Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIjIrAvalli mahAtIrtha kA aitihAsika vRttAnta __ -prA0 sohanalAla paTanI jaina tIrthoM kI paramparA meM zrI jIrAvalA pArzvanAtha tIrtha kA apanA viziSTa sthAna hai| yaha prasiddha mandira arAvalI parvatamAlA kI jIrApallI nAma kI pahAr3I kI goda meM basA huA hai| yaha bahuta hI prAcIna mandira hai| hare-bhare jaMgaloM se ghirA yaha mandira apanI bhavyatA ke lie prasiddha hai| sadiyoM se yaha prAcAryoM aura dharmaniSTha vyaktiyoM kA zaraNa sthala rahA hai / yaha jaina dharma kA sAMskRtika aura dhArmika kendra rahA hai| isake pASANoM para aMkita lekha isakI prAcInatA aura gaurava kI gAthA gA rahe haiN| hara varSa hajAroM kI saMkhyA meM zraddhAlu bhaktajana isa mandira ke darzana karake preraNA aura zakti kA arjana karate haiN| Aja bhI pratiSThA zAntisnAtra Adi zubha kriyAoM ke prArambha meM "OM hrI zrI jIrAvalA pArzvanAthAya namaH" pavitra mantrAkSara rUpa isa tIrthAdhipati kA smaraNa kiyA jAtA hai| isa tIrtha kI mahimA itanI prasiddha hai ki mAravAr3a va ghANerAva, nADalAI, nADola, sirohI evaM bambaI ke ghAThakopara Adi sthAnoM meM jIrAvalA pArzvanAtha bhagavAna kI sthApanA huii| jaina zAstroM meM isa tIrtha ke kaI nAma haiM-jIrAvallI, jIrApallI, jIrikApallI evaM jayarAjapallI, . para isakA nAmakaraNa merI mAnyatAnusAra isake parvata jayarAja para hI huA hai| jayarAja kI upatyakA meM basI nagarI jyraajpllii| zrI jinabhadrasUrijI ke ziSya siddhAntarucijI ne zrI jayarAjapurIza zrI pArzvanAtha stavana kI racanA kI hai| isI jayarAjapallI kA apabhraMza rUpa Aja jIrAvalA nAma meM dRSTigocara ho rahA hai| sirohI zahara se 35 mIla pazcima kI dizA meM aura bhInamAla se 30 mIla dakSiNa pUrva dizA meM jIrAvalA grAma meM yaha mandira sthita hai| yaha marupradeza kA aMga rahA hai| prAcIna kAla meM jIrAvala eka bahata baDA aura samRddhazAlI nagara thaa| sAMskRtika dRSTi se bhI yaha nagara bahuta samRddha thaa| yaha deza paradeza ke vyApAriyoM ke AkarSaNa kA kendra rahA hai aura zUravIroM kI janma aura karma bhUmi rahA hai| jIrAvala kA eka apanA viziSTa itihAsa hai jisakI jhalaka tIrthamAlAoM evaM prAcIna stotroM ke mAdhyama se milatI hai| ___ janazruti hai ki isa bhUmi para mahAvIrasvAmI ne vicaraNa kiyA hai| bhInamAla meM vi. saM. 1333 ke mile lekha se isakI puSTi hotI hai| candragupta maurya ke bhAratIya rAjanIti ke raMgamaMca para praveza karane para yaha maurya sAmrAjya ke adhIna thaa| azoka ke nAti samprati ke zAsanArUDha hone para yaha pradeza usake rAjya ke adhIna thaa| usake samaya meM yahAM jaina dharma kI bahuta unnati huii| usake samaya meM yahAM kaI jaina mandiroM ke nirmANa kA ema zrIsarya kalyANagautamasmRti graMtha kaho. APRA
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ [12] ullekha milatA hai| itihAsakAra aojhAjI ne vikrama saMvata kI dUsarI zatAbdI ke mile zilAlekhoM ke AdhAra para kahA hai ki yahAM para rAjA saMprati ke pahale bhI jaina dharma kA pracAra thaa| mauryoM ke pazcAt kSatrapoM kA isa pradeza para adhikAra thA / mahAkSatrapa rudradAmA ke jUnAgar3ha vAle zilAlekha se yaha jJAta hotA hai ki yaha marurAjya san 553 I. meM usake rAjya ke antargata thaa| jIrAvalA pArzvanAtha mandira vi. saM. 326 meM koDInagara seTha amarAsA ne banAyA thaa| yaha koDInagara zAyada Aja ke bhInamAla ke pAsa sthita koDInagara hI hai jo kAla ke thaper3oM se apane vaibhava ko kho cukA hai| koDInagara taTa para sindhu ghATI kI sabhyatA ke avazeSa prApta ho sakate haiN| aisI janazrati hai ki isa mandira kI pArzvanAtha bhagavAna kI pratimA jamIna meM se nikalI hai| isakA vRtAnta isa prakAra milatA hai :-eka bAra koDIgrAma ke seTha amarAsA ko svapna aayaa| svapna meM unheM bhagavAn pArzvanAtha ke adhiSThAyaka deva dikhe| unhoMne seTha ko jIrApallI zahara ke bAhara dharatI ke garbha meM chipI huI pratimA ko sthApita karane ke liye kahA / yaha pratimA gAMva ke bAhara kI eka guphA meM jamIna ke nIce thii| adhiSThAyaka deva ne seTha amarAsA ko isa bhUmi sthita pratimA ko usI pahAr3I kI talahaTI meM sthApita karane ko kahA / subaha uThane para seTha ne svapna kI bAta jainAcArya devasUrIzvarajI, jo ki usa samaya vahAM para padhAre huye the, ko btaayii| prAcArya devasUrijI ko bhI isI taraha kA svapna pAyA thaa| yaha bAta sAre nagara meM phaila gaI aura nagaravAsI isa mUrti ko nikAlane ke lie utAvale ho gaye / prAcArya devasUri aura seTha amarAsA nirdiSTa sthAna para gaye aura bar3I sAvadhAnI se usa mUrti ko nikaalaa| pratimA ke nikalane kI khabara sunakara AsapAsa ke kSetroM ke loga bhagavAna ke darzana ke liye umar3a pdd'e| koDInagara aura jIrApallI ke zrAvakoM meM usa pratimA ko apane-apane nagara meM le jAne ke liye hor3a laga gii| parantu prAcArya devasUrijI ne adhiSThAyakadeva kI AjJA kA pAlana karate hue pratimA ko jIrApallI meM hI sthApita karane kA nizcaya kiyaa| vikrama saMvat 331 meM prAcArya devasari ne isa pratimA kI pratiSThA kii| vikrama saMvat 663 meM prathama bAra isa mandira kA jIrNoddhAra huaaa| jIrNoddhAra karAne vAle the seTha jetAsA khemAsA / ve 10 hajAra vyaktiyoM kA saMgha lekara zrI jIrAvalA pArzvanAtha bhagavAn ke darzana ke liye Aye the| mandira kI burI hAlata ko dekhakara unhoMne jaina AcArya zrI merUsUrIzvarajI mahArAja, jo unhIM ke sAtha Aye the, ko isa mandira ke jIrNoddhAra karane kI icchA prakaTa kii| prAcArya zrI ne isa punIta kArya ke liye unhoMne apanI prAjJA pradAna kara dii| cauthI zatAbdI meM yaha pradeza gupta sAmrAjya ke antargata thaa| guptoM ke patana ke pazcAt yahAM para haNoM kA adhikAra rhaa| hUNoM ke samrATa toramANa ne gupta sAmrAjya ko naSTa kara apanA prabhAva yahAM para sthApita kiyaa| huNa rAjA mihirakula aura toramANa ke sAmantoM dvArA banAye huye kaI sUrya mandira jIrAvalA ke AsapAsa ke ilAkoM meM pAye huye haiM jinameM varamAraNa, karoDIdhvaja (anAdarA), hAthala ke sUrya mandira prasiddha haiN| hAthala kA sUrya mandira to TUTa cukA hai, para karoDIdhvaja aura varamAraNa ke sUrya mandiroM kI pratiSThA prAja bhI akSaNNa hai| varamAraNa kA sUrya mandira to bhAratavarSa ke cAra prasiddha sUrya mandiroM meM se eka hai| guptakAla ke jainAcArya harigupta toramANa ke guru the| inake ziSya devaguptasUri ke ziSya zivacandragaNi rahI chezrI Arya kalyANa gautamasmRtigraMtha che
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ [13] mahattara ne isa mandira kI yAtrA kI / udyotanasUri kRta kuvalayamAlA' prazasti ke anusAra, zivacandragarie ke ziSya yakSadattagariNa ne apane prabhAva se yahAM para kaI jaina mandiroM kA nirmANa karavAyA, jo grAsapAsa ke ilAkoM meM Aja bhI vidyamAna haiM / valabhIpura ke rAjA zIlAditya ko jaina dharma meM dIkSita karane vAle prAcArya dhanezvarasUri ne isa mandira kI yAtrA kI / yakSadattagariNa ke eka ziSya vaTezvarasUri ne zrAkAzavapra ke eka nagara meM eka ramya jaina mandira kA nirmANa karavAyA, jinake darzanamAtra se logoM kA krodha zAnta ho jAtA thA / zrAkAzavapra kA artha hotA hai prakAza ko chUne vAle pahAr3a kA utAra / jIrAvalA kA yaha mandira bhI AkAza ko chUne vAle parvata ke utAra para sthita hai aura eka aisI kiMvadantI hai ki jIrAvalA kA yaha mandira AkAza mArga se yahAM lAyA gayA hai / ho sakatA hai AkAza mArga se lAyA huA yaha mandira grAkAzavapra nAmaka sthAna kI sArthakatA siddha karatA ho / vaTezvarajI ke ziSya tatvAcArya the / udyotanasUrijI ke vidyAguru zrAcArya haribhadrasUri the, jo citrakUTa ( vartamAna cittaur3a ) nivAsI the / unheM jIrAvalA ke mandira kI punaH pratiSThA se sambandhita batAyA jAtA hai / apane jaina sAhitya ke saMkSipta itihAsa ke pRSTha 133 para mohanalAla dalIcanda desAI ne zrAkAzavapra nagara ko anantapura nagara se jor3A hai| muni kalyANavijayajI ne isa nagara ko amarakoTa se jor3A hai / para vaTezvarasUrijI kA grAkAzavapra siMdha kA amarakoTa nahIM ho sakatA / vaha to bhInamAla ke AsapAsa ke pradezoM meM hI honA cAhiye thA, aura vaha mandira bhI prasiddha honA cAhiye / yaha donoM hI zarteM jIrAvalA ke sAtha jur3I huI haiN| kyoMki jaina tIrtha prazasti meM jIrAvalA ko viziSTa sthAna prApta hai | vikrama saMvat kI sAtavIM zatAbdI ke anta meM yahAM para cAvar3A vaMza kA rAjya rahA / vasantagar3ha meM vi. saM0 682 ke zilAlekha isa bAta kI puSTi hotI hai / isa lekha ke anusAra saMvat 682 meM varmalAta nAma ke rAjA kA vahAM para zAsana thA aura usakI rAjadhAnI bhInamAla thI / varmalAta ke pazcAt usake uttarAdhikArI vyAghramukha kA yahAM para zAsana thA / valabhIpura ke patana ke pazcAt vahAM para eka bhayaMkara durbhikSa par3A / zrata: vahAM ke bahuta se loga yahAM Akara basa gaye / poravAla jAti ko saMgaThita karane vAle jainAcArya haribhadrasUrijI ne (vi. saM. 757 se 827) yahAM kI yAtrA kI aura isa mandira kI punaH pratiSThA karavAyI / tatvAcArya vIrabhadrasUri ne bhI yahAM kI yAtrA kI, unhoMne jAlora aura bhInamAla ke kaI mandiroM kA nirmANa karAyA / siddha sArasvata stotra ke racayitA bappabhaTTasUri bhInamAla, rAmasIna, jIrAvala evaM muNDasthalA prAdi tIrthoM kI yAtrA kara cuke the / AThavIM sadI ke prArambha meM yazovarman ke rAjya kA yaha pradeza aMga thA / itihAsa prasiddha pratihAra rAjA vatsarAja ke samaya meM yaha pradeza usake adhIna thaa| usakI rAjadhAnI jAbAlipura (jAlora) thI / usakI mRtyu ke pazcAt usake putra nAgabhaTTa ne vi. saM0 872 meM isa pradeza para rAjya kiyA / nAgabhaTTa ne jIrAvala ke pAsa nAgANI nAmaka sthAna para nAgajI kA mandira banavAyA jo Aja taka bhI TekarI para sthita hai / vaha apanI rAjadhAnI jAlora se kannauja le gayA / mahAn jainAcArya siddhaSi aura unake guru durgasvAmI ne vi. saMvat kI dasavIM sadI meM yahAM kI yAtrI kI / durgasvAmI kA svargavAsa bhinnamAla ( bhInamAla ) nagara meM huA thA / nAgabhaTTa kI mRtyu ke pazcAt usake uttarAdhikAriyoM meM rAmacandra, bhojarAja aura mahendrapAla pramukha haiN| unhoMne isa pradeza para zAsana kiyaa| pratihAroM ke ke patana ke pazcAt yaha pradeza paramAroM ke adhIna rahA / paramAra rAjA siyaka (harSadeva ) kA yahAM zAsana honA sidva 1. isakI racanA jAlora meM huI / zrI Arya kalyANa gautama smRtigraMtha
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ [14] [14] IIIIIII I IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIAN huA hai| gyArahavIM sadI ke prArambha meM yaha kSetra rAjA dhudhuka ke adhIna rahA / cAlukya rAjA bhImadeva ne jaba dhudhuka ko apadastha kiyA to yaha pradeza usake adhIna rahA / bhImadeva ke siMhasenApati vimalazAha ke yahAM para zAsana karane kI bAta siddha huI hai / mantrIzvara vimalazAha ne vimalavasahi ke bhavya mandira kA nirmANa prAbU parvata para krvaayaa| . unhoMne kaI jaina mandiroM kA jorNoddhAra karAyA aura unheM saMrakSaNa pradAna kiyaa| bahuta samaya taka yaha pradeza gujarAta ke cAlukyoM ke AdhIna rahA / isa mandira kA dUsarI bAra jIrNoddhAra vi. saM0 1033 meM huA / tetalI nagara ke seTha haradAsa ne jainAcArya sahajAnanda jI ke upadeza se isa punIta kArya ko krvaayaa| tetalI nagara nivAsI seTha haradAsa kA vaMza apanI dAnapriyatA ke lie prasiddha thaa| usI vaMza paramparA kA itihAsa isa prakAra milatA hai : zreSThI varga jAMjaNa dharmapatnI syoraNI zreSThIvarga bAghA dharmasI mannAsI dhIrAsA dhIrAsA kI dharmapatnI ajAde se haradAsa utpanna huaa| vikrama saMvata 1150 se yaha siddharAja ke rAjya kA aMga thaa| vi. saM. 1186 ke bhInamAla abhilekha meM cAlukya siddharAja ke zAsana kA ullekha milatA hai / vi. saMvat 1161 ke lagabhaga jainAcArya samudraghoSa aura jinavallabhasUri ne yahAM kI yAtrA kI / lagabhaga isI kAla meM jaina dharma ke mahAn prAcArya hemacandrAcArya ne yahAM kI yAtrA kii| ve kavi zrIpAla, jayamaMgala, vAgbhadra, vardhamAna aura sAgaracandra ke samakAlIna the| harSapurIyagaccha ke jayasiMhasUri ke ziSya abhayadevasari ne yahAM kI yAtrA kI / abhayadevasari ko siddharAja ne malladhArI kI upAdhi dI thii| inhIM prAcArya ne raNathambhora ke jaina mandira para sone ke kumbha kalaza ko sthApita kiyA thA / kharataragaccha ke mahAna jainAcArya dAdA jinadattasari ne bhI yahAM kI yAtrA kI / umakI pATa paramparA meM hue jinacandrasUrijI kA nAma mandira kI eka deharI para ke lekha meM milatA hai| saMvat 1175 ke pazcAt yahAM para bhayaMkara dubhikSa par3A / ataH yaha nagarI ujar3a gaI aura bahuta se loga gujarAta jAkara basa gye| " siddharAja ke pazcAt yaha pradeza kumArapAla ke zAsana kA aMga thA / usane jaina dharma ko aMgIkAra kiyA aura jainAcAryoM aura guruoM ko saMrakSaNa pradAna kiyaa| usake dvArA kaI jaina mandiroM ke nirmANa kA ullekha milatA hai / kirADU ke vi. saM. 1205 aura 1208 ke kumArapAla ke abhilekha se usake rAjya kA vistAra yahAM taka honA siddha hotA hai| jAlora se prApta vi. saM. 1221 ke kumArapAla ke zilAlekha se bhI isa bAta kI puSTi hotI hai| kumArapAla ke pazcAt ajayapAla ke rAjya kA yaha aMga thaa| gujarAta ke zAsaka ajayapAla aura mUlarAja ke samaya meM yahAM para paramAra vaMzIya rAjA dhArAvarSa kA zAsana thaa| muhammadagorI kI senA ke viruddha huye yuddha meM usane bhAga liyA thaa| vi. saM. kI terahavIM zatAbdI taka yahAM para paramAroM kA zAsana rhaa| vi. saM. 1300 ke rahI che. A grAArya kayANagautamasmRtigraMtha
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ AAAAAAAAAAAAAAAIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIManAmAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA[15] lagabhaga udayasiMha cauhAna kA yahAM zAsana rahA / bhinnamAla meM vi. saM. 1305 aura 1306 ke zilAlekha prApta huye hai jo usake zAsana ke hone ke pramANa haiN| usa samaya usakI rAjadhAnI jAlora thI / udayasiMha ke pazcAt usake putra cAcigadeva kA yahAM rAjya rahA / vi. saM. 1313 kA cAcigadeva kA eka zilAlekha sUdhA parvata para prApta huaA hai / cAcigadeva ke pazcAt dazaratha devar3A kA yahAM zAsana rahA / vi. saM. 1337 ke delavAr3A ke abhilekha meM use marumaNDala kA adhIzvara batAyA gayA hai / vi. saM. 1340 ke lagabhaga yaha pradeza bIjar3a devar3A ke adhIna rhaa| bIjar3a ke bAda lAvaNyakarNa (lUNakarNa) lumbhA ke adhIna yaha pradeza thA / lumbhA bahuta hI dharma sahiSNu thaa| paramAroM ke zAsana kAla meM AbU ke jaina mandiroM kI yAtrA karane vAle yAtriyoM ko kara denA par3atA thaa| lumbhA ne use mApha kara diyaa| usane AsapAsa ke ilAkoM meM bahuta se jaina mandira banAne meM dhana vyaya kiyaa| ho sakatA hai jIrAvala ko bhI unakA sahayoga milA ho| alAuddIna kI senAoM ne jaba jAlora Adi sthAnoM para hamalA kiyA to isa mandira para bhI aAkramaNa kiyA gyaa| isa mandira ke pAsa meM hI ambAdevI kA eka vaiSNava mandira thaa| atyAcAriyoM ne pahale usa mandira ko dhana-sampatti ko lUTA aura sArA mandira naSTa bhraSTa kara diyaa| usa mandira meM bahuta sI gAyoM kA pAlana poSaNa hotA thaa| hinduoM kI dhArmika bhAvanAoM ko Thesa pahu~cAne ke liye una atyAcAriyoM ne una gAyoM ko bhI mAra diyaa| vahAM se ve jIrAvalA pArzvanAtha ke mandira kI ora bar3he / mandira meM jAkara unhoMne go-mAMsa aura khana chAMTakara mandira ko apavitra karane kI koziza kii| aisA kahate haiM ki mandira meM rudhira chAMTane vAlA vyakti bAhara Ate hI mRtyu ko prApta ho gyaa| bAhara hI bahuta bar3e sarpa ne use DaMka mArA aura vaha vahIM para dharAzAhI ho gayA / alAuddIna khilajI ke AkramaNa ke ghAvoM ko bharane meM lumbhA ne bahuta sahAyatA kI aura jaina dharma ke gaurava ko bddh'aayaa| lumbhAjI kA uttarAdhikArI tejasiMha thaa| usane apane pitA kI nIti kA pAlana kiyA aura jaina dharma ko saMrakSaNa pradAna kiyA / tejasiMha ke pazcAt kAnhar3adeva aura sAmaMtasiMha ke adhIna yaha pradeza rhaa| paMDita zrI somadhagaNI viracita upadezasaptati ke jIrApallI sandarbha meM jIrAvala tIrtha sambandhI kathA isa prakAra dI gaI hai: saM. 1109 meM brahmANa (Adhunika varamAraNa) sthAna meM dhAMdhala nAma kA eka seTha rahatA thaa| usI gAMva meM eka vRddha strI kI gAya sadaiva sehilI nadI ke pAsa devItrI guphA meM dUdha pravAhita kara pAtI thii| zAma ko ghara prAkara yaha gAya dUdha nahIM detI thii| patA lagAne para usa vRddhA ko sthAna kA patA lagA yaha socakara ki yaha sthAna bahuta camatkAra vAlA hai, dhAMdhala ko btaayaa| dhAMdhalajI ne mana meM socA ki rAta ko pavitra hokara usa sthAna para jAyeMge, ve vahAM jAkara ke parameSThi bhagavAn kA smaraNa kara eka pavitra sthAna para soye / usa rAta meM unhoMne svapna meM eka sundara puruSa ko yaha kahate hue sunA ki jahAM gAya dUdha kA kSaraNa karatI hai vahAM pArzvanAtha bhagavAn kI mUrti hai| vaha vyakti unakA adhiSThAyaka deva thaa| prAta:kAla dhAMdhalajI sabhI logoM ke sAtha usa sthAna para gye| usI samaya jIrApallI nagara ke loga bhI vahAM pAye aura kahane lage ki aho ! tumhArA isa sthAna para prAgamana kaisA ? hamArI sImA kI mUrti tuma kaise lejA sakate ho? isa taraha ke vivAda meM vahAM khar3e vRddha puruSoM ne kahA ki bhAI gAr3I meM eka ApakA va eka hamArA baila joto jahAM gAr3I jAyagI vahAM mUrti sthApita hogii| isa taraha karate yaha 1 varamANa va jIrAvala ke bIca bUDezvara mahAdeva ke mandira ke pAsa yaha guphA hai| na thI Arya kathAzagautama RtigraMtha che.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ biba jIrApallI nagara meM AyA / sabhI mahAjanoM ne vahAM pravezotsava kiyaa| pahale caitya meM sthApita vIra biMba ko haTAkara zrI saMgha kI anumatipUrvaka biMba ko isI caitya meM sthApita kiyaa| bAda meM vahAM para aneka saMgha Ane lage tathA unakA manoratha unakA adhiSThAyaka deva pUrNa karane lgaa| isa taraha yaha tIrtha huaaa|| aisI mAnyatA hai ki yavana senA ke dvArA mUrti khaNDita hone para adhiSThAyaka deva kI AjJA se dUsarI mUrti kI sthApanA huI, pahalI mUrti navIna mUrti ke dakSiNa bhAga meM sthApita kI gaI thii| isa mUrti ko sarvaprathama pUjA jAtA hai evaM isa mUrti ko dAdA pArzvanAtha kI mUrti ke nAma se jAnA jAtA hai / ___ dhAMdhalajI dvArA nirmita isa navIna pArzvanAtha mandira kI pratiSThA vi. saM. 1191 meM prAcArya zrI ajitadevasUri ne kii| vIra vaMzAvalI meM usakA ullekha isa prakAra diyA gayA hai: "tivAraI dhAdhalaI prAsAda nipajAvI mahotsava vi. saM. 1191 varSe zrI pArzvanAtha prAsAde sthApyA zrI ajitadevasUri pratiSThayA" isa prakAra yaha tIsarI bAra kI pratiSThA thii| pahalI (vi. saM. 331) amarAsA ke samaya meM prAcArya devasUrijI ne krvaaii| dUsarI bAra mandira kA nirmANa yakSadattagaraNI ke ziSya vaTezvarasarijI ne . AkAzavapra nagara ke nAma se mandira kI sthApanA kii| tIsarI bAra dhAMdhalajI ke samaya meM mandira banA / kucha itihAsakAra vaTezvarasUrijI dvArA pratiSThita AkAzavapra nagara ke mandira kI bAta vivAdAspada hone ke kAraNa svIkAra nahIM karate haiN| unake anusAra mandira kI pratiSThA tIsarI bAra huI na ki mandira kA nirmANa / pahalI pratiSThA prAcArya devasUrijI ne, dUsarI pratiSThA prAcArya haribhadrasUrijI ne aura tIsarI bAra yaha pratiSThA prAcArya ajitadevasarijI ne kii| dhAMdhalajI dvArA nirmita mandira va mUrti ko nukasAna alAuddIna khilajI ke dvArA pahu~cAne kI bAta kI puSTi jIrApallI maNDana pArzvanAtha vinatI nAma ke eka prAcIna srota se isa prakAra se hotI hai: "terasaI aDasaTTA (1368) varisihi, asuraha dalu jItau jiNi harisihi bhasamagraha vikarAle // " (kaDI 9) kAnhaDadeva prabaMdha ke anusAra evaM anya aitihAsika tathyoM ke AdhAra para yaha jJAta hotA hai ki saMvat 1367 meM alAuddIna khilajI ne sAMcora ke mahAvIra mandira ko naSTa kiyA aura usI samaya usane jIrAvala ke mandira ko bhI nukasAna phuNcaayaa| upadeza taraMgiNI ke pRSTha 18 ke anusAra saMghavI pethaDasA ne saMvata 1321 meM eka mandira banavAne kI bAta likhI hai parantu zAyada yaha mandira AkramaNakAriyoM dvArA naSTa kara diyA gayA hogaa| mahezvara kavi likhita kAvya manohara nAmaka grantha ke sAtaveM sarga 32 veM zloka meM likhA huA hai ki mAMDavagar3ha ke bAdazAha AlamazAha ke darabArI zrImAla vaMzIya sonagarA jAMjaNajI seTha ke chaha putroM ke sAtha saMghavI pAlharAja ne isa tIrtha meM UMce toraNoM sahita eka sundara maMDapa banavAyA / jIrApallI mahAtIrthe, maNDapaM tu cakAra sH| uttoraNaM mahAstabhaM, vitAnAMzukabhUSaNam // zrI Arya kayANAgatama smRtigraMtha
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ MILARIAAAAAA-[17] vartamAna mandira ke pIche kI TekarI para eka prAcIna kile ke avazeSa dikhAI dete haiM jo zAyada kAnhaDadeva cauhAna ke sAmaMtoM kA rahA hogaa| san 1314 meM kAnhaDadeva cauhAna mAre gaye usake bAda maNDAra se lekara jAlora taka kA ilAkA alAuddIna khilajI ke vaMzavartI rahA / na mAlUma kitane atyAcAra isa mandira para aura jIrApallI nagara para hue hoMge usake sAkSI to yaha jayarAja parvata aura bhagavAn pArzvanAtha haiN| san 1320 ke bAda sirohI ke mahArAva lumbhA kA isa ilAke para adhikAra ho gayA parantu ajamera se ahamadAbAda jAne kA yaha rAstA hone ke kAraNa samaya samaya para mandira va nagarI para vipattiyAM AtI rahIM / yahA~ ke seTha loga nagarI ko chor3a kara cale gaye evaM cauhAnoM ne bhI isa sthAna ko asurakSita samajha kara chor3a diyaa| vi. saM. 1851 ke zilAlekha ke anusAra isa mandira meM mUlanAyaka rUpa meM pArzvanAtha virAjamAna the| para isake bAda kisI kAraNavaza bhagavAn neminAtha ko mUlanAyaka ke rUpa meM pratiSThita kara diyA gayA thaa| isa ghaTanA kA ullekha kisI bhI zilAlekha se jJAta nahIM hotaa| mandira ke bAIM ora kI eka koThaDI meM aba bhI pArzvanAtha kI do mUrtiyAM virAjamAna haiM evaM dUsarI koTharI meM bhagavAn neminAtha / aisI mAnyatA hai ki mahAn camatkArI bhagavAn pArzvanAtha kI amUlya pratimA kahIM aAkramaNakAriyoM ke dvArA khaNDita na kara dI jAya isa bhaya se pArzvanAthajI kI mUrti ko gupta bhaNDAra meM virAjamAna kara diyA gayA ho aura taba taka kI antarima vyavasthA ke lie jyotiSa ke phalAdeza ke anusAra neminAtha bhagavAn kI mUrti ko pratiSThita kara diyA gayA ho| samaya samaya para jIrNoddhAra hone ke kAraNa evaM aitihAsika zodha khoja kI dRSTi na hone ke kAraNa mandira kI marammata karane vAle kArIgaroM kI chaino aura hathaur3e se mandira ke pAToM aura dIvAroM para ke zilAlekha bahuratnA vasundharA ke gahana garta meM samA gaye haiM / zAyada ve kisI samaya kI pratIkSA meM hoMge jaba kisI mahAn prAcArya ke AzIrvAda se prakaTa hoMge, taba isa mandira kI akatha kahAnI prakaTa hogii| prAcIna ullekhoM ke AdhAra para patA lagatA hai ki isa mandira kI dIvAroM para durlabha bhitticitra the| kintu samaya samaya para naye raMga rogana ke kAma ke kAraNa; kahIM saMgamaramara caDhAne ke kAraNa, kahIM ghisAI ke kAraNa aura kahIM saphedI ke kAraNa hamArI yaha aitihAsika dharohara kAla kavalita ho gayI hai| yAtrA evaM saMgha jaina jagata meM sAmUhika tIrtha darzana kA bahuta mahattva hai / sAmUhika tIrtha yAtrA kA Ayojana karane vAle bhAvika ko hama saMghapati kahate haiM / ina saMghoM ke sAtha bar3e bar3e prAcArya ziSya samudAya ke sAtha vihAra karate the| jaina sAdhu to cAturmAsa choDa kara zeSa pATha mAsa vihAra karate hI rahate haiN| ina vihAroM meM ve mArga meM Ane vAle tIrthoM ke darzana karate hI haiN| jIrAvala tIrtha ke darzanArtha pAe saMghoM kI evaM prAcAryoM kI saMkSipta sUcI yahAM de rahA hU~ / isa tIrtha para Ae bahuta thor3e saMghoM evaM prAcAryoM kA patA hameM laga sakA hai| vIra saMvata 330 ke AsapAsa jainAcArya devasUrijI mahArAja apane sau ziSyoM sahita yahAM vihAra karate hue Aye the evaM inhIM ne amarAsA dvArA nirmita isa mandira kI vIra saMvat 331 vaizAkha sudI 10 ko zubha muhUrta * meM pratiSThA krvaaii| ama zrI Arya kayANA gautamasmRtisaMgha zika O
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ [15] * vikrama kI cauthI sadI meM (lagabhaga 395 vi. saM.) jainAcArya zrI merUsUrIzvarajI mahArAja eka vizAla saMgha ko lekara isa tIrtha meM padhAre the / saMvat 834 ke AsapAsa jainAcArya zrI udyotanasUrijI ne 17 hajAra AdamiyoM ke saMgha ke sAtha isa tIrtha kI yAtrA kI thI / isa saMgha ke saMghapati baDalI nagara nivAsI lakhamaraNa sA the / ye udyotanasUri tatvAcArya ke ziSya the / inhoMne vi. saM. 835 meM jAlora meM kuvalayamAlA nAma kI eka prAkRta kathA kI racanA kI thI / I vikramI saMvat 1033 meM tetalI nagara nivAsI seTha haradAsajI ne eka bar3A saMgha nikAlA thaa| isa saMgha ke sAtha jainAcArya zrI sahajAnandasUrIzvarajI mahArAja the / vikramI saMvat 1988 meM jainAcArya zrAmadevasUrijI kI adhyakSatA meM jAlhA zreSThI ne eka bahuta bar3e saMgha ke sAtha isa tIrtha kI yAtrA kI / 1110110 vikramI saMvat 1393 meM prAgvATa vaMzIya bhIlA zreSThI ne rAheDa nagara se eka bar3A saMgha nikAlA jisameM jainAcArya zrI kakkasUrijI sammilita hue / ina kakkasUrijI ne vi. saM. 1378 meM zrAbU ke vimalavasahI mandira meM AdinAtha ke bimba kI pratiSThA kI thii| inhoMne bAlotarA, khambhAta, pethApura, pATaNa evaM pAlanapura ke jaina mandiroM kI pratiSThA karavAI thI / vikramI saMvat 1303 meM citravAlagacchIya jainAcArya zrI grAmadevasUrijI seTha zrAmrapAla saMghavI ke saMgha ke sAtha jIrAvala tIrtha padhAre / vikramI saMvat 1318 meM khImAsA saMcetI ne jainAcArya zrI vijaya harSasUrijI kI nizrA meM eka saMgha yAtrA kA Ayojana kiyA / vi. saM. 1340 meM mAlava maMtrIzvara pethaDazAha ke putra jhAMjharaNa zAha ne mAgha sudI 5 kA saMgha nikAlA thA / yaha saMgha jIrAvala AyA thaa| yahAM saMghavI ne eka lAkha rupaye mUlya kA tAroM se bharA caMdobA bAMdhA thaa| isakA varNana paMDita ratnamaMDalagaraNI ne apane 'sukRtasAgara' meM vi. saM. 1468 meM saMghapati pAtAsA ne kharataragacchAcArya zrI jinapadmasUrijI mahArAja kI nizrA meM eka tIrtha yAtrA kA Ayojana kiyA / mAMDavagar3ha vAsI jhAMjharaNa zAha ke putra saMghavI cAhar3a ne jIrAvala evaM arbuda giri ke saMgha nikAle the / unake bhAI grAlhA ne jIrAvala meM eka caMdobe vAlA mahAmaNDapa taiyAra karavAyA thA- ka "jIrApallI mahAtIrthe maNDapaM tu cakAra saH / uttoraNaM mahAstambhaM vitAnAMzukabhUSitam // " - kAvya manohara sarga - 7 ko eka tIrtha yAtrA motI evaM sone ke kiyA hai / khaMbhAta nivAsI sAlhAka zrAvaka ke putra rAma aura parvata ne vi. saM. 1468 meM jIrApallI pArzvanAtha tIrtha meM yAtrA kara bahuta dhana kharca kiyA thA / zrI Arya kalyANa gautama smRtigraMtha
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ MAITHILIAMum I IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIm/19 / vi. saM. 1475 meM tapAgacchIya jainAcArya zrI hemantasarijI mahArAja ke sAtha saMghapati manoratha ne eka vizAla tIrtha yAtrA kA Ayojana kiyaa| vi. saM. 1483 meM vaizAkha sudI 13 guruvAra ke dina aMcalagaccha ke prAcArya merutuGgasUri ke paTTadhara jayakItisari ke upadeza se pATana nivAsI prosavAla jAtIya mIThaDiyA gotrIya logoM ne isa tIrtha meM pAMca dehariyoM kA nirmANa karavAyA thaa| -(pUrNacandra nAhara, jaina lekha saMgraha khaMDa-1 lekha 973) vi. saM. 1483 meM hI bhAdrapada vadi 7 guruvAra ke dina tapAgacchIya prAcArya bhuvanasundarasUri ke prAcAryatva meM saMgha nikAlane vAle kalvaragA nagara nivAsI prosavAla koThArI gRhasthoM ne isa tIrtha meM tIna dehariyoM kA nirmANa karavAyA thaa| --(pUrNacandra nAhara, jaina lekha saMgraha khaMDa-1 lekha 974-976) mevAr3a ke rANA mokala ke mantrI rAmadeva kI bhAryA melAdevI ne caturvidha saMgha ke sAtha zatruJjaya, jIrApallI aura phalaudI tIrthoM kI yAtrA kI thii| -(saMdeha dolAvalI vRtti saM. 1486) khaMbhAta ke zrImAla vaMzIya saMghavI varasiMha ke putra dhanarAja ne vi. saM. 1489 meM caitra vadi 10 zanivAra ke dina rAmacandrasUri ke sAtha saMgha sameta isa tIrtha kI yAtrA kI thii| "rasa-vasu-pUrva mitAbdex x zrI jIrapallinAthamabudatIrtha tathA namaskurute / " (abUMda-prAcIna jaina lekha saMdoha le. 303) vi. saM 1491 meM kharataragacchIya vAcaka zrI bhavyarAjagaNi ke sAtha ajavAsA seThiyA ne vizAla jana samudAya ke sAtha saMgha yAtrA kA Ayojana kiyA / vikrama kI 15vIM sadI meM saMghavI kocara ne isa tIrtha kI yAtrA kI thii| inake vaMzIyoM ke vi. saM. 1583 ke zilAlekha jaisalamera ke mandira meM vidyamAna haiN| vi. saM. 1501 meM citravAlagacchIya jainAcArya ke sAtha prAgvATa zreSThIvarya pUnAsA ne 3000 pAdamiyoM ke saMgha ko lekara jIrAvala tIrtha kI yAtrA kI thii| kharatagaraccha ke nAyaka zrI jinakuzalasUri ke praziSya kSemakIti vAcanAcArya ne vikrama kI 14 vIM zatAbdI meM jIrApallI pArzvanAtha kI upAsanA kI thii| saMvata 1525 meM ahamadAbAda ke saMghavI gadarAja DugarazAha evaM saMDa ne jIrApallI pArzvanAtha kI sAmUhika yAtrA kI thii| isa yAtrA meM sAta sau bailagAr3iyA~ thIM aura gAte bajAte AbU hokara jIrAvala pahu~ce the| unakA svAgata sirohI ke mahArAva lAkhAjI ne kiyA thaa| inameM se gadAzAha ne 120 mana pItala kI RSabhadeva bhagavAn kI mUrti pAbU ke bhIma vihAra mandira meM pratiSThita karavAI thii| -( guru guNa ratnAkara kAvya sarga-3 ) vi. saM. 1536 meM tapAgacchIya lakSmIsAgarasUrijI kI nizrA meM zreSThIvarya karamAsA ne isa pavitra tIrtha kI yAtrA ko thii| ina lakSmIsAgarajI ne jIrAvalApArzvanAtha stotra kI bhI racanA kI hai| ama zrI Arya kaThANA gautamasmRtigraMtha, kaI
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ [20] mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmIIIIIIIIIIIIIIImwam IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIWRILLIARI nandurabAra nivAsI prAgvATa bhImAzAha ke putra DUgarazAha ne zatruJjaya, raivatagirI, arbudAcala aura jIrApallI kI yAtrA kI thii| mIrapura mandira ke lekhoM ke anusAra saM. 1556 meM khaMbhAtavAsI vIsA osavAla bAI zivA ne apane pati ke zreyArtha jIrAvala tIrtha meM do gokhale banavAye the| yaha bAI yAtrArtha yahA~ pAI thii| saM. 1556 meM hI prAgvATa saMghavI ratnapAla kI bhAryA karmAbAI ne yahAM kI yAtrA kI thI evaM udayasAgarasUri ke upadeza se yahAM eka deharI banavAI thii| ( yatIndra vihAra digdarzana bhAga-1, pRSTha 120-123 ) vi. saM. 1559 meM pATana ke parvatazAha aura DagarazAha nAma ke bhAiyoM ne jIrAvala arbudAcala kA saMgha nikAlA thaa| vikrama kI solahavIM sadI ke pUrvArddha meM prAcArya sumatisundarasUri ke upadeza se mAMDavagar3ha se eka saMgha nikAlA thaa| yaha saMgha jIrAvala AyA thaa| (somacAritragaNi guruguragaratnAkara kAvya ) sAraMgapura ke nivAsI jayasiMha zAha AgarA ke saMghavI ratnazAha ne aTThAsI saMghoM ke sAtha AbU aura jIrAvala kI yAtrA kI thii| (somacAritragaNi guruguNNa ratnAkara kAvya ) saM. 1746 meM zIlavijayajI kI tIrthamAlA meM osavAla sUrA va ratnA do bhAiyoM kA ullekha pAtA hai| unake vaMzaja dhanajI, panajI va manajI ne tIna lAkha rupayA kharca karake eka saMgha nikAlA thA jo jIrAvala pAyA thaa| saM. 1750 meM saubhAgyavijaya viracita tIrthamAlA meM jIrAvala kA ullekha hai| saM. 1755 meM jJAnavimalasUri dvArA likhita tIrthamAlA meM sUripura se zrAvaka sAmAjI dvArA nikAle gaye saMgha kA varNana hai| vi. saM. 1891 meM prASAr3ha sudI 5 ke dina jaisalamera ke jinamahendrasari ke upadeza se seTha gumAnacandajI bAphanA ke pAMca pUtroM ne teIsa lAkha rupaye kharca kara zrI siddhAcala kA saMgha nikAlA thaa| isa saMgha ne brAhmaNavADA. pAbU, jIrAvalA, tAraMgA, zaMkhezvara, paMcAsara evaM giranAra kI yAtrA kI thii| isa sambandha kA vi. saM. 1896 kA lekha jaisalamera ke pAsa amara sAgara mandira meM vidyamAna hai| isake atirikta 19 vIM aura 20 vIM sadI meM nirantara kitane hI saMgha nikale jinakI sUcI denA yahAM sambhava nahIM hai| 20 vIM sadI meM to yAtAyAta kA acchA prabandha hone ke kAraNa prativarSa pacAsoM saMgha isa tIrtha meM Ate rahate haiM jinakA ullekha karanA mAtra pustaka kA kalevara bar3hAnA hogaa| isa tIrtha para bar3e bar3e prAcArya cAturmAsa ke liye padhArate the evaM tIrtha kI prabhAvanA meM vRddhi karate the| aMcalagacchIya zrI merutuGgasUrijI mahArAja ne yahAM apane 152 ziSyoM ke sAtha cAturmAsa kiyA thaa| AgamagacchIya zrI hemaratnasUrijI ne apane 75 ziSyoM ke sAtha isa tIrtha kI pavitra bhUmi para cAturmAsa kiyA thaa| isa gaccha ke zrI devaratnasUrijI ne apane 48 ziSyoM sahita isa tIrtha bhUmi para cAturmAsa kiyA thaa| upakezagacchIya zrI devaguptasUrijI mahArAja ne apane 113 ziSyoM sahita, kakkasarijI ne apane 71 ziSyoM sahita evaM vAcanAcArya zrI kapUrapriyagariNa ne apane 28 ziSyoM ke sAtha alaga alaga samaya para yahAM cAturmAsa kiye the| 2ama zrI Arya ka yANa gautamasmRtigraMtho che
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmIIIIIIII I IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIamw[21] isI prakAra kharataragaccha ke zrI jinatilakasUrijI mahArAja ne apane 52 ziSyoM ke sAtha evaM kIrtiratnasUrijI ne apane 31 ziSyoM sahita yahAM alaga alaga cAturmAsa kiye the| tapAgacchIya zrI jayatilakasUrijI mahArAja ne apane 68 ziSyoM ke sAtha yahAM cAturmAsa kiyA thA aura muni sundarasarijI ne bhI apane 41 ziSyoM ke sAtha yahAM cAturmAsa kiyA thaa| ina muni sundarasUrijI ke upadeza se sirohI ke rAva sahasamala ne zikAra karanA banda kara diyA thA evaM pUre kSetra meM amArI kA prarvatana krvaayaa| inhoMne santikaraM stotra kI racanA kI thii| jIrApallIgacchIya upAdhyAya zrI somacandajI gariNa ne apane 50 ziSyoM ke sAtha isa tIrtha kI bhUmi para cAturmAsa kiyA thaa| nAgendragacchIya zrI ratnaprabhasUrijI mahArAja ne apane 65 ziSyoM sahita yahAM para cAturmAsa kiyA thaa| pIppalIgacchIya vAdI zrI devacandrasUrijI mahArAja ne apane 61 ziSyoM ke sAtha yahAM cAturmAsa kiyA thA, ye prabhAvaka prAcArya zAMtisUri ke ziSya the| isake atirikta bahuta se samartha jainAcAryoM ne yahAM vihAra ke daurAna vizrAma kiyA thaa| bahuta se prAcAryoM ne jorAvala ke jIrNoddhAra meM bahuta yogadAna dilavAyA thA, unake nAma devakulikAoM ke zilAlekhoM meM utkIrNa haiM / jIrAvalA pAzrvanAthajI ke camatkAra bhagavAn pArzvanAtha to svayaM cintAmaNi haiN| unake mahAprabhAvaka svarUpa kA varNana maiM tucchabuddhi kyA kara sakatA hUM ? yahAM kucha prasaMga mAtra Apake samakSa prastuta kara rahA huuN| (1) yaha ghaTanA vi. saM. 1318 kI hai| jainAcArya zrI meruprabhasUrijI mahArAja apane 20 ziSyoM sahita grAmAnugrAma vihAra karate hue zrI jIrApallI gA~va kI ora jA rahe the| ve kucha hI Age bar3he the ki rAstA bhUla gaye aura bahuta samaya taka pahAr3I kI jhAr3iyoM ke AsapAsa cakkara lagAte rahe kintu rAstA nahIM milA / udhara dina asta hotA jA rahA thaa| isa jaMgala meM hiMsaka jAnavaroM kI bahulatA thI aura rAta kA samaya jaMgala meM vyatIta karanA jasase khAlI nahIM thaa| isa para prAcArya zrI ne abhigraha dhAraNa kiyA ki jaba taka ve isa bhayaMkara jaMgala se nikala kara zrI jIrAvala pArzvanAthajI ke darzana na karaleMge, taba anna-jala grahaNa nahIM kreNge| isa abhigraha ke kucha hI samaya bAda sAmane se eka ghur3asavAra AtA dikhAI diyaa| isa bhayaMkara ghATI meM jahA~ unheM ghaMToM koI AdamI dRSTigocara na hayA thA, vahAM ghor3e para AdamI ko prAte hue dekhakara kucha DhADhasa baMdhA / ghur3asavAra ne prAcArya zrI ko jIrAvallI gAMva taka pahu~cA diyaa| prAcArya zrI ne isa ghaTanA kA varNana kiyA hai| (2) vikrama saMvat 1463 ke samaya kI bAta hai| prosavAla jAtIya evaM dudheDiyA gotrIya zreSThIvarya grAbhAsA ne bharuca nagara se 150 jahAja mAla ke bhare aura vahAM se anya deza meM vyApAra ke liye ravAnA huA / jaba jahAja madhya samudra meM pahu~ca gayA to samudra meM bar3A bhArI tUphAna utthaa| sabhI jahAja DAMvADola hone lge| prAbhAsA ko aise saMkaTa kAla meM zAntipUrvaka vApasa lauTane kA vicAra pAyA aura usane pratijJA kI ki yadi usake jahAja sahI salAmata pahu~ca jAyeM to vahAM para pahu~cate hI sabase pahale zrI jIrAvala pArzvanAthajI ke darzana kruuNgaa| aura usake bAda anya deza meM vyApAra ke liye ravAnA houuNgaa| isa prakAra pratijJA karake jahAjoM ko vApasa lauTAne kA cI zrI Arya kAyANagautamasmRtigraMtha kahI
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ [22] hukma diyA / sabake saba jahAja bilkula surakSita vApasa pahu~ca gaye aura seTha prabhAsA ne bhI apanI pratijJAnusAra vApasa pahu~ca kara sarvaprathama zrI jIrAvalA pArzvanAtha tIrtha kI yAtrA kI / (3) yaha bAta mugala kAla se sambandha rakhatI hai / unake zAsana kAla meM musalamAnoM aura hindunoM donoM ko hI rAjyakArya meM sthAna prApta hotA thA / poravADa jAtIya seTha meghAsA apane guNoM ke kAraNa mugala rAjya meM eka acche pratiSThita kArya para niyukta the| mugala bAdazAha bhI una para prasanna the / isa kAraNa anya musalamAnoM ke dila ke andara IrSyA bhAva banA rahatA thaa| ve loga meghAsA ko apanA kaTTara zatru samajhate the aura samrAT ko meghAsA ke viruddha kucha na kucha zikAyateM kiyA karate the / nityaprati kI zikAyatoM se samrAT ke hRdaya meM eka dina bar3A krodha utpanna huaa| kAna bharane vAloM ne bhAga meM tela kA kAma kiyA aura krodha ke Aveza meM samrAT ne hukma jArI kara diyA ki seTha meghAsA kI dhana-sampatti ko lUTa liyA jAye aura mevAsA ko jAna se mAra diyA jAye / samrAT kI isa AjJA kA kisI na kisI prakAra eka rAjapUta meharasiMha ko patA cala gayA aura usane zrAkara meghAsA ko khabara dI / meghAsA ne samrAT kI prAjJA se bacane kA koI aura upAya na pAkara dharma zaraNa lI / usa khabara ke milate hI apane makAna meM turanta zrI jIrAvalA pArzvanAthajI kA dhyAna prArambha kara diyA / usane pratijJA kI ki yadi yaha mahAn saMkaTa Tala gayA to vaha jIvana paryanta jIrAvalA pArzvanAtha ke nAma kI mAlA jape binA anna jala grahaNa nahIM kregaa| udhara kucha samaya pazcAt samrAT kA krodha zAnta huA / unheM apane hukma para pazcAttApa huA / samrAT ne mAra DAlane kA hukma vApasa le liyA aura usake viruddha jo bAteM sunI thIM usakI jAMca prArambha kii| jAMca ke bAda samrAT ko mAlUma huA ki seTha ke viruddha kahI gaI bAteM nirAdhAra aura banAvaTI haiM / ne meghAsA kI ImAnadArI, vaphAdArI aura saccAI para prasanna hokara eka gAMva bheMTa meM diyA / samrAT incli (4) eka bAra 50 luTere ikaTThe hokara AdhI rAta ke samaya corI ke irAde se mandira meM ghuse aura andara jAkara saba sAmAna aura nakadI saMbhAla lii| hara eka ne apane liye eka-eka poTalI bA~dha kara sira para rakhI aura jisa tarapha se andara ghuse the usI ora se bAhara jAne lge| itane meM sabakI prAMkhoM ke Age aMdherA chA gayA aura unheM kucha bhI dikhAI na dene lgaa| ve jidhara jAte udhara hI unakA pattharoM se sira TakarAtA / pattharoM kI coTeM khAkara unake siroM se khUna bahane lagA / isa prakAra nikalane kA prayatna karate hue rAta gujara gii| subaha ve saba pakar3a liye gaye / (5) jIrApallI stotra ke racayitA aMcalagacchAdhipati pU. grAcArya merutuGgasUri jaba vRddhAvasthA ke kAraNa kSIbala ho gaye taba unhoMne jIrAvalA kI ora jAte hue eka saMgha ke sAtha ye tIna zloka likhakara bheje - 1. jIrApallIpArzve pArzvayakSeNa sevitam / acitaM dharaNendrana padmAvatyA prapUjitam // 1 // 2. sarvamantramayaM sarvakAryasiddhikaraM param / dhyAyAmi hRdayAmbhoje bhUtapratapraNAzakam // 2 // 3. zrI merutuGgasUrIndraH zrImatpArzva prabhoH puraH / dhyAnasthitaM hRdi dhyAnayan sarvasiddhi labhe dhruvam // 3 // koInI Arya kalyANa gautama smRtigraMtha
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Niummmmmm.inmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmRRIAAAAAAAAAAAAAAAAAw[23] saMghapati ne jaba una tInoM zlokoM ko bhagavAn ke sAmane rakhA to adhiSThAyaka deva ne saMgha kI zAnti ke liye sAta guTikAyeM pradAna kI thI evaM yaha nirdeza diyA thA ki AvazyakatA par3ane para ina guTikAyoM kA prayoga kreN| (6) lolapATaka (lolAr3A) nagara meM sarpa ke upasarga hone se merutuGgasUrijI ne pArzvanAtha mahAmantra yantra se gabhita 'OM namo devadevAya' stotra kI racanA kI jisase sarpa kA viSa amRta ho gyaa| (7) saMvat 1889 meM magasara vadI 11 ke dina bar3audA meM prAcArya zAntisUri ko svapna meM bhagavAna ne prakaTa hone kA khaa| zAntisUri jI ke kahane se seTha ne jamIna khoda kara bhagavAn pArzvanAtha kI pratimA prApta kii| pratimA ko sarva kalyANakAriNI hone ke kAraNa kalyANa pArzvanAtha ke nAma se bar3audA meM mAmA kI pola meM pratiSThita kiyA gayA hai| ye thor3e se mahattvapUrNa prasaMga Apake sAmane rakhe haiN| yadi AsthA rakheM to Apa bhI camatkRta ho jaayeNge| jamallINA jovA, taraMti saMsArasAyaramaNaMta / taM samvajIvasaraNaM, gaMkdu jiNasAsaNaM suiraM // jisameM lIna ho jAne se prANI ananta saMsAra-sAgara ko pAra kara letA hai tathA jo sampUrNa prANiyoM ke lie zaraNa ke samAna hai, aisA jina-zAsana lambe samaya taka samRddha rahe / jiNavayaNamosahamiNaM, visayasuha-vireyaNaM amidamayaM / jaramaraNavAhiharaNaM, khayakaraNaM samvadukkhANaM / viSaya-sukha kA virecana karane, jarA maraNarUpI vyAdhi ko dUra karane tathA sabhI duHkhoM kA nAza karane ke lie jina-vacana amRta samAna auSadhi hai| jaya vIyarAya ! jayagurU ! hou mama tuha pabhAvao bhayavaM / bhavaNibveo maggANusAriyA iTThaphalasiddhI // he vItarAga ! he jagadguru ! he bhagavAn ! Apake prabhAva se mujhe saMsAra se virakti, mokSa-mArga kA anusaraNa aura iSTa-phala kI prApti hotI rhe| Arya kayA gotama smRtirAMthI eS