Book Title: Kalpasutra
Author(s): Punyavijay
Publisher: Punyavijayji
Catalog link: https://jainqq.org/explore/230060/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 395tra kalpasUtranI prationuM svarUpa bhASA ane maulika pAThA-Aje ApaNA sAme kalpasUtranI je prAcIna tADapatrIya ke kAgaLanI pratie vidyamAna che, temAM vikramanA teramA saikA pahelAMnI eka paNa prati nathI. temAM paNa khaMbhAtanA zrI zAMtinAthajInA prAcIna tADapatrIya bhaDAranI eka prati, ke je vikrama saMvata 1247mAM lakhAyelI che, tene bAda karatAM bAkInI badhIya pratie vikramanA caudamA ane padamA saikAnI ane meTA bhAganI pratie te pachInA samayamAM lakhAyelI che. A badhI pratiemAM bhASAdiSTae ane pAThonI daSTie ghaNu ghaNu' sama-viSamapaNu' che, ane paDI gayelA pATha, ochAvattA pATho tema ja azuddha pAnI paraMparA viSe teA pUchyAnu ja zu hAya ! Aje ApaNA mATe atiduHkhanI vAta e che ke, jesalameradurganA kharataragacchIya yugapradhAna-pravara AcAryazrI jinabhadrasUrinA prAcInatama jaina jJAnabhaMDAramAMthI maLI Avela anumAna dazamA saikAnI AsapAsamAM lakhAyelI vizeSAvazyaka mahAbhASyanI prati jevA koI raDacAkhaDA apavAda sivAya, kaI paNa jaina AgamanI maulika prAcIna ke arvAcIna sAdyaMta sAMgopAMga akhaMDa zuddha prati eka paNa ApaNA samakSa nathI. tema ja cUrNikAra, TIkAkAra AdRie kevA pATha ke Adarzone apanAvyA hatA e darzAvanAra Adarza-pratie paNa ApaNA sAme nathI. A kAraNasara kalpasUtranI maulika bhASA te tenA maulika pAThonA svarUpano nirNaya karavA ApaNA mATe atiduSkara vastu che. ane e ja kAraNane lIdhe AjanA dezI-paradezI bhASAzAstrajJa vidrAnAe AjanI atiarvAcIna hastapratinA AdhAre jaina AgamAnI bhASA viSe je keTalAka nirNayA bAMdhelA che ke ApelA che, e mAnya karI zakAya tevA nathI. jarmana vidvAna DaoN. ela. AlsaDA mahAzaya cAlu varSamAM jesalamera AvyA tyAre temanI sAthe A viSenI carcA thatAM, temaNe paNa A vAtane mAnya rAkhAne jaNAvyu` hatu` ke " A viSe punaH gaMbhIra vicAra karavAnI jarUrata che." A paristhitimAM kalpasUtranI maulika bhASA ane tenA maulika pAThenI ciMtAne jatI karIte, mAtra enI atyAre maLI zakatI prAcIna pratie ane cUrNi, Tippanaka, TIkAkAra vagerene Azraya * kalpasUtra 'nA sa`pAdananI ( prakAzakazrI sArAbhAI maNilAla navAba, amadAvAda, sane 1952) prastAvanAmAMthI. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kadapasUtra [ 111 laI maulika pAThonI najIkamAM AvI zake tevI AvRtti taiyAra karavA prayatna karyo che ane te sAthe vividha pAThabheda ane pratyuttaronI neMdha paNa te te sthaLe ApI che. zrI cUrNikAra bhagavAna sAme je keTalAka pATha hatA, te AjanI ame tapAselI saMkhyAbaMdha pratio paikI koIpaNa pratimAMthI maLI zakyA nathI. pinakakAra zrI pRthvIcandrasUri paNa keTalIka vAra cUrNikArane ja anusare che; paNa teTalAmAtrathI ema mAnI levuM na joIe ke temaNe e badhA pATho pratyantaromAM najare joyA ja haze. ka5kiraNavalikAra mahopAdhyAya zrI dharmasAgarajI anekAneka pAThabhedonI noMdha sAthe cUrNikAre svIkArelA pAThonI noMdha Ape che, paraMtu tethI cUrNikAra bhagavAne mAnya karelA pATha temaNe koI pratimAM joyA hoya tema mAnavAne kazuM ja kAraNa nathI. eka vAta khAsa noMdhapAtra che ke, khaMbhAtanI saM. 1247 vALI prati, je mArA prastuta saMzodhanamAM sAmela che te, kiraNAvalI TIkAkAra sAme paNa jarUra hAjara hatI. A pratinA pAThabhedanI noMdha kiraNavIkAre ThekaThekANe lIdhI che. cUrNikAra mahArAja sAme je keTalAka pATho hatA, te AjanI TIkAo vAMcanArane navA ja lAge tevA che. e pAThabhedonI noMdha ame cUrNi ane pinakamAM te te sthaLe pAdaTippaNImAM ApI che ane AgaLa upara A prAstAvikamAM paNa ApIzuM. pratiomAM zabdaprayogonI vibhinnatA-(1) Aje kalpasUtranI je saMkhyAbaMdha pratio ApaNu samakSa vidyamAna che te paikI moTA bhAganI prAcIna pratiomAM, jyAM zabdoccAramAM kaThinatA UbhI thatI hoya tevAM sthaLomAM, aspaSTa "1" butivALA ja pATha vyApaka rIte jovAmAM Ave che; jema ke, phaLiyA, tithI, jAya che, kAtharUmsa, sAutha ityAdi; jyAre kaI kaI prAcIna pratiomAM ane keTalIka arvAcIna pratiomAM "" zruti vinAnA ja pATho vyApaka rIte jovAmAM Ave che. A viSe prAcInatA kayA prayoganI, e nirNaya karavo muzkela che. te chatAM eTalI vAta to cokakasa ja che ka, aTHAT, ITgADuM, vaga vagere zabdI je rIte lakhAya che te rIte bolavA ghaNI muzkelIbhayo ApaNI jIbhane lAge che. saMbhava che, atiprAcIna kALamAM A zabda A rIte ja lakhAtA hoya ane uccAramAM "I" kRti karAtI hoya. e "i" zrutine ja vaiyAkaraNoe sUtra tarIke apanAvI lIdhI hoya. A viSe game te ho, paNa ApaNe jIbha te AvA prayogonA uccAraNamAM viSamatA jarUra anubhave che ane AvA prayogo spaSTa uccAraNa mATe ApaNe dhIraja paNa mAgI le che. e dhIraja vyApaka rIte durlabha hovAthI arvAcIna prAkRta bhASAmAM 'ya' zrutie vyApakapaNuM lIdhuM hovAne vadhAre saMbhava che. (2) prAkRta bhASAmAM jyAM aspaSTa "" zruti karavAmAM Ave che, tyAM kalpasUtranI keTalIka pratiomAM karAyele paNa jovAmAM Ave che, jema ke caruM vattA vagere. AvA prayogo prAcIna prAkRta graMthamAM ghaNe sthaLe jovAmAM Ave che. AcArya zrI dhamadhoSasUrie caityavaMdanabhASya uparanI saMghAcAraTIkAmAM ApelI prAkRta kathAomAM AvA prayogo ja vyApaka rIte ApelA che, jene lIdhe kyAreka kyAreka artha meLavavAmAM gUMcavaNa paNa UbhI thAya che. e game tema ho, prayogonI pasaMdagI e graMthakAronI icchA upara ja AdhAra rAkhe che. (3) arvAcIna prAkRta bhASAmAM ane graMthapratiomAM "vaH saMyo? '' (siddhahema 8-1-84) e vyAkaraNaniyamane anusarIne sayogamAM gurU jufouTV yuvata vageremAM have svarane prayoga jovAmAM Ave che, paraMtu prAcIna kALanI prAkRta bhASAomAM A niyamane kazuM ja rathAna na hatuM. e ja kAraNa che ke prAkRta bhASAnA darekedareka AgamagraMtha, prakaraNagraMtho tema ja kathAsAhitya graMthonI prAcIna, prAcInatama likhita pratiomAM have svarane badale nora, thora, jofjamA, vAta e pramANe Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 ] jJAnAMjali guruvarane prayoga ja mukhyatve jovAmAM Ave che. ane A ja niyama kalpasUtrane paNa lAgu paDe che. . (4) prAcIna kALamAM prAkRta bhASAmAM mAtra nita nita mati vagere prayogomAM parasavarNa tarIke 'na' vyaMjanane sthAna hatuM, te sivAya prAkRtamAM "na' vyaMjana svIkAravAmAM ja nahoto Avyo. e ja kAraNa che ke keI paNa prAkRta bhASAnA graMthanI prAcIna hAthapothIomAM "ra" ne badale mane, T4 a rra tA. Tr" vageremAM "T' no prayoga ja jovAmAM Ave che. nATayazAstranA praNeta maharSi bharate temanA nATayazAstramAM adhyAya 17mAM jyAM prAkRta bhASAnA niyame AvyA che temaNe nIcenA padya dvArA prAkRta bhASAmAM "ra" nathI ema jaNAvyuM che-- e-okAraparAI, akAraparaM ca pAyae Natthi / va-saMsAramavizaifLa , --vavA-tavALariDuM che kaha5(bRhatka95)sUtra cUrNikAre tema ja TIkAkAra AcArya zrI malayagiri rie paNa kalpabhASyanI sapAyayavayaTIOTo gA2 nA vyAkhyAnamAM paNa prAkRtalakSaNane nirdeza karatAM uparyukta bharatamunipraNIta lakSaNagAthAne ja ullekha karyo che. (5) arvAcIna prAtamAM "----7----vAMjhAthI " (siddhahema -2-177) A niyamanuM anusaraNa jevuM jovAmAM Ave che tevuM ane teTaluM prAcIna kALamAM na hatuM. tema ja ra---ma'' (siddhahema -267) vagere niyamone paNa eTaluM sthAna na hatuM. A kAraNasara prAcIna prAkRta ane arvAcIna prAkRtamAM ghaNI vAra zabdaprayogonI bAbatamAM sama-viSamatA jovAmAM Ave che. (6) A uparAMta kalpasUtranI pratimAM jyAM sAmAsika pado che tyAM svadIrghavara tema ja vyaMjanonA dirbhava-adirbhAva vagerene lakSIne zabdaprayogomAM ke pAThAmAM ghaNo ghaNo viparyAsa levAmAM Ave che, je moTe bhAge nakala karanAra lekhakone AbhArI che. upara meM saMkSepamAM prAcIna arvAcIna prAkRta bhASA aMgenA niyamo viSe je kAMI jaNAvyuM che, tene lIdhe prAcIna-arvAcIna graMthapatiomAM zabdaprayogonI sama-viSamatAne lagatA ghaNA ghaNu pAThabhedo thaI gayA che. A pAThabhede svAbhAvika rIte ja thaI gayA nathI, paraMtu pAchaLanA AcAryoe hajANIbUjIne paNa A zabdaprayogone samaye samaye badalI nAkhyA che; athavA prAcIna prAkRta bhASAnA prayA sAthe saMpaka ocho thavAne lIdhe jyAre munivarga sahelAIthI te te zabdaprayoganA mULane samajI zakato na hovAthI zrI abhayadevAcArya, zrI malayagiri AcArya vagerene te te zabdaprayogo badalI nAkhavAnI AvazyakatA jaNAI ane temaNe te te zabdaprayogone badalI paNa nAkhyA che. Ama karavAthI graMthano viSaya samajavAmAM saraLatA thaI, paraMtu bIjI bAju jaina AgamonI maulika bhASAmAM ghaNuM ja parivartana thaI gayuM; jene lIdhe Aje "jena AgamanI maulika bhASA kevI hatI te zodhavAnuM kArya duSkara ja thaI gayuM. A parivartana mAtra amuka Agama pUratuM maryAdita nathI, paraMtu darekedareka AgamamAM ane ethI AgaLa vadhIne bhAgya-cUrNigraMthamAM sudhAM A bhASAparivartana dAkhala thaI gayuM che. eTale jaina AgamonI maulika bhASAnA zodhake jena Agama-bhASya AdinI judA judA kulanI pratio ekatra karIne ati dhIrajathI A nirNaya karavAnI jarUrata che. A sthaLe, jarA viSayAMtara thaIne paNa, eTaluM jaNAvavuM ati Avazyaka mAnuM chuM ke, bhASAdaSTie jaina AgamonuM adhyayana karanAre jesalameranA killAnA zrI jinabhadrIya jJAnabhaMDAranI tema ja Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ka9pasUtra [113 lokAgacchanA bhaMDAranI ane te uparAMta AcAryavara zrI jabUri mahArAjanA jJAnabhaMDAranI bhagavatIsUtranI--ema tADapatrIya prAcIna traNeya pratio jarUra jovI joIe. pATaNa zrI hemacaMdrAcArya jaina jJAnamaMdiramAM padharAvelA saMghanA jJAna bhaMDAranI anugArasUtranI prati paNa jovI joIe. jesalameranA killAnA uparyukta bhaMDAranI anumAna dazamA saikAnI AsapAsamAM lakhAyelI vizeSAvazyaka bhASyanI prati paNa bhUlavI na joIe. A uparAMta jaina Agama uparanA bhASyagraMtha ane cUrNigraMthanuM paNa A dRSTie avalokana karavuM joIe. A badhA avalokanane pariNAmeya jaina AgamonI maulika bhASAnuM vAstavika digdarzana karAvavuM azakyaprAya che, te chatAM A rIte e bhASAnA najIkamAM pahoMcI zakavAnI jarUra zakyatA che. atu, have mULa viSaya para AvIe. upara jaNAvavAmAM AvyuM tema, pAchaLanA AcAryoe AgamasUtra AdinI bhASAmAM samaye samaye ghaNuM ghaNuM parivartana jarUra karyuM che, te chatAM ghaNeya sthaLe te te maulika bhASAprayogo rahI javA pAmyA che. eTale e rIte, meM je pratine mArA saMzodhana ane saMpAdanamAM mULa tarIke rAkhI che temAM paNa tevA prayoga vidvAnone ThekaThekANe jovA maLaze. keTalAka khAsa tevA prayogonA pAThabhedo paNa ApavAmAM AvelA che. mArA saMzodhanamAM je 7-che nAmanI pratio che, temAM "ra" kArabahula pAThe che. bharatanAzAstranA 17mA adhyAyamAM rAkArabala, pkAra bahula, nakora bahula, vakAra bahula, 3kArabahula, takArabahula Adi prAkRtabhASAprayogo viSe je, te te pradezanI prAkRta bhASAmAM ke bhASApriyatAne lakSIne vaheMcaNI karavAmAM AvI che ke, te kALamAM bhale pracalita ke ucita ho; paraMtu pAchaLanA jamAnAmAM te prAkRtabhASA darekedareka pradezamAM khIcaDuM banI gaI che ane te ja rIte vividha kAraNone AdhIna thaIne jaina AgamonI maulika bhASA paNa khIcaDuM ja banI gaI che. eTale jaina AgamonI maulika bhASAnuM anveSaNa karanAre ghaNI ja dhIraja rAkhavI jarUrI che. sUtrAMka--Aje ApaNuM sAme kalpasUtranI je prAcIna pratio tADapatrIya ke kAgaLanI vidyamAna che, te paikI koImAM paNa sUtronA aMke nathI. mAtra soLamA-sattaramA saikAnI, khAsa karI sattaramA saikAnI-pratiomAM sUtrakanI paddhati maLe che. paraMtu te satrAMka saMkhyA ghaNI vAra to meLa vinAnI jovAmAM Ave che. eTale meM je sUtrAMke ApyA che te mArI dRSTie ApyA che. upara jaNAvelI pratiomAM tharAvalImAM sUvAMka che ja nahi ane sAmAcArImAM paNa keTalIkamAM ja maLe che, paraMtu A rItathI e pratiomAM moTe bhAge sUtrAMkanuM akhaMDapaNuM jaLavAyuM nathI; jyAre meM sUtrAMkanuM akhaMDapaNuM jALavavA prayatna karyo che. meM je sUtravibhAga karyo che tenA auciya-anI cityapaNAnI parIkSAnuM kArya vidvAnone sepuM chuM saMkSipta ane bevaDA pATho-kalpasUtranI prAcIna-arvAcIna pratiomAM kaImAM koI ThekANe to kaImAM koI ThekANe ema, vAraMvAra AvatA zabdo ke pAThene saMkSipta karavAmAM AvyA che. udAharaNa tarI devANuppiyA ne pahale devA, asaNapANakhAimasAima ne pahale a|paa| khaa| sA asaNa 4 ke 4 4 ema karavAmAM AvyuM che. khaMbhAtanI saM. 1247mAM lakhAyelI pratimAM prAcIna lekhanaparaMparA jaLavAyelI haI saT athavA asaba ane kaI ThekANe vasaT DhuM ema karela che. jyAM eka zabdathI cAra zabda samajI levAnA hoya tyAM cAranA aMka tarIke , huM ke zuM akSarano prayoga karavAmAM Avato. A ja pramANe jyAM cha zabdo samajI levAnA hoya tyAM che saMkhyAnA jJAnAM. 15 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 ] jJAnAMjali sUcaka tarIke 6, 7 ke , I akSara vAparavAmAM AvyA che. tADapatrIya pratimAM eka bAju A akSarAMkA dvArA ja patrAMka sUcavavAmAM Ave che. jemane A akSarAMkAnuM nAna nathI hotuM te AvA akSarAMkAne graMthamAMnA cAlu pAThanA akSara tarIke mAnI levA ke asaMgati karavA prayatna kare che athavA e akSarAMte nakAmA samajI kADhI nAkhe che. A akSarAMkanu jJAna pAchalA jamAnAmAM vIsarAI javAne lIdhe graMthe!mAM ghaNA goTALA thayA che ane pratienAM pAnAM astavyasta rIte lakhAI gayAM che, jenI mADI asara ApaNe pUjyapAda AgamAhAraka AcAryaM bhagavAna zrI sAgarAnandasUrIzvarajI mahArAjanA anuyAgaDhArasRSTi AdinA sapAdana ane sa MzodhanamAM jeI zakIe chIe. pUjyapAdazrI samakSa Adarza astavyarata AvyA ane teo vadhAre pratyutarA meLavavAnI AvazyakatA nahAtI gaNatA, eTale upare!kta asaranuM pratibiMba temanA saMpAdanamAM AvI ja jAya, emAM zaMkAne sthAna ja na hoya. A teA thaI sakSipta pAThAnI vAta. have ApaNe evaDAyelA pAThA viSe joI e-- kaeNlpasUtramAM A sUtrapati hAvAne lIdhe sthAne sthAne keTalIka vAra pAThene evaDA uccAra karavAneA hAya che; Ave sthaLe tene keTalIka vAra TUMkAvavAmAM Ave che. A TUMkAvavAne! krama kAI paNa pratimAM AdithI aMta sudhI ekadhAre nathI; jema ke vAmaM nANu bane, vAmaM nAmbu' vijJA A pAne koI pratimAM vAma gANu cera, vattA Ama lakhelA hoya che, teA koI pratimAM vAma nALu lave, r sA ema lakhelA che, jyAre koI pratimAM vAmaM badhuM dhair, jJavittA ema lakhelu' che. me' prathamathI ja jaNAvI dIdhu che ke mArA sapAdanamAM eka pratine mukhya tarIke svIkArIne hu cAlyeA , eTale huM AzA rAkhuM chuM ke mArA sapAdana dvArA A badhI vividhatA saheje ja vidvAneAnA khyAlamAM AvI jaze. ane ethI AvA vividha ane vicitra pAAbhedane me' jatA karyA che. kalpasUtra zuM che? * prastuta kalpasUtra, e koI svataMtra sUtra che ke kAI sUtrane avAntara vibhAga che? '--e viSe zvetAMbara jaina zrIsaMdhamAM--jemAM sthAnakavAsI ane terApathI zrIsaMdhane paNa samAveza thAya che-- bhinna bhinna prakAranI mAnyatA cAlu che. zvetAMbara mUrtipUjaka zrIsaMdha.jemAM darekedareka gA samAveza thAya che---ekIavAje ema kahe che ane mAne che ke, kalpasUtra e koi svataMtra graMtha nathI, navIna graMtha nathI, paraMtu dazAzrutaska Mdha nAmanA chedaAgamane AThamA adhyayana tarIkeno eka maulika ane prAcInatama vibhAga che, ane tenA praNetA caturthAMzapUrvavid sthavira Aya bhadraSAhusvAmI che; jyAre sthAnakavAsI ane terApaMthI zrIsaMdhe, dazAzrutaskaMdhastranI keTalIka prAcIna hastalikhita pratiomAM prastuta ArDanA adhyayanarUpa kepasUtranI atisahita vAcanAne joIne, ema mAnI le che ke, cAlu ativistRta kalpasUtra e eka navu sUtra che. A banneya mAnyatA aMge prAmANika ane spaSTa samAdhAna ane uttara meLavavAnA sabaLa sAdhana tarIke ApaNA sAme dazAzrutaskaMdhavanI niyukti ane e sUtra uparanI cUrNi, ke je niyuktitraMthane AvarIne racAyelI che, e me che. A niyukti ane cUrNi e banneya kalpasUtra uparanA vyAkhyAgraMtha che. niyukti gAthArUpe-padyarUpe prAkRta vyAkhyAgraMtha che. niyukti ke je sthavira A bhadrabAhusvAmI viracita che, ane cUrNike jenA praNetA koNa? ----e haju sudhI jANavAmAM nathI AvyuM; te chatAM A banneya vyAkhyAtrathA echAmAM ochuM sALasA varSa pUrvenI racanAo che, emAM leza paNa zakAne avakAza nathI. kalpasUtra uparanA A banneya vyAkhyAtrathA ke je vyAkhyAtrathA meM prastuta kalpasUtra sAthe sa`zeAdhana karIne saMpAdita karyA che, tenu Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 115 bArIkAIthI adhyayana ane tulanA karatAM niyukti-cUrNimAM je hakIkata ane sUtrAzanuM vyAkhyAna jovAmAM Ave che, e uparathI sthAnakavAsI ane terApaMthI zrIsaMghanA gItAne prastuta kalpasUtrane kalpita mAnI levAne kazuM ja kAraNa nathI maLatuM. tema ja dazAzrutaskaMdha sUtranI caudamA rasaikAnA prAraMbhamAM lakhAyelI aneka pratio Aje vidyamAna che, jemAM prastuta kalpasUtra AThamAM adhyayana tarIke saLaMga ane saMpUrNa lakhAyeluM che. AthI koIne ema kahevAne to kAraNa ja nathI rahetuM ke sthAnakavAsI ane terApaMthI saMpradAya sAme koI kaDhipata Aropa UbhA karavA mATe ke kahita uttara ApavA mATenA sAdhana tarIke A sutra racI kADhavAmAM AvyuM che. jo Ama hota te svataMtra kalpasUtra ke e kalpasUtrabhita dazAzrutaskaMdhavanI Aje vikrama saMvata 1247thI laIne je anekAneka prAcIna tADapatrIya ane kAgaLa upara lakhAyelI prati maLe che te maLatI na hota. tema ja upara jaNAvelI pratie uparAMta niryukti ane zUrNimAM A kalpasUtranuM vyAkhyAna karavAmAM AvyuM che te paNa na hota. prastuta kalpasUtra sAthe prasiddha karelI niyukita ane cUrNi, e koI svataMtra vyAkhyAgraMtha nathI, paraMtu dazAzrutaskaMdhasUtra uparanI niyukita ane cUrNiomAMthI kapala pUrato judo pADI lIdhelo aMza ja che, e dhyAnamAM rahe. kalpasUtranuM pramANa kapara kevI ane kevA svarUpamAM hovuM joIe, e viSe Aje pAzcAtya vidvAno ane temanA matane mAnya karanAra ApaNuM dezanA vidvAno eka judI ja mAnyatA dharAve che. temanuM dhAravuM che ke, kalpasUtramAM cauda svama Adine lagatAM keTalAMka AlaMkArika varNana vagere kalpasUtramAM pAchaLathI umerAyelAM che. virAvalI ane sAmAcArIno keTaleka aMza paNa pAchaLathI umerAyeluM hovAno saMbhava che. A viSe mArA adhyayanane aMte mane je jaNAyuM che te ahIM jaNAvavAmAM Ave che - Aje ApaNu samakSa kalpasUvanI je pratio che, te paikI khaMbhAtanA zrI zAMtinAthanA tADapatrIya bhaMDAranI prati vi. saM. 1247mAM lakhAyelI hoI sau karatAM prAcIna che; temAM cauda svamane lagatA varNa graMtha bilakula che ja nahi. tema ja meM mArA saMzodhana mATe je che pratione saMpUrNapaNe upayoga karyo che te paikI ane i e be pratiomAM svane lagato varNa graMtha prakArAntare ane ati saMkSipta che; jyAre bIjI pratiomAM vartamAnamAM pracalita svama viSane varNakagraMtha akSarazaH maLe che. A rIte cauda svama viSe traNa vAcanAntare mArA jevA mAM AvyAM che. zrImAna cUrNikAra ane temane pagale cAlanAra TipanakakAra paNa svamasaMbaMdhI varNa graMtha mATe sarvathA cUpa ja che; svamasaMbadhI varNakagraMthanA eka paNa zabdanI teo vyAkhyA nathI karatA. A badhuM jotAM svapna saMbaMdhI pracalita varNa graMtha aMgenA maulikapaNa viSe jarUra zaMkAne sthAna che. paraMtu te sAthe bIjo prazna e Ubho thAya che ke trizalA kSatriyANa cauda svone joIne jAge che, e nAnAM nAma pachI tarata ja tae | sA tisalA khattiyANo ime eyArUve orAle coddasa mahAsumiNe pAttiA NaM paDibuddhA satra Ave che; arthAta " trizalA kSatriyANI A ane A prakAranAM udAra cauda mahAsvapnane joIne jANI" e sUtramAM "A ane A prakAranAM udAra" e vAkaya jatAM ApaNane saheje e prazna thAya che ke "A prakAranAM udAra eTale kevAM udAra ?" A jAtano prazna ke jijJAsA, ApaNane cauda svapnane lagatA varNa graMthanA astitvanI kalpanA tarapha kheMcI jAya che. ane A kAraNasara A ThekANe cauda svanane lagatA koI ne koI prakAranA varNa graMthanuM hovuM e anivArya banI jAya che. paraMtu jyAM Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11} ] jJAnAMjali sudhI ApaNA sAme bIjI prAcIna prati| na hAya tyAM sudhI e vakagraMtha kevA hovA joI e, enA nirNaya karavAnuM kAma ghaNuM kaThina che. atyAranA pracalita va kathanA maulikapaNA viSe zaMkAne sthAna che; te chatAM eTaluM dhyAnamAM rAkhavuM ati Avazyaka che ke pracalita svapnaviSayaka va kamra tha arvAcIna heAya tepaNa te anumAna hajAra varSathI arvAcIna te nathI ja. A uparAMta indra, garbhApahAra, adRzAlA, janma, prItidAna, dIkSA, kevalajJAna, cAturmAMsa, nirvANa, kRmi AdiviSayaka sUtrapATha ane varNa kamra MthanA astitvanI sAkSI teA cUrNikAra pate paNa Ape che. e pachInAM jinacaritA ke jemAM trevIsa jinezvarAnAM caritra ane aMtarA viSenAM sUtrapAThane samAveza thAya che, tenI tathA gaNadharAdi sthavireAnI AvalI ane sAmAcArItraMtha hAvAnI sAkSI niyuktikAra ane cUrNikAra ema banneya sthavireza purimannarimALa ghvo ni. gA. 62 ane tenI cUrNi dvArA Ape che. gaNadharAdi sthavirenI AvalI A kalpasUtramAM je rUpe jovAmAM Ave che tevI ane teTalI teA caturdazapUdhara bhagavAna zrI A bhadrabAhuravAmipraNIta kalpasUtramAM hAI ja na zake. eTale jyAre prastuta kalpasUtrane athavA AgamAne pustakArUDha karavAmAM AvyAM, te jamAnAnA virAe e umerelI che, ema kahevuM e ja savizeSa ucita che. Ama chatAM eka prazna te ApaNA sAme AvI UbheA ja rahe che ke, AjanI ati arvAcIna arthAt sALamA-sattaramA saikAmAM lakhAyelI, pratimAM je sthavirAvalI jovAmAM Ave che, e kayAMthI AvI ? kAraNa ke khabhAta, amadAvAda, pATaNa, jesalamera vagerenI sakhyAbaMdha tADapatrIya pratie tapAsI, temAMthI mane pAchaLanA ravirAne lagatI sthavirAvalI kAI paNa pratimAMthI maLI nathI. Ama chatAM ema mAnavAne te ApaNuM mana jarAye kabUla nathI thatuM ke e aMza nirAdhAra hAya ! eTale A viSe cAkasAIbharyu anveSaNa karavAnI ApaNI pharaja UbhI ja rahe che. : ATaluM vicAryA bAda sAmAcArI Ave che. temAM zarUAtanAM paryuSaNAviSayaka je sUtro che te paikI sUtrAMka 271mAM gatarAviyase vra, no te vvarU taM La kavAyaLAvitta! A pramANe je sUtrAMza che te 5'camInI caturthI karAI te pachIneA che, ema ApaNane svAbhAvika ja lAge che. A sutrAMzane ApaNe kevA artha karavA joIe ane utsa-apavAdanI maryAdAne lakSamAM rAkhIne enI saMgati kevI rIte sAdhavI joI e ?-e vicAravA jevI bAbata che. mane lAge che, ane utsargIapavAdanI maryAdAne mArI alpabuddhie huM samajyuM zru tyAM sudhI " saMvatsarIparvanI ArAdhanA kAraNasara bhAdrapada zudi pacamI pahelAM thaI zake, paraMtu te pachI nahi A vacana sthavira bhagavate te samayanI maryAdAne lakSIne ja jaNAvyuM che; paraMtu teTalA mAtrathI utsa-apavAdanI maryAdA jANanAra gItArthere A sUtrane sadA mATe ekasarakhuM vyApaka karavu na joi e. arthAt bhagavAna zrI kAlakA samakSa je prakAranA prasaMga upasthita thayA. te ja prakArane tethI UlaTA prasaMga koI sama gItA samakSa AvI paDe teA te, paMcamI pachI paNa saMvatsarInI ArAdhanA karIne ArAdhaka thaI zake ane khIjAone paNa ArAdhaka banAvI zake. ane tema karavAmAM te gItA sUtrAttAne ane utsa'apavAdanI maryAdAne saMpUrNa rIte ArAdhe che, ema ApaNe samajavuM joI e. >> A uparAMta sAmAcArInuM vyAkhyAna saMkSepamAM niyuktikAre ane samagrabhAve cUrNikAre karela hovAthI tenA astitvanI prAcInatA svayaMsiddha che, eTale e viSe mAre khAsa vadhAre kahevA jevu kazu ja rahetu` nathI. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ t117 107 kalpasUtra ka pasUtramAM pAThabhedo ane sUtronuM ochAvattApaNuM kalpasUtranI prAcIna pratiomAM pAThabhedo ane sUtronuM ochAvattApaNuM ghaNe sthaLe che ane vividha rIte Ave che. A badhuMya ame kalpasUtranI pAdaTippaNImAM vistRta rIte ApeluM che. Ama chatAM cUrNikAra ane temane pagale cAlanAra TippanakAre temanA yuganI prAcIna pratione AdhAre je pATha svIkArIne vyAkhyAna karyuM che, te pAThabhedane samAveza upara jaNAvela pAdaTippaNamAM moTe bhAge thato nathI. eTale te pAThabhedone tAravIne nIce ApavAmAM Ave che: cUrNikAre svIkArelA pAThabhede satrAMka mudrita sUtrapATha cUrNi pATha putvarattAvarattakAlasamagaMsi puvarattAvarattaMsi -muiMga -muravapaTTha hiM kusalehi mehAvIhiM jiya0 paThehi NiuNehiM jiya0 62 uNhodaehi ya (nayA) aNegagaNanAyaga0 mA sAmAsi pA45 astavyasta pittijje pettejjae 1222 aMtarAvAsa aMtaravAsa 123 aMtagaDe (nayA) 126-27 sUtra pUrvApara che. 232 pajjosaviyAraNaM pajjosavie 281 aNaTThAbaMdhissa aTThANabaMdhissa TipanakakAre svIkArelA pAThabheda satrAMka mudrita sUrapATha Tippana pAThabheda 3 puvvarattAvaratta aDDha rattAvaratta 6 -mAraNaMdiyA -mAraNaMdiyA raNaMdiyA 7 atthoggahaM atthoggahaNaM 6 vinAya vinnaya" dhArae vArae ,, pariniThie supariniTThie 14 mahayAhayanaTTagIyavAiyataMtItalatAlatuDiya- mahayAhayanaTTagIyavAiyasaMkhasaMkhiyakharamuhIpoyAghaNamuiMgapaDupaDahavAiyaraveNaM piripiriyApaNavapaDahabhabhAhoraMbhabherIjhallarIduMduhitatavitataghaNajhusirataMtItalatAlatuDiyamuiMga paDunAiyaraveNaM 26 rayaNANaM tyAhi ahAbAyare rayaNANaM jAva ahAbAyare 33 puzvarattAvarasa aDDharattAvaratta46 aturiyaM acavalamasaMbhaMtAe aturiyamasaMbhaMtAe Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnAMjali 118] sutrAMka mudrita sUtrapATha Tipana pAThabheda 51 phalavittivisese phala bisese 52 -caMcumAlaiyaromakUve cucumAla ie UsaviyaromakUve 53 -saMpunna -puna54 vinAya vinnaga54 sUre bIre sUre dhIre vIre 60 -guMjaddharAgasarise kamalAyarasaMDavibohae -guMja dvabaMdhujIva [pArAvatacalaNanayaNaparahuyasu uhiyammi sUre sahassarassimmi diNayare rattaloyaNa jAsuyaNakusumarAsi] higulayaNiyateyasA jalate ya sayaNijjAo abbhuTTha rAtireyarehatasarise kamalAyarasaMDavohae uThi yammi sUre sahassarassimmi tassa ya karapahAraparaddhammi [aMdhakAre vAlAyavakuMkumeNaM khaciya va jIvaloe sayaNijjAo abbhuTe / / ] 61 pIgaNijjehi jivaNijjehi dappaNijjehi pIpaNijjehiM dIvaNijjehiM dappaNijjehi mayaNijjehiM vihaNijjehi sabdhi- tippaNijjehiM sabdhi,, paTTehiM kusalehi mehAvIhiM jiya pattIhi giuNehi jiya62 ayasumahagghadUsarayaNasusaMvue nAsAnIsAsavAyavojjha vak cuharavannapharisajuttahayalAlApelavAtiregadhavalakaNagakhaciyaMtakamma dUsarayaNasaMvue 63 agasuhapharisayaM agasuhaphAsayaM 65 siggha0 Adipadarahita siggha0Adipadasahita 68 rannA vaMdiya rannA acciyavaMdiya78 viuleNaM puppha viuleNa asaNeNaM jAva puppha84 - sAvita vyene| pAra mahApahesu vA 5ch| cha , sannikkhittAI sannikkhitAiM sannihiyAI 62 uDubhayamANa savvattubhayamANa -gaMdhamallehi vavagayarogasogamohabhayaparittA- gaMdhamallehiM jaM tassa gabhassa hiyaM bhiyaMpatyaM g2abbhasAjaM tassa gabbhassa hiyaM miyaM patthaM gabha- posaNaM taM dese ya kAle ya AhAramAhAremANI posaNaM taM dese ya kAle ya AhAramAhAre- vivittamauehi sayaNAsaNehiM pairikasuhAe mANI vivittamauehi sayaNAsaNehi pairi- maNANukulAe bihArabhUbhIe pasatthadohalA sammAkusuhAe maNANukulAe vihArabhUmIe NiyadohalA avimANiyadohalA vucchinnadohalA pasatyadohalA saMpunnadohalA sammANiya- saMpunnadohalA viNIyadohalA vavagayarogasogadohalA avimANiyadohalA vucchinnadohalA mohabhayaparittAsA suhaM suheNaM triNayIdohalA suhaM suheNaM 67 mane 66 sUtra Tika patra 12-13nI 3 aMkanI pAdaTippaNI tu. 88 sUtrAMnI ussukkaM yA aNegatAlAyarANucariyaM sudhAno sUtrapAlamA 87 mA sUtramAM AvI jAya che. 67 --AIkhaga -Arakkhaga Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kapasUtra [ 119 satrAMka mudrita sUtrapATha Tipana pAThabheda 101 teraNaM mittatAiniyagasayaNasaMbaMdhiparijaNeNaM tassa niyagasayaNasaMbaMdhiparijaNassa nAyANa ya taM nAyaehi ya saddhiM taM 102 -bhuttottarAgayA bhuttottarAe 111 ceccA dharaNaM ceccA rajz2a ceccA rajjaM ceccA dharaNaM 113 mIsiegaNaM maMjumaMjuNA mIsieNaM abhibhaviya gAmakaMTae maMjumaMjuNA 240 -A cihna vacamAMne pATha 241 sUtramAM matta goviD pachI che. cUrNikAra-TipanakakAre svIkArelA pAThabheda savAMka mudrita sUtrapATha cUrNiTippanaka-pAThabheda 113 ghosega ya paDibujjhamANe pa 2 savvi- ghoseNa apaDibujjhamANe savvi123 suvyaggI naam| aggivese nAma 123 acce lave gRhatte pANU accI lave mutte pANu 127 amAvasAe avAmaMsAe 225 mATThAI saMpadhUmiyAI maTThAisamaTThAi saMpadhUmiyAi 241 usiNodae viyaDe suddhaviyaDe 261 nagare thA ceva evamAikkhai sudhA nagare sadevamaNuyAsurAe parisAe majjhaTite ceva evamAikkhaI A uparAMta pratyaMtaramAM ochovatAM satro, e chAvattA pATha, pAThabhedo ane sUtronA pUrvAparane lagatA je vividha pAThAMtaro che, te ane te te sthaLe pAdaTipaNImAM ApelA che; tenuM avalokana karavA vidvAnone bhalAmaNa che. kalapasvaniyukti AdinI prati prastuta kalpasatranI AvRtti sAthe kalpaniryukti, kalpacUrNi ane pRthvIcaMdrAcArya viracita kalpa Tipanaka-A traNa vastu prakAzita karavAmAM AvI che, e upara kahevAI gayuM che. A traNe graMthanI pAMca pAMca pratione meM AdithI aMta sudhI saLaMga upAga karyo che. e pratio khaMbhAta ane jesalamera jJAnabhaMDAranI hatI. A prationa meM khAsa koI saMketa ke tenI saMjJA rAkhI nathI. paNa je pATha eka pratimAM hoya tene prastra ke pratyuttare thI jaNAvela che ane je pATha ghaNI pratomAM hoya tyAM tyAreq ema pAThabheda sAthe jaNAvyuM che. uparokta badhI ja pratio tADapatrIya pratio che ane te teramA ane caudamA saikAmAM lakhAyelI che. arthAta meM mArA saMzodhana mATe prAcIna pratio kAmamAM lIdhI che. niyukti ane zUrNinI bhASA upara jema kalpasUtra mATe kahevAmAM AvyuM che, tema niryukticUrNinI je prAcIna pratio mArA sAme che, temAM bhASAprayogonuM vaividhya ghaNuM che. A bhASAvaividhya ane tenA maulika svarUpane vIsarI javAne kAraNe AjanI jema prAcIna kALanA saMzodhakoe paNa graMthamAM ghaNuM ghaNuM goTALA karI nAkhyA che. A goTALAone anubhava prAcIna pratie uparathI graMthanuM saMzodhana karanArane bahu Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20} jJAnAMjali sArI rIte hoya che. AvA pAThonAM DhagalAbaMdha udAharaNa ApI zakAya tema che. te chatAM huM ahIM mAtra prastuta kalpacUrNimAMthI eka ja udAharaNa ApuM chuM, je uparathI vidvAnone khyAla Avaze ke AvA pAThonA saMzodhakone zAbdika zuddhi sivAya arthasaMgati viSe kazuMya dhyAna nathI hotuM. prastuta kalpasUtranI cUrNimAM (pR. 94mAM) mAM utikjhirse uta A zuddha pATha lekhakonA lipidoSathI mAM grfkana ti pATha banI gayo ane ghaNuM pratiomAM A pATha maLe paNa che. A pATha kaI bhAgyavAne sudhAravA prayatna karyo ane tene badale temaNe moNa tibbara ti pATha karyo, jenI arthadaSTie saMgati kazI ja nathI. kharI rIte mar giffkagalsa uta (saM. mA panaghaNana ti) eno artha "nigoda athavA phUga na vaLe" e che. AvA ane AthIye lipidoSa AdinA moTA goTALAo cUrNigraMthomAM ghaNuM ja thayA che. ane A badhA goTALAo AjanA mukita cUrNaprathAmAM ApaNane jemanA tema jovA maLe che. ahIM prasaMgopAtta jaina munivaronI sevAmAM savinaya prArthanA che ke, jaina Agamo ane te uparanA niryukti-bhAgya-cUrNi Adi vyAkhyAgrathanuM vAstavika adhyayana ane saMzodhana karavA IcchanAre prAkRtAdi bhASAnA gaMbhIra jJAna mATe zrama levo joIe. A jJAna mATe mAtra bhagavAna zrI hemacandrAcAryakRta prAkRta vyAkaraNa ja basa nathI. prAkRta bhASAnA agAdha svarUpane jotAM AcArya zrI hemacaMdrakRta prAkRta vyAkaraNa e to prAkRtabhASAnI bALapothI ja banI jAya che. eTale A mATe niryukti-bhAgyacUrNi Adi graMthonuM bhASAjJAnanA viveka ane pRthakkaraNapUrvaka adhyayana karavuM ati Avazyaka che. A adhyayanane pariNAme bhagavAna zrI hemacaMdrasUrinA upara bALapothIrUpe oLakhAvelA prAkRta vyAkaraNamAM keTalAM agAdhatA ane gAMbhIrya bharyA che ane e vyAkaraNanuM sarvAgI svarUpa ghaDavA mATe temaNe keTaluM agavAhana ane zrama karyo che, tene ApaNane khyAla AvI zake che. prAcIna prAkRta vyAkaraNamAM je prayogo ane sUtro nahotAM e AcArya zrI hemacaMdranA vyAkaraNamAM kyAMthI AvyAM? tema ja e bhASA upara lekhakonA lipidoSa, bhASAonAM vimizraNa vagerenI zI zI asara thaI che ane teno viveka keTalI dhIrajathI zrI hemacaMdrAcAryo karyo che?--tene sAco javAba jaina Agama ane te uparanA vyAkhyAgraMtha AdinA adhyayanathI ja ApI zakAya tema che. AcArya zrI hemacaMdranA prAkRta vyAkaraNanI racanA bAda vizvanAM badhAM ja prAcIna prAkRta vyAkaraNa gauNa banI gayAM che, tenuM kAraNa emanA vyAkaraNanI sarvadezIyatA ane saMgapUrNatA che. A uparAMta, jaina AgamanA adhyayana ane saMzodhana mATe jeTalI bhASAjJAnanI AvazyakatA che, teTalI ja jarUriyAta uttarottara lekhakadeSAdine kAraNe azuddhinA bhaMDArarUpa banI gayelA jaina Agama ranA niyaMkti-bhASya Adi vyAkhyAgraMthanA adhyayana Adi mATe prAcIna graMthastha lipi ane temAMthI lekhakoe upajAvI kADhelA bhrAmaka pATha ke vividha prakAranA lipiSonA jJAnanI paNa che. A lipinI maulikatA ane lekhake e karelI vikRtionuM bhAna jeTaluM vizeSa eTalI ja graMthasaMzodhanamAM saraLatA rahe che. A sAthe prAcIna graMthomAM jyAM saMkhyAno nirdeza karavAmAM aAvatA ke bhAMgAo athavA bhaMgALa vagerenI saMkhyA Adi dekhADavAmAM AvatAM tyAM temane akSarAMkamAM dekhADatA. eTale e akSarakenuM jJAna paNa eTaluM ja Avazyaka che. viSayAMtara thaIne ATaluM jaNAvyA pachI huM mULa viSaya tarapha AvuM chuM. upara jaNAvelA bhrAmaka che ke lipimedajanita vikata azuddha pAThenA pAThAbhedone mATe ? keTaleka ThekANe tevA vividha pATha ke jenI arthasaMgati kaI rIte thaI zakatI hoya, tevA pATho ApyA Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahapasUtra [121 paNa che. juo cUrNi, patra 90, Ti. 2. A ThekANe paTTaTya . pAvakRttika imakriAM huM, zugRttija mannathuM saM. pravAtatha A traNa pAThabhedo apAyA che. e ja rIte yogya lAgyuM che tyAM tevA pAThabhedane saMgraha karavAmAM Avyo che. keTalIka vAra prAkRta bhASAbhedajanita hajAro prakAranA pATho paikI koI kaI pAThabhede nepyA che; bAkI moTe bhAge jatA karavAmAM AvyA che. udAharaNa tarIke NauiM NatuI Nauti Naturti, uubaddhitA uDubaddhitA, ovaddhitA, puNNimAte puSNimAe poNimAte, novA nojha toya tata, novA mona mora moya mota ityAdi. AvA svaravikAra, vyaMjanavikAra, pratyayavikAra vagerene lagatA anekavidha pATha paikI kavacita kavacita pAThabheda ApyA che; bAkI moTe bhAge evA pAThone jatA karavAmAM AvyA che. TippanakakAra AcArya zrI pRthvIcaMdrasUri mahArAja che. temanA samayAdi viSe hAla turatamAM kazuM kahevAnI mArI taiyArI nathI. eTale mAtra temane viSe eTaluM kahuM chuM ke teo caudamA saikAmAM vidyamAna hevAno saMbhava che. dipakakAre TipanakanI racanA karavAmAM cUrNikAranuM anugAmipaNuM sAdhyuM che. cUrNikAra ane TippanakakAre AkhA kalpasUtra upara zabdazaH vyAkhyA nathI karI eTale temanA sAme kalpasUtranI vAcanA kevI haze e spaSTapaNe kahevuM muzkela che. tema chatAM temanI vyAkhyAomAM je keTalAMka bIjo che te uparathI je pRthakkaraNa thaI zake te meM A prastAvanAmAM jaNAvyuM che. aMtamAM prastuta kalpasUtranuM je rUpa ghaDAvuM joIe temAM mArI najare keTalIka UNapa rahI che, paNa temAM mArI jesalameranA jJAnabhaMDAra vagerenI pravRtti kAraNa che. te chatAM prati kalpasUtranuM saMkhyAbaMdha prAcIna pratione AdhAre je prAmANika rUpa ghaDAyuM che te ekaMdara ThIka ja ghaDAyuM che. A kAryamAM chavAsthabhAvajanita anekAneka khalanAo thavAno saMbhava sahaja che, tene vidvAne kSamAnI najare jue ane yogya saMzodhana kare e abhyarthanA che. ("kalpasUtra' saMpAdana, sane 1952)