Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina sAhitya meM saMkhyA tathA saMkalanAdi sUcaka saMketa DaoN0 mukuTabihArI lAla agravAla, AgarA, ( u0 pra0) Aja vijJAnakA yuga hai| AjakA jijJAsu pratipala navIna khoja evaM upalabdhiyoMko jJAta karane meM vikala hai / yadi mAnava eka ananta AkAzakI nIlimA, nakSatra tathA candralokakA samyak jJAna prApta karanemeM vyasta hai, to dUsarI ora vaha prAcIna sAhitya tathA bhUgarbha meM chipe hue ananta rahasyoMko jAnanemeM bhI saMlagna hai / jaina sAhitya jJAnarAzikA vipula bhaNDAra hai / yaha vizAla sAhitya yatra tatra vikharA huA hai / isa sAhitya meM pratyeka viSayapara asIma jJAnarAzi upalabdha hai / gaNita meM bhI jaina vidvAna kisIse pIche nahIM rahe / unhoMne isa kSetrameM bhI Age bar3hakara apanI sUjha-bUjha tathA kSamatAkA paricaya diyA hai / unake isa kSetra sarAhanIya kAryakA avalokana karake jahA~ eka ora unakI alaukika pratibhA, jJAna tathA buddhimattAkA paricaya milatA hai, vahIM dUsarI ora Ajake gaNitake kSetrase kucha alaga-thalaga tathA Azcarya meM DAlanevAlI bAteM bhI milatI / lekina ye bAteM bhI Thosa jJAna, tarka tathA buddhimattAke dharAtala para AdhArita haiM / prastuta nibandha jena sAhitya meM saMkhyA tathA saMkalanAdisUcaka saMketa meM isa bAta kI jAnakArI denekA prayatna kiyA gayA hai ki jaina sAhityameM saMkhyA evaM usake sUcaka saMketoMkA kyA rUpa thA / jaina sAhitya meM isa bAtakA adhyayana karaneke sAtha hI viSayakI garimAko bar3hAneke lie tathA jijJAsu pAThakoMko navIna dizA bodha hetu jainetara sAhityake sAtha tulanAtmaka adhyayana bhI prastuta kiyA gayA hai / Aja ekako saMkhyA meM sammilita kiyA jAtA hai, parantu jaina sAhityake adhyayanake pazcAt yaha tathya dRSTimeM AtA hai ki jaina manISiyoMne ekako saMkhyAko koTimeM nahIM rakkhA hai / Aja hama dekhate haiM ki jahA~ bar3I se bar3I saMkhyA kevala aThAraha unnIsa aMkoMkI hotI hai, vahIM jaina sAhitya meM do sau pacAsa aMkoM takakI saMkhyA upalabdha hai jo jaina vidvAnoMkI pratibhA tathA ananta jJAnakI dyotaka hai / nibandhameM isa tathyako bhI vyakta karanekA prayAsa kiyA gayA hai ki jaina sAhityameM saMkhyA evaM aMkoMkI banAvaTa kisa prakAra thI jisase AjakA vijJa pAThaka usa rUpakA adhyayana karaneke pazcAt isa bAta se paricita ho sake ki usa samaya bhI jaina vidvAna gaNitake kSetra meM kitane Age paga bar3hAkara vizvako jJAnakA Aloka vikIrNa kara rahe the / gaNita saMketoMkA Aja bar3A mahattva hai kyoMki inake hI mAdhyama se gaNita ke kSetra meM Age paga bar3hAyA jAtA hai / saMkhyA paribhASA vyAkaraNazAstra ke anusAra saMkhyA zabda saM + khyA + a + TApse banA hai / vyutpatti ke anusAra saMkhyAte'nayA iti saMkhyA arthAt jisake dvArA gaNanA kI jAtI hai vaha saMkhyA hai / zabdakalpadrumake anusAra gaNanAke vyavahArameM jo hetu hai, use saMkhyA kahate haiM / nyAyakozameM bhI isI prakArakA kathana hai / usameM likhA hai ki zabdazAstrI niyata viSayake pariccheda ke hetuko saMkhyA kahate haiM / kozakAroMke atirikta kucha - 402 -
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ gaNitajJoMne bhI saMkhyAkI paribhASA kI hai| lIlAvatoke lekhaka suprasiddha bhAskarAcAryane saMkhyAko gaNanAkA AdhAra kahA hai| nyAyazAstriyoMne bhI saMkhyAko eka guNa vizeSake rUpameM likhA hai tathA usakI gaNanA caubIsa guNoMke antargata kI hai| prazastapAdabhASyake anusAra saMkhyA ekatva Adi vyavahArakA kAraNa svarUpa eka viziSTa guNa hai / tarkasaMgrahakArane bhI vyakta kiyA hai / jainAcAryoMne bhI saMkhyAkI paribhASA kI hai| unake matAnasAra saMkhyA vahI hai jisake dvArA vastuoMke parimANakA jJAna ho| abhidhAnarAjendrameM saMkhyAkI paribhASA isa prakAra hai : jisake dvArA jIvAdi padArthoM kA saMkhyAtmaka jJAna hotA hai. vaha saMkhyA hai| AcArya akalaMkadevane bhI isI prakAra likhA hai jisakA sadbhAva prasiddha hai, usI padArthakI gaNanA saMkhyAta, asaMkhyAta tathA anantake rUpase kI jAtI hai| ataH satke bAda parimANa nizcita karanevAlI saMkhyAko grahaNa kiyA gayA hai / ekakI ginatI saMkhyA nahIM hai jaina sAhityameM ekakI ginatIko saMkhyA nahIM mAnate / isa viSayameM anuyogadvArasUtrake 146veM sUtrameM nimna kathanopakathana dRSTigocara hotA hai : prazna-gaNanA saMkhyA kyA hai ? uttara-eka gaNanA saMkhyA nahIM hai / gaNanA saMkhyA dose prArambha hotI hai| aisA kyoM hai, isakA uttara abhidhAnarAjendrameM isa prakAra diyA gayA hai : ekakI ginatI saMkhyA nahIM hai kyoMki eka ghaTako dekhakara yahA~ ghATa hai, isakI pratIti hotI hai| usakI saMkhyAkA jJAna nahIM hotA / athavA dAnasamarpaNAdi vyavahAra kAlameM loga eka cIjakI ginatI nahIM karate / kAraNa cAhe samyaka vyavahArakA prabhAva ho athavA isa prakAra ginanese alpatvakA bodha ho, para ekako saMkhyA nahIM mAnate / ataeva saMkhyAkA Arambha dose hotA hai / dhavalAkAra vIrasena evaM AcArya nemicandra cakavartIke nimna vacana hai : gaNanA arthAt ginatI ekase prArambha hotI hai para saMkhyAkA Arambha dose hotA hai| tIna aura usase bar3I saMkhyAko kRti kahA gayA hai| trilokasArake TIkAkAra mAdhavacandra vidyakA bhI yahI mata hai| inakA kathana hai ki jisa saMkhyAke vargameMse mUla ghaTAkara zeSako varga karanepara yadi pahale vargase bar3I saMkhyA prApta ho, use kRti kahate haiM / eka aura domeM kRtikA yaha lakSaNa ghaTita na honese eka aura do kRti nahIM hai| tIna Adi saMkhyAoMmeM ukta lakSaNa ghaTita honeke kAraNase saMkhyAyeM kRti kahalAtI haiN| kRtikI uparokta paribhASA jainagaNitakI vizeSatA hai| yaha jainettara granthoMmeM nahIM miltii| jaina sAhityameM vizAla saMkhyAe~ __ sthAnAMgasUtra, jambUdvIpaprajJapti, anuyogadvArasUtra, jIvasamAsa AdimeM kAlamAnake sandarbhameM ni nalikhita ikAiyoMkA kathana kiyA gayA hai| pUrvAMga, pUrva, truTitAMga, truTita, upaTTAMga, aTTa, avayAMga, avava, hUhUkAMga, hUhUka, utpalAMga, utpala, padmAMga, padma, nalinAMga, nalina, akSinikurAMga, akSinikura, ayutAMga, ayuta, nayutAMga, nayuta, prayutAMga, prayuta, calikAMga, cUlikA, zISaprahelikAMga aura shiirssprhelikaa| 1. rAjendra abhidhAna, bhAga 1, pR0 63 / 2. tattvArthavAtika, sampAdaka pro0 mahendra kumAra jaina, bhAratIya jJAnapITha, kAzI 1953-1-8, 3 / 3. "se ki gaNaNAsaMkhA ? ekko gaNaNaM na ubei, duppamiha saMkhyA" anuyogadvArasUtra, sUtra 146 / 4. rAjendraabhidhAna, bhAga 7, pR0 67 / -- 403 -
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka pUrvAMgakA mAna 84 lAkha varSa hai tathA anya ikAI apane pUrvavAlIse 84 lAkha gunI bar3I hai| sabase bar3I ikAI zIrSa prahelikA hai jisakA mAna (8400000) 28 varSa hai| yaha dhyAna dene yogya hai ki (8400000) 28 ko vistAra karane para 194 aMkakI saMkhyA prApta hotI hai| jyotiSakaraNDakameM bhI aisI eka sUcI milatI hai parantu vaha uparyukta sUcIse bhinna hai| yaha sUcI nimna prakAra hai| pUrva, latAMga, latA, mahAlatAMga, mahAlatA, nalinAMga, nalina, mahAnalinAMga, mahAnalina, padyAMga, padya, mahApadyAMga, mahApadya, kamalAMga, kamala, mahAkamalAMga, mahAkamala, kudumAMga, kuduma, mahAkudumAMga, mahAkumuda, truTitAMga, truTita, mahAtruTitAMga, mahAtruTita, adadAMga, adda, mahAdadAMga, mahAdada, hUhvAMga, hUhU, mahAhUhAMga, mahAhUhU, zIrSaprahelikAMga aura shiirssprhelikaa| isameM bhI pratyeka ikAI apanI pichalI ikAIse 8400000 gunI bar3I hai| yahA~ para zIrSaprahelikA mAna (8400000) 36 varSa hai / isakA vistAra karane para 250 aMkoMkI saMkhyA prApta hotI hai|| aMkoMkI likhAvaTa-Isa se cauthI zatAbdI pUrva aura pahaleke jaina AgamoMmeM aThAraha lipiyoMkI sUcI dI huI hai / ina lipiyoMmeM aMkalipi aura gaNitalipi bhI sammilita hai| DA0 vibhUtibhUSaNa dattakA vicAra hai ki ye lipiyA~ isa bAtakI sUcanA detI haiM ki vibhinna kAryoMke liye aMkoMkI likhAvaTa vibhinna prakArakI hotI thii| unakA vicAra hai ki aMkalipi staMbhoM para khudAImeM tathA gaNitalipi gaNitIya kriyAoMmeM prayogakI jAtI thii| paM0 hIrAcandra gaurIzaMkara ojhAne likhA hai ki jaina hastalipiyoMmeM brAhmIke aMkoMkA prayAga huA hai| jaina hastalipiyoM meM brAhmI ke aMke jaina aMko ke Adima AkAra .. bha Satus, fasha . A wise y co my 666749 FAtER 143 * Amr.00 - 1. jyotiSakaraNDaka, (64-71) / 2. samavAyAMgasUtra (lagabhaga 300 I0 pU0), sUtra 18, zyAmAcArya dvArA racita; prajJApanAsUtra, sUtra 18; Avazyakaniyukti, malamAdhArina hemacandrakI vizeSAvazyakabhASyakI TIkA (464) / -404
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ isa sambandhameM unhoMne vAmabhAgameM pradarzita sAraNI bhI dI hai| inhoMne jaina aMkoMke Adima AkAroMkI bhI sUcI dI hai jo dakSiNa bhAgameM pradarzita kI gaI hai / vibhinna hastalikhita jaina granthoMke AdhAra para kApaDiyAne eka vistRta tAlikA saMkalita kI hai| isase bhI jaina sAhityameM pracalita aMkoMkI banAvaTake sambandhameM vizeSa jJAna prApta hotA hai| ina hastalikhita granthoMkI sUcI nimna hai : 1. nizIthasUtra, vizeSAdi (1194) 12. bRhatkalpasUtracUNi 2. vizeSAvazyakabhASyavRtti (ziSyahitA) 13. uttarAdhyayanasUtra (1342) 3. panyavastuka 14. uttarAdhyayana sUtravRtti 4. vizeSAvazyakabhASyavRtti 15. caityavandanasUtravRtti (lalitavistara) 5. bRhatkalpasUtracUrNi 16. lalitavistarapaJjikA 6. RSidantAcaritra 17. malayagirIya zabdAnuzAsana 7. nizIthasUtra (vizeSacUAdi (1294) 18. saptatikA 8. piNDavizuddhi 19. vyavahArasutrabhASyaTIkA 9. uttarAdhyayanasUtra 20. vyavahArasUtrAdi 10. bRhatkalpasUtra 21. AcArAMgasUtracUNi 11. bRhatkalpasUtralaghubhASya 22. kapasUtrAdi / saMkalanAdi sUcaka saMketa gaNitake Adhunika cihna dhana (+) tathA RNa ( - ) sabase pahale1489 meM mudrita hue the / guNana (x) aura bhAga (:) ke cihna kramazaH 1631 aura 1659 meM prakAzita huye the| samatA () kA cihna rAbarTa rikArDene san 1557 meM pracalita kiyA thaa| 1460 ke lagabhaga bohImiyAke eka nagara meM jaoNna viDamaina nAmaka eka gaNitajJa huA hai| sabase pahale isIne mudrita pustakameM + aura - cihnoMkA prayoga kiyA hai| apanI pustakameM isane ina cihnoMko jor3ane aura ghaTAneke artha meM prayoga nahIM kiyA thA / vaha to ye cihna vyApArika baNDaloMpara yaha dikhAneke liye DAlA karatA thA ki amaka baNDala kisI nizcita mAtrAse adhika hai yA kama / prAcIna bhAratIya granthoMkA avalokana karanese jJAta hotA hai ki bhAratavarSa meM bhI saMkalana Adi parikarmoko sUcita karaneke liye saMketoMkA prayoga kiyA jAtA thaa| ye saMketa yA to pratIkAtmaka haiM yA cihnAtmaka / bhAratIya granthoMmeM prayukta saMketoMke viSayameM yahA~ saMkSepaNa kiyA jA rahA hai| jor3aneke liye saMketa vakSAlI hastalipi 21 meM jor3aneke liye 'yuta' kA prathama akSara 'yu' milatA hai| yaha akSara 'yu' joDI jAnevAlI saMkhyAke antameM likhA jAtA thaa| yathA jaba 4 aura 9 jor3ane hote the, taba use isaprakAra likhA jAtA thA : 1 yu bhAratIya prAcIna granthoMmeM pUrNAMka likhanekI yaha paddhati thI ki aMkake nIce 1 likha diyA jAtA thA kintu donoMke bIca meM bhAga rekhA nahIM lagAI jAtI thii| -405
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainagrantha tiloyapaNNattimeM bhI zurUse AkhIra taka jor3ane ke liye 'chaNa' zabda likhA hai kyoMki prAcIna sAhityameM dhanake liye 'ghaNa' zabda prayoga hotA thaa| isake viparyAsameM, paM0 ToDaramalane arthasaMdaSTi nAmaka granthameM jor3aneke liye (-) cihna kA prayoga kiyA hai, yathA log, log, (a) + 1 ke liye isa granthameM isaprakAra likhA hai : jor3ane ke liye, vizeSakara bhinnoMke prayogameM tiloyapaNNatti aura arthasaMdaSTimeM khar3I lakIrakA prayoga milatA hai', yathA 1 / 1 kA Azaya 1 + 1 se hai / ghaTAneke liye saMketa vakSAlI hastalipike dekhanese patA calatA hai ki usameM ghaTAneke liye + cihnakA prayoga kiyA jAtA thA / yaha + cihna usa aMkake bAda lagAyA jAtA thA jise ghaTAnA hotA thaa| yathA, 20 meM 3 ghaTAneke liye isaprakAra likhA jAtA thA : 20 kucha jaina granthoMmeM bhI ghaTAne ke uparokta saMketakA prayoga milA hai parantu yaha + cihna ghaTAyI jAne vAlI saMkhyAke Upara likhA jAtA thaa| AcArya vIrasenane dhavalAmeM isaprakArake saMketakA prayoga kiyA hai| tiloyapaNNatti aura trilokasAra aura arthasaMdRSTimeM ghaTAneke liye cihna bhI milatA hai| jaise 200 meMse 2 ghaTAneke liye isaprakAra likhate hai : 200 trilokasAra aura arthasaMdRSTimeM ghaTAneke liye 0 kA saMketa bhI milatA hai| yathA, yadi 200 mese 3 ghaTAne ho, to isaprakAra likhate the : 200 ToDaramalane ghaTAneke liye U aura saMketoMkA prayoga bhI arthasaMdRSTimeM kiyA hai| yathA, yadi eka lAkhameMse 5 ghaTAnA ho, to isaprakAra likhate the : laU5 tathA lA guNAke liye saMketa guNAke liye vakSAlI hastalipine 'gu' saMketakA prayoga milatA hai| yaha saMketa 'gu' zabda guNA athavA 'guNita' kA prathama akSara hai / yathA : 1. tiloyapaNNatti , bhAga 2, pR0 771 tathA arthasaMdRSTi, pR0 11 / 2. dhavalA, pustaka 10, 1954, pR0 151 / - 406 -
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ - isakA Azaya 3434343434343x10 se hai| tiloyapaNNatti meM guNAke liye eka khar3I lakIrakA prayoga kiyA gayA hai| yathA, isameM 1000x 9645004848484848484848 ke liye isaprakAra likhA hai : 501965.081818181818181818 yahA~para 50 kA Azaya 1000 hai| artha saMdRSTi meM bhI guNAke liye yahI cihna milatA hai| yathA yahA~ 16 ko 2 se guNA karaneke liye 1602 likhA hai / trilokasArameM bhI guNAke liye yahI saMketa milatA hai, yathA 128 ko 64 se guNA karaneke liye 128 / 64 likhA hai / bhAgake liye saMketa bhAgake liye vakSAlI gaNitameM 'bhA' saMketakA prayoga milatA hai| yaha saMketa 'bhA' zabda 'bhAga' athavA 'bhAjita' kA prathama akSara hai / yathA, 40 bhA 160 / 13 isakA Azaya 160 x 13 - 1 se hai| 40 bhinnoMko pradarzita karaneke liye prAcIna jaina sAhityameM aMza aura harake bIca rekhAkA prayoga nahIM ko isa granthameM isaprakAra milatA hai| tiloyapaNNattimeM belanakA Ayatana mAlUma kiyA hai jo likhA hai : trilokasArameM bhI isIprakArake udAharaNa milate hai| isameM likhA hai ki ikyAsIsau vANaveMke causaThavA~ bhAgako isaprakAra likhiye : isameM bhAga dekara zeSa bacanepara usako likhanekI vidhikA bhI ullekha kiyA hai jo Adhunika vidhise 1. tiloyapaNNatti, bhAga 1, gAthA 1, 123, 124 / 2. arthasaMdRSTi, pR06| 3. trilokasAra, pari0, pR0 3 / 4. tiloyapaNNatti bhAga 1, gAthA 1,118 / 5. trilokasAra, pari0, pR0 5 / -407
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhinna hai / yathA, 8194 meM 64 kA bhAga deM, to 128 bAra bhAga jAvegA aura 2 zeSara hegeM arthAt 1282 ko isa granthameM isa prakAra likhA hai : 128 / 2 zUnyakA prayoga ___0 kA prayoga Adi saMkhyAke rUpameM prArambha nahIM huA, apitu rikta sthAnakI pUrti hetu pratIkake rUpameM huA thA / Adhunika saMketa lipikameM jahA~ * likhA jAtA hai, vahA~ para prAcInakAlameM 0 saMketa na likha kara usa sthAnako rikta chor3a diyA jAtA thaa| yathA 46 kA artha hotA hai chiyAlisa aura 4 6 kA artha hotA thA cAra sauchaha / yadi donoM aMkoMke madhya jitanA sthAna chor3anA cAhiye, usase yadi kama chor3A jAtA thA, to pAThakagaNa bhramameM par3a jAte the lekhakakA Azaya 46 se hai athavA 406 se / isa bhramake nivAraNArtha isa saMkhyAko 46 na likhakara 4.6 ke rUpameM aMkita kiyA jAne lgaa| dhIre-dhIre isa praNAlI kA Adhunika rUpa 406 ho gayA / isa prakArake prayogakA ullekha prAcIna jaina granthoM evaM mandiroM AdimeM bhI likhA milatA hai| udAharaNArtha AgarAke hIMgakI maNDImeM gopInAtha jI ke mandirameM eka jaina pratimA hai jisakA nirmANa kAla saM0 150 I0 hai, parantu isa pratimA para isakA nirmANa kAla 1509 na likhakara 15 9 likhA hai / vargake lie cihna __ kisI saMkhyAke vargake lie 'va' cihna milatA hai parantu yaha cihna 'va' usa saMkhyAke bAdameM likhA jAtA hai jisakA varga karanA hotA hai| yathA-'jaja' 'a' eka saMkhyA hai jisakA artha jaghanyayukta ananta hai| yadi isakA varga kareMge, to isa prakAra likheMge : ja ju a va yaha saMketa 'va' varga zabdakA prathama akSara hai| isI prakAra dhanakA saMketa 'dha' aura caturtha ghAtake lie 'va-va' (varga varga), pA~cavIM ghAtake liye va - gha - ghA' (varga - ghana ghAta), chaThavoM ghAtake liye dha - va (ghanavarga), sAtavIM ghAtake liye va - va - gha - ghA (varga - varga dhana ghAta) aura isI taraha Ageke liye bhI saMketa diye huye haiN| vargita saMvargitake liye cihna vargita saMvargita zabdakA tAtparya kisI saMkhyAkA usI saMkhyAke tulya ghAta karanese hai| jaise na kA vargita samvanti na huA jainagranthoMmeM isake liye vizeSa cihna prayoga kiyA gayA hai / kisI saMkhyAko prathama vAra vargita samvagita karaneke liye na]' likhA jAtA hai jisakA Azaya na' se hai| dvitIya vargita samvargitake liye na] likhA jAtA hai / isakA Azaya nako vargita samvargita karake prApta rAziko punaH vagitasamvagita karanA hai arthAt (nana )na hai| isa kriyAko punaH eka bAra karanese nakA tRtIya vargita-sambagita 1. vahI, pari0, 6 / 2. arthasaMdRSTi, pR0 56 /
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ prApta hotA hai| isako saMketa nA ke dvArA prazita karate haiN| do ke tatIya vagita samvagitako dhavalAmeM isa prakAra likhA hai|' 23 - (256)256 vargamUlake liye cihna tiloyapaNNatti aura artha saMdRSTi AdimeM vargamUlake liye 'mU0' kA prayoga kiyA gayA hai / tiloyapaNNatti ke nimnalikhita avataraNameM 'mU0' saMketa vargamUlake liye dRSTigocara hotA hai : =5864 riNa rA | - 2 mU0_ __4165536 | 4 / 5 / 656 / 4 / 65536 11 / 3 mU0 paM0 ToDaramalakI 'arthasaMdRSTi'meM ke ma, prathama vargamUla aura ke mU2 vargamUlake vargamUlake liye prayoga kiyA gayA hai| ___ saMketa 'mU0'kA mUla arthAt vargamUlakA prathama akSara hai| isa cihnako usa saMkhyAke antameM likhA jAtA thA, jisakA vargamUla nikAlanA hotA thA / 'vakSAlI hastalipimeM 'mU0'kA prayoga milatA hai jo nimna udAharaNase spaSTa hai : / 11 yu0 5 mU0 4 5 /11 + 5 - 4 hai / isakA Azaya isI prakAra, / 11 + 7 mU0 2 / kA Azaya 11 - 7 = 2 hai / bhAskarAcArya dvitIya (1150 I0) ne apane bIjagaNitameM vargamUlake liye 'ka' akSarakA prayoga kiyA hai| yaha saMketa 'ka' zabda karaNIkA prathama akSara hai / isa saMketa 'ka' ko usa saMkhyAke pahale likhA jAtA thA jisakA vargamUla nikAlanA hotA thA / nimna udAharaNase isakA Azaya pUrNataH spaSTa hai / ka 9 ka 420 ka 75 ka 54 . kA Azaya /9 +/450 +/75 + V54 hai / 1. dhavalA, pustaka 3 amarAvatI, 1941, pariziSTa, pR0 35 / 2. tiloyapaNNatti bhAga 2, paMcama adhikAra, pR0601 / 3. paM0 ToDaramalakI arthasaMdRSTi, pR0 5 / 4. bhAskara dvitIyakA bIjagaNita, pR0 15 / / 52
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSa saMkhyAke liye cihna trilokasAra' va arthasaMdRSTi meM saMkhyAtake liye 2, prasaMkhyAtake liye 2 tathA anantake liye 'kha' kA prayoga milatA hai| uparyakta vivecanake AdhAra para yaha spaSTataH kahA jA sakatA hai ki jainAcAryone saMkhyA tathA saMkalanAdi sUcaka saMketoM para vistRta evaM gahana adhyayana prastuta karake gaNitazAstrako samRddhizAlI banAnekA stutya prayAsa kiyA hai| vastutaH gaNitazAstrameM saMkhyA tathA saMkalanAdi sUcaka saMketoMkA apanA viziSTa mahattva hai| isake abhAvameM gaNitIya antadRSTi dhuMdhalI-sI pratIta hotI hai| jainAcAryoMne prasta mahattAko samajhate haye saMkhyA aura saMketoM para vicAra karanA apanA parama kartavya samajhA aura ina AcAryoMkI yaha parama niSThA hI gaNitazAstrako mahattI dena siddha huii| aise aneka sthAna hai jahA~ para jainAcAryoMne prastuta viSayakI maulikatA to pradAnakI hI hai, sAtha hI sAtha vyAvahArikatA, rocakatA aura saralatAkI triguNAtmakatAko bhI samAhita kiyA hai| antataH yaha kahA jA sakatA hai ki jainAcAryoMne isa kSetrameM jo bhagIratha prayatna kiye haiM, kadApi vismRta nahIM kiye jA sakate / RDERA COASC ) in 1161 1. trilokasAra, pari0, pR0 21 / 2. vakSAlI menuskripTa, ratanakumArI svAdhyAya saMsthAna, 1977 / .. -410