Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 karma siddhAnta aura Adhunika vijJAna [ zrI azokakumAra saksenA vijJAna ko jar3a se cetana karane kA zreya zrAcArya jagadIzacandra basu ko hai, jinhoMne sarvaprathama yaha pratipAdita kiyA ki sArI prakRti jIvana se spaMdita hotI hai aura tathAkathita ' acetana' tathA 'cetana' meM sImArekhA vyartha hai / isI prakAra AinsTAina ne yaha prakriyA prArambha kI jisake AdhAra para Adhunika vijJAna 'vastu' aura 'vicAra' ko eka sAtha dekha sakane meM samartha ho sakA / jisa prakAra pRthak-pRthak binduoM kI koI AkRti nahIM hotI hai parantu ve milakara koI citra banA sakate haiM, usI prakAra pAramANavika avayava - proTAna, ilekTrAna, nyUTrAna, mejAna, kvArka -- svayaM 'vastu' na hokara kevala 'vicAra' haiM, kintu ve milakara koI vastu arthAt paramANu banA sakate haiM / isI prakAra kA eka vicAra hai 'koTona' jo prakAza kA 'nirmANa' karatA hai-aura vaijJAnika polI kA vicAra hai'nyUTrino', jo ki Thosa dravya se ekadama anAsakta bhAva se gujara jAtA hai / isake atirikta AinsTAina kI sabhI brahmANDikiyA~ eka mAnyatA ke adhIna parikalpita kI jAtI haiM, jise brahmANDikIya siddhAnta kahate haiM, jisakA artha hai ki brahmANDa sarvatra ausatana eka jaisA hai arthAt dravya aura gati kA vitaraNa pUre brahmANDa meM ausatana vaisA hI hai jaisA usake kisI bhAga - udAharaNArtha hamArI nIhArikA -- zrAkAzagaMgA - mandAkinI meM / isa mAnyatA ke pIche 'gaNitIya saundaryabodha' ke atirikta aura koI AdhAra nahIM hai-- aura isa prakAra AinsTAina ke sUtroM ke AdhAra para vibhinna brahmANDikiyA~ vaise hI prastuta kI jAne lagIM jaise karma - siddhAnta ke AdhAra para jaina, bauddha, sAMkhya Adi darzana / prakRti kI lIlA samajhane ke liye mAnava ke pAsa gaNita hI 'eka bharosA, eka bala' hai, parantu gaNitIya niSkarSa nirAkAra brahma kI taraha hote haiM / unake sAkAra rUpa kI upAsanA prayogazAlA ke mandira meM hotI hai aura injIniyarI tathA praudyogikI apanA kAma nikAlane ke lie siddhi prApti kA prayAsa haiM / isI prakAra parama tattva ko samajhane ke lie karma - siddhAnta eka vAstavika saca hai, jisameM svayaM AtmA nirAkAra brahma hai aura mokSa yA kaivalya yA siddhi-prApti ke sAdhana haiM - bhakti, karma, jJAna va yoga / saMsAra kI sabhI ghaTanAe~, jIvoM kI sabhI ceSTAe~, yahA~ taka ki svayaM yaha Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ 316 ] [ karma siddhAnta jagat, karma kI hI gati kA phala hai / devatA loga bhI karma ke bandhanoM se pare nahIM haiN| avatAra lene para bhagavAna bhI karma ke gaticakra meM ghUmane lagate haiN| karma kI gati bar3I vicitra hai| isake Adi-anta ko jAnanA sarala nahIM hai| saca hI kahA gayA hai-'gahanA karmaNo gti'| vizva meM vyApta viSamatA kA ekamAtra kAraNa prANiyoM dvArA kiye gaye apane karma haiM / 'karmajam lokavaicitrya', arthAt vizva kI yaha vicitratA karmajanya hai, karma ke kAraNa hai| __"karama pradhAna vizva kari rAkhA, jo jasa karahi so tasi phala cAkhA" ' -yahI karma siddhAnta hai, jise vedAnta, gItA, jaina, bauddha, nyAya, vaizeSika, mImAMsA, sAMkhya, yoga, advaita, kAzmIrIya zaiva, vaiSNava, bhedAbheda, viziSTAdvaita, dvaitAdvaita, dvata, zuddhAta-sabhI darzana svIkAra karate haiN| vibhinna dArzanikoM ke mantavyoM se yaha spaSTa hai ki karma kriyA yA vRtti yA pravRtti yA dravyakarma hai, jisake mUla meM rAga aura dveSa rahate haiM- 'rAgo ya doso viya kammabIya' / hamArA pratyeka acchA yA burA kArya saMskAra, dharma-adharma, karmAzaya, anuzaya yA bhAvakarma chor3a jAtA hai| saMskAra se pravRtti aura pravRtti se saMskAra kI paramparA anAdikAla se calI A rahI hai| isI kA nAma saMsAra hai, jisake cakra meM par3e hue prANI karma, mAyA, ajJAna, avidyA, prakRti, vAsanA yA mithyAtva se saMlipta haiM, jinake kAraNa ve saMsAra ke vAstavika svarUpa ko samajhane meM asamartha haiM, ataH prANI ke pratyeka kArya rAga dvaSa ke abhiniveza haiN| isalie prANiyoM kA pratyeka kArya prAtmA para AvaraNa kA hI kAraNa hotA hai| parantu sattva-rajasa-tamo-rUpA triguNAtmikA avidyA triguNAtIta AtmA se pRthaka hai| jIva aura karma ke sambandha kA pravAha anAdi hai| karma-pravAha ke anAditva ko aura mukta jIva ke saMsAra meM na lauTane ko sabhI pratiSThita darzana mAnate haiN| AtmA hI karma kA kartA aura usake phala kA bhoktA hai--"ya kartA karma bhedAnAm bhoktA phalasya ca" yadyapi jIva aura paudgalika karma donoM eka dUsare kA nimitta pAkara pariNamana karate haiM tathApi AtmA apane bhAvoM kA hI kartA hai, pudgala karmakRta samasta bhAvoM kA kartA nahIM hai| gItA meM spaSTa kahA hai-"nAdatte kasyacitta pApaM na caiva sukRtaM vibhu", arthAt paramezvara na to kisI ke pApa ko letA hai aura na puNya ko, yAnI prANImAtra ko apane karmAnusAra sukha-duHkha bhogane par3ate haiN| karma apanA phala svayaM dete haiM / 'karmaNA badhyate jantuH' (mahAbhArata, zAntiparva) arthAt prANI karma se ba~dhatA hai aura karma kI paramparA anAdi hai| aisI paristhiti meM 'buddhi karmAnusAriNI' Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ karma siddhAnta aura Adhunika vijJAna ] [ 317 arthAt karma ke anusAra prANI kI buddhi hotI hai| 'yAdRzI bhAvanA yasya siddhirbhavati tAdRzI' arthAt acche prAzaya se kiyA gayA kArya puNya aura bure abhiprAya se kiyA gayA kArya pApa kA nimitta hotA hai| isaliye sAdhAraNa loga yaha samajhate haiM ki amuka kAma na karane se apane ko pApa-puNya kA lepa na lagegA, isase ve usa kAma ko to chor3a dete haiM, para bahudhA unakI mAnasika kriyA nahIM chUTatI, isase ve icchA rahane para bhI pApa-puNya ke bandha se apane ko mukta nahIM kara skte| saccI nirlepatA mAnasika kSobha ke tyAga meM hai| anAsakta kArya se hI mokSa prApta hotA hai| isIliye "karmaNyevAdhikAraste mA phaleSu kadAcana" (gItA), arthAt karma karanA apanA adhikAra hai, phala pAnA nahIM / parama puruSArtha yA mokSa pAne ke tIna sAdhana haiM-zraddhA yA bhakti yA samyag darzana, jJAna yA samyagjJAna aura samyak cAritra arthAt karma aura yoga / manonigraha, indriya-jaya Adi sAtvika karma hI karma mArga hai aura citta-zuddhi hetu kI jAne vAlI satpravRtti hI yoga mArga hai| karmamArga aura yogamArga donoM hI karma-siddhAnta ke abhinna aMga haiN| cArlsa DArvina kA jaiva-vikAsavAda jisa prakAra se saralatama se jaTilatama jIva kI utpatti batalAtA hai, usI prakAra karma-siddhAnta bhI jIva yA AtmA ke AdhyAtmika vikAsa ko karma ke AdhAra para mAnatA hai aura karmAnusAra jIva ko vibhinna yoniyoM meM se hokara janma-janmAMtara gujaranA par3atA hai| jIva moha ke pragAr3hatama parade ko haTAtA hA uttarottara AdhyAtmika vikAsa kI pari. mApaka rekhAmoM yA guNasthAnoM yA citta-bhUmikAoM kI vibhinna avasthAoM meM se hokara gujaratA hai (pAtaMjala yoga-darzana, yogavAsiSTha, zrI devendrasUrikRta karmavipAka) aura jaba ajJAna rUpI hRdaya-graMthiyA~ vinaSTa ho jAtI haiM tabhI mokSa yA kaivalya prApta hotA hai (ziva gItA) / yahI AtmA ke vikAsa kI parAkASThA hai| yahI paramAtma-bhAva kA abheda hai| yahI brahmabhAva hai| yahI jIva kA ziva honA hai, yahI pUrNa Ananda hai| tapasyA ke kAraNa puNya ke udaya hone se tattvakI prApti jIvita avasthA meM yadi kisI jIva ko ho jAye, to usake jJAna ke prabhAva se usakI vAsanA naSTa ho jAtI hai, kriyamANa yA prArabdha karma kA nAza ho jAtA hai evaM saMcita karma bhI zaktihIna ho jAte haiN| yahI jIvana-mukta kI avasthA hai, jisake pazcAt carama pada kI prApti hotI hai| ataH parama pada ke jijJAsu ko anAsakta hokara karma ko karate rahanA cAhiye, kyoki karma aura bhakti ke binA jJAna kI prApti nahIM ho sakatI aura jJAna kI prApti se hI parama pada kI prApti hotI hai| mokSa kahIM bAhara se nahIM pAtA / vaha AtmA kI samagra zaktiyoM kA paripUrNa vyakta honA mAtra hai| sabhI nivartakavAdiyoM kA sAmAnya lakSaNa yahI hai ki kisI prakAra se karmoM kI jar3a naSTa karanA aura aisI sthiti pAnA ki jahAM se phira janmacakra meM AnA na par3e, kyoMki punarjanma aura paraloka Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 318 ] [ karma siddhAnta kA kAraNa karma hai / jIva karmoM ke prAvaraNa ko puruSArtha dvArA haTAtA hai| siddha jIva kI vikasita dazA hai / vaijJAnika klAina kI brahmANDikI gocara brahmANDa ko eka parimita vyavasthA-parAnIhArikA (maiMTAgaileksI) kA sadasya mAnatI hai| isa parAnIhArikA meM pahale dravya aura pratidravya donoM upasthita the| pratidravya ko saMkSepa meM yoM samajhiye ki paramANu ke jo do sau se Upara jJAta avayava haiM unameM se kucha ke 'virodhI' avayava prayogazAlA meM pahacAna lie gae haiM, to yadi samasta avayavoM ke virodhI avayava hoM aura ve Apasa meM mila bhI sakeM to 'pratiparamANu' bana sakatA hai aura phira Age pratidravya kA bhI astitva sambhava hai| yadi pratidravya hai to vaha dravya ke sAtha nahIM raha sakatA-paraspara saMyoga hote hI ve eka-dUsare ko samApta kara deMge aura isa prakriyA meM akalpanIya UrjA kI sRSTi hogI-parantu pratidravya akele banA raha sakatA hai, jaise ki dravya akele banA raha sakatA hai| pratidravya kI banI huI eka duniyA bhI ho sakatI hai| usa duniyA meM kyA ho sakatA hai, isa carcA ke apane-alaga maje haiM aura 'prativizva' para vaijJAnikoM kA koI ekAdhikAra bhI nahIM hai / udAharaNa ke liye kRSNa-lIlA kI udAttatA siddha karane ke lie kucha vaiSNava dArzanikoM ne 'goloka' kI kalpanA prativizva ke rUpa meM hI kI hai, jisakA vizeSa lAbha yaha hai ki parakIyA prema jo isa loka meM adhama kRtya hai, usa loka meM uttama kRtya ho jAtA hai| bhAratIya darzana meM satyaloka, brahmaloka, tapaloka, maharloka, bhuvarloka, pitRloka, devaloka, candraloka, sUryaloka Adi kI kalpanA prativizva ke rUpa meM hI hai| isI prakAra anantakoTi brahmANDa svarUpa isa vizva meM eka-eka brahmANDa meM anantAnanta jIva haiM / brahmANDa kI anekatA aura anantatA aba baijJAnika bhI svIkRta kara cuke haiN| kailiphorniyA vizvavidyAlaya ke prophesara DAkTara heja hAbera ne dUsarI duniyA meM jIvana ke bAre meM eka anokhA siddhAnta peza kiyA hai, jisake anusAra jarUrI nahIM ki jahAM bhI vikasita sabhyatA athavA vikAsazIla jIvana ho, vahAM pAnI aura AksIjana ho hii| zukragraha jaise gaisIya vAtAvaraNa yukta grahoM ke AkAza meM bhI jIvana usI taraha panapa sakatA hai, jaise pRthvI ke Upara mahAsAgaroM meM panapA / pRthvI ke jIvadhAriyoM ke zarIra meM bhale hI kArbanayaugikoM kA bAhulya hai, magara anya grahoM kA jIvana bilakula bhinna tattvoM se banA ho sakatA hai| jina grahoM para sarasarI taura se jIvana nahIM dikhAI detA, vahAM bhI 'bhUmigata' jIvana ho sakatA hai| ho sakatA hai Ae dina hama jo ur3anataztariyA~ vagairaha pRthvI para dekhate haiM, ve hamAre 'par3osa' se AI hoM aura pRthvI se AksIjana, jala tathA anya Avazyaka padArtha ekatra karake vApisa calI jAtI hoN| isa silasile meM vaijJAnika pRthvI aura zukra ke bIca, pRthvI aura Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ karma siddhAnta aura prAdhunika vijJAna ] [ 316 maMgala ke bIca tathA maMgala se kucha pIche taka ke antarikSa meM "tairate antarikSa nagaroM" kI sambhAvanA ko bhI gambhIratA se le rahe haiM, arthAt brahmANDoM meM ananta jIvana hai / anaMtAnanta jIvoM meM eka-eka jIva ke anaMtAnanta janmoM meM eka-eka janma meM anaMtAnanta karma haiN| __samasta vizva eka hI 'zakti' aura 'zaktimAna' kA ullasita rUpa hai / sabhI cinmaya haiN| parama ziva sarvathA svataMtra hokara binA kisI kI sahAyatA se, kevala apanI hI 'zakti' se, sRSTi ko lIlA ke lie udbhASita karate haiM aura lIlA kA saMvaraNa bhI kara lete haiM / vastutaH yahIM Akara sAdhaka ko "ekamevAdvitIyaM neha nAnAsti kiMcana" tathA "sarvaM khalvida brahma" kA vAstavika anubhava hotA hai / 'mAyA' yA 'karma' brahmazakti, brahmAzrita hai, para 'brahma' satya hai, parantu vicAradRSTi se mAyA yA karma 'sadasadvilakSaNa' hai, kintu mAyA yA karma ko svIkAra kara usako brahmamayI, nityA aura satyasvarUpA mAnane se 'brahma' aura 'mAyA' yA 'karma' kI ekarasatA ho jAtI hai, yaha ekarasatA mAyA yA karma ko tyAga kara yA tuccha samajhakara nahIM balki usako apanI hI zakti samajhane meM hai, kyoMki mUla prakRti 'avyakta' hai / karma kI gati anAdi hai, avidyA anAdi hai| avidyA yA karma tathA jIva kA sambandha bhI anAdi hai, parantu ye karmagati, avidyA yA karma sambandha, anitya haiN| inakA nAza yadyapi pariNAma ke dvArA hI hotA hai tathApi nAza ke lie bhI sRSTi kA honA Avazyaka hai| avyakta rUpa ke rahane se sRSTi nahIM ho sakatI to phira sRSTi hotI kaise hai ? vAstava meM 'kArya' vastutaH 'kAraNa' meM vartamAna hai, arthAt kAraNa vyApAra ke pUrva 'kArya' kAraNa meM avyakta rUpa meM rahatA hai| kArya kI utpatti aura nAza kA artha 'usa viSaya kI sattA kA honA yA na honA' nahIM hai / kAraNa se kArya kI utpatti kA artha hai-'avyakta se vyakta honA' tathA kArya ke nAza kA artha hai-'vyakta se avyakta honaa|' yaha bhI eka prakAra kA pariNAma hai, jisake kAraNa avyakta mUlA prakRti meM avyakta rUpa meM vartamAna vastu vyakta ho jAtI hai, arthAt na kisI ko 'utpatti' aura na kisI kA nAza hotA hai; kevala svarUpa meM parivartana hotA hai, vastu meM nahIM; yAnI samasta vizvarUpa kArya mUla prakRti rUpa kAraNa meM avyaktAvasthA meM vartamAna rahatA hai| bhautika vijJAna ke anusAra jagat meM kisI bhI padArtha kA nAza nahIM hotA, rUpAntara mAtra hotA hai| vijJAna zakti ke saMrakSaNa-siddhAnta meM, padArtha kI anazvaratA ke siddhAnta meM vizvAsa karatA hai| jaba jagata ke jar3a padArthoM kI yaha sthiti hai, taba inhIM ke abhinna-nimitta-upAdAna kAraNa cetana Atmatattva kI anazvaratA saimutika nyAya se sutarAM satya honI cAhiye / . zrI aravinda dvArA cetanA ke vibhinna staroM kI parikalpanA ke sAtha-sAtha Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 320 ] [ karma siddhAnta 'prati- mAnava' kA sRSTi-vikAsa tathA bhUtala para devatva ke svayaM AvirbhAva kI uccatama parikalpanA bhArata ke prAcIna manISiyoM ke siddhAnta se nirAlI hai / mUlataH yaha parikalpanA DArvine ke vikAsavAda kI zreSThatama AdhyAtmika pariNati hai / vizva meM pratyeka kArya kI pratikriyA hotI hai, jisase prakRti meM kArya zakti kA santulana banA rahatA hai / usI prakAra karma eka kriyA hai aura phala usakI pratikriyA hai, ataH jo bhale yA bure karma hamane kiye haiM, unakA acchA yA burA phala hameM bhugatanA par3egA / svAmI vivekAnanda ne karma siddhAnta kI vaijJAnika vivecanA kI hai / unakA kathana hai ki jisa prakAra pratyeka kriyA jo hama karate haiM, hamAre pAsa punaH vApisa AtI hai pratikriyA ke rUpa meM; usI prakAra hamAre kArya dUsare manuSyoM para pratikriyA kara sakate haiM aura anya manuSya ke kArya hamAre Upara pratikiyA kara sakate haiM / samasta mastiSka jo ki samAna pravRtti rakhate haiM, ve samAna vicAra se prabhAvita hote haiM / yadyapi mastiSka para vicAroM kA yaha prabhAva dUrI Adi anya kAraNoM para nirbhara karatA hai, tathApi mastiSka sadaiva abhigrahaNa ke lie khulA rahatA hai| jisa prakAra dUrastha brahmANDakIya piNDoM se Ane vAlI prakAza taraMgeM pRthvI taka Ane meM karor3oM prakAza varSa le letI haiM, usI prakAra vicAra-taraMge bhI kaI sau varSoM taka saMcarita hotI huI spandana karatI rahatI haiM jaba taka ki ve kisI abhigrAhI taka na pahu~ca jAyeM / isaliye, bahuta kucha sambhava hai ki hamArA vAtAvaraNa isa prakAra ke acche tathA bure vicAra-spandanoM ke kampanoM se zrotaprota ho / jaba taka ki koI mastiSka- abhigrAhI grahaNa nahIM kara letA hai taba taka pratyeka mastiSka se nikalA huA vicAra spandana karatA rahatA hai aura mastiSka jo ki inako grahaNa karane ke lie khulA huA hai, tatkAla ina vicAra-spandanoM meM se kucha it gRhIta kara letA hai, ataH eka manuSya jaba koI burA kArya karatA hai, to usakA mastiSka vAtAvaraNa meM vyApta burI vicAradhArAoM ke spandanoM ko lagAtAra grahaNa karatA rahatA hai / yahI kAraNa hai ki burA kArya karane vAlA satata bure kArya hI karate rahane meM tatpara rahatA hai / yahI bAta acche kArya karane vAle para bhI lAgU hotI hai / hamAre sabhI kArya -- acche yA bure donoM eka-dUsare se jur3e huye haiM / unake bIca hama koI sImA rekhA nahIM khIMca skte| aisA koI bhI kArya nahIM hai jo eka hI samaya meM acchA tathA burA phala na rakhatA ho / jo acchA kArya karane vAlA yaha jAnatA hai ki acche karma meM bhI kucha-na Jain Educationa International -- For Personal and Private Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ karma siddhAnta aura Adhunika vijJAna ] [ 321 kucha burAI hai aura burAiyoM ke madhya jo dekhatA hai ki kahIM-na-kahIM para kucha acchAI bhI hai, vahI karma ke rahasya ko jAnatA hai| isaliye hama kitanI bhI koziza kyoM na karaleM, koI bhI kArya pUrNatayA zuddha yA azuddha nahIM ho sktaa| __dUsaroM ke prati lagAtAra acche kArya karane ke jariye hama apane ko bhUlane kA prayAsa karate haiN| yaha apane ko bhUlanA hI vaha bahuta bar3A sabaka hai jo hameM apanI jindagI meM sIkhanA caahiye| apane ko bhUlane kI yaha avasthA hI jJAna, bhakti aura karma kA apUrva saMyoga hai, jahAM para "maiM" nahIM rhtaa| isa janma meM dekhI jAne vAlI saba vilakSaNatAyeM na vartamAna janma kI kRti hI kA pariNAma hai, na mAtA-pitA ke kevala saMskAra kA hI, aura na kevala paristhiti kA hii| isaliye AtmA ke astitva ko garbha ke prArambha samaya se aura bhI pUrva mAnanA par3atA hai, jisase aneka pUrva janma kI paramparA siddha hotI hai, kyoMki aparimita jJAna-zakti eka janma ke abhyAsa kA phala nahIM ho sktii| isa prakAra AtmA anAdi hai aura isa anAdi tattva kA kabhI nAza nahIM hotaa| gItA meM saca hI kahA hai 'na jAyate mriyate va kadAcinnAya bhUtvA, bhavitA na bhUyaH / ajo nityaM zAzvatoyaM purANo, na hanyate hanyamAne zarIre // aura "nAsato vidyate bhAvo. nA bhAvo vidyate sataH"-isa siddhAnta ko sabhI dArzanika va aba Adhunika vaijJAnika mAnate haiN| punarjanma kA mUla kAraNa vibhinna prakAra ke zubhAzubha karma hI ho sakate haiM, jinake phalasvarUpa prANimAtra ko tAratamya yA vaiSamya se janma se mRtyuparyanta sukha-duHkha bhogane par3ate haiN| pUrvajanma ke saMskAra mana meM rahate haiN| una saMskAroM ko udbhAsita karane vAlA deza, kAla, avasthA, paristhiti Adi koI bhI padArtha jaise hI sAmane AtA hai, saMskAra udbhAsita ho jAte haiM aura prANI ko pUrva janma ke abhyAsa se usa kArya meM pravRtta kara dete haiN| prAdhyApaka haksale kA kathana hai ki vikAsavAda ke siddhAnta kI taraha dehAntaravAda siddhAnta bhI vAstavika hai| kulakramAgata saMkramaNa ke pravaktA mAnavIya AtmA ke astitva para vizvAsa nahIM krte| unake matAnusAra apane vaMzajoM meM koSAraNugata saMkramaNa kI prakriyA dvArA manuSya amara bana sakatA hai / yadi yaha sahI hai to AinsTAina yA gA~dhI ke vaMzajoM ko hama AinsTAina yA gA~dhI ke samAna hI kyoM nahIM dekhate ? isalie pUrNatA prApta karane ke saMdarbha meM vikAsavAda kA siddhAnta punarjanma aura karma siddhAnta kI prakriyA dvArA saMtoSajanaka aura apekSAkRta uttama tarIke se samajhA jA sakatA hai| / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 322 ] [ karma siddhAnta __ jIvana ke kaNa-kaNa aura kSaNa-kSaNa ke sAtha karma-sUtra avicchinna rUpa se jur3A huA hai, "na hi kazcit kSaNamapi jAtu tiSThatyakarmakRta" (gItA) arthAt koI bhI kSaNabhara ke lie bhI binA kucha karma kiye nahIM rahatA, "ege AyA" AtmA apane mUla-svabhAva kI dRSTi se eka hai| yaha nizcita-nizcala vicAra hai ki AtmA va paramAtmA, jIva tathA brahma ke bIca antara DAlane vAlA tattva 'karma hI to hai| jIva-sRSTi kA samUcA cakra 'karma' kI dhurI para hI ghUma rahA hai| karma-sampRkta jIva hI AtmA hai, aura karma-vimukta jIva hI brahma athavA paramAtmA hai| karmavAda kA divya sandeza hai ki tuma apane jIvana ke nirmAtA aura apane bhAgya-vidhAtA svayaM ho| saMkSepa meM karma-siddhAnta AdhyAtmika cintana aura vikAsa kA prabala kAraNa hone ke sAtha loka jIvana meM samabhAva kA Alambana karane kI sIkha detA hai| jaisA puruSArtha hogA, vaisA hI bhAgya bnegaa| pratyeka prAtmA karma se mukta hokara sat-citta-Ananda svarUpa ko prApta karane meM samartha hai| 000 dUhA dharama rA zrI satyanArAyaNa goyanakA sadA juddha karatI ravai, levai bairayA jIta / baraNa vIra purusArathI, yA saMtA rI rIta // 1 // yo hi saMta ro juddha hai, yo hi parAkrama ghora / kAma krodha ara moha sU, rAkhai mukhar3o mor3a / / 2 / / rAga dveSa abhimAna rA, bairi bar3A balavAna / kuNa jANe kada sira caDhe, pIr3ita kara de prANa / / 3 / / saMta sadA jAgrata ravai, karai na raMca pramAda / / bhava-bhaya-baMdhana kATa kara, cakhai mukti ko svAda / / 4 // antaramanaH raNa kheta maMha, bairI bheLA hoya / eka eka nai katala kara, saMta vijetA hoya / / 5 / / satata jUjhato hI ravai, saMta deha parayanta / hanana karai arigaNa sakala, huha jAvai arahanta / / 6 / / . Jain Educationa International For Personal and Private Use Only