Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina muni aura vastra-paramparA - muni zrIcandra 'kamala' (yugapradhAna AcArya zrI tulasI ke ziSya) muni ke vastroM ke sambandha meM do paramparAeM haiN| eka paramparA muni ko vastra dhAraNa karane kA niSedha karatI hai aura dUsarI usakA vidhAna / eka paramparA ke anuyAyI apane ko digambara mAnate haiM aura dUsarI ke anuyAyI zvetAmbara / prathama AcArAMga ke AThaveM adhyayana meM vastroM kI carcA hai| vahA~ muni ke lie tIna vastra, do vastra, eka vastra aura acelatA kA vidhAna hai| vastroM ke ye cAra vibhAga yatheccha nahIM hai, inake pIche sAdhanA kI vistRta prakriyA hai| vastra ke sAtha pAtra, AhAra vidhi, caryA tathA paNDitamaraNa kA digdarzana hai| aisA mAnanA cAhie ki vastroM ke ye cAra vibhAga sAdhanA kI cAra bhUmikAe~ haiN| sAdhanA ke abhyAsa se kaSTa-sahiSNutA bar3hatI hai| sahiSNutA se Atma-zakti jAgRta hotI hai aura usase sAdhanA kA stara U~cA uThatA hai| jyoM-jyoM sAdhanA sadhatI jAtI hai, vastroM kA alpIkaraNa hotA jAtA hai, yA yoM kahanA cAhie ki vastroM ke alpIkaraNa yA tyAga se lAghava AtA hai| bAhya parISahoM ko sahane kI kSamatA bar3hatI hai| sahiSNutA se Antarika vRttiyoM meM bhI laghutA AtI jAtI hai| isIlie apratyakSa rUpa se vastroM kA sAdhanA ke sAtha sambandha jur3a jAtA hai| TIkAkAra ke anusAra prathama bhUmikA meM sAdhanA karane vAle pratimA-svIkRta sthavira muni hote haiN| isa bhUmikA meM sAdhanA karane vAle pratimA-svIkRta muni ke lie tIna vastroM kA kalpa hai| sAmAnyataH grISma Rtu meM sAdhaka ko acela rahane kA vidhAna hai| sAdhanA kI paripakvatA na ho to vaha eka vastra rakha sakatA hai / zIta-Rtu meM zIta jaba car3hatA hai to dUsarA sUta kA vastra le sakatA hai| vastra kA AyAma aura viSkambha DhAI hAtha kA hotA hai| zIta kI mAtrA aura bar3hatI hai to sAdhaka eka Una kA vastra phira svIkAra kara sakatA hai| isa para bhI zIta satAe to use sahana karatA hai, lekina cauthe vastra kI icchA nahIM krtaa| zIta-Rtu kA jaba utAra hone lage to usa samaya vaha sAntarottara yA adhocelaka ho jAtA hai| yAne kramazaH vastroM kA tyAga karatA calA jAtA hai| purAne jIrNa vastroM ko paraTha detA hai, majabUta ko pAsa meM rakha letA hai| acelaka banane meM sakSama ho to acelatA svIkAra karatA hai, anyathA eka vastra pAsa meM rakha sakatA hai, yahA~ acelatA kA artha kaTibaMdha se hai| isa bhUmikA ke sAdhakoM meM nimna pratijJAe~ hotI haiM 1. koI yaha pratijJA karatA hai ki maiM dUsare sAdhakoM ko AhAra Adi lAkara dUMgA aura unake dvArA lAyA gayA AhAra Adi luuNgaa| 2. koI yaha pratijJA letA hai ki maiM dUsaroM ko AhAra Adi lAkara dUMgA para unake dvArA lAyA gayA svIkAra nahIM kruuNgaa| 3. koI yaha pratijJA letA hai ki maiM dUsaroM ko AhAra Adi lAkara nahIM dUgA para unake dvArA lAyA gayA AhAra svIkAra karUgA / 00
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina muni aura vastra-paramparA 285 4. koI yaha pratijJA karatA hai ki maiM na to dUsaroM ko AhAra Adi lAkara dU~gA aura na unake dvArA lAyA gayA AhAra svIkAra karU~gA / parihAravizuddhi kI sAdhanA meM calane vAlA muni vikRSTa tapa yA roga ke kAraNa azakta ho jAe to usa samaya vaha sAdharmika kI apanI pratijJA anusAra sevA letA huA bhaktaparijJA anazana ke dvArA apane zarIra kA tyAga kara de / bhaktaparijJA anazana meM kevala AhAra aura kaSAya kA tyAga hotA hai / tIsarI bhUmikA meM sAdhaka eka vastra aura eka pAtra ko svIkAra karatA hai| zIta Rtu kI samApti para yadi vaha sakSama ho to acela ho jAtA hai, anyathA eka vastra rakhatA hai / sAdhanA kAla meM kisI kAraNavaza sAdhaka ke zarIra meM roga utpanna ho jAe to vaha dUsaroM ke sahAya kI apekSA na kara ekatva bhAvanA kA cintana karatA hai| ye karma maiMne hI kiye the aura isakA pariNAma mujhe hI bhoganA par3egA / ego ahamaMsi na me asthi koi na yAhamavi kassai evaM se egAgiNameva appANaM samabhijANijjA "merA koI nahIM hai aura maiM bhI kisI kA nahIM hU~" isa prakAra ekatva bhAvanA kA Alambana le samabhAva se roga ko sahana karatA hai| isa bhUmikA kA sAdhaka asvAdavRti kI sAdhanA karane ke lie AhAra ke kavala ko dAe~ se tathA bA~ se dA~e jabar3a e meM nahIM le jAtA hai| rUkSa AhAra se koI roga utpanna ho, zarIra kI zakti zithila dikhAI de aura sAdhanA ke kriyAnuSThAna meM apane ko asamartha dekhe to vaha sAdhaka AyaMbila tapa ke dvArA apane AhAra ko saMkSipta kara detA hai| phalavat sahanazIla banakara iMdinImaraNa ke lie apane ko samarpita kara detA hai| iMginImaraNa meM bhUmi ko maryAdA hotI hai, usase bAhara vaha AvAgamana nahIM karatA / caturtha bhUmikA ke sAdhaka gaccha-nirgata pratimA svIkRta muni hote haiM / ye acela hote haiM aura pAtra bhI nahIM rakhate / yahA~ vastra ke sAtha pAtra kA bhI tyAga ho jAtA hai| unakI kaSTa sahiSNutA bhI bar3ha jAtI hai / zIta-sparza, uSNasparza, tRNa-sparza aura DaMsamaMsa Adi sparza bhI sahana karane meM ve apane ko samartha dekhate haiM / jo sAdhaka anukUla aura pratikUla upanagoM se apane ko prabhAvita hone nahIM detA, vahI isa bhUmikA meM sAdhanA kara sakatA hai| sAmAnyataH sAdhaka nirvastra rahatA hai lekina jo lajjA ko jItane meM samartha nahIM hotA, vaha kaTibaMdha rakhatA hai aura usakA upayoga zahara yA gAMva meM milA lAne ke samaya karatA hai pratimA svIkRta muni ina cAra abhigrahoM meM se eka ko svIkAra karatA hai| ve ye hai 1. maiM azana Adi lAkara dUsaroM ko dU~gA aura unake dvArA lAyA gayA svIkAra bhI karU~gA / 2. maiM azana Adi lAkara dUsaroM ko dUMgA para unake dvArA lAyA gayA svIkAra nahIM karU~gA / 3. maiM azana Adi na to lAkara dUsaroM ko dUMgA aura na unake dvArA lAyA gayA svIkAra karU~gA / 4. maiM azana Adi dUsaroM ko lAkara nahIM dUMgA para unake dvArA lAyA gayA svIkAra karU~gA / usa samaya tRNoM kI yAcanA karatA hai| isa bhUmikA meM muni apane ko roga se grasta dekhe to tRNoM ko le ekAnta meM jAkara bhUmi kI pratilekhanA kara nirjIva sthAna para unheM biThAtA hai / siddhoM kI sAkSI se pA~ca mahAvrata kA AropaNa karatA hai aura cAroM prakAra ke AhAra kA tyAga karatA hai| pAdapogapamana anazana meM zarIra ke aMga tathA upAMga kA saMkoca aura vistAra nahIM hotA / niSaNNa yA zayana jisa avasthA meM prArambha karatA hai, anta taka usI avasthA meM rahatA hai / dRSTi saMcAlana Adi saba kAya-yoga, vacana-yoga aura aprazasta manoyoga kA nirodha karatA hai / .
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 karmayogI zrI kesarImalajI surANA abhinandana grantha : caturtha khaNDa sAdhanA kI ye cAra bhUmikAe~ thiiN| jo sAdhaka apane ko parihAravizuddhi, yathAlaM dika, jinakalpika Adi jisa sAdhanA ke yogya pAtA hai, vaha usI sAdhanA meM apane ko lagA detA hai| vastroM kA sambandha sAdhanA ke sAtha sayukta thA, icchAnusAra unakA vyavahAra nahIM hotA thaa| lakSya saba kA acelatA kI ora thaa| sthAnAMga sUtra meM pAMca kAraNoM se acelatA ko prazasta mAnA hai / acelatA se tapa aura indriyanigraha hotA hai / vastroM kI alpatA se Antarika vRttiyoM meM lAghava AtA hai| bAhya parigraha kA pratibimba antar meM bhI par3atA hai| vastroM ke prati AvazyakatA jitanI kama hogI, utanA hI mamatva kA visarjana hogA, Antarika nissaMgatA bddh'egii| yaha saca hai ki saba kI zArIrika zakti samAna nahIM hotI, isalie prArambha meM yathAzakti vastroM kA tyAga karatA hai| jo taruNa aura svastha hote haiM ve yuvaka sAdhu eka vastra hI rakhate haiM, glAna yA praur3ha sAdhu tIna vastra rakhate haiN| prathama bhUmikA ke kisI sAdhaka ko sAdhanAkAla meM koI roga utpanna ho jAe aura isa bindu taka pahu~ca jAe ki usake lie asahya bana jAe, dIrgha kAla taka usa sthiti meM calane meM apane ko samartha dekhe to vaha saMyama kI surakSA ke lie vehAsana aura gRddhapRSTha ApavAdika maraNa bhI kara sakatA hai| aisI sthiti meM vaisA karanA usake lie asammata nahIM hai| kisI sAdhaka ke sAdhanA kAla meM aisA prasaMga A jAe ki strI use ghera le aura usake brahmacarya ko khaNDita karane ke lie tatpara ho jAe, usa samaya yadi vaha apane brahmacarya kI surakSA ke lie ApavAdika maraNa kA sahArA letA hai to vaha asammata nahIM hai| aise ApavAdika maraNa ke aneka sAdhana nirdiSTa haiM viSabhakSaNa, phA~sI aadi-aadi| sAmAnya sthiti meM yaha maraNa svIkArya nhiiN| dUsarI bhUmikA meM sAdhanA karane vAle jinakalpika, parihAravizuddhi yA yathAlaMdika pratimA-svIkRta muni hote haiM / pratimA-svIkRta sthavira muni isa sAdhanA bhUmi meM do vastra-eka sUta kA aura eka Una kA tathA eka pAtra rakhatA hai / grISma Rtu meM yadi sAmarthya ho to sAdhaka acela ho sakatA hai anyathA vaha eka vastra rakha sakatA hai| sAdhanA-kAla meM kisI muni kA aisA adhyavasAya ho ki maiM roga se spRSTa huuN| usase merI zArIrika zakti kSINa ho gaI hai, ataH maiM bhikSA lAne meM asamartha huuN| usa samaya koI gRhastha usake mukha se sunakara yA usake bhAvoM ko samajhakara AhAra Adi lAkara de to vaha niSedha kara de ki aisA sadoSa AhAra mere lie agrAhya hai| yadi koI nIroga sArmika sAdhaka (samAna sAdhanA karane vAlA) usakI sevA kare to vaha use svIkAra kara sakatA hai aura svastha hokara vApasa usakI vaiyAvRttya kara sakatA hai| 1. je niggaMthe taruNe jugavaM balavaM appAyaMke thira saMghayaNe se egaM vatthaM dhArejjA no bIyaM / --AcArAMga, 2 / 5 / 1 / 3641