Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
જાલેર કિલ્લાના લેબ. મારવાડ દેશના દક્ષિણ ભાગમાં જાહેર નામનું એક શહેર અને જીલ્લાનું મુખ્ય મથક છે. મારવાડની રાજધાની જોધપુરથી ૮૦ માઈલ દૂર અને સુદડી નદીના કાંઠે તે નગર વસેલું છે. જૂના લેખે અને ગ્રંથમાં આ નગરનું જાબાલીપુર એવું નામ મળી આવે છે. સુપ્રસિદ્ધ શ્વેતામ્બર આચાર્ય જિનેશ્વરસૂરિએ વિ. સં. ૧૦૮૦ માં હરિભદ્રાચાર્ય વિરચિત “અષ્ટક સંગ્રહ નામના ગ્રંથ ઉપર પિતે રચેલી વિદ્રત્તા ભરેલી ટીકાનું સમાપન આજ નગરમાં કર્યું હતું. બીજા પણ અનેક ગ્રંથોમાં આનું નામ મળી આવે છે. આ ઉપરથી જણાય છે કે પ્રાચીન કાળમાં આ સ્થાન જૈનસંસ્કૃતિ અને જાહેજલાલી ભરેલું હતું. રાજકીય ઈતિહાસ ઉપર દષ્ટિપાત કરતાં જણાય છે કે પ્રથમ ત્યાં પરમારોનું રાજ્ય હતું. જાલેરમાંથી મળી આવતા લેખમાં સાથી જુને લેખ “સં. ૧૧૭૪ આષાઢ સુદિ ૫ મેની મિતિને છે અને તેમાં રાજકર્તા તરીકે વીસલ નામના પરમારને ઉલ્લેખ છે. આ લેખમાં વીસલના પહેલાંના ૬ રાજાઓનાં નામો આપેલાં છે. દરેક રાજાના ૨૦ વર્ષ, આ પ્રમાણે ગણિએ તે એકંદર ૧૨૦ વર્ષ પૂર્વે–અર્થાત વિ. સં. ૧૦૫૪ (ઈ. સ. ૭) થી ત્યાં એ વશ રાજ્ય કરતું હતું એમ માની શકાય. પરમારે પછી ત્યાં ચાહમાન (હાણો) ને અધિકાર થયે. એ લેકેના અધિકારની શરૂઆત ક્યારથી થાય છે તે હજી ચોકકસ જણાયું નથી પરંતુ સુન્ધા ટેકરીના લેખમાં જણાવ્યા પ્રમાણે કીતિપાલ ચોહાણે નાડેલથી પિતાની રાજધાની જાહેરમાં આવ્યું હતી. બીજા પ્રમાણે
૬૫૨
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
જાલેાર કિલ્લાના લેખા. નં. ૭૫૧. ] ( ૨૪૩ )
અવલાકન.
ઉપરથી જણાય છે કે પ્રીતિપાલે વિ. સ. ૧૨૩૬ થી ૩૯ સુધી રાજ્ય કયુ હોવુ જોઇએ. તેના પુત્ર સમરસિંહે જાલેરની સમીપમાં આવેલા કનકાચલ અથવા સુવર્ણગિરિ નામના પહાડ ઉપર મજબૂત કિલ્લા બધાગ્યે. છેવટે કાન્હડદેવના વખતમાં દિલ્હીના સુલ્તાન અલ્લાઉદ્દીન ખીલજીએ જાલેર ઉપર ચઢાઇ કરી વિ. સ. ૧૩૬૮ માં ત્યાં પેાતાની હકૂમત જાહેર કરી. ત્યાર બાદ ત્યાં મુસલમાનોનેોજ લાંબા સમય સુધી અધિકાર રહ્યા. હાલમાં જોધપુરના રાઠોડોના વિશાલ રાજ્યનુ માત્ર તે એક જીલ્લાનુ ઠેકાણુ ગણાય છે.
જાલેર ગામમાં એક મ્હાટી કમર આવેલી છે જેના હાલમાં તાપખાના તરીકે ઉપયાગ થાય છે, આ કબરના ઘાટ અજમેરમાં આવેલી સુપ્રસિદ્ધ કમર કે જેને ત્યાંના લેકે ‘બઢાર્ત્રના શૉપકા' કહે છે તેના જેવા છે. આ કખર મ્હોટા ભાગે જૈનમંદિર ભાંગી તેમના સામાનથી ખંધાવવામાં આવી છે એમ એની મધણી અને સ્તંભ ઉપર આવેલા જુદા જુદા લેખા ઉપરથી જણાય છે. હિંદુઓના દ્વિરના અવશેષો પણ થેાડા ઘણા માલમ પડે છે તેથી તેમને પણ આના માટે ભેગ લેવાયલેા અવશ્ય છે.
શ્રીયુત ડી. આર. ભાંડારકરના ઉલ્લેખ પ્રમાણે ( જુએ, આર્કિઆલાજીકલ વેસ્ટ સર્કલ પ્રેગ્રેસ રીપોટ, સન ૧૯૦૫-૬ ) 66 આ કખર ઓછામાં ઓછા ચાર દેવાલયેાની સામગ્રીવડે મનાવવામાં આવી છે જે માંનું એક તે સિંધુરાજેશ્વર નામનું હિંદુ મહ્વિર છે અને બીજા ત્રણ આદિનાથ, પાર્શ્વનાથ અને મહાવીર નામના જૈન મંદિર છે. આમાંનું પાર્શ્વનાથનું મંદિર તેા કિલ્લા ઉપર હતું. ”
( ૩૫૧ )
આ નબરવાળે લેખ ઉપર વર્ણવેલી કમરની પરસાળના એક ખૂણામાં આવેલા સ્તંભા ઉપરના એક ઉપર એક રહેલા એમ એ
૬૫૩
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રાચીન જેનલેખસંગ્રહ.
(૨૪૪) જિલર કિલ્લા ના લેખ. ન. ૩૫૧.
ચિારસામાં કતરેલા મળી આવ્યા છે. કબર બાંધતી વખતે બરાબર ગોઠવવા સારૂં પથરને એક તરફ ડોક ભાગ કાપી ન્હાખવાથી લેખની દરેક લીટીને પ્રારંભને કેટલેક અંશ ખંડિત થઈ ગયેલ છે. લેખનું વર્ણન શ્રીયુત ભાંડારકર નીચે પ્રમાણે કરે છે. *
ઉપરના ચોરસામાં ૩ લીટી છે અને લેખ ૮૧ ૨” પહોળો તથા ૪ લાંબે છે. નીચેના ચેરસામાં ચાર લીટી છે અને તે ૮૦ ૫પહોળા તથા પ” લાંબે છે. જો કે આ લેખે બે જુદા જુદા ચારસા ઉપર કતરેલા છે તો પણ ખરી રીતે એક જ બાબત તેમાં વર્ણવેલી છે. જેટલે ભાગ વિદ્યમાન છે તે સારી સ્થિતિમાં છે. કોઈક કઈક અક્ષરમાં ચૂને ભરાઈ ગયા છે પરંતુ વાંચતા વિશેષ હરકત પડે તેમ નથી, તે નાગરી લિપિમાં લખાએલે છે. રાજપુતાનાના બીજા જૂના લેખોની માફક હુ અક્ષરને બદલે બે સ્થાને કતરાએલે છે. ૩ અને ૪ માં ભેદ પાડવા માટે ના વચલા ગાળામાં એક ઝીણું ટપકું કરેલું છે. ભાષા સંસ્કૃત છે અને કેટલેક ભાગ ગદ્યમાં અને કેટલોક પદ્યમાં છે. પઘના સૂચન માટે અંકે કરેલાં છે અને તેમની સંખ્યા સાત છે. પૂર્વેના ૪ પછીને ૮ અક્ષર બેવડે કરે છેપ્રથમ પંકિતમાં ન શબ્દને પ્રયોગ કરેલ છે જેને અર્થે પ્રસ્તુતમાં “ચરણ=પગ” એ થાય છે. બીજો શબ્દ તર દર (પં. ૨) છે જેને અર્થ “બહારવટીયા” =ઠગ” એ થાય છે.
આ લેખની આરંભમાં જાય એટલે પ્રથમ તીર્થકર કષભદેવની સ્તવના છે (પં. ૧). પછી, ગદ્યમાં મહારાજા કીતિપાલદેવના પુત્ર મહારાજ સમરસિંહદેવને ઉલ્લેખ છે. આ કીતિપાલદેવ “ચાહમાનવંશરૂપી આકાશમાં ચંદ્રમાન” મહારાજા અણહિલના વંશત્પન્ન મહારાજા આવ્હણને પુત્ર હતું. ત્યાર પછી રાજપુત્ર અને રાજ્યહિતચિંતક જેજલનું નામ છે અને તેને પીલવાહિક પ્રાંતના સઘળા તસ્કર એટલે બહારવટિઆઓને તિરસ્કારક જણાવ્યું છે. ત્યાર બાદ બે પદ્ય
૪ એપિંગ્રાફિ ઈન્ડિકા, પુ ૧૧, પૃ. પર.
૬૫૪
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
જાલોર કિલ્લાના લેખે. નં. ૫ર ] (૨૪)
અવલોકન
છે જેમાં એકમાં સમરસિંહદેવના વખાણ કર્યા છે અને બીજામાં તેના મામા જેજલનું સૂચન છે. કિશનગઢ સ્ટેટની સરહદ ઉપર આવેલા જોધપુર રાજ્યના પરબતસાર પ્રાંતનું પાલવા એજ પાવાહિકા હેવું જોઈએ અને હાલમાં ત્યાં વસતા બાવરી” લેકે તેજ તસ્કરે હશે. આના પછી ગદ્ય આવે છે (પં. ૪-૫). સ્તુતિપદ્ય તથા અંતિમપદ્ય ઉપરથી એમ જણાય છે કે જે મંડપમાં પહેલાં આ લેખ કરવામાં આવ્યું હશે, અને જે પ્રથમ તીર્થંકરના મંદિરમાં આવેલે હશે, તે મંડપના વિષયમાં લખે છે કે–આ મંડપ શ્રીમાલવંશના શેઠ થશેદેવને પુત્ર શેઠ યશવીર જે એક પરમશ્રાવક હવે તેણે કરાવ્યું હતું. આ કાર્યમાં તેને ભાઈ યશરાજ અને જગધર તથા બીજા સકલ ગોષ્ટિકે (શ્રાવકે) તેના સાથી હતા. એ યશવીર ચંદ્રગચ્છના આચાર્ય શ્રી ચંદ્રસૂરિના શિષ્ય પૂર્ણભદ્રસૂરિને પૂર્ણ ભક્ત હતા. આ મંડપ બંધાયાની મિતિ “વિ. સં. ૧૨૩૯ ના વૈશાખ સુદી ૫ ગુરૂવાર” છે. પછી ૪ થી ૭ સુધીના પદ્યમાં મંડપની પ્રશંસા છે. છેવટે જણાવ્યું છે કે પૂર્ણભદ્રસૂરિએ આની (પ્રશસ્તિ-લેખની) રચના કરી છે.
(૩પર) ઉપર જણાવેલી કબરની મેહરાબ ઉપર આવેલા માળમાંના એક ઉંચા રસા ઉપર આ નંબરવાળે લેખ કેરેલે દષ્ટિગોચર થાય છે. લેખ ૬ પંકિતમાં લખેલે છે અને તેને માપ પહોળાઈમાં ૨ ૮૫" અને લંબાઈમાં પડે” છે. લિપી નાગરી અને ભાષા સંસ્કૃત ગદ્ય છે. વ ને ઘ વચ્ચે ભેદ ન પાડતાં સર્વત્ર ૨ જ કરવામાં આવ્યું છે. ? પછીને જ બેવડાએલે છે. લેખની હકીક્ત આ પ્રમાણે છે –
સં. ૧રર૧ ની સાલમાં, જાવાલિપુર (જાહેર) ના કાંચનગિરિ ગઢ ઉપર, આચાર્ય શ્રી હેમચંદ્ર પ્રતિબોધ આપેલા ગુર્જર મહારાજા પરમહંત શ્રી કુમારપાલ ચાલુકયે “કુવર વિહાર’ નામનું મંદિર બંધાવ્યું હતું અને જેમાં પાર્શ્વનાથ દેવની મૂળનાયક તરીકે સ્થાપના કરી હતી. તે મંદિર, બૃહદગચ્છના વાદીન્દ્ર દેવાચાર્યને પક્ષ-સમુદાયને એવી
૬૫૫
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રાચીનજૈનલેખસંગ્રહુ.
( ૨૪૬ ) | જાલાર કિલ્લાના લેખા. ન. ૩પર
ઈચ્છાથી સમ`ણ કર્યુ કે મંદિરમાં શાસ્ત્રોકત રીતિએ હંમેશાં પ્રવૃત્તિ થતી રહે.
પછી, સં. ૧૨૪૨ ની સાલમાં, આ દેશના અધિપતિ ચાહમાન ( ચાહાણ ) શ્રી સમરસિદ્ધ દેવની આજ્ઞાથી ભાં, ( ભાંડાગારી– ભંડારી) પાંસના પુત્ર ભાં. યશાવીરે એ મંદિરના સમુદ્ધાર કર્યો.
ત્યાર બાદ, સં. ૧૨૫૬ માં જેષ્ઠ સુદી ૧૧ ના દિવસે રાજની આજ્ઞાથીજ શ્રીદેવાચાના શિષ્ય પૂર્ણ દેવસૂરિએ પાર્શ્વનાથદેવના તારણ આદિની પ્રતિષ્ઠા કરી. શિખરના ઉપર સુવર્ણમય ધ્વજાદંડની સ્થાપના કરી અને તેમાં ધ્વજારાપણુ કર્યું.
પછી, સ’. ૧૨૬૮ માં દીપેાત્સવ એટલે દીવાળીના દિવસે, નવીન તૈયાર થએલા પ્રેક્ષામડપની ( જ્યાં આગળ બેસીને લેાકેા મદિરમાં થતી કઆએ તથા પૂજાએ વિગેરે જોઇ શકે, તેની ), પૂર્ણદેવસૂરિના શિષ્ય રામચદ્રસૂરિએ, સુવર્ણમય કળસની સ્થાપના સાથે પ્રતિષ્ઠા કરી.
આ લેખ કેટલીક બાબતા ઉપર વિશેષ પ્રકાશ પાડે છે જેમને ઉલ્લેખ કરવા અત્ર ઉપયોગી થઇ પડશે. ઐતિહાસિક દૃષ્ટિએ વધારે ધ્યાન ખેંચવા લાયક હકીકત એ છે કે મૂલ પ્રથમ આ મંદિર ગુજરાતના પ્રતાપી અને પ્રસિદ્ધ નૃપતિ કુમારપાલે બધાવ્યુ` હતુ'. કુમારપાલના ચરિતવને સબ'ધી લખાયેલા અનેક પ્રથામાં એવા ઉલ્લેખા છે કે તેણે ઠેકાણે ઠેકાણે પે!તાના નામના-કુમારવિહાર’ એવા નામેજૈન મદિરા અધાવ્યા હતાં. જો કે આ ઉલ્લેખાની સત્યતામાં શકા લાવવાનું જરાએ પણ કારણ નથી છતાં પણ કેટલાક તરફથી આવી શકા કરવામાં આવે છે અને ગ્રંથે!ક્ત ઉલ્લેખ સિવાય બીજા આવા અસ ંદિગ્ધ પ્રમાણ તરીકે ગણાતા શિલાલેખના ટેકાની પણ ઉક્ત કથનમાં આવશ્યકતા જણાવી, તે ન મળવાથી, ચરિતવિદ્યુત હકીકત માટે શ'કિત નજરે જોવા-લખવાની પ્રવૃત્તિ જણાઇ આવે છે. આવી પ્રવૃત્તિના પ્રતીકાર આ લેખથી થઇ જાય છે. બીજું, કેટલાક
૬૫૬
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
જાલેરનો લેખ. નં. ૩૫ર ૫
(૨૪૭)
અવલોકન
વિદ્વાને, કુમારપાલને જેને જે “પરમાહંત” તરીકે સર્વત્ર લખે છે તેમાં પણ ધર્માનુરાગને અતિરેક થયો ગણી શેકત વર્ણનેને અતિશકિતના આકારમાં મૂકે છે. પરંતુ, આ લેખથી તેમના વિચારને પણ પ્રતિવાદ થઈ જાય છે. ગુર્જર સાહિત્યાકાશના પ્રકાશમાન નક્ષત્ર અને મહારા વૃદ્ધ સુહૃદ શ્રીયુત કે. હ. ધ્રુવ જેવા પુરાતત્તવનું તલસ્પશ જ્ઞાન ધરાવનાર વિશેષ પણ “પ્રિયદર્શના” ની પ્રસ્તાવનામાં “જૈનધર્મીઓ પ્રત્યે સદ્ભાવ બતાવનાર પરમ માહેશ્વર કુમારપાલ સોલંકીને જેન બંધુઓ પરમ આહંત માને છે” (પ્રથમવૃતિ પૃ. ૭૨) એમ વિચાર પ્રદશિત કર્યો છે અને પિતાના કથનના સમર્થન નાર્થે, પાટીકામાં, Epigraphia Indica II, 122, Chitorgadh fragmentary Inscription; Bhavnagar Inscriptions p. 112, p::0–27 નું સૂચન કરે છે. આ સૂચવેલા લેખોમાં કુમારપાલને ઉમાપતિવરલબ્ધ” વિગેરેના મહેશ્વરાનુયાયીને શોભે તેવા વિશેષણે હોવાથી હાર એ વિદ્વાન મિત્ર ઉકત મત બાંધવા પ્રેરાયા છે. પરંતુ ખુદ હેમચંદ્રાચાર્યના પિતાના ચેલા થી લઈ આજ પર્યત લખાએલા અગણિત ગ્રંથ-નિબંધો કુમારપાલને પરમહંત તરીકે જણાવેલા ઉલ્લેખોની વિશાલ સેના સાથે આ લેખ અગ્રસર થઈ તેમના અભિપ્રાયને બાધકર્તા થાય છે. આ ઠેકાણે વાચકને સહજ શંકા થશે કે ત્યારે શું કુમારપાલને જે લેખોમાં શિવભકતને શોભે તેવા વિશેષણ આપવામાં આવ્યાં છે, તે લેખે ખોટા છે? મહારા પ્રામાણિક વિચાર પ્રમાણે તે લેખો છેટા નથી પરંતુ ખરા છે; પણું તેને ખુલાસે આમ થાય છે–એક તે તે લેખે કુમારપાલે પૂર્ણ રીતે જૈનધર્મ સ્વીકાર્યો ન હતો તે સમયના છે, * તેથી તે વખતે તેવા
છેલ્લા બે લેખ આ સંગ્રહમાં પણ ૩૪૫-૪૬ નંબર નીચે આપેલા છે. * ચિત્તોડગઢને લેખ સંવત ૧૨૦૭ માં લખાયેલું છે. બીજા બે લેખો જે મારવાડના છે તેમાં એકની મિતિ સં. ૧૨ ૯ ની છે. બીજાની મિતિ નથી આપી પરંતુ બનેને કારણ અને ઉદેશ ઍકીને લીધે બીજે પણ એજ સમયને લગભગમાં થએલો હોવો જોઈએ. કુમારપાલે જૈનધર્મને પૂર્ણતયા ( શ્રાવકના ૧૨ વ્રત ગ્રહણપૂર્વક) સ્વીકાર સં. ૧૨૧૬ માં કર્યો એમ જિનમંડનના પ્રબંધમાં છે.
૬પ૭
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રાચીન જેનલેખસંગ્રહ
(૨૪૮)
[ જાલેરને લેખ, નં. ૩૫ર.
વિશેષણે લગાડાય તે યથાર્થ જ છે, કારણ કે પ્રથમાવસ્થામાં તે નૃપતિ શૈવજ હતું. બીજું મુખ્ય કારણ એ છે કે “માવતિ વર૪૫” આદિ બિરૂદે એકલા કુમારપાલનેજ લગાડવામાં આવ્યા છે એમ નથી પરંતુ એ બિરૂદેતે ચેલુના કુલકમાગત આવેલા હોય તેમ જણાય છે. કારણ કે એ વંશના બીજા પણ રાજાઓને ઉકત બિરૂદે. લગાડેલા બીજા બીજા લેખોમાં સ્પષ્ટ જોવાય છે. આ કારણને લઈને કુમારપાલને, પરમ આહત થયાં છતાં, એ કુલકમાગત ઉતરી આવેલા વિશેષણને ત્યાગ કરવાનું કોઈ કારણ નથી. જેનધર્મના મુખ્ય સિદ્ધાંતેને બાધક ન થાય તેવી કેઈ પણ પ્રકારની કુલ-મર્યાદાનું ઉલ્લંઘન કરવા કે વિધાન કરવા સંબંધી વિચારે શ્રમણ ભગવાન મહાવીરે ઉપદેશ્યા નથી. વીતરાગ થયા છતાં એ મહાનિર્ગથ પિતાને “જ્ઞાતપુત્ર' ના સ્વમુલસૂચક વિશેષણથી હમેશાં પ્રકટ કરતા હતા ! આ સંબંધમાં વિશેષ અન્યત્ર લખવા ઇરછા છે. ?
કુમારપાલે, આ લેખમાં વર્ણવેલા મંદિરને, શાસ્ત્રોકત વિધિએ તેનું પ્રવર્તન ચાલે તેટલા માટે, વાદીન્દ્રદેવાચાર્યના સમુદાયને સમપણ કર્યું, એવું જે કથન આ લેખમાં છે તે પણ ખાસ ધ્યાન ખેંચે તેવું છે. કુમારપાલના સમયમાં તેમજ તેના પૂર્વ ઘણું લાંબા સમયથી વેતામ્બર–સંપ્રદાયમાં ચૈત્યવાસી યતિવર્ગને ઘણે જોર જામેલે હતું. તે યતિઓએ જનમંદિરને, મધ્યકાલના બદ્ધ વિહાર-મઠના જેવા આકાર–પ્રકારમાં ફેરવી દીધાં હતાં. રાજા-મહારાજાઓ અને સત્તાધારી શ્રાવકે-મહાજને તરફથી મંદિરના નિભાવ ખર્ચે જે ગામેના ગામે આપવામાં આવતા તેમની સઘળી વ્યવસ્થા એ ચૈત્યવાસી અતિવર્ગ કરતા અને જમીનની ઉપજને ઉપગ પણ એજ વર્ગ વેચ્છાપૂર્વક કરતો હતે. જેન આચારને નહિ છાજે તેવી રીતભાતે પણ એ ચિત્યાલમાં ચાલતી હતી. આવી પરિસ્થિતિને
ગાયકવાડસ ઓરિએન્ટલ સીરીઝમાં છપાતા, સેમપ્રભાચાર્ય રચિત કુમાર - mતિઘોઘની પ્રસ્તાવના જેવી.
૬૫૮
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
જાલેરને લેખ. નં. ઉપર ૩ (૨૪)
અવલોકન પરિણામે ધીરે ધીરે જૈન ધર્મ પણ બદ્ધ ધર્મની માફક નિર્વાણ દશાને પ્રાપ્ત થશે કે શું એ ભય કેટલાક વિદ્વાન અને વિચારવાન યતિવર્ગને ઉત્પન્ન થયા અને તેમણે પિતાની નિર્બળતાને ત્યાગ કરી શુદ્ધ જૈનાચારને સ્વીકાર કર્યો. આ લેખમાં વર્ણવેલા વાદી-દેવસૂરિને યતિસમૂહ પણ તેજ શુદ્ધાચારી હતે. જેમ જેમ આવા શુદ્ધાચારીની સંખ્યા વધતી ગઈ અને તેઓ ચિત્યવાસિની શિથિલતાઆચારહીનતાને પ્રકટપણે વિરોધ કરતા ગયા તેમ તેમ બને વર્ગોમાં પરસ્પર ભેદભાવની વૃદ્ધિ થવા લાગી અને પરિણામે વાદ-વિવાદની વૃદ્ધિ થઈ શત્રુભાવ જણાવા લાગ્યું. ચિત્યવાસિયે કે જેમની સંખ્યા અને સમાજમાં લાગવગ ઘણું પ્રબળ હતી તેઓ, આ નવીન ઉત્પન્ન થએલા વિધી વર્ગને દરેક રીતે બહિષ્કાર કરતા-કરાવતા, પોતાની સત્તા નીચે રહેલા જૈન મંદિરોમાં તેમને પ્રવેશતા અટકાવતા અને વધારે જોર ચાલતું ત્યાં ગામમાં પણ રહેવા માટે કનડતા. સિદ્ધરાજ અને કુમારપાલના રાજ્યકાલમાં આ સ્થિતિમાં ઘણેક ફેરફાર થઈ ગયે હતે, તે પણ કેટલાક જૂના અને પ્રધાન મંદિરમાં હજી પણ તેવી જ સ્થિતિ ચાલતી હતી. આજ કારણને લઈને કુમારપાલે પિતાના બંધાવેલા આ જાવાલિપુરના કુંવર વિહાર નામના મંદિરને શુદ્ધાચારી દેવાચાર્યના સમુદાયને સમર્પણ કર્યું હોય તેમ જણાય છે, કે જેથી વીતરાગભાવ પ્રાપ્ત કરવા-કરાવા માટે બંધાયેલા એ દેવસ્થાનને બીજાં મંદિરોની માફક જાગીર તરીકે ઉપગ ન થાય અને તે દુવારા આચારહીનતાને ઉત્તેજન ન મળે. ભાવુક ચતિવર્ગને, ચૈત્યવાસિયેની સત્તા નીચે રહેલા મંદિરમાં દેવદર્શન જવા માટે જે હરકતે અને કનડગત થતી, તે દૂર કરવા માટે, તે વખતે નવીન ચલે ઠેકાણે ઠેકાણે તૈયાર થતા હતા, અને તેમને “વિધિચૈત્ય” કહેવામાં આવતાં હતાં. આ લેખમાં વર્ણવેલું “કુમારવિહાર” ચિત્ય પણ તેમાનું જ એક ગણાવું જોઇએ.
લેખના બીજા ભાગમાં જણાવેલે ભાં. પાસુને પુત્ર ભાં. યશવીર, તે વખતે જાલેરના જૈન સમાજને એક મુખ્ય શ્રીમાન અને રાજમાન્ય
૨૨
૬પ૦
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રાચીન જૈનલેખસંગ્રહ
(૨૫૦ ) | જાલેર કિલ્લાના લે. નં. ૩૫ર
શહેરી હોય તેમ જણાય છે. તેણે એક યુગાદિદેવ (આદિનાથ)નું ચૈત્ય બંધાવ્યું હતું અને તેના પાત્રોત્સવ નિમિત્તે ખેલવા માટે, ઉપર્યુકત વાદિ દેવસૂરિના પ્રશિષ્ય અને જયપ્રભસૂરિના શિષ્ય કવિ રામભદ્ર વૃદ્ધ રીચિ નામના એક સુન્દર નાટકની રચના કરી હતી. એ નાટકની શરૂઆતમાં (નાંદી બાદ, પારિપાના પ્રવેશ થયા પછી) સૂત્રાધારના મહેઢેથી, રામભદ્ર યશવીરની નીચે આપ્યા પ્રમાણે પ્રશંસા કરાવે છે–
सूत्राधार-श्री चाहमानासमानलक्ष्मीपतिपृथुलवक्षस्थलकौस्तुभायमाननिरुपमानगुणगणप्रकर्षों श्रीजैनशासनसमभ्युन्नतिविहितासपत्नप्रयत्नोकर्षों प्रोद्दामदानवैभवोद्धविष्णुकीनिकेतकीप्रबलपरिमलोल्लासवासिताशेषदिगन्तराली किं वेत्सि श्रीमद्यशोवीर-श्रीअजयपालौ ?
यौ मालतीविचकिलोवलपुष्पदन्तौ ___श्रीपार्थचन्द्रकुलपुस्करपुष्पदन्तौ । राजप्रियौ सततसर्वजनीनचित्तौ
- कस्तौ न वेत्ति भुवनाद्भुतवृत्तचित्तौ ॥ આ અવતરણ ઉપરથી જણાય છે કે યશેવરને તેના જેજ ગુણવાન અજ્યપાલ નામે લઘુ ભાઈ પણ હતું. આ બંને ભાઈ પિતાના રાજયકર્તા ચાહમાન (જે આ લેખમાં જણાવ્યા પ્રમાણે સમરસિંહદેવ નામે હત) ના અત્યંત પ્રીતિપાત્ર, સર્વજનના હિતચિંતક, જૈન ધર્મની ઉન્નતિના અભિલાષી અને મોટા દાનેશ્વરી હતા. - આ પ્રસ્તુત લેખ સંગ્રહમાંથી, જાલેર નિવાસી અને લગભગ સમકાલીન જ એવા ત્રણ નામાંક્તિ યશવીર મળી આવે છે જે એક ખાસ નોંધ લેવા લાયક બાબત લાગે છે. આ ત્રણમાંથી, એક તે આ લેખની ઉપર આવેલા લેખ (નં. ૩૫૧) માં જણાવેલે શ્રી માલૅવંશ વિભૂષણ સેઠ યશેદેવને પુત્ર યશવીર, બીજો આ ચાલુ લેખમાં
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
જાલેર કિલ્લાના લેખે. ન. ૩૫૩ ] (૨૫૧)
અવલેક્સ, -~• • • • • • • • • • -~~~ જણાવેલે ભાં. પાસૂને પુત્ર યશવીર, અને ત્રીજો લેખ ન. ૧૦૮–૯ આદિમાં જણાવેલ મંત્રી ઉદયસિંહને પુત્ર અને “કવિબંધુ” ની પદવી ધરાવનાર મંત્રી યશવીર. જેમાં આ છેલ્લે તો ઘણું કરીને, આ લેખમાં જણાવેલા ચાહમાન રાજા સમરસિંહની ગાદિએ આવનાર ઉદયસિંહને મંત્રી હતા અને ગુર્જર મહામાત્ય વસ્તુપાલને ખાસ મિત્ર હતો.
(૩૫૩) આ લેખ પણ એજ તપખાનાની પશ્ચિમ બાજુએ આવેલી પરસાળના એક સ્તંભ ઉપર કેરેલે મળી આવ્યું છે. શ્રીયુત ડી. આર. ભાંડારકર આનું વર્ણન આ પ્રમાણે આપે છે. જો
આ લેખ ર૭ પંક્તિમાં લખાએલે છે. તેની પહોળાઈ રૂ” તથા લાંબાઈ ૧” ૮” છે. લીપી નાગરી છે. હું ને બદલે ખેલે છે. આ લેખ ગદ્યમાં છે. ઘણે ઠેકાણે વ ને બદલે ૩ વાપર્યો છે અને ૨ પછી આવેલા અક્ષરને બેવડે કર્યો છે. જેમકે યુવર (પ. ૩) બે શબ્દ ધ્યાન ખેંચે તેવા છેઃ એક “નિશ્રા નિક્ષેપહ” (પં. ૨૨-૨૩) જેને અર્થ નકકી થાય તેમ નથી અને બીજો શબ્દ
ભાટક” (પૃ. ૨૪) જેનો અર્થ અહીં “ભાડું' થતું હોય એમ . લાગે છે. “નિશ્રાનિક્ષેપ” નો અર્થ અમારા મત પ્રમાણે નીચે મુજબ હશે, “હ” ને અર્થ “બજારમાં આવેલું મકાન” હવે જોઈએ નિશ્રા” એટલે “નિસાર ” જેને અર્થ મારવાડમાં “પરગામ જતો માલ-માલની નિકાસ થાય છે. તેમજ પરગામથી આવતા માલને તેઓ “પસાર ” કહે છે. તેથી હવે એવો અર્થ કરી શકાય કે “બજારને એક ભાગ કે ત્યાં બહારગામ જતા માલને જ કરવામાં આવે.”
લેખની મિતિ પ્રારંભમાં આપ્યા પ્રમાણે “સંવત ૧૩૫૩ ના વિશાખ વદિ ૫ ને સોમવાર છે. તેના પછી સુવર્ણગિરિમાં રાજ્યકરતા મહારાજ કુલ સામંતસિંહ તથા તેમના ચરણકમલની સેવા
- એપિંગ્રાફિઆ ઇન્ડિકા. પુ. ૧૧, પૃ. ૬૦.
૬૬૧
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રાચીનજૈનલેખમ ગ્રહ.
( ૨પ૨ ) [જાલેાર કિલ્લાના લેખે, ન’. ૩૫૩,
કરતાં અને “ રાજ્યપુરા ’ ને ધારણ કરતા કાર્ડદેવનું નામ આપ્યુ છે, સુવર્ણગિરિ એ ઉપરના લેખમાં જણાવેલા કનકાચલ જ છે અને તે જાલેરની કલ્લાની ટેકરીનુ’ નામ છે તે પ્રસિદ્ધ જ છે. કાન્હડદેવ તે સામંતસિંહના પુત્ર હતા. [ અને જાલેરના છેલ્લા સ્વતંત્ર રજ પૂત રાજા હતા. સુલ્તાન અલ્લાઉદ્દીન ખીલજીએ સવત્ ૧૩૬૬ વા ૬૮ માં જાલાર ઉપર ચઢાઈ કરી તેમાં આ અને એના પુત્ર વીરમદેવ અને માર્યા ગયા અને એની સાથે જાલેરના ચૈાહાણુ રાજ્યની પણ સમાપ્તિ થઇ. પદ્મનાભ વિના રચેલા ‘કાન્હડદે પ્રાધ' નામન જે ગુજરાતી રાસે રા. રા. શ્રી ડાહ્યાભાઇ પી. દેરાસરિએ વિદ્વત્તા ભરેલી સુદર રીતે છપાવીને પ્રકટ કર્યાં છે તેમાં આના સંબધી સવિસ્તર હકીકત આપેલી છે.--સ‘ગ્રાહક. ]
કોઈક નરપતિ નામના ગ્રહસ્થે પોતાની સ્ત્રી નાયકદેવીના પુણ્યાયે, બજારમાં આવેલુ પેાતાનુ મકાન કે જેમાં પરગામ જતા માલના સંગ્રડ કરવામાં આવતા હતા તે ધદાય તરીકે ભેટ આપ્યુ, અને તેનું જે ભાડુ' આવે તેનાથી દર વર્ષે પાર્શ્વનાથના દેવાલયમાં, તેના ગોષ્ઠિકા ( શ્રાવકે ) એ પ'ચમીને ખિલે કરવા’[બલિ એટલે પૂજા આઢિ ભણાવવામાં આવે તે; ] એ ખામત જણાવવા માટે આ લેખ કરવામાં આવ્યા છે. આ ભેટ આપવામાં, લેટકર્તાના કુટુ ખીએ તથા સુવર્ણગિરિમાં જ રહેતા કોઇક સંઘપતિ ગુણધર પણ તેના સાથી હતા. લેખમાં ભેટકર્તાના કુટુબીઓનાં નામેા અને વશવૃક્ષ પણ આપ્યું છે. ઠાકુર આખ્ખડના પુત્ર ઠાકુર જસ અને તેના પુત્ર સોની મહણુસીંહ એ નરપતિના પિતા થાય. મહષ્ણુસીંહને કે પત્નિએ હતી. ( ૧ ) માણિ અને ( ૨ ) તિહુણા, પહેલી પત્નીથી તેને રત્નસીંહ, છાપ્યા, માલ્હેણુ અને ગજસીંહ નામે પુત્ર થયા; અને ખીજી થી નરપતિ, જયતા અને વિજયપાલ પુત્ર થયા. આ મા પુત્રા ‘સાની’ ના ઉપનામથી એળખાતા હતા. નરપતિને કે સ્ત્રી હતીઃ (૧) નાયકદેવી, ને (૨) જાડુણદેવી. પહેલો સ્રીથી
થએ!
૬૬ ૨
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
જાલેરના લેખ. નં. ૩૫૩ ]
(૨૫૩ )
અપલેકન.
પાનાં જ આ ઠેકાણે નામ આપ્યાં છે. તે આ પ્રમાણે-લખમીધર, ભુવણપાલ અને સુહડપાલ. આ ઉપરથી તેમજ આ લેખ નાયકદેવીના જ સ્મરણાર્થે કોતરાવેલ હોવાથી, એમ સૂચિત થાય છે કે આ દાન કરતી વેળા નાયક દેવી મૃત્યુ પામી હતી અને તેના બદલે નરપતિ જાલ્ડણદેવીને નવી જ પર હતું અને તે વખતે તેનાથી તેને કોઈ પુત્ર થયું ન હતું. તેથી આ ભેટ વખતે તેની બીજી સ્ત્રી તથા પહેલીના પુત્રોએ સાથ આપે હતે.
જાણવા જેવી બાબત એ છે કે નરપતિ અને તેના ભાઈઓ વિગેરે સોની” કહેવાતા હતા. “સેનીને અર્થ આ ઠેકાણે “ઘરેણું ઘડનાર થઈ શકે નહિ. કારણ કે તેના પિતા અને પિતામહને ઠાકુર કહ્યા છે. મારવાડમાં ઓસવાલ, સરાવગી અને મહેસરી એવી વાણિયાઓની ત્રણ પ્રસિદ્ધ જ્ઞાતિઓમાં આ સેની” નામની “અડક” વાળી એક પ્રખ્યાત જાત મળી આવે છે. મહેસરી જૈન નહિ હેવાને લીધે તેમને "અહિ ઉલેખવાની આપણને જરૂર નથી. જો કે સરાવગી જૈને છે છતાં મારવાડના દક્ષિણ ભાગમાં તેઓ મળી આવતા નથી. આથી એમ જણાય છે કે નરપતિ વિગેરે ઓસવાલ સોની હશે. એમ કહેવાય છે કે મહેસરીઓની મૂળ જાત (નખ) સેનીગરા” હતી. જેમ એ શબ્દ મહેસરીને લાગુ પડે છે તેમ બીજા સોનીઓને પણ લાગુ પડે છે જ. એમ પણ હોઈ શકવા સંભવ છે કે મુસલમાનોના ત્રાસથી કેટલાક રજપુતે જૈન બનીને વાણિયામાં ભળી ગયા છે તેમાંથી જ કોઈક જાતનું નામ “સનગરા” હશે. ચેહાણની એક જાતિનું નામ પણ સેનીગરા છે અને તેવું નામ જાલેરના આ કિલ્લા સુવર્ણગિરિ (રતનગિરિ ) ઉપર વસવાથી જ પડયું છે. જો કે અત્યારે તે આ લખવાળે સ્તંભ “તોપખાના માં આવે છે પરંતુ પ્રથમ તે કિલ્લા ઉપરના કેઈક મંદિરમાં આવેલ હોવો જોઇએ. નરપતિ જે કે એસવાલ સોની હશે પરંતુ મૂળ તે સેનીગરા (ચાહાણ) હશે. મહણસીંહ જ પ્રથમ એ સવાલ થયે હશે કારણ કે તેને જ “સેની ”
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રાચીન જૈનલેખસંગ્રહ. (૨૫૪) [ જાલેર કિલ્લાના લેખે ન. ૩૫૪-પ
--**--***
લખવામાં આવ્યું છે. તેના પિતા અને પિતામહ ઠાકુર તરીકે લખાયા છે તેથી તેઓ રજપુત જ હશે.
. (૩૫૪ થી ૩૫૯) આ નંબરે નીચે આપેલા લેખે જાલેરના કિલ્લામાં વર્તમાનમાં જે જૈનમંદિરે વિદ્યમાન છે તેમની અંદર રહેલી પ્રતિમાઓ ઉપર કેતરેલા છે. બધા લેખે સં. ૧૬૮૧ થી ૮૪ સુધીના છે, અને તપાગચ્છના આચાર્ય વિજ્યદેવસૂરિના આદેશ-ઉપદેશથી એ મંદિરની પ્રતિષ્ઠા વિગેરે થઈ હેય એમ એ લેખે ઉપરથી જણાય છે. આ મંદિર અને લેખ સંબંધી ડુંક વર્ણન શ્રી ડી. આર. ભાંડારકર નીચે પ્રમાણે આપે છે. જ
જાલેરને કિલ્લે લગભગ ૮૦૦ યાર્ડ લાંબો અને ૪૦૦ યાર્ડ પહેળે છે. આગળ પાછળના મેદાનથી ૧૨૦૦ ફીટ લાંબી એવી એક ટેકરી ઉપર તે આવેલું છે. ત્યાંથી આખું શહેર દેખાય છે અને ટેકરીના ઉત્તર તરફના ઢળાવ ઉપર આ ગામ વસેલું છે. આ ગઢને ૪ દ્વારે છે--સૂરજપળ, ધુળ, ચાંદપિળ અને લેહપોળ. ગઢ ઉપર જાણવા જેવા લાયક ફકત બે જૈનમંદિર અને એક કબર છે. એક જૈન દેવાલય મુખ છે અને તેને બે માળ છે. પ્રથમ માળમાં આદિનાથ, સુપાર્શ્વનાથ, અજિતનાથ અને શ્રેયાંસદેવ એમ ચારે બાજુ ચાર જિનની પ્રતિમાઓ પ્રસ્થાપિત છે. આ પ્રતિમાઓ ઉપર લેખે કતરેલા છે અને તેમાં પણ ઉપર પ્રમાણે નામ આપેલાં છે. બીજી માળ ઉપરની ફકત ત્રણ પ્રતિમાઓ ઉપર લેખે છે જેમનાથી જણાય છે કે તે મૂતિઓ સુવિધિનાથ, અરનાથ અને સંભવનાથની છે. આ સર્વ પ્રતિમાઓ વિ. સં. ૧૯૮૩ માં જયમલ્લ તથા તેની સ્ત્રિય સરૂપદે અને સહાગદે બેસાડેલી છે.
પશ્ચિમના દ્વાર આગળ ખૂણામાં એક મનુષ્ય પ્રમાણ મૂતિ સ્થા પિત છે જે કુંથુનાથતીર્થકરની છે. તેના ઉપરના લેખની મિતિ “સં.
આર્કિઓ લૈછિકલ વેસ્ટર્નસર્કલ, પ્રોગ્રેસ રીપેટ, સન ૧૯૦૬. '
६६४
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
જાલેર કિલ્લાના લેખ. નં. ૫૪-૫૯] (૨૫૫)
અવલોકન
વત્ ૧૬૮૪ વર્ષે માઘ સુદી ૧૦ સેમે છે. આ પ્રતિમા મેડતા (શહેર) ના એક ઓસવાલ નામે સામીદાસે કરાવી અને વિજય. દેવસૂરિના હાથે તેની સ્થાપના થઈ, એમ એ લેખમાં જણાવ્યું છે.
બીજા જૈનમંદિરમાં ત્રણ તીર્થકરેની હેટી મૂર્તિઓ છે. દરેક ઉપર લાંબે લેખ કેતલે છે જે વાંચતા જણાય છે કે મધ્યસ્થિત મૂતિ મહાવીરની છે અને તેની જમણી બાજુએ ચંદ્રપ્રભની તથા ડાબી બાજુએ કુંથુનાથની છે. આ પ્રતિમાઓ વૃદ્ધશાખાના અને મુણોવગેત્રના એક સવાલ નામે જયમલજીએ કરાવી હતી. આ લેખેની મિતિ “સંવત્ ૧૬૮૧ વર્ષે પ્રથચત્ર વદિ ૫ ગુરૂવાર બની છે, અને તે રઠેડવંશીય સૂરસિંહજીના ઉત્તરાધિકારી મહારાજા શ્રી ગજસિંહજીના રાજ્યસમયમાં થએલા છે. નાડલવાળી મહારી વિગતમાં જણાવ્યા પ્રમાણે ગજસિંહ તે રાજા સૂરનો પુત્ર તથા વારસ અને જોધપુરને રાજા હતો. આ જમલજી તે સાહસ અને તેની સ્ત્રી નામે જયવંતદેને પુત્ર હતા. તેને બે સ્ત્રી હતી-સરૂપદે અને સોહાગદે. પહેલી સીથી તેને નૈણસી, સુંદરદાસ અને આસકર્ણ નામે પુત્ર થયા. બીજી સ્ત્રીથી જયમલ્લ થયે. આ પુત્રોમાંથી નૈણસી ઘણે જ પ્રખ્યાત થશે. મારવાડને સૌથી વિશેષ પ્રખ્યાત ઈતિહાસ જે માત્ર મારવાડ માટે જ નહિ પણ મેવાડ તથા રાજપુતાનાનાં બીજા રાજ્ય માટે પણ ઘણે ઉપગી છે, તે ઈતિહાસ તેણે રચ્યું છે. તેનું નામ “મૂતાં નૈસીછરી ખ્યાત” છે. તેના આગળના ભાગમાં જણવેલું છે કે-આ મૂતિઓ તેણે પોતાના ભાઈ જયરાજ તથા પુત્રપિત્રના શ્રેયાર્થે, સુવર્ણગિરિના મોટા ગઢ ઉપર આવેલા કુમારવિહાર નામે મહાવીરના મંદિરમાં સ્થાપન કરી હતી, જેમને વિજયદેવ સૂરિની આજ્ઞાથી પંડિત જયસાગર ગણિએ પ્રતિષ્ઠિત કરી. ગૂઢમંડ૫માં બે બાજુએ બે દેવગૃહે છે જેમાંના એકમાં સંવત્ ૧૮૬૩ વર્ષે આષાઢ વદિ ગુર” ને દિવસે જયમલજીએ ધર્મનાથની પ્રતિમા બેસાડી. બીજા દેવગૃહની મૂતિ ઉપર પણ એજ મિતિને લેખ છે. પરંતુ તેમાં તેના સ્થાપકનું નામ આપેલું નથી.
૬૬૫
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રાચીન જૈનલેખસંગ્રહ
(૨૫૬ ) [ જાલેરના લે, ન. ૩૬૦-૬૧.
આ દેવાલયને જે જૂને ભાગ છે તે માત્ર બહારની ભીતે રૂપે છે. તે ભીતે સોલકી વખતની છે. અને લેખમાં જણાવ્યા પ્રમાણે કુમારપાલની કરાવેલી હોવી જોઈએ. ઉપર જોયા પ્રમાણે “તપખાના” ના એક લેખમાં પણ કુમારપાલના દેવાલય વિષે ઉલ્લેખ છે. જે આજ દેવાલય હોવું જોઈએ. તે લેખમાં લખ્યા મુજબ, તે વખતે આ દેવાલય મૂળ પાર્શ્વનાથના નામનું હતું. પાછળથી એ દેવાલયને નાશ કરવામાં આવ્યું અને આની સામગ્રીવડે નીચેની કબર બાંધવામાં આવી. પાછળથી આ જયમલ્લજીએ એને પુનરૂદ્ધાર કર્યો અને મૂળનાયક તરીકે મહાવીરની મૂર્તિ સ્થાપના કરી.
(૩૬૦) જાલેર ગામની બહાર સડેલાવ નામનું એક પ્લેટુ તલાવ છે. અને જેનું પાણી આખું ગામ પીએ છે, તેના કિનારે ચામુંડામાતાનું એક મંદિર આવેલું છે. આ મંદિરને લગતી જ એક ઝુંપડી છે અને તેમાં એક મૂર્તિ છે જેને ત્યાંના લેકે “સઠ જોગિણ” કહે છે, તેના ઉપર આ નંબરવાળે લેખ કેતરે છે. લેખમાં જણાવ્યું છે કે, સંવત ૧૧૫ ના વૈશાખ વદિ ૧ ને શનિવારના દિવસે જાવાલિપુરના ચૈત્યમાં કઈ વીરક પુત્રે સુવિધિનાથના ખત્તકનું દ્વાર ધર્માર્થ કરાવી આપ્યું. આ કાર્યમાં તેને તેની સ્ત્રી નામે જિનમતિએ પ્રેત્સાહન આપ્યું હતું. આ ઉપરથી જણાય છે કે તે એક જૈન મૂતિ છે, પરંતુ શ્રી ભાંડારકરના લખવા પ્રમાણે હાલમાં હિંદુઓ “ચોંસઠ જેગિણી” ના નામે તેની પૂજા કરે છે.
(૩૬૧ ) " આ લેખ, “તે પખાના માંજ એક ઠેકાણે કેરેલે મળી આવ્યું છે. સં. ૧૨૯૪ માં, શ્રીમાલી જાતિના કોઈ વિજાક નામના શ્રાવકે પિતાના પિતા ઝાંપાના શ્રેયાર્થે જાવાલિપુરના શ્રી મહાવીર ચિત્યમાં કદિ (?) કરાવી, એવી હકીકત્ત આપેલી છે.
* જુઓ, લેખ નંબર પર અને તેનું અવલોકન.
૬૬૬ -
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ નાલના લેખા. નં. 3 2 - પ ] ( 15 ) અવલોકન ( 362 ). આ લેખ માટે, મી. ભાંડારકરે નીચે પ્રમાણે નોંધ આપી છે— નાના ગેલેરીને એક લેખ જેની મિતિ “સાવ"૧૩૨૦ વર્ષે માઘ સુદિ 1 સેમે” છે, તેમાં એવું લખાએલું છે કે, નાણકગચ્છને અંગે આવેલા ચંદનવિહાર નામના દેવાલયના મહાવીર દેવની પૂજા માટે, ક્ષિખરાયેશ્વરના દેવાલયના મુખ્ય પૂજક ભટ્ટારક રાવલ લક્ષ્મીધરે 100 દ્રમ્પની બક્ષીસ કરી. (363), આ લેખ પણ ઝનાના ગેલેરીમાં આવેલ છે. એની મિતિ સં. "1323 વર્ષે માર્ગશીર્ષ સુદિ 5 બુધે છે અને તે ચાહમાન રાજા ચાચિગદેવના વખતને છે. તેમાં એમ કહેવામાં આવ્યું છે કે નરપતિ નામે તેલિયા ઓસવાલે ચંદનવિહારના મહાવીરના ભંડારમાં 50 કમ્મ આપ્યા. તેને વ્યાજ, જે અધું દ્રશ્ન થાય છે, તેના વડે દર માસે, એ નરપતિએજ કરાવેલી જિનયુગલની પ્રતિમાની પૂજા ભણાવવાનું ઠરાવવામાં આવ્યું છે. એ ચંદનવિહારના મુખ્ય અધિષ્ઠાતા તે નાણકગચ્છના ધનેશ્વરસૂરિ હતા.