Book Title: Jain Mithakh tatha unke Adi Stroat Bhagawan Rishabh
Author(s): Harindrabhushan Jain
Publisher: Z_Jaganmohanlal_Pandit_Sadhuwad_Granth_012026.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/210834/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina mithaka tathA unake Adi srota bhagavAn RSabha DaoN0 harIndrabhUSaNa jaina nidezaka - anekAnta zodhapITha, bAhubalI ( kolhApura ) " 'mitha' zabda aMgrejI bhASA kA hai jisakA artha hai - purAkathA kalpitakathA yA gappa / isameM saMskRta bhASA kA 'ka' pratyaya jor3akara 'mithaka' zabda kA nirmANa huA hai / hamane yahA~ mithaka zabda kA vyavahAra purAkathA arthAt 'purANa' ke rUpa meM kiyA hai / jaina dharma - paricaya evaM prAcInatA jaina zabda kA artha hai karma rUpI zatruoM ko jItanevAlA / ataH karmajayI siddhoM, arihaMtoM aura 24 tIrtharoM dvArA upadiSTa dharma jainadharma ke nAma se jAnA jAtA hai| isake anusAra bhagavAn RSabhadeva isa yuga ke sabase prathama tIrthaGkara haiM / unake kAla kI avadhAraNA zakya nahIM hai| isI kAraNa, jaina dharma ko atyanta prAcIna mAnA jAtA hai| mahAvIra isa yuga ke antima tIrthaGkara haiM / jaina sAhitya + jaina sAhitya cAra anuyogoM meM vibhAjita hai - prathamAnuyoga, karaNAnuyoga, caraNAnuyoga tathA dravyAnuyoga | purANa- puruSoM ke caritra para prakAza DAlane vAlA dravyAnuyoga hai / loka aura aloka kA vivecana karanevAlA karuNAnuyoga hai| gRhastha aura sAdhu ke AcAra kA pratipAdana karane vAlA caraNAnuyoga hai| jIva-ajIva Adi sAta tattvoM kA pratipAdaka prathamAnuyoga hai / prathamAnuyoga hI jaina mithaka kA sAhitya hai / prathamAnuyoga kI paribhASA karate hue ratnakaraNDa zrAvakAcAra ( 2. 2.) meM kahA hai 'prathamAnuyoga muktirUpa parama athaM kA vyAkhyAna karanevAlA, puNyaprada purANa puruSoM ke caritra kI vyAkhyA karanevAlA zrotA kI bodhi aura sama kA nidhAna, samocIna jJAnarUpa hai / ' prathamAnuyoga caritra evaM purANarUpa se do prakAra hotA hai| kisI eka viziSTa puruSa ke Azrita kathA kA nAma caritra hai tathA tresaTha zalAkA puruSoM ke Azrita kathA kA nAma purANa hai / ye tresaTha zalAkA puruSa nimna haiM: caubIsa tIrthaMkara, bAraha cakravartI, nau baladeva, nau vAsudeva tathA nau prativAsudeva / SaTkhaNDAgama ke anusAra purANa bAraha prakAra kA hai jo nimnalikhita 12 vaMzoM kI prarUpaNA karatA hai / 1 arihaMta, 2 cakravartI, 3 vasudeva, 4 vidyAdhara, 5 cAraNa RSi, 6 zramaNa, 7 kuruvaMza, 8 harivaMza, 9 aikSvAkuvaMza' 10 kAsiyavaMza, 11 vAdI aura 12 nAthavaMza / tresaTha zalAkA puruSoM ke Azrita kathAzAstra rUpa purANa meM ina ATha bAtoM kA varNana honA cAhie -- loka, pura, rAjya, tIrtha, dAna, donoM tapa aura gatirUpa phala / aisA kahA jAtA hai ki prArambha meM yauvanazalAkA puruSoM kI mAnyatA rahI hai, inameM nau prativAsudeva jor3akara kaba yaha saMkhyA tresaTha ho gaI, yaha anveSaNIya hai / + akhila bhAratIya mithaka saMgoSThI, vikrama vizvavidyAlaya meM paThita lekha kA saMkSepita rUpAntara / Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 paM0 jaganmohanalAla zAstrI sAdhuvAda grantha jaina mithaka sAhitya jaina sAhitya meM mithaka arthAt purANa sAhitya kI bahulatA hai / yaha saMskRta, prAkRta evaM apabhraMza - tInoM bhASAoM meM nimna rUpa meM upalabdha hai / prAkRta bhASA ke purANa grantha - paumacariya, caupannamahApurisacariya, pAsanAhacariya, supAsanAhacariya, mahAvIracariya, kumArapAlacariya, vasudevahiDo, samarAdiccakahA, kAlakAcariyakahA, jambucaritraM, kumArapAlapaDibodha Adi / [ khaNDa saMskRta bhASA ke purANa grantha -- padmacarita, harivaMzapurANa, pANDavapurANa, mahApurANa, triSaSThizalAkApurANacarita, candraprabhacarita, dharmazarmAbhyudaya, pAzrvAbhyudaya, vardhamAnacarita, yazastilakacampU, jIvandharacampU Adi / apabhraMza bhASA ke purANa grantha - paumacariu, mahApurANa, pAsaNAhacariu, jasaharacariu, bhavisayattakahA, karakaMDucariu, paumasiricariu, baDDhamANacariu Adi / isa prakAra jaina dharma meM apAra jaina mithaka sAhitya upalabdha hai / purANa aura mahApurANa jinasevAcArya ne apane mahApurANa ( Adi purANa ) meM purANa kI vyAkhyA 'purAtana purANaM syAt ' kI hai / unhoMne Age yaha bhI batAyA hai ki ve apane grantha meM tresaTha zalAkA puruSoM kA purANa kaha rahe haiM / isase yaha pratIta hotA hai ki jisameM eka zalAkA puruSa kA varNana ho, vaha purANa tathA jisameM aneka zalAkA puruSoM kA varNana ho vaha mahApurANa hai / unake grantha meM jisa dharma kA varNana hai, usake sAta aMga haiM---dravya, kSetra, tortha, kAla, bhAva, mahAphala aura prakRta / tAtparya yaha hai ki purANa meM SaDdravya, sRSTi, tIrthasthApanA, pUrva aura bhaviSyajanma, naitika tathA dhArmika upadeza, puNyapApa ke phala aura varNanIya kathAvastu athavA satpurANa ke carita kA varNana hotA hai / purANa kI uparyukta paribhASA ke AdhAra para kahA jA sakatA hai ki purANa meM mahApuruSoM kA carita, Rtuparivartana aura prakRti kI vastuoM ke andara honevAle parivartana, prAkRtika zaktiyoM aura vastuoM kA varNana, Azcaryajanaka evaM asAdhAraNa ghaTanAoM kA varNana, vizva tathA svarga-narakAdi kA varNana, sRSTi ke Arambha aura pralaya kA varNana, punarjanma, puNya-pApa, vaMza, jAti, rASTroM kI utpatti, sAmAjika saMsthAoM aura dhArmika ghaTanAoM kA varNana honA cAhie / mAnyatAoM kA varNana tathA aitihAsika purANa aura mahAkAvya / dhIre-dhIre jainapurANoM meM kAvyamaya zailI kA bhI samAveza ho gayA jinasenAcArya ke anusAra, mahAkAvya vaha hai jo prAcIna kAla ke itihAsa se cakravartI ityAdi mahApuruSoM kA caritra citraNa ho tathA jo dharma-artha-kAma ke ne apane mahApurANa ko mahAkAvya bhI mAnA hai / kahane kA tAtparya yaha hai hotA hai aura jaina purANoM meM kAvyAtmaka zailI kA bhI samAveza ho gayA hai / yaha tatkAlIna prabhAva hI pratIta hotA hai / sambandha rakhane vAlA ho, jisameM tIrthaMkara, phala ko dikhAne vAlA ho, AcArya jinasena ki mahApurANa kA rUpa purANa se vRhatkAya purANoM kA racanA kI kAla aura bhASA purANa aura mahApurANa nAmaka racanAoM kA AdhAra kyA hai ? jinasenAcArya ke anusAra, tIrthaMkarAdi mahApuruSoM ke dvArA upadiSTa caritoM ko mahApurANa kahate haiM / tApayaM yaha hai ki ina purANoM kI kathAe~ tIrthaMkaroM ke mukha se sunI gaI aura ye hI paramparA se calI A rahI hai / upalabdha purANa-sAhitya para dRSTipAta kareM to mAlUma hogA ki ye racanAe~ vikrama kI chaThIM zatAbdI se lekara aThArahavIM zatAbdI taka panapatI rahIM / Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6] jaina mithaka tathA unake Adi srota bhagavAn RSabha 417 apane dharma pracAra meM sAdhAraNa jana ko prabhAvita karane ke lie una logoM kI jo bola-cAla kI bhASA thI, use hI apane sAhitya kA mAdhyama banAne meM jaina loga agraNI rahe haiN| isa kAraNa samaya-samaya para badalatI huI bhASAoM meM jaina purANa-sAhitya kA sRjana huA hai / prAkRta ke bAda jaba saMskRta kA adhika prabhAva bar3hA, to usa bhASA meM bhI purANoM ko racanA karane meM jaina loga pIche nahIM rhe| pazcAta jaba apabhraMza-bhASAoM ne jora pakar3A, taba apabhraMza racanAe bhI hone lgii| isa prakAra hama dekheMge ki prAkRta (mahArASTrI)-purANoM kA racanA kAla chaThoM se pandrahavIM zatAbdI taka, saMskRta-purANoM kA dazavoM se unnAsavIM zatAbdI taka tathA apabhraMza-purANoM kA kAla dazavIM se 16vIM zatAbdI taka rahA hai| pracuratA kI dRSTi se prAkRta, saMskRta aura apabhraMza purANoM kA utkRSTa kAla kramazaH 12voM-13voM, 13voM se 17vIM tathA 16vIM zatI rahA hai| ina saba meM saMskRta kRtiyoM ko saMkhyA sarvopari hai| jaina purANa-zAstra kI vizeSatAe~ jaina purANoM meM prArambha meM tIna loka, kAla-cakra va kulakaroM ke prAdurbhAva kA varNana hotA hai| pazcAt jambUdvopa va bhArata deza kA varNana karake tIrthasthApanA tathA vaMza vistAra diyA jAtA hai| tatpazcAt sambandhita puruSa ke carita kA varNana hotA hai| prArambha meM unake aneka pUrvabhavoM ko kathAoM ke sAtha anya avAntara kathAoM kA bhI samAveza hotA hai| isa prakAra unameM usa samaya pracalita loka kathAoM ke bhI darzana hote haiN| ina kathAoM meM upadezoM ko kahIM saMkSiptatA, to kahIM bharamAra rahatI hai| unameM jaina siddhAnta kA pratipAdana, satkarmapravRtti aura asatkarmanivRtti, saMyama, tA, tyAga, vairAgya Adi ko mahimA, kamasiddhAnta kI prabalatA Adi para bala rahatA hai| ina prasaMgoM para muniyoM kA praveza bhI pAyA jAtA hai / inake atirikta zeSa bhAga meM tIrthaMkara ko nagarI, mAtA-pitA kA vaibhava, garbha, janma, atizaya, kror3A, zikSA, dIkSA, pravrajyA, tapasyA, parISaha, upasarga, kevalajJAna kI prApti samavazaraNa, dharmopadeza, vihAra, nirvANa ityAdi kA varNana saMkSepa yA vistAra se sarala rUpa meM yA kalpanAmaya athavA lAlitya evaM alaMkRta rUpa meM pAyA jAtA hai| sAMskRtika dRSTi se ina granthoM meM bhASAtattva kA vikAsa, sAmAnya jIvana kA citraNa tathA rIti-rivAja ityAdi ke darzana hote hai jA paryApta .. mahattvapUrNa haiN| jaina rAmAyaNa aura mahAbhArata __ bhAratIya janatA ko rAmAyaNa aura mahAbhArata bahuta ho priya rahe haiM / jaina purANa sAhitya kA zrogageza bho inhIM do kathAnakoM ke granthoM se hotA hai / upalabdha jaina purANa sAhitya meM prAcInatama kRti prAkRta bhASA meM hai| yaha vimala. sUri (530 vi0 yA 473 I.) kI paumacariu (padmacarita) nAmaka racanA hai| isameM AThaveM baladeva dAzaratho rAma (padma), vAsudeva lakSmaNa tathA pratibAsudeva rAvaNa kA carita vaNita hai| isa rAmakathA ko amano kucha vizeSatAe~ haiM jo pAramparika rAmacarita se bhinna haiM / jaise-vAnara aura rAkSasa-ye manuSya jAtiyA~ haiM-pazu nahIM, rAma kA svecchApUrvaka vanagamana, svarNamRga kI anupasthiti, sItA kA bhAI bhAmaMDala, hanumAna ke aneka vivAha, setubandha ko anupasthiti Adi / yaha racanA gAthAbaddha hai| kahIM-kahIM para alaMkAroM ke prayoga tathA rasa-bhAvAtmaka varNanoM ke hote hue bhI isako zailo rAmAyaNa va mahAbhArata jaisI hai| saMskRta bhASA meM bhI prathama jaina purANa rAma sambandhI hI hai jo raviSeNAcArya (735 vi0 yA 678 I0) racita padmapurANa hai| isI prakAra apabhraMza bhASA meM bhI prathama upalabdha jainapurANa 'paumacariu' hai jo svayaMbhUdeva (897 - 977 vi0 yA 840-920 I0) ko racanA hai| kAla kI dRSTi se rAmAyaNa ke pazcAt mahAbhArata sambandhI kathA kRtiyoM kI gaNanA jaina purANa sAhitya meM hotI hai| jaina sAhitya meM ye racanAe~ harivaMzapurANa yA pANDavapurANa ke nAma se vikhyAta hai| upalabdha sAhitya meM Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 paM0 jaganmohanalAla zAstrI sAdhuvAda grantha / khaNDa jinasena kRta (840 vi0 yA 783 I0) saMskRta harivaMzapurANa, tathA svayaMbhUdeva kRta apabhraMza kA 'riTuNemicariu' prathama racanAe~ hai| AcArya vimalasUri dvArA prAkRta bhASA meM bhI mahAbhArata se sambandhita koI racanA kI gaI thI, aisA 'kUbalayamAlA' meM ullekha hai| ina racanAoM meM tIrthaMkara neminAtha, unake cacere bhAI vAsudeva kRSNa, baladeva, jarAsandha tathA kaurava-pANDavoM ke varNana, pAramparikatA se samatA aura viSamatA rakhate hue upalabdha haiN| jainamithakoM ke Adi srota bhagavAna RSabha rAmAyaNa aura mahAbhArata ke pazcAt kAla kI dRSTi se mahApurANoM kI bArI AtI hai jinameM triSaSTizalAkA puruSoM athavA caubIsa tIrthaMkaroM Adi ke caritra varNita haiM / saMskRta bhASA meM isa sambandha meM sabase mahatvapUrNa racanA mahApurANa hai| isakA prathama bhAga AdipurANa jinasenAcArya kRta hai tathA uttarapurANa unake ziSya guNabhadra kI racanA hai| AdipurANa meM prathama tIrthaMkara bhagavAn RSabhadeva tathA unake putra prathama cakravartI bharata kA evaM uttarapurANa meM zeSa zalAkA puruSoM ke caritra varNita haiN| eka samaya thA jaba bharata kSetra meM kalpavRkSa pUrita bhogabhUmi rhii| kintu samaya meM palaTA khAyA, jIvana nirvAha kI sAmagrI dene vAle kalpavRkSa svayaM dhIre-dhIre naSTa ho ge| usa samaya janatA ke samakSa aneka prakAra kI kaThina samasyAeM krama-krama se Ane lgiiN| una vikaTa samasyAoM ko sulajhAne ke lie nimna caudaha yuga pradhAna netAoM, manuoM yA kulakaroM kA avatAra huA : 1. pratizruti, 2. sanmati, 3. kSemaMkara, 4. kSemaMvara, 5. somaMkara, 6. sImaMdhara, 7. vimalavAhana, 8. cakSuSmAna, 9. yazasvAn, 10. abhicandra, 11. candrAbha, 12. maruddeva, 13. prasenajit aura 14. naabhiraay| ye mana janasAdhAraNa kI apekSA adhika buddhimAn the / isa kAraNa inhoMne mAnava samAja kI samasyAoM ko apane vizeSa jJAnabala se sulajhAne kA prayatna kiyaa| antima manu nAbhirAya kI guNavatI patnI marudevI tho| marudevI ke garbha meM eka mahAn tejasvI putra aayaa| isake garbha meM sthita hote hI nAbhirAya ke ghara meM hiraNya arthAt svarNa kI dRSTi huii| isa kAraNa devatAoM ne 'hiraNyagarbha' kahakara stuti kii| putra ke janma ke samaya usake dAhine paira meM baila kA cihva thA, isa kAraNa usakA nAma RSabhanAtha yA vRSabhanAtha rakhA gayA / RSabhanAtha janma se hI mahAn jJAnI, atyanta sundara, prakRSTa balavAn, atizaya dayAlu tathA prabala parAkramI the| yuvA hone para unakA vivAha nandA tathA sunandA nAmaka do parama sundarI kanyAoM se huaa| nandA ke garbha se bharata Adi sau putra tathA brAhmI nAmaka eka putrI huii| sunandA ke garbha se bAhubalI nAmaka eka mahAbalazAlI putra evaM sundarI nAmaka eka kanyA kA janma huaa| bhagavAna RSabhanAtha ne apane jJAnabala se logoM ko kRSi karake anna utpanna karane kI aura anna se bhojana banAne kI vidhi sikhlaayii| unhoMne ikSu se rasa nikAla kara use kAma meM lene kI vidhi bhI btaaii| vahIM se ikSvAku vaMza kA prArambha mAnA gyaa| unhoMne kapAsa paidA kara usase vastra banAne ke upAya batalAe / dhAtuoM tathA miTTI se bartana banAne kI prakriyA smjhaayii| isake atirikta RSabhadeva ne manuSyoM ko astra-zastra calAne kI vidyA tathA zilpakalA sikhlaaii| unhoMne vyApAra karane kA DhaMga tathA paraspara sahayoga se rahakara jIvana nirvAha karane ke upAya janatA ko batalAe / bhagavAn RSama ne apane bar3e putra bharata ko nATya-kalA sikhalAI / sambhavataH usI se bharata nATyazAstra ke AcArya mAne jAte haiN| unhoMne bAhubalI ko mallaviyA meM nipuNa kiyA evaM anya putroM kI rAjanIti, buddhanIti Adi kalAoM kI zikSA dii| ____eka dina bhagavAn AdinAtha nizcinta prasanna mudrA meM baiThe hue the| taba unakI donoM putriyAM Akara unakI goda meM baiTha gii| brAhmI bAeM ghuTane para baiThI tathA sundarI dAhine ghuTane pr| donoM putriyoM ne mIThI bhASA meM kahA, "pitAjI, Apane sabako aneka vidyAe~ sikhalAI, hameM bhI koI akSaya vidyA diijie|" Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina mithaka tathA unake Adi srota bhagavAn RSabha 419 bhagavAn ne kahA, "acchA beTI, tuma apanA dAhinA hAtha kholakara nikAlo, maiM tumheM akSaya vidyA sikhAtA huuN|" taba brAhmI ne apanA dAhinA hAtha bhagavAn ke sAmane kara diyaa| bhagavAn ne apane dAhine hAtha ke aMgUThe se usakI hathelI para a, i ityAdi 16 svara, ka, kha ityAdi 33 vyaMjana evaM 4 yogabAha akSara likhakara usake akSara vidyA yA lipibaddha vidyA sikhalAI / usa putrI ke nAma se hI usa Adyalipi kA nAma jagat meM bAhmIlipi prasiddha huaa| sundarI bhagavAn ke dAhine ghuTane para baiThI thI / ataH usakI usakI hathelI para bhagavAn ne apane bAeM hAtha ke aMgUThe se 1, 2, 3, Adi aMka likhakara ikAI, dahAI, saikAr3A Adi ko aMka paddhati tathA saMkalana, vikalana, guNA bhAga Adi gaNita sikhlaayaa| bAMyA hAtha hone se una aMkoM ke likhane kA krama akSaroM se ulaTA (dAhinI ora se ikAI Adi ke rUpa meM prArambha hokara bAI ora likhane kI paripATI ) batalAyA gyaa| ataH tabhI se aMkoM ke likhane kI paddhati akSaroM kI upekSA ulaTI cala pdd'ii| isa prakAra bhagavAn AdinAtha ne jagat meM karmayuga ( kRSi, zilpa, vidyA, vyApAra Adi parizrama karake jIvana nirvAha karane ke upAya ) kI saSTi kii| isa kAraNa jagata meM unake nAna 'Adi brahmA' 'prajApati' vidhAtA, AdinAtha, Adozvara Adi vikhyAta hue| ___ eka dina bhagavAn RSabhanAtha rAjasabhA meM baiThe the| usa samaya nIlAMjanA nAmaka apsarA sabhA meM nRtya karate karate Ayu pUrNa ho jAne se mRtyu ko prApta ho gii| isa ghaTanA se unheM vairAgya ho gyaa| unhoMne apane bar3e putra bharata ko rAjya siMhAsana para biThAkara apanA samasta rAjyasabhA tathA gRhasthAzrama kA bhAra use sauMpa diyaa| apane anya putroM ko bhI thor3A-thor3A rAjya dekara svayaM saba kucha tyAgakara ve vana kI ora cala die| vahAM para unhoMne apane zarIra ke samasta vastra-bhUSaNa utAra die aura nagna hokara chaha mAsa kA yoga lekara Atma-sAdhanA meM baiTha ge| usa acala Asana ke samaya unake zarIra para sarpa Akara car3hate utarate rahate the tathA gale meM bhI lipaTe rahate the| unake sira para bAla bahata bar3ha gae the| usa jaTA meM varSARtu kA jalabhara jAtA thA aura bahuta samaya taka jala kI dhArA bahatI rahatI thii| Age calakara ve ziva ke pratIka bana ge| chaha mAsa nirAhAra rahakara, kaThora tapazcaryA ke pazcAta jaba ve bhojana ke lie nikaTavartI gAMva meM jAe, to vahA~ ke strI-puruSa yaha nahIM jAnate the ki sAdhu ko kisa prakAra AhAra diyA jaay| bhagavAna apane mukha se kUcha bolate na the| ataH unheM chaha mAsa taka bhojana nahIM mila paayaa| isa taraha eka varSa taka nirAhAra rahakara unhoMne tapasyA kii| eka varSa ke pazcAta hastinApura ke rAjA zreyAMsa ke yahA~ ThIka vidhi se AhAra milA / usa samaya bhagavAna ne tIna calla ikSa kA rasa pIkara pAraNA kii| tadanantara strI-puruSoM ko sAdhu ko bhojana karAne kI vidhi mAlUma ho gii| eka hajAra varSa kI kaThora Atma-sAdhanA karane ke pazcAt bhagavAn RSabha ne AtmazatruoM-kAma, krodha, mada, moha, IrSyA, rAga, dveSa Adi para vijaya prApta kI, saMsAra bhramaNa ke kAraNabhUta ghAtiyA-karmoM para vijaya prApta kI aura ve zuddha-buddha, vItarAga, sarvajJa, sarvadraSTA bana gae / Atma-zatraoM para vijaya pAne ke kAraNa unakA nAma 'jina' (jItanevAlA) vikhyAta huaa| usI samaya unakA mauna bhaMga haa| unhoMne janatA ko dharma kA upadeza denA prAraMbha kiyaa| unhoMne saMsAra se mukta hone kI vidhi, janma-maraNa se chuTakArA pAkara ajara-amara paramAtmA banane kI prakriyA sabako sarala subodha smjhaaii| isa prakAra unhoMne sabase prathama jisa dharma kA pracAra kiyA, usakA nAma unake prasiddha 'jina' nAma ke anusAra janadhama prasiddha huaa| unake dharma-upadeza se sarvasAdhAraNa ko lAbha pahuMcAne ke lie devatAoM dvArA eka gola, sundara, vizAla sabhA-maNDapa ( samavazaraNa ) banAyA gyaa| usameM 12 kakSa banAe, una kakSoM meM deva-deviyAM, manuSya-striyA~, sAdhusAdhviyAM, tathA pazu-pakSI Adi sabhI jIva baiThakara bhagavAn kA upadeza sunate the| usa samavazaraNa ( sabhA-maNDapa ) ke bIca meM eka tIna kaTanI kI vedI banI thii| usake Upara siMhAsana thA / siMhAsana ke bIca kamala thA, usa kamala para bhagavAn virAjate the| bhagavAn kA mukha pUrva yA uttara dizA kI ora hotA thA kintu daivI camatkAra se unakA mukha Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 paM0 jaganmohanalAla zAstrI sAdhuvAda grantha [ khaNDa cAroM dizAoM meM dikhAI detA thaa| isa kAraNa janasAdhAraNa unheM 'kamalAsana para virAjamAna caturmukhI Adi brahmA' bhI kahate the| bhagavAn ne AcArAMga Adi 12 aMgoM kA tathA prathamAnuyoga, karaNAnuyoga, caraNAnuyoga evaM dravyAnuyoga kA upadeza diyaa| unake upadeza kA kramAcAra vivecana karanevAlA prathama gaNadhara unakA hI dIkSita sAdhuputra 'vRSabhasena' huaa| vRSabhasena ke bAda 83 gaNadhara aura bhI hue| __ isa prakAra bhagavAn RSabha lambe samaya taka mokSamArga kA pracAra karate hue AtmasAdhanA ke lie kailAsa parvata para virAjamAna hue / vahAM unhoMne samyagdarzana, samyagyAjJAna tathA samyakcAritra rUpa trizula ke dvArA avaziSTa karmazatruoM kA kSaya kiyaa| usa samaya unakA nAma kailAsapati prasiddha huaa| parvatanivAsinI janatA (pArvatI ) unako apanA prabhu mAnatI thI, ataH ve pArvatIpati bhI kahe jAne lge| bharata kI digvijaya bhagavAn RSabha ke jyeSTha putra bharata ne rAjyasiMhAsana para baiThara nyAya-nItipUrvaka bahuta dinoM taka zAsana kiyA / kucha samaya pazcAt ve apanI vizAla senA aura 'cakra' nAmaka divyAstra lekara digvijaya ke lie nikale / samasta dezoM tathA samasta rAjAoM ko jItakara ve prathama cakravartI samrATa bane / unhoM ke nAma para samasta dezoM kA sAmUhika nAma 'bharatakSetra' tathA isa deza kA nAma 'bhArata' prasiddha huA / jainazAstroM ke isa kathana kI puSTi anya jainetara purANa tathA zAstra bhI karate haiM / vedoM meM bhagavAn AdinAtha kA nAma RSabha, vRSabha tathA hiraNyagarbha ke rUpa meM bar3e sammAna ke sAtha liyA jAtA hai| zivapurANa Adi meM RSabha kA caritra vaNita hai |bhaagvt ( prathama skaMdha, tatIya adhyAya) meM RSabha ko viSNa ke 22 avatAroM meM AThavA~ avatAra mAnA gayA hai / yahAM unake mAtA-pitA kA nAma marudevI aura nAbhirAya hI hai / bAbA Adama aura rasUla islAma dharma ke anusAra manuSyoM ko sanmArga para calAne ke lie bAbA Adama ne dharma kA upadeza diyaa| kSullaka pArzvakIti ( vartamAna nAma elAcArya muni zrI vidyAnandajI ) ne vizvadharma kI rUparekhA ( pR0 38 ) meM likhA hai ki 'Adama' AdinAtha kA apabhraMza rUpa hai| islAma jisa Adi puruSa ko 'Adama' zabda se kahatA hai, vaha bAbA Adama bhagavAn RSabhanAtha hI haiM jinakA apara nAma AdinAtha hai / elAcArya ne kahA hai ki islAmI granthoM meM batAyA gayA hai ki nabI kA beTA rasUla thA jisako khudA ne IzvarIya upadeza janatA taka pahu~cAne ke lie paidA kiyaa| isakA bhI abhiprAya vahI hai ki nabI ( nAbhi ) kA putra ( beTA ) rasUla ( RSabha ) huA jo manuSyoM kA pahalA dharmopadezaka thaa| bharata aura bhArata hamAre deza kA nAma bhArata, atyanta prAcIna nAma hai / deza kA yaha nAma bhagavAn AdinAtha ke jyeSTha putra cakravartI bharata ke nAma para pracalita huA hai| isa bAta kA samarthana mArkaNDeyapurANa ( adhyAya 12), tathA nAradapurANa (a0 48 ) Adi kahate haiM / viSNupurANa ( aMza 2 adhyAya 1 ) meM kahA gayA hai ki sau putroM meM sabase bar3A putra bharata RSabha se paidA huaa| usa bharata se isa deza kA nAma bhAratavarSa pdd'aa| bhagavAn RSabha ke jIvana meM, jaina saMskRti ke atirikta bhAratIya saMskRti ke bhI aneka mithakIya tattva pracuratA ke sAtha hameM dikhAI par3ate hai-jaise, hiraNyagarbha kI kalpanA, brahmA, prajApati aura trizUladhArI, jaTAoM meM gaMgA ko dhAraNa karane vAle, pArvatIpati ziva ke svarUpa, bharata kA nATyazAstra aura bharata nAma kI kalpanA, brAhmIlipi aura aMka vidyA kA prAdurbhAva Adi / ___ isa prakAra jaina tIrthakara bhagavAna RSabha kA jIvana, jaina mithaka ke Adi srota ke rUpa meM to pratiSThita hai hI, bhAratIya mithakoM ke srota ke rUpa meM bhI pratiSThita kiyA jA sakatA hai|