Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharma meM bhagavAn mahAvIra kI dena advitAya hai, mRtyu aura KC vyasana ina donoM meM se vyasana adhika hAniprada hai| kyoMki mRtyu eka ( bAra hI kaSTa detI hai para vyasanI vyakti jIvana-bhara kaSTa pAtA hai aura marane ke pazcAt bhI vaha naraka Adi meM vibhinna prakAra ke kaSToM ko jhelatA hai| jabaki avyasanI vyakti jIte-jI bhI yahA~ para sukha ke sAgara para tairatA hai aura marane ke pazcAt svarga-sukha kA upabhoga karatA hai| vyasana zabda saMskRta bhASA kA hai, jisakA pariNAma hai- kaSTa / yahA~ hetu meM pariNAma kA upacAra kiyA gayA hai| jina pravattiyoM kA pariNAma kaSTakara ho, una pravRttiyoM ko vyasana kahA gayA hai| vyasana || jainadharma meM vyasanamukta eka aisI Adata hai jisake binA vyakti raha nahIM sakatA, vyasanoM kI pravRtti acAnaka nahIM hotii| pahale vyakti AkarSaNa se karatA hai phira jIvana kA use karane kA mana hotA hai, eka hI kArya ko aneka bAra doharAne para vaha vyasana bana jAtA hai| tulanAtmaka adhyayana ____ vyasana binA boye hue aise viSa vRkSa haiM, jo mAnavIya guNoM ke na) gaurava ko rAkha meM milA dete haiN| ye viSavRkSa jisa jIvanabhUmi meM paidA hote haiM, usameM sadAcAra ke sumana khila hI nahIM skte| vyasanoM kI talanA hama usa gahare garta se kara sakate haiM jisakera Upara hariyAlI lahalahA rahI ho, phUla khila rahe hoM,para jyoM hI vyakti | usa hariyAlI aura phUloM se AkarSita hokara unheM prApta karane kI ceSTA karatA hai tyoM hI vaha dala-dala meM pha~sa jAtA hai| vyasanazIla vyakti kI buddhimattA, kulInatA Adi samApta ho jAtI hai| __ yoM to vyasanoM ko saMkhyA kA koI pAra nahIM hai, vaidika granthoM meM vyasanoM kI saMkhyA 18 batAI gaI haiN| una 18 meM 10 vyasana kAmaja haiN| -pro. janezvara mauAra aura 8 vyasana krodhaja haiN| kAmaja vyasana haiM-mugayA (zikAra), juA, dina kA zayana, para-720 nindA, parastrIsevana, mada, nRtyasabhA, gItasabhA, vAdya kI mahaphila aura vyartha bhttknaa| ATha krodhaja vyasana haiM-cugalI khAnA, atisAhasa karanA, drohA karanA, IrSyA, asUyA, arthadoSa, vANI se daNDa aura kaThora vacana / __ jainAcAryoM ne vyasana ke mukhya sAta prakAra batAye haiM-juA, mAMsAhAra, madyapAna, vezyAgamana, zikAra, corI, parastrIgamana / dyUtaM ca mAMsaM ca surA ca vezyA, pApaddhi caurya paradArasegA / etAni saptavyasanAni loke ghorAtidhoraM narakaM nayanti / / 166 tRtIya khaNDa : dharma tathA darzana 0 sAdhvIratna kusumavatI abhinandana grantha
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ ina sAtoM vyasanoM meM anya jitane bhI vyasana haiM tilAMjali dekara hRdaya kaThora banA letA hai ! vaha A una sabhI kA antarbhAva ho jAtA hai| apane putra para bhI dayA nahIM rakha paataa| ___ AcArya haribhadra ne madyapAna karane vAle vyakti jaina sAdhanA paddhati meM vyasana-mukti sAdhanA ke ra meM solaha voSoM kA ullekha kiyA hai-ve doSa isa mahala meM praveza karane kA prathama dvAra hai| prakAra haiM-zarIra vid pa honA, zarIra vividha ___ jaba taka vyasana se mukti nahIM hotI, manuSya meM PAN| rogoM kA Azrayasthala honA, parivAra se tiraskRta / guNoM kA vikAsa nahIM ho sktaa| isalie jainAhonA, samaya para kArya karane kI kSamatA na honA, I' cAryoM ne vyasana mukti para atyadhika bala diyA hai| kara antarmAnasa meM dvaSa paidA honA, jJAna tantuoM kA vyasana se mukta hone para jIvana meM Ananda kA sAgara dhudhalA ho jAnA, smRti kA lopa ho jAnA, buddhi ThAThe mArane lagatA hai| bhraSTa honA, sajjanoM se samparka samApta ho jAnA, (1) vANo meM kaThoratA AnA, nIca kulotpanna vyaktiyoM janatantramUlaka yuga ke lie vyasana-mukti eka kulahInatA, zaktihrAsa, dharma-artha-kAma aisI viziSTa AcAra paddhati hai jisake paripAlana na tInoM kA nAza honaa| se gRhastha apanA sadAcAramaya jIvana vyatIta kara mahAkavi kAlidAsa ne eka madirA becane vAle sakatA hai aura rASTrIya vikAsa ke kAryoM meM bhI sakriya yogadAna de sakatA hai| ON vyakti se pUchA-tumhAre pAtra meM kyA hai? maTi becane vAlA dArzanika thA, usane dArzanika zabdA- darzana ke divya Aloka meM jJAna ke dvArA cAritra valI meM kahA-kavivara ! mere prastuta pAtra meM ATha kI sudRDha paramparA sthApita kara sakatA hai| yaha eka durguNa haiM-mastI, pAgalapana, kalaha, dhRSTatA, buddhi aisI AcAra-saMhitA hai jo kevala jaina gRhasthoM ke kA nAza, saccAI aura yogyatA se napharata, khuzI lie hI nahIM, kintu mAnavamAtra ke lie upayogI kA nAza aura naraka kA maarg| hai| yaha vyAvahArika jIvana ko samRddha va sukhI banA zikAra ko jaina granthoM meM pApaddhi kahA gayA hai sakatI hai tathA niHsvArtha karttavya bhAvanA se prerita pApaddhi se tAtparya hai-pApa ke dvArA prApta Rddhi. hokara rASTra meM anupama bala aura oja kA saMcAra 30| isalie AcArya ne zikArI kI manovRtti kA vizle- kara sakatI hai| sampUrNa mAnava-samAja meM sukha-zAMti SaNa karate hue kahA hai-jise zikAra kA vyasana va nirbhayatA bhara sakatI hai / ataH vyasanamukta laga jAtA hai vaha mAnava prANIvadha karane meM dayA ko jIvana sabhI dRSTiyoM se upayogI aura upAdeya hai| MEORIBE [ jisa taraha zleSma meM par3I huI makkhI zleSma se bAhara nikalane meM asamartha hotI hai vaise hI viSaya rUpI zleSma meM par3A haA vyakti apane Apako viSaya se alaga hone meM asamartha pAtA hai|-indriy parAjaya zataka 46] tRtIya khaNDa : dharma tathA darzana sAdhvIratna kusumavatI abhinandana grantha C 0 Polivale Personal Use Only