Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ FAST liiiiiiiiiii gujarAtI bhASAnA Adyakavi acalagarachIya kavi cakavatI zrI jayazekhara sUri kRta tribhuvana dIpaka prabaMdha [ eka saMkSipta paricaya ]. -zrI ramaNalAla sI. zAha M. A. vikamanA paMdaramA zatakanA kavi zrI yazekharasUrinI pratibhA kharekhara eka mahAkavinI che. madhyakALanA gaNanApAtra uttama kaviomAM temanuM sthAna mahattvanuM che. emaNe gujarAtI bhASA karatAM saMskRta ane prAkRta bhASAmAM pitAnuM sarjana vizeSa ApeluM che ane temAM ja mahAkavinI temanI pratibhAnAM ApaNane darzana thAya che. emaNe bAra hajAra kathI adhika pramANavALI "upadeza ciMtAmaNi" nAmano graMtha saMskRta-prAkRtamAM lakhe che. A uparAMta emaNe "dhammilacarita mahAkAvya" ane "jaina kumAra saMbhava" nAmanAM be mahAkAvyo lakhyAM che. e mahAkAvya ja emanI mahAkavi tarIkenI siddhinAM darzana karAvavAne basa che. mahAkAvya uparAMta emaNe "prabodha ciMtAmaNi," "zatrujya tIrtha dvAtrizikA," "giranAra giridvAciMzikA" "mahAvIra jinakAtrizikA," " AtmAvadha kulaka" ityAdi graMthanI racanA karI che. gujarAtImAM emaNe potAnA saMskRta rUpaka kAvya prabaMdha ciMtAmaNi parathI "tribhuvana dIpaka prabaMdhanI racanA karI che. jayazekharasUri acalagacchanA hatA. temanA guru mahendraprabhasUri hatA. merUtuMgasUri, munizekharasUri temanA gurubaMdhuo hatA. jayazekharasUri pitAnA "jaina kumAra saMbhavanA aMtima lekamAM pitAne "vANIdattavara" tarIke oLakhAve che. emanI samartha kavi-pratibhAnI kIrti emanA jamAnAmAM cAre bAju eTalI badhI prasarelI hatI ke, bIjA kavio emanI pAse preraNA meLavavA AvatA. mANikyasuMdarasUri, dharmazekharasUri, mAnatuMgagaNi ItyAdi kavionI pratibhA emanI chAyA nIce ja ghaDAI hatI. tribhuvana dIpaka prabaMdha" jayazekharasUrie tatkAlIna gujarAtI bhASAmAM racelI eka atyaMta mahatvapUrNa kRti che. narasiMha pUrvenI gujarAtI kAvyakRtiomAM ane vizeSataH rUpakanA prakAranI kRtiomAM A "tribhuvana dIpaka prabaMdha'nuM sthAna ghaNuM ucca kakSAnuM che. jayazekharasUrie "prabaMdha ciMtAmaNi nAmanuM rUpaka kAvya saMsakRtamAM racyuM ane saMskRta jANanAra zrI Arya karayANAgAmasmRtigraMtha che
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ I44] ofess. sts fi fesis.sel [ s[ sici s> sposes all fools. .......... ..si.sexove # lokone e eTaluM badhuM gamI gayuM ke, tenAthI pretsAhita thaI, saMskRta na jANanArA sAmAnya varga mATe emane gujarAtI bhASAmAM e kAvya utAravAnuM mana thayuM. mULa saMskRta kAvyanI A eka khUbI temaNe A gujarAtI kAvyamAM jhINavaTathI utArI che. rUpaka graMthine prakAra ApaNA sAhityamAM anya kAvya prakAranI tulanAmAM joIe teTale khI nathI. Ama chatAM temAM je theDIka kRtionuM sarjana thayuM che, te nedhapAtra che. saMskRta sAhityamAM paMDita kRSNa mizra kRta nATaka "prabodha caMdrodaya" "mAyA vijaya, jJAna sUryodaya," "jIvAnaMdana," "prabaMdha ciMtAmaNi ItyAdi kRtio rUpaka graMthinA prakAranI che. aMgrejI bhASAmAM kavi baniyananuM "Pilgrim's Progress' e rUpaka graMthinA prakAranuM eka suprasiddha kAvya che. uparAMta premAnaMda kRta " viveka vaNajhAre, jIvarAma bhaTTa kRta "jIvarAja zeThanI musApharI," dalapatarAma kRta "hurakhAnanI caDAI" kRtio rUpaka graMthi tarIke suparicita che. A uparAMta jemAM tana, mana, AtmA ItyAdine mATe rUpaka yojavAmAM AvyAM hoya evAM nAnAM nAnAM rUpaka kAvyo te saMkhyAbaMdha lakhAyAM che. rUpaka graMthi aMgrejI elegarIne maLato prakAra che. temAM mANasanAM guNa, avaguNa, sva. bhAva, vicAra, pravRttio ItyAdane haratI pharatI jIvaMta vyakti tarIke ka5vAmAM Ave che ane enA svAbhAvika vartana pramANe, enI vArtA gUMthavAmAM Ave che. AmAM rUpakakAre mahattvanI vastuo khyAlamAM rAkhavAnI hoya che ke, dareka pAtranuM vartana enI svabhAvika khAsiyata pramANe ja batAvavAmAM AvyuM hoya; eTale ke, aucityapUrNa Alekhana e ja enI moTAmAM moTI khUbI, moTAmAM moTI siddhi ane moTAmAM moTI kasoTI hoya che. je rUpaka aucityapUrNa Alekhana dharAvatuM nathI hotuM, te vAMcavAmAM vAcakane rasa paDatuM nathI hote. rUpaka graMthimAM jema vadhAre pAtro ane jema enI kathA vadhAre laMbAtI jAya, tema tenA kavinI kasoTI vadhAre. eTale ja dIrgha sAtatyavALI rUpaka graMthionuM sarjana karavuM e eka kaparuM kArya manAya che. sAmAnya vyavahAramAM " saMsArasAgara " "mAnavamaherAmaNa," "jIvananAva," "kAlagaMgA, ItyAdi zabdarUpake ApaNe prajIe chIe. paraMtu eka AkhI rUpaka graMthinI vArtAsRSTi kevI hoya che, te "tribhuvana dIpaka prabaMdha'nI kathA parathI vadhAre spaSTa samajAze. e kathA A pramANe che: paramahaMsa nAmane eka atyaMta tejasvI rAjA tribhuvanamAM rAjya kare che. tenI rANInuM nAma cetanA che. rAjA ane rANI bane AnaMdapramodamAM potAno samaya pasAra kare che. kavi lakhe che , 2)S AryakalayANagomasmRtigraMtho
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ to bhakashbhai tejavata trijhubhuvana-majhAri, paramahu'sa naravara avadhAdhara; jer3a japatAM nive lAgai pApa, Tvina dina vAdhai adhika pratApa. buddhi mahedadhi bahu balavaMta, akala aje anAdi ana'ta; kSiNa amaraNi kSaNa pAyAli, IcchAM valasaI te tridukAli. .... bhabhibachchhd[45] .... rANI tAlu catura cetanA, ketA guNu khela teDhunA ? rAu rANI e mananaI meli, phiri phiri karai kutUDala keli. eka vakhata rAjA paramaThuMsanuM mana mAyA nAmanI ramaNInA rUpamAM lapaTAya che. e vakhate rANI cetanA rAjAne mAyAne saMga na karavA samajAve che ane cetave che ke, mAyAnA mehamAM paDavAthI teo peAtAnuM rAjya gumAvI sa'sAramAM paDaze. paraMtu rAjA te mAnatA nathI, eTalu' ja nahi, mAyAnA mADumAM rAjA peAtAnI rANI cetanAno paNa tyAga kare che. pariNAme, rAjA tribhuvananu` rAjya cAlyu' jAya che. rAjA kAyAnagarI vasAvI temAM saMteSa mAne che. rAjA pete peAtAnI A kAyAnagarInA vahIvaTa peAtAnA mana nAmanA amAtyane soMpe che. paraMtu duSTa vRttivALA mana rAjAne baMdhanamAM nAkhI, jelamAM pUrI pAte rAjA thaI bese che ane AkhA rAjyane dhULadhANI karI nAkhe che. have rAjA paramaha`sane rANI cetanAnI zikhAmaNa na mAnavAne lIdhe pazcAtApa thAya che. paraMtu, atyAre tene koi cheDAvanAra nathI. manane pravRtti ane nivRtti nAmanI be patnI che. pravRttinA putra te meha ane nivRttinA putra te viveka, pravRtti manane vaza karI le che ane ene samajAvI nivRtti tathA tenA putra vivekane dezavaTo apAve che ane peAtAnA putra mAhune rAjya apAve che. mananA putra meha have avidyA nagarI sthApI tyAM rAja kare che. A avidyA nagarI kevI che ? kavi varNave che: avidyA nagarI, gaDha ajJAna, tRSNA khAI mAM mAna; kadAcAru DhasIsAMuli, vyAriI dugati vahitI peAli. viSayavyApa vAru ArAma, maMdira azubhAM mana piraNAma; kAmAsana je kahiyAM purANi, caurAsI cahuTAM te jANI. bhUri bhavaMtara serI huI, kUDabuddhi te ghara ghara kuI; zrI Arya kalyANamasmRtigraMtha
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ [8]bbbbhabhadhbabablog.w mamatA pAvrataNI rakhavAli, kumata sarovara mithyA pAli; nivicAruM nivasaU tihAM leAka, thoDaiM ucchava thoDai zeka. mehanI rANInuM nAma duti che. enA putre te kAma, rAga ane dveSa che. enI putrIo te nidrA, adhRti ane mAri (hiMsA) che. meAhanaI rANI duti nAma, beTau balavaMta jeThau kAma; rAga, dveSa e beTA laya, nidrA, adhRti, mAri e a. peAtAne rahevA mATe anukULa sthaLa na maLatAM mananI patnI nivRtti ane tenA putra viveka pravacanapurImAM zama ane dasa nAmanAM vRkSenI chAyAmAM bese che. tyAM kulapati vimalaeAdhane vaMdana karI potAnA sukhano prazna kare che. vimalabedha peAtAnI putrI sumatine viveka sAthe paraNAvavAnI vAta kare che, ane pravacana nagarInA rAjA ariha'tarAyane prasanna karIne emanI pAsethI kaMi kAryasiddhi meLavavA sUcave che. nivRtti ate viveka te pramANe kare che. viveka pravacana nagarImAM vasI arihaMtarAyanI AjJA mujaba kArya karI temane prasanna kare che. arihaMtarAya vivekane puNyaraMga-pATaNa nAmanI nagarIne rAjA banAve che. vaLI sAthe sAthe ene ema paNa samajAve che ke, jo viveka peAtAnI putrI sayamazrI sAthe lagna karaze te duzmanadaLane sahelAithI nAza karI zakaze. paraMtu viveka be strInA pati thavAnI peAtAnI icchA nathI ema kahe cheH hu` kama para sayamisira ? Ika chaI AgaI terI; nIdra na sUI bhUSa na jimaI, kali-bhAgau ghara mAhira bhramaI. jINu InArI doI parigrahI, dAI bhava viNaThA tehunA sahI; mikIja I jaI kimaIkalatra, manasA hoI sahI vicitra; Ika AdhI Ika pAchI karaI, tiNi pApi nara gUDA bharai eka ghaNu tAM gharanI meDhi, bIjI huI ta vAdhI veDhi; bihu namana chAcaratu rulaI, pachaI pachatAve balaI. divase divase vivekanA rAjyanA jema jema vistAra ane prabhAva vadhatA jAya che, tema tema tenA samAcArathI meAha rAjA kSeAbha anubhave che. te peAtAnA daMbha nAmanA eka guptacara dvArA vivekanI peAtAnA rAjya upara AkramaNa karavAnI IcchA jANI le che. eTale te peAtAnA putra kAmane puNyaraMga nagarI upara AkramaNa karI viveka sAthe yuddha zrI Arya kalyANa gautama smRtigraMtha
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ kadishes!!!$[47] karavA mekale che. kAma jyAM jAya tyAM darekamAM kAmavAsanA jAgRta karate badhAne vaza karavA lAge che. Ave vakhate jo te sayamazrI sAthe lagna nahi karI le teA kAma peAtAne paNa vaza karI leze, evA bhaya lAgavAthI viveka peAtAnI nagarI cheADI pravacana nagarImAM jAya che. enI pAchaLa bIjA paNa ghaNA nagarI cheADI cAlyA che. je leAka puNyaraMga nagarImAM rahyA hatA hatA, teo badhA kAmavaza banI gayA. e rIte kAme pote vijaya meLavyuM paraMtu viveka para vijaya na meLavAya, eTale ene jAya vijaya apUrNa hatA. kare che. e prasa`ge tyAM meTo utsava viveka pravacana nagarI jaI sayamazrI sAthe lagna thAya che. kavi varNana kare cheH pahila thiruvana thira hUma e, jaNu dIjai bIDAM jUjU' e; lei lagana vadhAviu e, viSNu teDA sahUI Avi" e. gelihi geraDI e, pakavAne bhi phUla ke phaIe, varavayaNi amIrasa nituM AraDIe; ara'e. gahagahIe; sayamisira jagaDulI, priya pekhI guNanidhi puDuta ma'Dapa sAsaraI e, vara khaIDau pravacana-mAharAI e. sainya sajja karIne viveka sacamazrI sAthe lagna karIne tapa nAmanAM hathiyAro sAthe mehu meha rAjA para AkramaNa kare che. banne vacce yuddha thAya che. temAM meAhanuM sainya hArI jAya che ane meAha pAte yuddhamAM mAryAM jAya che. peAtAnA putra mehanA avasAnathI mana ane enI patnI pravRttine ghaNuM duHkha thAya che. paraMtu potAnA bIjA putra vivekanA samajAvavAthI mana iMdriyAne jItI dhyAnarUpI agnimAM prajavalita thAya che. viveke peAtAnA pitA manane ApeleA upadeza A praprANe che pAI lAgiya, pAI lAgiya, li suviveka; khAsaNa diIsI tumhI tAta ! sI kisi` ma`Diu' ? paramesara aNusara, mAhutaNau 'dAha cha'Di samatA saghalI Adara, samatA mu'kAra; ccArI haNI, pAMcaI jiNI, khelau samarasa pUri eka akSara, eka akSara achaI tiNi akSara thira thaI rahe, pAma paramAnaMda. kAra; zrI Arya kalyANa gautama smRtigraMtha
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ [48]codessedecest.estoboose deedscodecoctiseasesistas-esp.bossesses--1-estost dest. .12 (mehane aMdeha cheDI paramezvarane anusare, saghaLe samatA Adaro, mamatA dara kare, cAra kaSAyene haNI, pAMca iMdriyane chatI samarasane pUramAM khele ane eka che kAra akSaramAM sthira thaI rahI paramAnaMda pAme.) viveka Ama, jyAre mohana parAjya karI rAjya pAchuM meLave che, tyAre cetanA rANI ajJAtavAsamAMthI bahAra AvI vivekanI madada vaDe paramahaMsa rAjAne kAyAnagarInA ane mAyAnA baMdhanamAMthI mukta karAve che. e rIte paramahaMsa rAjA pharI tribhuvananuM rAjaya karavA lAge che. Ama, A rUpakakAvyamAM jayazekharasUrie rUpaka dvArA AtmA, cetanA, mAyA, mana, pravRtti, moha, viveka, durmati, sumati, saMyamazrI, kAma, rAga, dveSa vagerenAM svarUpa ane rahasya suMdara rIte samajAvyAM che. AkhI rUpaka-vArtAmAM enuM sAtatya, susaMgati ane aucitya pUrepUrAM jaLavAyAM che. A kAvya mATe sva. kezavalAla dhruva lakhe che: "kavinI pratibhA vastunI gUMthaNImAM, pAtranI yejanAmAM ane rUpakanI khilavaNImAM ekasarakhI vijayazALI nIvaDe che. kAryane vega tathA saMvidhAnanuM cAturya vAMcanAranuM kautuka chevaTa sudhI TakAvI rAkhe che." paMDita lAlacaMdra gAMdhIe keTalAMka varSo pahelAM A kRtinuM saMzodhana-saMpAdana karI tene madhyakALanI eka gaNanApAtra kRti tarIke oLakhAvI che. saMSujjhaha kiM na bujjhaha, sohI khalu peca dullahA / no huvaNamati rAIo, nA sulabha puNarAvi jIvita - zrI sUyaTer he vatsa! samyagU bodha pAmo, kema baMdha pAmatA nathI ? (durlabha mAnava bhava prApta thavA chatAM paNa mokSa mArgamAM jAgRta kema thatA nathI ?) bhavAMtaramAM mokSa mArganI sAdhanA labhya thavI muzkela che. yAda rAkho ke, gayA vakhata pAchA AvatuM nathI tathA saMyama - jIvana pAchuM sulabha nathI. tUTeluM AyuSya pAchuM saMdhAtuM nathI. Saa zrI Arya kayAgautama smRtigraMtha