dhyAnAdhyayana, dhavalA TIkA, pustaka 13, gAthA 12 sthiramadhyavasAnaM yat tad dhyAnaM yecclaaclm| sAnuprekSAthavA cintA bhAvanA cittmev|| -AdipurANa, 21-9 artha- jo sthira adhyavasAna (mana) hai, vaha dhyAna hai| isake viparIta jo caMcala (asthira) citta hai, use bhAvanA, anuprekSA athavA cintA kahA jAtA hai| ye saba mana kI pravRttiyA~ yA kriyAe~ haiM ata: inheM dhyAna nahIM kahA jA sktaa| abhiprAya yaha hai ki jahA~ kriyA va kartRtva hai vahA~ kAyotsarga nahIM hai| dhyAna meM kAyA, vacana aura mana meM pravRtti yA kriyA karane kA niSedha 'dravya saMgraha' meM spaSTa zabdoM meM kiyA hai mA ciTThaha mA jaMpaha mA ciMtaha kiMvi jeNa hoi thiro| appA appammi rao iNameva paraM have jjhaannN|| kAyotsarga : dhyAna kI pUrNatA -dravya saMgraha, 56 dhyAna meM citta sthira, ekAgra hotA hai| mana ke ekAgra hone artha- he sAdhuo! tuma kAyA se kucha bhI ceSTA mata karo, se citta kA nirodha hotA hai|2 cittavatti kA nirodha hI yoga hai|3 vacana se bhI kucha mata kaho aura mana se kucha bhI cintana mata yoga kI parAkASThA samAdhi hai| samAdhi kI upalabidha saMyama, tapa karA, jisasa AtmA AtmA hA ma sthira hotA huA ramaNa kara, va vyavadAna se hotI hai| saMyama se Asrava kA nirodha hotA hai| yahI parama dhyAna hai| Asrava ke nirodha se navIna karmoM kA bandha rukatA hai| tapa se dhyAna meM kisI vizeSa Asana, sthAna, samaya Adi kA vyavadAna hotA hai| vyavadAna se sAdhaka akriyatA prApta karatA hai| mahatva nahIM hai, mahatva mana-vacana kAyA ke yogoM ke samAdhAna akriya yuta hokara siddha, buddha, mukta ho jAtA hai| parama zAnti (svasthatA) kA hai, yathAko prApta hokara sarvaduHkhoM kA aMta kara detA hai| savvAsu vaTTamANA muNao jaM des-kaal-cetttthaasu| deha ke Azraya rahate kAyotsarga, dehAtIta honA sambhava nahIM varavevalAilAbhaM pattA bahuso smiypaavaa|| hai| kAyotsarga yA dehAtIta hone ke lie deha ke Azraya se Upara to desa-kAla-ceTTAniyamo jhANassa natthi smyNmi| uThanA hotA hai| jo tana, vacana aura mana, ina tInoM kI akriyatA jogANa samAhANaM jaha hoi tahA (pa) yaiyavvaM / / se hI sambhava hai| (jaisA ki kAyotsarga ke pATha meM kahA hai|) . -dhyAna zataka, 40-41 kAraNa ki kriyA, mana, vacana va kAyA se hotI hai| kriyA koI artha- muniyoM ne sabhI deza (sthAna), kAla aura ceSTA kI bhI ho, vaha halacala, caMcalatA tathA asthiratA utpanna karatI hai| avasthA meM avasthita rahate hue aneka prakAra ke pApoM ko naSTakara kAyotsarga meM kAyA, vacana va mana kI kriyA kA nirodha kara inheM sarvottama kevalajJAna Adi ko prApta kiyA hai, ata: dhyAna ke lie nizcala va sthira kiyA jAtA hai jaisA ki kAyotsarga karane ke Agama meM kisI vizeSa deza, kAla ceSTA, Asana Adi ke hone pATha 'tassa uttarI karaNeNaM' ke anta meM kahA gayA hai kA niyama nahIM kahA hai, kintu jisa prakAra se bhI yogoM kA mana, tAva kAyaM ThANeNaM moNeNaM jhANeNaM appANaM vosirAmi vacana kAyA kA samAdhAna (svasthatA, sthiratA, nirvikAratA) ho, arthAt jaba taka maiM kAyotsarga karatA hU~ taba taka kAyA ko usI prakAra kA yatna karanA caahiye| sthira, vacana se mauna aura mana ko dhyAnastha Atmastha rkhuugaa| abhiprAya yaha hai ki kAyotsarga meM mana, vacana aura kAyA arthAta kAyA. vacana tathA mana se koI bhI kriyA nahIM kruuNgaa| kI kisI bhI prakAra kI halacala. caMcalatA. pravatti yA kriyA se jaisA ki dhyAnAdhyayana (dhyAna zataka) grantha meM, SaTkhaNDAgama kI 9, pathA 0 aSTadazI / 1980
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ rahita honA hai| yahAM taka ki zarIra meM svataH hone vAlI abhiprAya yaha hai ki jahA~ 'karanA' hai vahA~ kriyA hai, jahA~ svAbhAvika kriyAoM ucchvAsa-ni:zvAsa, khA~sI, chIMka, jambhAI kriyA hai vahA~ karma hai| ata: dhyAna-sAdhanA meM apanI ora se kucha aura DakAra kA AnA, adhovAyu kA nikalanA, cakkara AnA, bhI karane kA niSedha hai| dhyAna-sAdhanA meM karanA hone' meM badala aMgoM kA kapha kA, dRSTi kA svata: sUkSma saMcAlana honA Adi jAtA hai jisase zarIra va citta Adi ke stara para jo bhI ghaTanAe~ ko bhI kAyotsarga ke pATha meM AgAra ke rUpa meM svIkAra kiyA ghaTatI haiM, saMvedanAe~ Adi prakaTa hotI haiM ve sAdhaka ko mAtra dikhatI hai| svayaM kI ora se zarIra ko kisI bhI kriyA karane kI, hAtha- haiM, unakA mAtra darzana-jJAna hotA hai, vaha prayatnapUrvaka 'dekhatA' nahIM paira hilAne, Asana badalane Adi kI chUTa bhI (AgAra) nahIM hai| hai| jaise hama rela meM yAtrA kara rahe hote haiM usa samaya bAhara kI taba vacana va mana kI kriyA kI chUTa kaise ho sakatI hai? nahIM vastue~ dikhAI detI haiM, unheM dekhane va jAnane kI kriyA nahIM karanI ho sktii| par3atI hai| ve apane-Apa dikhatI haiM unheM dekhane ke lie prayatna nahIM bauddha dharma meM pratipAdita 'vipazyanA-anupazyanA' dhyAna ke karanA pdd'taa| prayatna meM kAyA kA Azraya lenA par3atA hai| kAyA karanA pdd'taa| prayatna pratipAdaka mukhya grantha 'mahAsatipaTTAnasutta' meM vedanAnupazyanA, ___ kA Azraya rahate kAyotsarga kadApi sambhava nahIM haiN| citta anupazyanA, dharma anupazyanA Adi pratyeka anupazyanA ke pUrva meM kaha Ae haiM ki citta kA nizcala, sthira honA dhyAna sAtha eka sUtra diyA gayA hai| yathA hai| cintana, manana, anuprekSA, bhAvanA, saMkalpa, vikalpa Adi se "yAvadeva jANamattAya paTissatimattAya anisitto ca viharati citta sakriya asthira rahatA hai, nizcala nahIM hotA hai, ata: taba na ca kiJci loke upaadiyti|" taka dhyAna nahIM hotaa| ina sabase pare hone para hI citta zAnta va sthira hotA hai| ise hI samAdhi kahA gayA hai| prakArAntara se kaheM (anupazyanA meM) jaba taka mAtra jJAna, mAtra darzana banA rahatA hai taba taka anAzrita hokara vihAra karatA hai aura loka (zarIra to nirvikalpa svasaMvedana, caitanya rUpa darzanopayoga dhyAna hai| darzana rUpa hone se dhyAna ko anupazyanA va vipazyanA kahA jAtA aura saMsAra) meM kucha bhI grahaNa nahIM karatA hai| bhikSuoM! isa hai| anupazyanA-vipazyanA zabda 'pazya' kriyA se bane haiN|' prakAra bhikSu anupazyanA meM anupazyI hokara vihAra karatA hai| 'pazya' zabda dRz (darzane) dhAtu se banA hai| ata: dhyAna darzanamaya ___ isa prakAra mahAsatipaTThAnasutta meM anupazyI sAdhaka ke lie hotA hai| darzana nirvikalpa, svasaMvedana rUpa hotA hai| jaisA ki kisI bhI anupazyanA meM loka, zarIra aura saMsAra ke Azraya dhyAna kA varNana karate hue tattvAnuzAsana meM kahA hai-5 grahaNa karane tathA kriyA karane kA niSedha hai, yahA~ taka ki vedanA, citta dharma Adi anupazyanA meM jo svata: ho rahA hai usakA kevala tatrA''tmanyAsahAye yaccintAyAH syaannirodhnm| jJAtA-draSTA hotA hai, kyoMki koI bhI kriyA loka kA Azraya taddhyAnaM tadbhAvo vA svasaMvittimayazca sH||5|| lie binA nahIM hotI hai arthAt deha, indriya, mana, buddhi Adi artha- kisI bhI sahAyatA (Azraya) se rahita AtmA meM jo laukika Azraya lie binA nahIM hotI hai aura anupazyanA cintA kA nirodha hai, vaha dhyAna hai athavA jo cintA ke abhAva (vipazyanA) meM loka kA kiMcita bhI Azraya grahaNa na karane kA vidhAna hai| 'mahAsatipaTTAnasutta' meM dhyAna-sAdhaka ke lie sira se pAhuDadohA meM kahA haipaira taka pUre zarIra ke pratyeka aMga-upAMga para utpanna hone vAlI jimi loNu vijijjai pANiyahaM timi jai cittu vilijj| saMvedanAoM ko dekhane evaM unake anitya hone kA cintana karane samarasi havai jIvar3A kAiM samAhi kaarijj|| kA bhI vidhAna nahIM hai| ve dhyAna se pUrva kI Atma-nirIkSaNa kI -pAhuDadohA, 176 arthAt svAdhyAya kI kriyAe~ haiN| kAraNa ki saMvedanAoM ko jisa prakAra namaka pAnI meM vilIna hokara samarasa ho jAtA dekhanA aura unake anitya svabhAva kA cintana mana-buddhi kI hai usI prakAra yadi citta AtmA meM vilIna hokara samarasa ho jAye kriyA se hI sambhava hai, kyoMki koI bhI kriyA binA Azraya ke to phira jIva ko samAdhi meM aura kyA karanA hai? arthAt citta nahIM hotI hai| kAyotsarga-vyutsarga meM zarIra, saMsAra, kaSAya aura kA bAhya viSayoM se vimukha ho, Atma svarUpa meM lIna honA hI karma ina sabakA vyutsarga Avazyaka hai arthAt inase asaMga honA, samAdhi hai, dhyAna hai| inake Azraya kA tyAga karanA Avazyaka batAyA hai| zrI jinasenAcArya kahate haiM : pAtaMjala yoga sUtra meM kahA hai yogo dhyAnaM samAdhizca dhIrodha: svAntaH nigrhH| yogAzcittavRtti nirodhH|1-2 aMtaH saMlInatA ceti tatparyAyAH smRtA budheH|| citta kI vRttiyoM kA nirodha honA yoga hai| 21-22 ArSa 0 aSTadazI / 1990
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ artha- yoga, samAdhi, buddhi-nirodha, svAntanigraha, karanA, unakA samarthana va virodha na karanA, asaMgatApUrvaka anubhava anta:saMlInatA ye dhyAna ke paryAyavAcI haiN| yoga arthAt citta kA karanA apAyavicaya hai| yaha kaSAyavyutsarga hai| nirodha, samAdhi-citta kI sthiratA, dhI niroga-buddhi se cintanarahita vipAkavicaya - apAya kA, doSoM kA, karmoM kA, karmoM honA. svAntaH nigraha-apane antaHsthala meM sthira honA, antaH kA vipAka-udaya kA phala jaisA prakaTa ho rahA hai use usI rUpa salAnatA- apana anta:karaNa ma salAna hAnA dhyAna ha athAt mana, meM samatA va asaMgatApUrvaka anubhava karanA vipAkavicaya hai, yaha citta, buddhi aura ahaM kA nirodha-nigraha honA dhyAna hai| karma-vyutsarga hai| tattvArtha sUtra ke navama adhyayana meM dharma-dhyAna ke bhedoM meM saMsthAnavicaya - saMsAra yA loka ke svarUpa kA arthAt Ae 'vicaya' zabda kI vyAkhyA karate hue tattvArthavArtika aura rAtAni-ziti-ga (vinAyakecaka pa pavAda kA asatApaka sarvArthasiddhi TIkAoM meM 'vicayo viveko vicAraNetyanarthAntaram' anubhava karanA saMsthAnavicaya hai, yaha saMsAra vyutsarga hai| kahA hai arthAt vicaya, viveka aura vicAraNA, ye samAnArthaka haiN| vyutsarga - apane meM deha kI aura deha meM apanI sthApanA cintana karane se aisA jAna par3atA hai ki prAcIna kAla meM vicAraNa karane se prANI ko nija svarUpa kI vismRti ho jAtI hai| deha meM zabda kA prayoga vicaraNa va AcaraNa-anubhava karane ke artha meM apanI sthApanA karane se 'maiM deha hU~' rUpa ahaMbhAva (dehAbhimAna) hotA thaa| vartamAna meM bhI vicaraNa zabda kA prayoga vihAra karane utpanna hotA hai| isakA pariNAma yaha hotA hai ki deha kI satyatA ke artha meM hotA hai| bauddha dharma meM dhyAna ke pramukha grantha (sthAyitva) bhAsita hone lagatI hai aura apane meM deha kI sthApanA mahAsatipaTThAna meM sarvatra anupazyI (dhyAna-sAdhaka) ke sAtha karane se deha meM mamatA (Asakti) utpanna ho jAtI hai, jisase viharati (anupassI viharati) zabda AtA hai, jahA~ para vihAra deha sundara tathA sukhada lagane lagatI hai| isa prakAra deha se zabda kA artha 'yathAbhUta tathAgata' hai, arthAt 'yathArtha' meM jaisA ho abhedabhAva ke sambandha se aham (mAna) aura bhedabhAva ke sambandha rahA hai use vaisA hI anubhava karanA hai' isI Azaya se dharma-dhyAna / se 'mama' (mAyA) utpanna hotA hai| ke cAroM bhedoM ke sAtha prayukta vicaya zabda kA artha-vicaraNa AcaraNa rUpa anubhava karanA upayukta lagatA hai| vicaraNa, cintana aham aura mama bhAva se kAmanA kI utpatti hotI hai jisase Adi artha dhyAna ke lakSaNa 'thiramajjha-vasANaM-sthira adhyavasAna' / citta kupita, kSobhita (azAnta) ho jAtA hai aura kAmanA kI pUrti ke bAdhaka hone se asaMgata lagate haiN| ata: vicaya kA artha hai- meM sukha kA aura apUrti meM duHkha kA bhAsa hone lagatA hai| sukha 'yathAbhUta tathAgata' arthAt dhyAna meM jaisA anubhava ke rUpa meM prakaTa kI dAsatA aura du:kha ke bhaya se prANI nija avinAzI (ananta) ho rahA hai use yathArtha rUpa meM vaisA hI dekhanA, usake prati rAga svarUpa se vimukha ho jAtA hai arthAt vibhAva meM Abaddha aura dveSa na karanA, usakA samarthana va virodha na karanA, usase asaMga svabhAva se cyuta ho jAtA hai| yadyapi avinAzI nija svarUpa rhnaa| asaMga rahanA hI vyutsarga hai| isI artha meM dharma-dhyAna ke sadaiva vidyamAna hai, usase dezakAla kI dUrI nahIM hai, phira bhI prANI bhedoM kA vivecana kiyA jA rahA hai| use kaThina mAnakara usase nirAza hone lagatA hai aura deha dRzyamAna vastue~, jinase mAnI huI ekatA hai, vAstavika nahIM, dhyAna kI uparyukta paribhASA tathA vyAkhyA ke pariprekSya meM dharma-dhyAna ke cAra bheda AjJAvicaya, apAyavicaya, vipAkavicaya unake prati AzAnvita, lAlAyita evaM prayatnazIla rahatA hai| yaha prANI kA ghora pramAda hai|| aura saMsthAnavicaya meM vicaya zabda kA artha vicAra va cintana karanA upayukta nahIM lagatA hai, kAraNa ki cintana yA vicAranA prANI ne dehAdi dRzyamAna vastuoM meM sambandha kaba aura kyoM meM citta UhApoha va vikalpayukta hotA hai, jJAnopayogamaya hotA hai, svIkAra kiyA, isakA to patA nahIM calatA hai, parantu vastuoM se nirvikalpa va svasaMvedana rUpa nahIM hotA hai| ata: yahA~ vicaya zabda sambandha vartamAna meM hI vicchinna honA sambhava hai| isase yaha siddha kA artha vicAra karanA nahIM hokara vicaraNa karanA, saMvedana va hotA hai ki hamAre svIkAra karane se hI dehAdi vastuoM se sambandha anubhava karanA adhika upayukta lagatA hai| yathA huA hai| ata: pratyeka sambandha svIkRti mAtra se utpanna hotA hai aura asvIkRti mAtra se usakA sambandha nAza ho jAtA hai| aisI AjJAvicaya- AjJA arthAt satya kA zrutajJAna kA, apane koI svIkRti haiM hI nahIM jo asvIkRti se na miTa jaae| anAdi avinAzI svabhAva kA, zarIra se.AtmA kI bhinnatA kA koI bhI svIkRtijanya sambandha aisA nahIM hai ki asvIkRti jaisA svarUpa prakaTa ho rahA hai, vaisA hI anubhava honA AjJAvicaya ke atirikta anya kisI abhyAsa, prayAsa se miTa jaay| hai| yaha zarIra vyutsarga kAyotsarga hai| isa dRSTi se dehAdi se anantakAla se sambandha calA A rahA hai, apAyAMvacaya - rAga, dveSa moha Adi tyAjya apAya, doSoM vartamAna meM usakA viccheda -vyatsarga ho sakatA hai| ko, kaSAyoM ko jaise ve prakaTa ho rahe haiM, unheM vaisA hI anubhava 0 aSTadazI / 2000
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ jA vara deha va dRzyamAna vastuoM (zarIra saMsAra loka se vyutsarga se manojJa viSayoM ke prati rAga aura amanojJa viSayoM ke prati dveSa (sambandha viccheda) hote hI aham aura mama kA nAza ho jAtA hai| utpanna hotA hai| rAgotpatti se indriyA~ viSayoM kI ora, mana indriyoM aham kA nAza hote hI nirahaMkAra hone se ananta se ekatA tathA kI ora, buddhi mana kI ora gati karane lagate haiM, isa prakAra buddhi, abhinnatA ho jAtI hai jisase avinAzI ananta tatva amaratva mana, indriyA~ sabakI saMsAra yA bAhya kI ora gati hone lagatI hai, kI anubhUti ho jAtI hai| mama kA nAza hote hI saba vikAroM kA aura hama bahirmukhI ho jAte haiM, tathA kAmanA mamatA, ahaMtA meM nAza hokara nirvikAra, vItarAga, zuddha caitanya (saccidAnanda) Abaddha hokara sukha-duHkha kA bhoga karane lagate haiN| svarUpa kA anubhava ho jAtA hai| isa prakAra dhyAna va vyutsarga se isa prakAra indriya dRSTi se samasta viSaya sundara, sukhada va saba pApoM (vikAroM) kA nAza hokara AtmA vizuddha evaM satya (sthAyI, nitya) pratIta hote haiN| isa indriya-dRSTi kA prabhAva sarvazalyoM se mukta ho jAtI hai, arthAt dhyAna se dhyAtA ko dhyeya mana para hotA hai taba mana indriyoM ke adhIna hokara viSayoM kI ora kI upalabdhi ho jAtI hai| gatizIla hotA hai| parantu jaba mana para zrutajJAna yukta buddhi dRSTi jijJAsA hotI hai ki kyA zarIra, indriya, saMsAra vastu tathA kA prabhAva hotA hai taba indriya-ddaSTijanita viSaya sundara, sukhada inakI sakriyatA ke binA bhI jIvana hai? yadi jIvana hai to vaha va satya hai- yaha prabhAva miTane lagatA hai| kyoMki indriya jJAna se jIvana kaisA hai? jo vastu satya, sthAyI va sundara mAlUma hotI hai vaha hI vastu samAdhAna- yaha sabhI kA anubhava hai ki zarIra. indriyA~, zrutajJAna se, vivekavatI, buddhi se nazvara tathA vidhvaMsanazIla. mana, buddhi Adi kI kriyAoM, pravRttiyoM va viSayoM kA nirodha hone jIrNa-zIrNa galana rUpa mAlUma hotI hai| isa jJAna se viSaya va vastu para hI gaharI nidrA AtI hai| usa samaya ina sabakI smRti va ke prati virati (vairAgya-aruci) hotI hai aura mana viSayoM se sambandha nahIM rahatA hai| usa avasthA meM duHkha kA anubhava nahIM vimukha hone lagatA hai| indriyA~ viSayoM se vimukha ho svata: mana hotA hai| parantu jagane para vyakti yaha hI kahatA hai ki maiM bahuta meM vilIna ho jAtI hai| mana buddhi meM vilIna ho jAtA hai phira buddhi sukha se soyA, yaha niyama hai ki smati usI kI hotI hai, jisakI sama ho jAtI hai| usa samatA meM sthita AtmA saba mAnyatAoM se anubhUti hotI hai| gaharI nidrA meM kiMcita bhI du:kha nahIM thA, mAtra atIta hA jAtA hai jisasa saba prakAra ke prabhAvI kA arthAt bhAga, sukha hI thaa| isa anubhUti se yaha siddha hotA hai ki zarIra. kAmanAoM, vAsanAoM Adi doSoM kI nivRtti ho jAtI hai| indriyA~, mana, saMsAra vastu Adi ke binA bhI, inake na rahane para indriya-dRSTi se viSaya-vastuoM meM satyatA pratIta hotI hai| bhI du:kharahita sukhapUrvaka jIvana kA anubhava sambhava hai| kintu usakA prabhAva rAga utpanna karatA hai| rAga bhoga meM pravRtta karatA yaha jar3atApUrNa sthiti hai, ata: isa anubhava kA Adara na karane hai, kintu viveka dRSTi (zrutajJAna) viSaya-sukhoM kI kSaNa-bhaMguratA se hI prANI zarIra, saMsAra, vastu, vyakti Adi ke viyoga se kA jJAna karAtI hai, jisase rAga vairAgya meM aura bhoga yoga bhayabhIta hotA hai aura inakI dAsatA ko banAye rakhatA hai| yadi (saMyama) meM rUpAntarita ho jAtA hai vaha indriya, mana, buddhi Adi jAgrata avasthA meM bhI gaharI nidrA ke vizrAma ke samAna sthiti ke draSTA meM viSaya-sukhoM se, saba mAnyatAoM se atIta honeprApta kara lI jAya to yaha spaSTa anubhava ho jAyegA ki zarIra, inake rAgajanita prabhAvoM se mukta hone kI kSamatA A jAtI hai| saMsAra Adi kI kriyA ke binA bhI jIvana hai aura usa jIvana jisase zarIra va zarIra se sambandhita gaNa, upAdhi Adi se vyutsarga meM kisI prakAra kA abhAva, azAnti, parAdhInatA, jar3atA, cintA, ho jAtA hai| viSaya sukhoM ke prabhAva se mukta hone para kaSAyabhaya tathA duHkha nahIM hai| ata: zarIra, saMsAra va bhoga ke sukha ke visarjana (vyutsarga), kaSAya-vyutsarga se karma-vyutsarga ora binA jIvana nahIM hai- isa bhrAnti ko tyAgakara zarIra, saMsAra, karma-vyutsarga se saMsAra-vyutsarga svataH ho jAtA hai| AcArAMga kaSAya (bhoga-pravRtti) va karma kA vyutsarga-visarjana kara zAnti, sUtra kI bhASA meM kaheM to "je kohadaMsI se mANaMdasI, je svAdhInatA, cinmayatA, nizcintatA, nirbhayatA, prasannatA, amaratA mANadaMsI se mAyadaMsI, je mAyadaMsI se lobhadaMsI, je lobhadesI kI anubhUti kara lenA sAdhaka ke lie anivArya hai| yahI siddha, se pejjadaMsI, je pejjadaMsI se dosadaMsI, je dosadaMsI se buddha va mukta honA hai| mohadaMsI, je mohadaMsI se gabbhadaMsI, je gabbhadaMsI se jammadaMsI, ___"maiM deha hU~" - isa mAnyatA ke dRr3ha hote hI indriya,mana, buddhi je jammadaMsI se mAradaMsI, je mAradaMsI se narayadaMsI, je Adi meM bhI 'maiM' kI mAnyatA ho jAtI hai, jo samasta doSoM kI narayadaMsI se tiriyadaMsI, je tiriyadaMsI se dukkhadaMsI se jananI hai| kAraNa ki jaba indriya aura mana kA apane viSayoM se mehAvI abhiNivaTTijjA kohaM ca mANaM ca mAyaM ca lobhaM ca sambandha hotA hai taba zabda, rUpa, gandha, rasa aura sparza se sambandhita pejjaM ca dosaM ca mohaM ca gabbhaM ca mAraM ca narayaM ca tiriyaM ca manojJa aura amanojJa viSayoM kA jJAna hotA hai| isa jJAna ke prbhaav| dukkhaM c| eyaM pAsagassa daMsaNaM uvaraya-satthassa paliyaMta karassa AyANaM nisiddhA sagaDasmi kimasthi AvohI pAsagassa 0 aSTadazI / 2010
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ na vijji| Natthi tivemi| (AcArAMga, prathama zrutaskandha, saMkalana : ridhakaraNa botharA adhyayana 3, uddezaka 4 sUtra) __ arthAt jo krodha ko dekhatA hai vaha mAna ko dekhata hai, jo mAna ko dekhatA hai vaha mAyA ko dekhatA hai, isa prakAra kramaza: OM kI sAdhanA mAyA se lobha ko, lobha se rAga ko rAga, se dveSa ko, dveSa se moha sAdhau sabada sAdhanau kIjai ko, moha se garbha ko, garbha se janma ko, janama se mAra ko, mAra jehi sabada te pragaTa bhaye saba, soI sabada gahi liijai|| se naraka ko, naraka se tiryaMca ko, tiryaMca se duHkha ko dekhatA usI parama zabda ko pakar3o OM ko hI saadho| OM ko hai| isa prakAra medhAvI krodha, mAna, mAyA, lobha, rAga, dveSa, moha, hI jpo| OM kI hI pratidhvani suno| OM meM hI rasa lo| OM meM garbha, mAra, naraka, tiryaMca aura duHkha kA darzana karatA hai| yaha bar3A AkarSaNa hai| 'raso vai saH' vaha rasa rUpa hai| paramAtmA rasa zastra uparata draSTA kA darzana hai jo karma se uparata karatA hai| rUpa hai| 'OM' usakA vAcaka hai| usameM dduubo| roma-roma se usI Azaya yaha hai ki vyutsarga kI koI prakriyA nahIM hotI, kA rasa piyo| parantu dhyAna kI pAtratA prApta karane ke lie jaina darzana meM aNuvrata 'OM' dhyAna kI maulika dhvani hai| 'OM' kA dhyAna hama mahAvrata kA pAlana, pAtaMjala yoga meM yama, niyama, Asana, cAra caraNoM meM pUrA kara sakate haiN| ina cAra caraNoM kA kula samaya prANAyAma Adi, bauddha darzana meM zIla aura jaina darzana meM vinaya, paiMtAlisa minaTa honA caahiye| pahalA, dUsarA aura tIsarA caraNa vaiyAvRtya, svAdhyAya Adi sad pravRttiyoM kA AcaraNa apekSita hai| dasa-dasa minaTa kA hai aura antima caraNa pandraha minaTa kaa| saMdarbha sUtra : 'OM' dhyAna-yoga ke pahale caraNa meM OM kA pATha kro| 1. dhyAna-zataka, gAthA-2 usakA lambA uccAraNa karo yAni usakA jora se raTana kro| 2. uttarAdhyayana, a0 29, sUtra 25 dUsare caraNa meM hoThoM ko banda kara lo aura bhItara usakA anugUMja 3. paMtajali yoga, 1-2 kro| jaise bhaureM kI gUMja hotI hai, vaise hI OM kI gUMja kro| 4. uttarAdhyayana, a0 29, sUtra 27 tIsare caraNA meM manomana 'OM' kA smaraNa kro| zvAsa kI dhArA ke sAtha 'OM' ko jor3a lo| tallInatA itanI hojAe ki zvAsa 5. uttarAdhyayana, a0 29 sUtra 27 hI 'OM' bana jaaeN| cauthe caraNa meM bilkula zAnta baiTha jaao| 6. uttarAdhyayana, a0 29, sUtra 29 pahalA caraNa pATha hai, dUsarA caraNa jApa hai| tIsarA caraNa ajapA hai aura cauthA caraNa anAhata hai| cauthe caraNa meM pUrI taraha zAnta baiThanA hai, smRti se bhI mukta hokr| ina zAnti ke kSaNoM meM hI anAhata kI sambhAvanA dastaka degii| ___'OM' paramAtmA kA hI dyotaka hai| isalie isameM rco| yaha mahAmaMtra hai| sAre maMtroM kA bIja hai yh| hara maMtra kisI na kisI rUpa meM isI se jur3A hai| isalie OM maMtra yoga kI jar3a hai| eka per3a meM patte hajAroM ho sakate haiM, para jar3a to eka hI hotI hai| jisane jar3a ko pakar3a liyA, usane jar3a se jur3I hara sambhAvanA ko Atma-sAt kara liyaa| 'OM' kAlAtIta hai, arthAtIta hai, vyAkhyAtIta hai| paramAtmA bhI isI meM samAyA huA hai aura yaha paramAtmA meM samAyA huA hai| IsAiyoM kA AmIna 'OM' hI hai| jainoM ne 'OM' meM paMca parameSThi kA nivAsa mAnA hai| hinduoM ne brahmA, viSNu aura maheza kA saMgama mAnA hai| paramAtmA meM DUbane vAle 'OM' meM dduubeN| OM se hI astitva dhvanita hotA hai| 'OM' se hI paramAtmA astitva meM ghaTita hotA hai| 'OM' zAnti' isake Age aura koI caraNa nahIM hai| 0 aSTadazI / 2020