Jain Dharm Prakash 1952 Pustak 068 Ank 10

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/533816/1

Page #1

卐
मोक्षार्थिना प्रत्यहं ज्ञानवृद्धिः कार्या ।
શ્રીજૈનધર્મપ્રકાશ
સૌજન્યમૂર્તિ, તત્ત્વચિંતક સ્ત્ર॰ શ્રીયુત જીવરાજભાઈ ઓધવજી દોશી
શ્રાવણ
પુસ્તક ૬૮ મુ]
૬. સ. ૧૯૫ર
વીર સ’. ૨૪૭૮
પ્રગટકŕ—
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા
ભાવનગર
[ અંક ૧૦ મા
૨૫ મી જુલાઇ
વિ. સ. ૨૦૦૮
卐

Page #2

બહારગામ માટે બાર અંક ને પોસ્ટેજ સાથે વાર્ષિક લવાજમ રૂા. ૩-૪-૦ પુસ્તક ૬૮ મું
વીર સં. ૨૪૭૮ અંક ૧૦ મો
સં. ૨૦૦૮
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ. આ } શ્રાવણ
अनुक्रमणिका
૧ શ્રી જીવરાજ પ્રશસ્તિ
(શ્રી બાલચંદ હીરાચંદ “સાહિત્યચંદ્ર '') ૨૦૭ ૨ નવરાગ અઢાવી.. ... ... ... (શ્રી રાજમલ ભંડારી) ૨૦૪ ૩ સ્વર્ગસ્થ મુરબ્બીશ્રી જીવરાજભાઈ . ( શ્રી દીપચંદ જીવણલાલ શાહ) ૨૦૧૫ ૪ જ્ઞાન ઉપાસક, તત્ત્વચિંતક
સ્વ. શ્રી જીવરાજભાઇ ઓધવજી દેશી .. (શ્રી ચતુર્ભુજ જેચંદ શાહ ) ૨૦૭ ૫ “પ્રકાશ' તે પ્રકાશિત કરનાર તારક અરત થ (શ્રી મેહનલાલ દીપચંદ શેકસી ) ૨૧૧ ૬ શ્રીમાન જીવરાજભાઈ ... ...(શ્રી બાલચંદ હીરાચંદ “સાહિત્યચંદ્ર”) ૨૧૨ ૭ સ્વર્ગસ્થ શ્રી જીવરાજભાઈ અક્ષરદેહ (શ્રી મગનલાલ મેતીચંદ શાહ “સાહિત્યપ્રેમી') ૨૧૪ ૮ સાજન્યમૂર્તિ જીવરાજભાઈ ... (ડે. ભગવાનદાસ મનસુખભાઈ મહેતા ) ૨૧૮ ૯ સ્વર્ગસ્થ શ્રી જીવરાજભાઈ ... ... (શ્રી રાજપાળ મગનલાલ વહેરે ) ૨૨૦ ૧૦ સ્વ. શ્રી જીવરાજભાઈ ધ્રુવ દેશી... ( શ્રી પરમાનંદ કુંવરજી કાપડિયા ) ૨૨૧ 11 સ્વ. શ્રી જીવરાજભાઈ
.. (“ જેન ”) ૨૨૨ ૧૨ સદગતને નિવાપાંજલિએ
• •
• ..(કરા ) ૨૨. XXKNXXXXXXXXXXXXXXXEY
ગ્રાહક બંધુઓને
ગતાંકમાં જણાવી ગયા મુજબ આપની પાસે ચઢેલ લવાજમ વસૂલ કરવા માટે ભેટપુસ્તકનું વી. પી શરૂ કરવામાં આવેલ છે. સં ૨૦૦૭ છે તથા સં. ૨૦૦૮ ના લવાજમના રૂા. ૬-૮-૦ તથા “ અક્ષયનિધિ તપ-
વિધિ અને અન્ય ઉપગી સંગ્રહ” નામના ભેટ-પુસ્તકના પટેજ જ વી. પી. ચાર્જના ૦-૬-૦ મળી કુલ રૂા. ૬-૪-૦ નું વી. પી. કરવામાં આ
આવેલ છે, તે આથી સ્વીકારી લેવા વિપિ છે. શરતચૂકથી વી. પી. પાછું ન ફરે તે માટે લક્ષ રાખવા પુનઃ વિજ્ઞયિ છે.
પૂજા ભણાવવામાં આવી. આપણી સભાની ૭૧ મી વર્ષગાંઠ પ્રસંગે શ્રાવણ શુદિ ત્રીજ ને શુક્રવારના રોજ સવારના નવ કલાકે સભાના મકાનમાં પ્રભુજી પધરાવી બાર વતની પૂજા ભણાવવામાં આવી હતી.

Page #3

6)
(
S:
(
II
જેતધર્મ પ્રકાશ તિ
'
જી
પુસ્તક ૬૮ મુ. ] અંક ૧૦ મા
|
વીર સં. ૨૪૭૮
: શ્રાવણ કે
1 વિ. સં. ૨૦૦૮
=
શ્રી જીવરાજ પ્રશસ્તિ .
ન્યાયાધિકારી જીવરાજભાઈ, જે સાથે રીતે જિન ધર્મ ભાઈ; દીપાવિયું શ્રાવક કુલ જેણે, સેવા કરી ધર્મતણું જ પ્રેમે. ૧ પૂરો કરી માનવ ધર્મ સાથે, સ્વર્ગે સિધાવ્યા કરતાં પરાર્થ; સિદ્ધાંતની બેધક લેખમાલા, લખી “પ્રકાશે” સુવિચારમાલા. ૨ તત્ત્વાવલંબી વિશદ પ્રકાશ, આપ સહુને સુખદ પ્રકાશ; કીધા બહુ સંચલને પ્રયાસ, સભા સુકતિ પ્રગટાવી ખાસ. ૩
જીવી બતાવ્યું નિજ ભવ્ય આયુ, સમર્થ રીતે સુખથી વિતાવ્યું; { થાજો અહો બેધક જે સહુને, સદ્ધર્મ થાજે પ્રિય શ્રાવકોને. ૪ !
શ્રી બાલચંદ હીરાચંદ “સાહિત્યચંદ્ર
અના
મન

Page #4

30
* मोक्ष
जीवराज - श्रद्धाञ्जली.
जहां जीवका साम्राज्य है, नहीं देहका अनुराग है ।
जीवराज है ॥ १ ॥ ध्येय है ।
हैनी निर्ममत्व उनका नाम ही जीवका ही राज पाना, मानवों का देहमें सर्वस्त्र समझना, इसमें नहीं कुछ श्रेय है ॥ २ ॥ हंस करता निज चांचसे, पयसे पृथक् वह नीर है । लखते थे बस जीवराज ऐसे, आत्म और शरीर है ॥ ३ ॥ एकान्त में नित शान्त रहते, जैसे कमल वह पंकसे ।
अलिप्त थे । निष्णात थे ॥ ५ ॥
रहते थे बस जीवराज ऐसे, इसमें नहीं संदेह है ॥ ४ ॥ ग्रेजुएट होते हुवे भी, भौतिक वादसे तो थे सत्यशोधक तत्त्वगवेषक, न्याय में अनेकान्त से सब धर्मका, करते समन्वय सत्य श्रद्धालु अध्यात्मवादी ही कहाते जिन आगमों को कर हृदयंगम, लिखते लेख आप थे । जैन फिलॉसॉफी के प्रचारका, ही ध्येय रखते आप थे ! ७ ॥ पूज्य कुंवरजी के हरकार्य की, करते सराहना आप थे ।
आदर्श सन्मुख रख सभा का कार्य करते आप थे ॥ ८ ॥ पूर्ण अनुभव न्यायका कर, कहलाते न्यायाधीश थे । थे सत्यप्रेमी धर्मप्रेमी और इन पंक्ति के लेखक को भी,
न्याय के अखिलेश थे ॥ ९ ॥ अनुभव हुवा है आपसे । यह राज - गुण जीवराज - श्रद्धाञ्जली करता समर्पित आप से ||१०||
राजमल भण्डारी - आगर.
30
आप थे ।
आप थे ॥ ६ ॥
ல்
©

Page #5

સ્વર્ગસ્થ મ રબ્બી જીવરાજભાઈ
骗
5 SR ST
SURISESH
GSRUTUBEFFER SR 9
શ્રી દીપચંદ જીવણલાલ શાહ, P.A. B.Sc. ભાવનગરમાં જૈન સંઘના કાર્ય કરનારાઓમાં સ્વર્ગસ્થ જીવરાજભાઈ મુખ્ય હતા. તેમને જન્મ સને ૧૮૭૭ ના મહા વદ ચૌદશને દિવસે થયો હતો. બચપણથી જ તેઓ એક બુદ્ધિશાળી વિદ્યાર્થી હતા. સને ૧૮૯૬ માં મેટ્રિકની પરીક્ષામાં પહેલે નંબરે પાસ થયા તેથી તેમને સર જશવંતસિંહજી પહેલી સ્કોલરશીપ મળી હતી. સને ૧૯૦૦ માં તેઓ બી.એ. થયા અને શામળદાસ કોલેજમાં એક વર્ષ માટે ફેલો નિમાયા. સને ૧૯૦૧ માં તેઓ આફ્રેડ હાઈસ્કૂલમાં મેટ્રિકના શિક્ષક તરીકે નિમાયા. સને ૧૯૦૬ માં તેઓએ એલ.એલ. બી.ની પરીક્ષા ફર્સ્ટ કલાસમાં પસાર કરી અને છ મહિના સુધી હાઈકોર્ટમાં ખાનગી પ્રેકટીસ શરૂ કરી. સ્વર્ગસ્થ સર પ્રભાશંકર પટ્ટણી સાહેબની તેમના પ્રત્યે લાગણી હતી તેથી તેમણે તેમની ભાવનગર હાઈકોર્ટમાં ન્યાયાધીશ તરીકે નીમણુંક કરી, ન્યાયાધીશ તરીકે તેમનું સારું કાર્ય ધ્યાનમાં લઇને જ્યારે ભાવનગરની કાઉન્સીલ વિસર્જન કરવામાં આવી ત્યારે ધોધાવાળા સાહેબની ભલામણથી સર પટ્ટણી સાહેબે તેમની ૧૯૩૬ માં સર ન્યાયાધીશ તરીકે નીમણુંક કરી. તે કાર્ય ૧૯૩૯ સુધી કરી તેઓ નિવૃત થયા.
ભાવનગરમાં સર ન્યાયાધીશ હતા તે સમય દરમ્યાન પાલીતાણામાં હજુર કોર્ટની અપીલો સાંભળવા માટે કઈ કઈ વાર પાલીતાણે જતા હતા.
તેઓ ભાવનગર રાજ્યની નોકરી કરતાં હતાં તે સમય દરમ્યાન સામાજિક કાર્યોમાં રસ લેતા હતા. સને ૧૯૦૬ માં જ્યારે ભાવનગરમાં જૈન ૨૦ કેન્ફરન્સનું યશસ્વી છઠું અધિવેશન ભરાયું હતું ત્યારે તેમણે કેન્ફરન્સના જોઇન્ટ સેક્રેટરી તરીકે કાર્ય કર્યું હતું, તે વખતે ભાવનગર સ્ટેટ અને પ્રજા તરફથી એક સુંદર પ્રદર્શન ભરવામાં આવ્યું હતું ત્યારે તેઓએ પ્રદર્શનના સેક્રેટરી તરીકે સેવા આપી હતી.
સને ૧૯૩૮ માં ભાવનગરની પાંજરાપોળને ફંડની જરૂર પડી તે વખતે તેઓ સ્વર્ગસ્થ શ્રી કુંવરજીભાઈ સાથે ફંડ એકઠું કરવા માટે મુંબઈ ગયા હતા અને રૂ. ૫૦૦૦૦)નું ફંડ એકત્ર કરી ભાવનગર પાંજરાપોળની આર્થિક સ્થિતિમાં સદ્ધરતા આણી હતી.
તેઓ ઘણું વર્ષ સુધી આ સભાના ઉપપ્રમુખ હતા અને શ્રીયુત કુંવરજીભાઇના સ્વર્ગવાસ પછી પ્રમુખ તરીકે કાર્ય સંભાળ્યું હતું. તેઓએ છેલ્લા છ વર્ષથી સભાના
નીએ ૨૦૫) .

Page #6

૨૦૬
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાર
[ શ્રાવણ
માસિકનું સ ંચાલન સફળ રીતે કર્યું હતું. તેઓ દ્રવ્યાનુયાગના અભ્યાસી હતા અને તે સબંધી માસિકમાં લેખ લખતા હતા. તેમના લેખા જૈન ફિલસાફો પર હાવાથી સાધારણ માણસાને સમજવાને માટે રહેજ કઠણ હતા પણ તે શાસ્ત્રોના તુલનાત્મક અભ્યાસી હેવાને લીધે ચિ ંતનકારા તેમના તે લેખાને વખાણુતા હતા અને તેમને તેવા લેખ લખવાને માટે પત્રા લખતા હતા. માંદગી દરમ્યાન પણ ડૉક્ટરની વાર્તા કરવાની મનાઇ છત પણ સભાની ઉન્નતિ “ધે પુષ્કળ વાતો કરતાં હતાં. આ સભાએ તે એલ.એલ. ખી થયા ત્યારે અને સર ન્યાયાધીશ નીમાયા ત્યારે તેમને માનપત્ર આપ્યા હતા.
તેઓ કેળવણીકાર ન હતા પણ તેમને કેળવણી પ્રત્યે પુષ્કળ માન હતુ. જૈન સમાજના વિદ્યાર્થીએ કોલેજમાં અભ્યાસ કરે તે સારું' એમ માનતા હતા, તેઓ ક્રાઇ કાઇ વાર કહેતા હતા કે આપણા લેાકા કાળાં બજારા કરીને હમણાં પૈસા કમાય છે તેથી તે પેાતાના પુત્રાની કેળવણીની દરકાર કરતાં નથી પણ તે ભવિષ્યમાં પસ્તાવા કરશે. તેમની આ ભવિષ્ય વાણી સાચી પડતી હૈાય તેમ જણાય છે. અત્યારે વેપારધંધામાં મંદી આવેલ છે. સટ્ટાના વેપારા લગભગ બંધ થશે એમ માનવામાં આવે છે, તેથી પૈસાદાર લેાકાને પશુ ચિંતા થવા લાગી છે કે પેાતાના પુત્રને હવે કઇ લાઇન શીખવવી ? કેળવણીની પ્રગતિ માટે તેઓએ ભાવનગર જૈન ખેર્ડીંગના સને ૧૯૨૯ થી અત્યાર સુધી સેક્રેટરી તરીકે સુંદર કાર્ય કર્યુ છે. તેઓ ખેડીંગમાં વિદ્યાર્થીદીઠ ઓછા ખર્ચ આવે તે પર ખાસ ધ્યાન રાખતા હતા. પેાતાનુ ધર ખે।ર્કીંગની નજીક હોવાથી અવારનવાર ખેર્ડીંગની વીઝીટ લેતા હતા અને વિદ્યાર્થીઓને ઉપયાગી સલાહ-સૂચન આપતા હતા. આજથી લગભગ દશ વર્ષ પહેલાં ખોડીંગ પાસે સ્થાયી ક્રૂડ ન હતુ તેથી ફંડ કરવા માટે તેઓ જાતે મુબ′ ગયા હતા અને માર્કીંગના બીજા શુભેચ્છકાની મદદથી કુંડમાં રૂા. ૨૦૦૦૦) એકઠા કર્યાં હતાં.
તેઓ સ્પષ્ટ વક્તા હતા અને કાઇ કાઇ વાર સ્પષ્ટ વાતા કહેતાં અચકાતાં નહિ. તે મિલનસાર સ્વભાવના હતા. સમાજના પૈસાને તે પેાતાના પૈસા જેવા માનતા હતા. કાઇ પણ રીતે ખાટા ખર્ચ ન થાય તે માટે પૂર્ણ કાળજી રાખતા હતા અને બીજાઓને
કાળજી રાખવા સલાહ આપતા હતા.
આવા વિદ્વાન, અભ્યાસી, સેવાભાવી આત્માની ભાવનગરના જૈન સમાજતે તેમના સ્વર્ગવાસથી ખેડટ પડી છે. પરમેશ્વર તેમના આત્માને શાંતિ આપે એ જ પ્રાર્થના.
→

Page #7

જ્ઞાન-ઉપાસક, તત્ત્વચિંતક *સ્વ. શ્રી જીવરાજભાઈ ઓધવજી દોશી 4
શ્રી ચતુર્ભુજ જેચંદ શાહ. બી એ. એલ.એલ. બી. આધુનિક ઉચ્ચ કેળવણી પામેલા હોવા છતાં તવચિંતન અને ધાર્મિક અભ્યાસમાં ઊંડો રસ ધરાવનાર જે થોડા ગૃહસ્થ જૈન સમાજમાં ગણાવી શકાય તેમાં સ્વર્ગસ્થ શ્રી જીવરાજભાઈનું સ્થાન ઘણું આગળ પડતું હતું. શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભાની સ્થાપના વખતથી ઘણું વરસ સુધી તેના પ્રાણ સમાન પ્રમુખ સ્વ શ્રી કુંવરજીભાઈ આણંદજીના સગવાસ પછી સં. ૨૦૦ માં જ્યારે આ સભાના પ્રમુખસ્થાને સ્વ. જીવરાજભાઈ ચુંટાયા ત્યારે તેમની ઉમર ૭૦ વર્ષની હતી, છતાં જીવનના અંતિમ કાળ પર્યત બીજા છે વર્ષ સુધી રવ. કુંવરજીભાઈએ પાડેલી ઉચ્ચ પ્રણાલિકાપૂર્વક સભાનું જે ગૌરવ તેમણે જાળવ્યું છે અને ખાસ કરીને સલાના મૂર્ત જ્ઞાન સ્વરૂપ “શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ' માસિક દ્વારા જૈન સમાજને જ્ઞાનામૃત પીરસવાનું ઊંચું ધોરણ રાખવા તેમણે જે સતત ચિંતન અને લેખનકાર્ય કરેલા છે તે આ સભા ઉપરાંત તત્વજ્ઞ જૈન સમાજ માટે ચિરસ્મરણીય રહેશે.
સ્વ. કુંવરજીભાઈ પછી “શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ” બાબત આ સભાને પડેલી ખોટ સ્વ. જીવરાજભાઈએ જે સફળતાપૂર્વક પૂરી હતી તે હવે કયારે પૂરાશે તે કહેવું મુશ્કેલ છે, છતાં તેમનું જીવન વૃદ્ધ ઉમરે પણ ધાર્મિક અભ્યાસ, તત્વચિંતન તથા કેળવણી પ્રેમ માટે દરેક પ્રશિક્ષિત ગૃહસ્થને માટે પ્રેરણારૂપ રહેશે. તેઓ જે ઉદાર અને વિશાળ બુદ્ધિથી ધાર્મિક અભ્યાસ કરતા હતા અને તેના નિચોડરૂપે જે તાવિક લેખ લખતા હતા તે જ્ઞાનની ઉપાસના તથા ધર્મ, તત્વ અને સત્યનું પરમ સ્વરૂપ સમજવા માટે ઘણું ઉપગી હતા.
સ્વ. જીવરાજભાઈ કેવી ઉચ્ચ ભૂમિકા ઉપરથી લખતા હતા તે સમજવા માટે આપણે તેમના જીવન વિશે પણ થોડું જાણવું જોઈએ. એ તે જાણીતી વાત છે કે-અને બીજા લેખકના લેખમાં પણ દર્શાવાશે-સ્વ. જીવરાજભાઈ એક બાહોશ ન્યાયાધીશ હતા. તેઓએ પ્રથમ B. A. થયા બાદ થોડા વખત શિક્ષક તરીકે કામ કરેલું અને પછી LL. B. થયા બાદ થોડા વખતમાં તેમની ન્યાયાધીશ તરીકે નીમણુક થઇ. ન્યાયના સિદ્ધાંતનું તેમનું તલસ્પર્શી જ્ઞાન અને તેમની સમક્ષ આવતા કેસમાં તટસ્થ ન્યાયવૃત્તિ જાળવીને વ્યવહાર કુશળતાપૂર્વક તેઓ જે ચુકાદા-judgments આપતા હતા તેથી વકીલો તથા

Page #8

૨૦૮
શ્રી અને ધર્મ પ્રકાશ.
[ શ્રાવણ
અપીલ કોર્ટના ન્યાયાધીશેની પ્રશંસાને તેઓ પાત્ર થતા હતા. ન્યાયના ક્ષેત્રમાં પોતાની બાહોશીથી ઉત્તરોત્તર આગળ વધી ભાવનગર સ્ટેટના સર ન્યાયાધીશ પદ સુધી પહોંચવાને તેઓ શક્તિશાળી થયા હતા, તેઓ ન્યાયતંત્રમાં જેમ ઊંચા હોદ્દા ઉપર આવતા જતા હતા તેમ ધાર્મિક અને તારિવક અભ્યાસમાં પણ તેઓ આગળ વધતા હતા. તેઓએ B. A. ની ડીગ્રી સંસ્કૃત ભાષાના જ્ઞાન સાથે મેળવી હતી તેથી મૂળભાષામાં શાસ્ત્રોનું વાંચન તથા અભ્યાસ તેમને સુલભ થતા હતા. તેઓ લગભગ અગિયાર વર્ષ પહેલાં સર ન્યાયાધીશ પદેથી નિવૃત્ત થયા પછી વધારે ફુરસદ મળતા તેઓએ ધાર્મિક અભ્યાસ ઘણો વધારે અને આ માસિકમાં તેમના લેખે નિયમિત આવવા લાગ્યા. જન ધર્મના ગ્ય અભ્યાસ માટે તેના દાર્શનિક ત અને સ્વાદુવાદ સ્વરૂપ, ન્યાય પદ્ધતિ તેમને ઘણા ઉપયોગી લાગતા. તેના ગુરુગમ્ય જ્ઞાન માટે સ્વ આચાર્ય શ્રી વિજયનેમિસૂરીશ્વર મહારાજ અને તેમના વિદ્વાન શિષ્ય પાસે બેસીને પણ તેઓ ઘણીવાર અભ્યાસ કરતા હતા. પંન્યાસથી ધુરન્ધરવિજયજી ગણિ પાસે તેમણે ન્યાયખંડખાદ્ય જેવા કઠિન ગ્રંથનું વાચન કરેલ અને તેના પરિણામે તેના પર લેખો લખી જનસમૂહને તેનું મૂલ્યાંકન કરાવેલ. કઈ કઈ વાર તેઓ સાધુ મુનિમહારાજને પણ અભ્યાસ કરાવતા. તેઓ જૈન દર્શન ઉપરાંત અન્ય દર્શને તેમજ પાશ્ચાત્ય દર્શનશાસ્ત્ર Philosophyના સાચા જાણકાર તથા અભ્યાસી હતા. તેઓ
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશમાં જે લેખ લખતા હતા તે જૈન ધર્મ અને દર્શનશાસ્ત્ર તેમના ઊંડા અભ્યાસના પરિપાકરૂપે હતા. તેઓ તવગ્રાહી હોવાથી સ્વભાવે ઘણુ નમ્ર તથા સરલ હતા. સર ન્યાયાધીશ જેવા ઊંચા હેદ્દે પહોંચવા છતાં તેમનામાં હાદાનું કદી અભિમાન કે હુંપદ આવેલ નહોતા. તેમ પોતાના કરતાં વધારે ઊંચે હોદો પ્રાપ્ત કરનારની તેમણે કદી ઈર્ષા પણ કરી નથી, મોટા અમલદાર છતાં તેઓ કદી ભારેખમ થયા નથી. પણ નાના મોટા દરેકની સાથે સુમેળ તથા સરલ વ્યવહાર રાખતા.
તેઓ આધુનિક કેળવણી પ્રેમી હતા. વીસ વર્ષ પહેલા ભાવનગર દાદાસાહેબ જૈન બેડિંગનું સુકાન કોઈ સંભાળનાર નહતું ત્યારે તેમણે એકલા હાથે તેના સેક્રેટરી તરીકે સંભાળ લઈ તેની મોટી સેવા કરી છે. સર ન્યાયાધીશ જેવા મોટા હોદ્દે પહોંચવા છતાં બેડિંગના સેક્રેટરી પદે ચાલુ રહેવામાં તેમને નાનપ લાગી નથી. બેડિંગના વહીવટમાં વધારે ગૃહસ્થ રસ લેતા થાય તે માટે વહીવટી સુધારણા કરવા તથા તેની નબળી આર્થિક સ્થિતિ સુધારવા તેમણે વૃદ્ધ ઉમરે ઘણે પરિશ્રમ લઈ વીસ હજાર જેટલું ફંડ એકઠું કર્યું હતું. મોંઘવારી તથા પ્રતિવર્ષ આવકનું બીજું કોઈ સારું સાધન નહિ હોવાથી તે કુંડની રકમનો કેટલોક ભાગ છેલ્લા પાંચ વરસમાં ચાલુ ખરચમાં વપરાઈ ગયા છે તેથી નવી આવક અથવા વધારે ફંડ ઊભું કરવાની સ્વર્ગસ્થને ઘણી ચિંતા રહેતી હતી.

Page #9

અંક ૧૦ મો ].
જ્ઞાનઉપાસક, તત્ત્વચિન્તક શ્રી જીવરાજભાઈ.
૨૦૯
ફંડ તથા જોઈતી આવકના અભાવે મેટ્રિક તથા કોલેજમાં અભ્યાસ કરતા ૫૦ વિદ્યાર્થીઓની સંખ્યા ધરાવતી બેડિંગને વહીવટ વાર્ષિક ફક્ત રૂ. ત્રણ હજાર જેટલા ઓછા ખરચમાં ચલાવવામાં આવે છે. બધે ભોજનખર્ચ વિદ્યાર્થીઓ પોતે કરે છે, પણ અગાઉ તેમના અભ્યાસમાં મદદ માટે જે થોડી રકમની શિષ્યવૃત્તિઓ અપાતી હતી તે પણ ઘણા વરસેથી લગભગ બંધ કરવી પડી છે. બેકિંગને પૈસાની મુશ્કેલીનું મુખ્ય કારણ તે અમદાવાદના એક શ્રીમંત ગૃહસ્થ (હાલમાં સ્વર્ગસ્થ) ભાવનગરમાં જૈન શ્વેતાંબર કેન્ફરન્સના છઠ્ઠા અધિવેશન પ્રસંગે તેના માનવંતા પ્રમુખ તેમજ પોતાના સ્વ. પિતાશ્રીએ ભાવનગર દાદાસાહેબ જેન બેડિંગ માટે જાહેર કરેલ ટ્રસ્ટ ફંડની મોટી રકમ તથા તેનું વ્યાજ પણ ઘણું વરસેથી આપવા બંધ કર્યા તે છે. તે રકમ શક્ય હોય તો મેળવવા હજુ પ્રયાસ કરવાની જરૂર છે. આશા છે કે બેડિંગના હાલના શ્રીમંત કેળવણી પ્રેમી પ્રમુખ તથા મુખ્ય કાય વાહકે ભાવનગરમાં બેડિંગના આંગણે કૅલેજને ઉચ્ચ અભ્યાસ કરનાર વિદ્યાર્થીઓને કાંઈક ઠીક મદદ-શિષ્યવૃત્તિઓ આપવા ભાવનગરના જેન ગૃહસ્થ તેમજ બેડિંગમાંથી અભ્યાસ કરી બહાર પડેલા વિદ્યાર્થીઓ જેમાંનાં ઘણુ ગ્રેજયુએટ તથા સુખી છે તેમની પાસેથી ફંડમાં સારી રકમ અથવા વાર્ષિક ચાર પાંચ હજાર રૂપીઆ જેટલી મદદ મેળવવા ગ્ય પ્રયાસ–મહેનત કરશે. એ પણ નૈધવું ઉપયોગી થશે કે ભાવનગરની દાદાસાહેબ જૈન બેકિંગની સ્થાપના ૫૦ વર્ષ પહેલાં થયેલી અને સૌરાષ્ટ્રમાં અને ઘણું કરીને મુંબઈ કે ગુજરાતમાં પણ તે સૌથી જૂની જૈન બોર્ડિંગ છે. તેની શરૂઆતમાં આ સભાના પ્રમુખ સ્વ. કુંવરજીભાઈ કેટલાય વરસ સુધી સેક્રેટરી હતા. અને તેને સદ્ધર સ્થિતિમાં મુકવામાં તેઓશ્રીનો પૂર્ણ હિસ્સો હતો.
આ સભાના પ્રમુખ તથા સેક્રેટરી કેળવણીના વિષયમાં હંમેશા સાચા રસ લેતા આવ્યા છે. સ્વ. જીવરાજભાઈએ પિતે સર ન્યાયાધીશ જેવા ઊંચા હોદ્દે આવવા છતાં બોર્ડિંગના સેક્રેટરી તરીકે સેવા આપવી ચાલુ રાખી હતી અને જીવનના અંત સુધી સેક્રેટરી તરીકે ચાલુ રહ્યા હતા તે તેમને કેળવણી તથા વિઘ થપ્રેમ કેવો સારો હતો તે દર્શાવે છે. બેકિંગના હાલના કેળવણીપ્રેમી શ્રીમંત દાનવીર પ્રમુખ તથા મુખ્ય કાર્યવાહકો પાસેથી સ્વ . જીવરાજભાઈના કાર્યને વધુ સારી રીતે શાભાવવા અને તેની આર્થિક સ્થિતિ સુધારવાની આશા રાખવી વધારે પડતી નથી.
આધુનિક કેળવણી પામેલા ગ્રેજયુએટ ધાર્મિક અભ્યાસ કરે તે ધર્મ અને વ્યવહારનો કેવો સુંદર સમન્વય સાધી શકે છે તે સ્વ. શ્રી મોતીચંદ ગિરધરલાલ તથા મુંબઈ અમદાવાદના બીજા ઘણું જૈન ગ્રેજ્યુએટેના જીવનકાર્ય ઉપરથી જોઈ શકાય છે. હાલમાં જેન વે. કેન્ફરન્સના ઓગણીસમા મુંબઈ અધિવેશનના પ્રમુખ મહાશય શ્રી અમૃતલાલ કાળીદાસ દોશી એક ગ્રેજયુએટ છે. તેમને ધાર્મિક

Page #10

૨૧૦.
જ
ન ધર્મ પ્રકાશ.
[ શ્રાવણ
અભ્યાસ કેટલો ઊંડે, ધર્મ ભાવના કેટલી પ્રબળ તથા વિશાળ, તેમનું ભવહારિક જીવન કેટલું ઉન્નત છે તેની કોન્ફરન્સના પ્રમુખ સ્થાનેથી તેમણે આપેલા સ્વયં પ્રેરિત સ્વયંલેખિત ભાષણ ઉપરથી તથા તેમના તરફથી વિદ્વાન મારફત ઘણું સંશોધન-પરિશ્રમપૂર્વક મોટા ખરચે પ્રસિદ્ધ થયેલા પ્રતિક્રમણ સૂત્ર-પ્રબંધ ટીકાના ગ્રંથો ઉપરથી પ્રતીતિ થાય છે. આ એક આધુનિક ઉચ્ચ શિક્ષણ સાથે ધાર્મિક સંસ્કાર, જ્ઞાનઉપાસના અને શ્રીમંતાઈના સુંદર સુમેળનું પરિણામ છે. જે સર્વ કેઈને પણ અનુકરણીય છે. જૈન સંઘ તથા સમાજના ધર્મ ધુરંધરો અને આગેવાનો આધુનિક કેળવણી પામેલાઓમાં વિવેક અને બુદ્ધિપૂર્વક ધર્મ વિષયક જ્ઞાન અને સંસ્કારોનું સિંચન કરે તથા તેમને યોગ્ય ઉત્તેજન આપે તો સ્વ. મોતીચંદભાઈ, સ્વ જીવરાજભાઈ અને હાલના શ્રી અમૃતલાલભાઈ જેવા અનેક વિદ્વાને જૈન સમાજમાં પેદા થશે અને “સવિ જીવ કરું શાસનરસી ની ભાવના હાલ જે ઉપાશ્રયે, વ્યાખ્યાને, મંદિરો અને સાંપ્રદાયિક ધર્મક્રિય છે. પુરતી મર્યાદિત છે તે દુનિયાભરમાં વિસ્તરે તેટલી જૈન ધર્મની ભાવના અને તેના વ્યવહારિક સિદ્ધાંત વિશાળ છે.
ભાવનગર જૈન સંઘના મુખ્ય આગેવાનો ધર્મ ની વિશાળ ભાવના સાથે આધુનિક કેળવણીને હંમેશા પ્રોત્સાહન આપતા આવ્યા છે. તેમાં સ્વ. જીવરાજભાઈનું સ્થાન અગ્રપદે હતું. છેલ્લા એક વર્ષથી શારીરિક નબળાઈ વધી તે પહેલાં તેઓશ્રી સંઘની દરેક કાર્યવાહીમાં આગળ પડતો ઉત્સાહપૂર્વક ભાગ લેતા હતા, અને તેઓશ્રીની સલાહ તથા માર્ગદર્શન માટે સંઘમાં દરેકને માન હતું. જૈન સંઘ, જૈન બેકિંગ, શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા ઉપરાંત તેમણે ભાવનગર પાંજરાપોળના પ્રમુખ તરીકે પણ ઘણા વરસો સુધી સેવા કરી હતી. નિવૃત્તિ તથા વૃદ્ધાવસ્થામાં તેમણે કદી પ્રમાદનું સેવન કર્યું નથી. ઉલટું ઉપરની સંસ્થાઓની કાર્યવાહીમાં તેઓ વધારે સક્રિય અને ઉત્સાહપૂર્વક ભાગ લેતા હતાવૃદ્ધાવસ્થામાં પણ કેમ જાગૃત, સ્વસ્થ અને ક્રિયાશીલ રહેવું તથા સમાજને ઉપયોગી થવું તે આ માસિકમાં તેમના વૃદ્ધત્વમીમાંસાના લેખો તથા તે અનુસાર તેમની જીવનચર્ચા ઉપરથી જોઈ શકાય છે. સ્વર્ગસ્થને મરણુજલિરૂપ આ ટુ કા લેખમાં તેમના જીવનનું પૂરતું આલેખન થવું મુશ્કેલ છે, તે પણ ગુણગ્રાહી દષ્ટિએ તેમની જ્ઞાન ઉપાસના, તવાચંતન, ન્યાયબુદ્ધિ, કેળવણી પ્રેમ તથા નમ્રસેવાભાવમાંથી આપણે થોડું ઘણું ગ્રહણ કરશે અને તેમના કાર્યને અપનાવશે તો સ્વર્ગસ્થના આત્માને શાંતિ અને અ જલિ અર્પણ કરવા ઉપરાંત તેમના સ્વર્ગવાસથી સ્વાભાવિક રીતે તેમના બહાળા સુશિક્ષિત સુખી કુટુંબને જે ખોટ પડી છે તે કરતાં તેમના જેવા આગેવાન જૈન ગૃહસ્થના સ્વર્ગવાસથી જૈન સમાજને જે એક પછી એક વિશેષ ખોટ પડતી આવે છે તે ડી ઘણી પૂરાશે.

Page #11

‘પ્રકાશ ને પ્રકાશિત કરનાર તારક અસ્ત થયા. છે
લેખક:—શ્રી માહનલાલ દીપચă ચાકસી.
ફાળની ખંજરી ખજી ગઇ, અને જૈનધર્મના અભ્યાસમાં અનુભવી અને નિષ્ણાત ગણુાતા, માત્ર જ્ઞાનના જ ઉપાસક નહીં પણ એ સાથે ક્રિયા માટે પણ સંપૂર્ણ ખત ધરાવનારા શેઠશ્રી કુંવરજીભાઈ ચાલી ગયા ! આ માનવભવના ખોળિયાને ત્યજી ગયા ! ત્યારે સ્નેહીવતે આધાત થાય એ તે! સ્વાભાવિક છે પણ સુપ્રસિદ્ધ એવી શ્રી જૈનધર્મ પ્રસારક સભા અને એ દ્વારા ચાલતા માસિક · શ્રો જૈનધમ' પ્રકાસ 'તા તેા આત્મા ઊડી ગયા એમ સારા ય જૈન સમાજમાં મેલાઇ રહ્યું ! વાત ખોટી નહાતી જ. જેઓએ પ્રસારક સભામાં વિસ અને રાત્રિના કલાકા ગાળતા, માસિકમાં પીરસવાની વાનીઓને વિચાર કરતા કે ધર્માંચર્ચા ના પ્રોોધનના કાર્યોંમાં સદૈવ રત રહેતા એ મુરખ્ખીશ્રીને જોયેલા છે તેઓને મન, ઉપરની અસર થાય એમાં કઇ જ આશ્રય ન લેખાય.
‘દુઃખતું ઓસડ દહાડા ' એ જનઉક્િત મુજબ દુઃખ વિસારે પડતું ગયું અને એ જલ્દી ભૂલાય તેમજ સમાની પ્રવૃત્તિના મુખ્ય અગ સમા ‘શ્રી જૈનધમ પ્રકાશ 'ના કાર્ય ને અલવલ ન આવે એમાં સબળ પ્રયત્ન જે કાઇને પણ ઉલ્લેખનીય હોય તે તેમની પછી પ્રમુખસ્થાને આવનાર શ્રીયુત્ જીવરાજભાઇ ઓધવજી દેાશીનેા હતેા.
પણ આજે એ તારકતા અસ્ત થવાથી ભૂતકાળની સ્મૃતિમાં અવગાહન કરવું પડે છે. તેએાશ્રીના જવાથી માસિક-આજે અનુભવ, અભ્યાસ અને સમન્વય સાધતી સામગ્રીવિદ્શ બન્યુ' છે.
'
કાલેજમાં ફેલોશીપ મેળવનાર, ધારાશાસ્ત્રી તરીકે આગળ વધી ભાવનગર સંસ્થાનમાં વડા ન્યાયાધીશના માનવતા અધિકાર પદ પર આરૂઢ થનાર અને પેન્શન પ્રાપ્ત થયા પછીનું સારુંયે જીવન શિક્ષણ અને સાહિત્યના કાર્યોંમાં ખનાર અગર તે અવકાશ સમય ચિંતન અને મનનમાં વ્યતીત કરનાર પ્રમુખ પુનઃ મળવા મુશ્કેલ છે.
એક સ્થળે કહેવાયું છે કે—* શ્રીયુત્ જીવરાજભાષના જીવનદીપ બુઝાતા ભાવનગરનું સંસ્કાર–ધન ઓછુ' થયું ' એ વાતમાં કંઇ જ અતિશયોક્તિ જેવું નથી જ. ‘ યુરોપના સમરા 'માં સ્વસ્થ શ્રી મેાતીયદભાઇએ હુમન જેકાબી જેવા વિદ્યાભ્યાસ'ગીને પેાતાના આવાસમાં વિવિધ પુસ્તકાથી ભરેલા કબાટા વચ્ચે સમય વીતાવતા નાંખ્યા છે અને ખરે જ વિદ્વાના માટે જ્ઞાન કરતાં માટુ કાઇ ધન કે મેાજ નથી. એવી જ રીતે મારે જ્યારે જ્યારે મુરબ્બી શ્રી જીવરાજભાઇને મળવાના પ્રસંગ આવ્યા છે ત્યારે ત્યારે મેં તેઓશ્રીને તેમના મકાનના કમરામાં જુદા જુદા ગ્રંથના મનન-ચિંતવનમાં જ જોયા છે. વાર્તાલાપમાં મહત્વનું સ્થાન રાકે એવી ચર્ચા કાં ા કાઇ ગ્રંથ અંગે સભવે અથવા તા જૈનધમ પ્રકાશની સામગ્રી સબધી નીકળે. જેમના જીવનમાં શિક્ષણુ, સાહિત્ય અને સંસ્કાર–વિકાસ ભર્યાં પડ્યા હાય, અરે! જે એ દ્વારા જ સમાજોત્થાનના સેલ્યુલા સેવતા ઢાય, અને જેએના એ દિશામાં પ્રયત્ને જીવનના અંત સુધી ચાલુ રહ્યા હાય એ આત્માને માટે જીવન ધન્ય કરી ગયા' એમજ કહેવાનું ઉચિત લેખાય.
→ ( ૨૧૧ ) લ

Page #12

શ્રી મા ન્જી વ રા જ ભા ઈ.
DEP
લેખકઃ— સાહિત્યચંદ્ર' શ્રી ખાલચંદ હીરાચ'દ-માલેગામ.
નિગાળા કાન્ફરન્સ પ્રસગે શ્રીમાન્ કુંવરજીભાઇ સાથે શ્રી જીવરાજભાઇ પધારેલા ત્યારે તેમની સાથે મારી પ્રથમ એળખાણ થઈ. ત્યારે ભાવનગર રાજ્યમાં તેઓ ન્યાયાધીશના હોદ્દો ધારણ કરી ખૂબ નામના મેળવી છે એટલી જ એમના માટે મને માહિતી મળેલી હતી. હું પાછળથી ભાવનગર ગયા. કાન્સના પ્રમુખ સાહેબનુ સ્વાગત કરવા માટે સ્ટેશન ઉપર તેએ સાહેબ પધારેલા તે વખતે હું પણ ત્યાં હાજર હતા. તે વખતે ઘેાડા પરિચય થયા, ત્યારે તેમના મેાલાની મને જાણ થઇ. પણ એક ન્યાયાધિકારી ધાર્મિક બાબતમાં કેટલે રસ લે છે અને કેટલેા ઊંડા અભ્યાસ કરે છે તેની મને જરાય કલ્પના હતી નહીં.
શ્રી જૈનધર્મ પ્રસારક સભાના તેઓ પ્રમુખ થયા અને શ્રી જૈનધર્મ પ્રકાશ માસિકમાં તેમના તત્ત્વજ્ઞાન વિષયક લેખે જ્યારે મારા વાંચવામાં આવ્યા ત્યારે આંગ્લ વાઙમયના તાત્ત્વિક વિષયાના તેમના ઊંડા અભ્યાસ અને જૈન તત્ત્વજ્ઞાન સાથે તેના સુમેળ અથવા વિરાધ બતાવવાની તેમની વિચારપદ્ધતિ વાંચતાં તેમના સંબધમાં મારે। આદર ખૂબ વધ્યું. અને તેમના લેખે! હું આદર અને રસપૂર્ણાંક વાંચવા માંડ્યો અને એમના તત્ત્વજ્ઞાન વિષયક અભ્યાસ માં મને ખૂબ જ આનંદ થતા. તે સાથે જ પતિ જૈનાચાર્યો સાથેને તેમના પરિચય અને તાત્ત્વિક વિષયે વિષે તેમની જિજ્ઞાસા ખૂબ જ જોવામાં આવતી હતી. અનેક તત્ત્વ વિષે તેમને તલસ્પર્શી અભ્યાસ કેઇપણ વાંચકને તેમના માટેની પૂજ્યબુદ્ધિ ઉપજાવનાર હતેા, એમાં જરા ય શકા નથી. તેમના લેખે વાંચ્યા પછી એવા ઉચ્ચ કેાટીના લેખે કેટલા લાકે વાંચતા હશે એવી મને શંકા ઉપજતી, એટલું જ નહીં પણ સામાન્યજને તે એવા લેખે વાંચ્યા વગર મૂકી જ દેતા હશે એવી મને કલ્પના થતી અને ખેઢ થતા
શ્રી શત્રુંજય આદિ તીથૅřના યાત્રા કરવા હું ગયા હતા ત્યારે ભાવનગર મારું જવુ થયુ. તે સમયે હું શ્રીમાન્ જીવરાજભાઈને ખાસ મળવા ગયા હતા. તેમની સાદાઈ, સરળતા અને આતિથ્ય જોઈ તેમના માટેના આદરમાં ખૂબ જ વધારે થયે. શ્રી જૈનધર્મ પ્રકાશ માસિકમાં આવતા લેખા માટે અમારા વચ્ચે ખૂબ જ રસપ્રદ ચર્ચા થઇ. સામાન્ય વાચકા માટે રસપ્રદ લેખા માસિકમાં આવે, તેમજ સ્ત્રીએ માટે અને ખાલકો માટે પણ માસિકમાં લેખા આવતા ( ૨૧૨ ) નઝ

Page #13

અંક ૧૦ મો ]
શ્રીમાન જીવરાજભાઈ
૨૧૩
રહે તો માસિક વધુ લોકપ્રિય બને એવી મેં તેમને સૂચના કરી હતી. તેમજ માસિક સચિત્ર અને વધુ દળદાર થાય એવી પણ મેં સૂચના કરી હતી. ઈનામી નિબંધો, લેખો વિશે પણ ચર્ચા થએલી હતી. તેમની સાથેની ચર્ચામાં તેમણે
એ અભિપ્રાય ઉચ્ચાર્યો હતો કે અમારું માસિક અમે લહાણી તરીકે નભાવીએ છીએ અને ધર્મરસિક વર્ગ પાસેથી આર્થિક સહાય મેળવી ચલાવીએ છીએ. એમાં આર્થિક દૃષ્ટિથી તે નુકસાન જ આવે છે. માત્ર અમારા માસિક ઉપર કઈ વ્યક્તિ કે વર્ગનું વર્ચસ્વ અમોએ રાખેલું નથી. અમે સ્વતંત્ર રહી મૌલિક લેખને જ માસિકમાં સ્થાન આપીએ છીએ. એવી એવી તે ઘણું ચર્ચા તેમની સાથે થઇ. તેઓ ખુલ્લા દિલે બાલતા ગયા અને મારા મન ઉપર ઊંડી છાપ પડતી ગઈ
ત્યારપછી માસિકને આર્થિક સહાય મેળવવા માટે જાહેર ખબર લેવા માટે મેં સૂચન કર્યું. ત્યારે તેઓ સાહેબે તેમાં વિશેષ રસ બતાવ્યું નહીં તે પણ પુસ્તકો અને ગ્રંથની કઈ જાહેર ખબર મળે તે લેવામાં હરકત નથી એવો અભિપ્રાય એમણે ઉચાર્યો હતો. એમની સાથેની ચર્ચામાં પરસ્પર ખૂબ આનંદ આવ્યો હતો. સામાન્ય વાચકે માટે કથાવિષયક લેખો કઈ કઈવાર અમે લઈએ છીએ એવા વિચારો એમણે જણાવ્યા હતા.
શ્રીમાન જીવરાજભાઈના અવસાનથી એક આંલ વિદ્યા–વિભૂષિત જૈન તત્વજ્ઞાનીની ખોટ પડી છે. એમના લેખોનું સ્મરણ ઘણુ કાળ સુધી રહેશે એમાં શંકા નથી. એમની વૃદ્ધાવસ્થા અને લથડતી પ્રકૃતિ છતાં તેઓ માસિકમાં મૌલિક લેખ લખતા એ એમના માટે આદર ઉપજાવે એવી વસ્તુ છે.
આપણા ઊગતા સુવિઘ યુવકવર્ગે તેમનું ચરિત્ર નજર સામે રાખી તે દિશામાં પિતાની પ્રવૃત્તિ આદરવી જોઈએ. આંગ્લ ભાષામાં આલ પંડિતાએ લખેલું તત્વજ્ઞાન વાંચ્યા પછી આપણું જ્ઞાન પૂર્ણ થયું એમ સુવિઘ યુવકોએ સમજી અને માની લેવું નહીં જોઈએ. જેન તરવજ્ઞાન સંસ્કૃત અને માગધી ભાષામાં લખેલ મહાસાગર જેવું છે, એ દયાનમાં રાખી તે દિશામાં પ્રયત્ન આદર જોઈએ. અને શ્રી જીવરાજભાઇની પેઠે તલનાત્મક અભ્યાસ કરવે જોઈએ જેથી આપણે કયાં છીએ એનું આપણને ભાન થશે. જૈનધર્મ એ તરવજ્ઞાનીઓને ધર્મ છે એવું જૈનેતર પંડિતે આદરથી કહે છે, ત્યારે એ માટે આપણે ઉદાસીન રહીએ એ આપણુ માટે શોભાસ્પદ નથી. શ્રી જીવરાજભાઈને આદર્શ આપણને માર્ગ દર્શન કરે તેવો છે. માનવજીવન અપૂર્ણ અને અશાશ્વત છે એ ધ્યાનમાં રાખી સ્વર્ગસ્થના પગલે ચાલવાની આપણુ યુવકમાં સદબુદ્ધિ જાગે એ જ અભ્યર્થના સાથે વિરમું છું.
—
—

Page #14

હજી સ્વર્ગસ્થ શ્રી જીવરાજભાઈને અક્ષરદેહ
યા
એક વૈરાગી આત્મા સંસારીના કપડામાં.
લેખક–શ્રી મગનલાલ રેતીચંદ શાહ, “સાહિત્યપ્રેમી”સુરેન્દ્રનગર
નાતા હિ ધ્રુવો મૃત્યુ, સ્વરિતા અતિ ” આ શાસ્ત્રીય અને બોધપ્રદ વાક આપણે ઘણી વખત વાંચીએ છીએ અને સાંભળીએ છીએ, પરંતુ શ્રીમાન જીવરાજભાઈના સ્વર્ગવાસના ખબર સાંભળતાં જ એક જાનું વાક્ય યાદ આવ્યું.
હે નર્મદ! આખરે જુદાઈ જ. સાક્ષરશિરોમણિ નવલરામભાઈ, શ્રી નર્મદાશંકરભાઈને ઉદ્દેશીને કહે છે-હે નર્મદ! આખરે જુદાઈ જ. સાક્ષરોના મુખમાંથી કોઈ કોઈ વાર એવા ભાવભીના શબ્દો નીકળી આવે છે કે તે વાંચતાં જ આપણી ઊર્મિઓ સ્વાભાવિક રીતે જ ઉછળી આવે છે, જુદાઈ શબ્દ સાંભળતાં જ કંઈ કંઈ વિચારો પ્રગટી નીકળે છે. આ જુદાઈ કઈ થડા દિવસની નથી. આ તે કાયમની જુદાઈ કે જ્યાં હવે પછી મળવાનું જ નથી. મિત્ર હૃદય મળવાને ધણું તલસે છે, પણ હવે મળવાનું ક્યાંથી? આ તે કાયમની જ જુદાઈ! નવલરામભાઈએ નર્મદાશંકરનું જીવનચરિત્ર લખ્યું તેને પહેલે શબ્દ એ જ હતો
નર્મદ! આખરે જુદાઈ જ, ' શ્રીમાન જીવરાજભાઈનો દેહોત્સર્ગ એ આપણે માટે કાયમની જુદાઈ. હવે તેમને મળવાનું નથી, તેમને સત્સંગ થવાનું નથી, તેમની વાણી સાંભળવાની નથી, તેમની સલાહ મળવાની નથી, તેમજ તેમના અતિ કિંમતી અને રસભર્યા લેખો હવે વાંચવા મળવાના નથી. આ આપણી કાયમની જુદાઈ. જેને જેટલે સંબંધ તેટલું તેને દુઃખ એ કહેવાની જરૂર રહેતી નથી. સંસારની યાત્રા પૂરી થતાં સૌને એ જ માર્ગે જવાનું છે, રાયથી રંક સુધી અને બાળથી વૃદ્ધ સુધી સિને માટે એ માર્ગ નિર્માણ થયેલ છે ત્યાં અંતરની ગમે તેટલી લાગણી છતાં વ્યવહારભાવે સમભાવવૃતિ રહે એ જ ઈષ્ટ છે.
રવર્ગસ્થ શ્રીમાન જીવરાજભાઈનું મરણ થતાં આપણને ગુબુદ્ધિએ ઘણું જ લાગી આવે છે, પણ નિરુપાય.
હવે તેમના જીવન સંબંધે સંક્ષિપ્ત વિચારણા કરીએ. તેમના જીવનના ત્રણ ભાગ પાડી શકાય. પહેલા ભાગમાં સમચિત ઉત્કૃષ્ટ કેળવણીની
( ૨૧૪ ) ૦

Page #15

અંક ૧૦ મે ]
સ્વર્ગસ્થ શ્રી જીવરાજભાઇને અક્ષરદેહ.
૨૧૫
પ્રાપ્તિ કરી કે તે સમયે તેની કિંમત અને મરતબો ઘણું અંકાતાં હતાં. બીજા ભાગમાં સારી અર્થપ્રાપ્તિ, ઉત્તમ અધિકારી પદ, ઉજવળ વ્યાવહારિક સુખ ત્રીજા ભાગમાં એટલે નિવૃત્તદશામાં એકલક્ષી સેવા અને આરાધના. આત્મિક વાચન, મનન અને નિદિધ્યાસન. સેવાને તેમણે પ્રધાનપદ આપ્યું છે. સેવા કરવાનું કહેવું ઘણું સહેલું છે પણ સેવા કરી બતાવવી અતિ વિષમ છે. તેઓશ્રીએ પિતાની નાદુરસ્ત તબીબતમાં ૫ણુ યુવાનને શોભે એવી સેવા બજાવી દાખલો બેસાર્યો છે.
તેઓશોનું સેવાનું ક્ષેત્ર ઘણું વિસ્તૃત હતું. પાંજરાપોળ, જૈન સંધ, જૈન કવે. કેન્ફરન્સ, દાદાસાહેબ બેડિગ શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા અને બીજાં ઘણાં ખાતાઓમાં તેમની સેવા કાયમ મળ્યા કરતી. તેઓશ્રીની સલાહ ને સૂચનાથી આ સર્વ ખાતાં આજેય પણ ભાવનગરમાં સુંદર કાર્ય કરી રહ્યાં છે. પોતે કેળવણી પ્રિય હોવાથી તેમજ સમાજના વિદ્યાર્થીઓને સારી રીતે વ્યાવહારિક અને ધાર્મિક કેળવણી મળે એ હેતુથી જૈન બેકિંગને ઊંચા પાયા પર લાવી મૂકી છે. ભાવનગર જૈન બેકિંગ આજે નમૂનેદાર ગણુાય છે, તેને ખરો યશ શ્રી જીવરાજભાઇને ઘટે છે. વધારામાં વધારે આકર્ષક અને ન ભૂલાય તેવી સેવા શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભાની છે. સમા સાથે તેમને ઘણા વર્ષને જૂને સંબંધ છે. ઉપપ્રમુખ તરીકે શ્રાદ્ધવર્ય સ્વ. શ્રી કુંવરજીભાઈને બહુ મદદગાર થઈ રહ્યા હતા. શ્રી કુંવરજી ભાઈના દેહોત્સર્ગ પછી પ્રમુખ તરીકેની સઘળી જવાબદારી વહોરી લીધી જે ચાવજજીવન પાળા અને સાંગોપાંગ દીપાવી. ઉપપ્રમુખ તરીકેના અધિકારમાં તેઓશ્રીએ કેટલાંક મહત્વના કાર્યો કર્યા, તેમાં ગઠન જયુબિલીને પ્રસંગ અતિ મહત્વને છે. તેમાં તેમણે ભારે કુનેહ ને કુશળતા બતાવ્યાં હતાં. રાજના મોટા અધિકાર પદે હોવાથી સમાજના સેવા ને માનમરતબે વધારી શક્યા હતા.
તેઓશ્રી ૫છ વક્તા અને ઉત્કૃષ્ટ લેખક હતા. તેમના લેખોમાં વિતા, અનુભવદૃષ્ટિની વિશાળતા અને પરિપકવ જ્ઞાન ભરેલાં છે. સાક્ષરોની ઊંચી ટિમાં આવી શકે એવા એ લેખે છે. ઘણા લેખમાં જૈન દૃષ્ટિ અને અન્ય દષ્ટિને સુંદર નીચેડ કાહ્યો છે, તેમાં જૈન દર્શન એ વિશ્વદર્શન છે એવું પ્રમાણ અને ન્યાયપુરઃસર સાબિત કરી આપ્યું છે. એ જૈન ધર્મના ઊંડા અભ્યાસ અને વિચારબળનું પરિણામ છે. જૈન દર્શન એ વૈજ્ઞાનિક તેમજ સાત્વિક અને આમિક દર્શન છે એ યુક્તિપૂર્વક બતાવી ઊંચી કોટિના સાક્ષર તરીકની લાયકાત પુરવાર કરી આપી છે. સ્વભાવસિદ્ધ એ લેખની કિંમત કરવી તેના કરતાં એક વખત વાંચી જવાની સમાજને ભલામણું કરવી એ વધારે સારું છે.
તેમને કર્મવાદનો લેખ પ્રથમ દષ્ટિએ આવે છે. આ લેખમાં તેઓશ્રીએ કર્મના અચળ કાયદાને સિદ્ધ કરી બતાવ્યો છે. તેમાં તેમણે પોતાના પૌત્રને જ દાખલે આપે છે, જે ધરો જ અસરકારક છે. છવ્વીશ સતાવીશ વર્ષના આ યુવાન પૌત્ર એલ. સી. પી. એસ. થયા પછી મુંબઈમાં જ સર હરકિસન હોસ્પીટલમાં આસિ. હાઉસ સર્જન તરીકે કામ કરતા હતા. તબીયત જરા નરમગરમ રહેવાને કારણે હું કોઝનું ઈંજેકશન આપ્યું ને

Page #16

સ
શ્રો જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[ શ્રાવણ
ઘેાડી જ વારમાં પ્રાણુ ચાલ્યા ગયા. કના જ આ અચળ કાયદો બતાવી તેઓશ્રી લખે છે કે “ જોતજોતામાં અમને સૌને રાતાં મૂકીને એ ચાહ્યા ગયા. ” આ શબ્દો ઘણા જ અસરકારક છે. આપણને પણ એ શેાકયરત કરી નાખે છે. આ અસાધારણ બનાવતી તેઓશ્રીના શરીર પર ધણી ઊંડી અસર થઇ હોય અને આ જીવનદીપક બૂઝાયા હોય એમ આ નિમિત્તે કહી શકાય.
ગ્લુકાઝનું ઈંજેકશન ખાસ નુકશાન કરતું નથી તેમજ ડૉકટરની એવી ભારે માંદગી પણ નહેાતી. વળી તેવાં ધણાં ઈંજેકશન ડૅાકટરે પેાતે જ ઘણાંને આપેલાં છે એટલે આ ભયવાળી વસ્તુ ન હતી, છતાં આ બનાવ એ ભાવિની વિચિત્ર ગંત જ કહી શકાય. આ લેખ ખાસ મનનીય છે.
વૃદ્ધત્વમીમાંસાના છેલ્લે લેખ ભારે આવકાર પામ્યા છે. દરેક લેખ ઉપર સારગ્રાહી વિચારણા કરવા જેવું છે પણ તેમ અહીં બની શકે નહીં, જેથી તેમાંનાં કેટલાકના નામ માત્ર અહીં આપું છું.
જ્ઞાનપ્રામાણ્યવાદ, દ્રવ્યજીવ ને ભાવજીવ, કલ્પસૂત્ર ને પર્યુષણા પ, પષણા પત્ર અને ગણુધરપલતા, માનશાસ્ત્ર અને ધમ', સ્વતંત્ર ભારતમાં જૈનદર્શનને સ્થાન, તત્ત્વાર્થશ્રદ્ધા અને સમ્યગ્દર્શન, ન્યાયખડખા, કાળની વિચારણા, વંશપર ંપરાગત કર્મોના નિયમ, સંસ્કૃતિ ને ધમ, દેહપ્રમાણુજીવમીમાંસા, ભવ્યઅભવ્યવિચારણા, ઉચ્ચ શિક્ષણ, જ્ઞાનમીમાંસા, જ્ઞાનપ્રામાણ્યવાદ, સાંવ્યવહારિક પ્રત્યક્ષ તાર્કિક જ્ઞાન અને આત્મજ્ઞાન. આ એમના અક્ષરદેહ.
આ સ' લેખા અભ્યાસીને વાંચવા ચૈગ્ય છે. ભાષા શુદ્ધ, સાદી, પ્રૌઢ અને રસિક છે. આમાં ઝડઝમક નથી પશુ ઊંડુ તત્ત્વજ્ઞાન છે, આમાં ભ્રામક વિચારે નથી પણ સાત્વિક ઉપાસના છે. આ સર્વ લેખ છપાઇને વૃદા પુસ્તકરૂપે બહાર પડે એ ઈચ્છનીય છે.
નવા વર્ષના પ્રારંભના લેખા પણુ તેમના વિચારવા યેાગ્ય છે. સમાજને ઉદ્દેશીને તેમણે વી જ માંઘી સૂચનાઓ કરી છે. પ્રખર અનુભવી હોવાથી સમાજની સ્થિતિને ચિતાર, સમાજનું વ્યાવહારિક, ધાર્મિક અને રાજકીય ભાવી સુંદર રીતે ચિતરી બતાવ્યુ છે. તેમણે હાલના કોલેજીયને અને નવયુવકને સામાજિક સેવાનું સૂચન કર્યું છે પણ તે દલીલ બહેરા કાને અથડાઇ છે. કોઇ ગ્રેજ્યુએટ કે કૅલેયન સેવાને માટે તૈયાર થઇ બહુાર આવ્યા ઢાય એવુ આપણા જોવામાં આવતું નથી. આપણા યુવકાની જિંદગી બહુ નિરાશા ઉત્પન્ન કરે તેવી છે. ડૅ. પ્રફુલ્લચંદ્ર રાય કહે છે કે-દુનિયામાં જો કોઇ બહુ દયાજનક પ્રાણી ( Pitiable creature ) હેાય તે તે હિંદુસ્તાનની યુનિવર્સિટીને ગ્રેજ્યુએટ છે. આ આપણા ગ્રેજયુએટની સ્થિતિ.
તેઓશ્રી ઉત્તમ સમાલાચક હતા. તેમણે પુસ્તકા ઉપર કરેલી સમાલેાયના વાંચવા જેવી છે. આ પદ્ધતિ નવલરામભાઇને મળતી છે. નવલરામભાઇએ લખ્યું છે કે-વિવેચન

Page #17

અંક ૧૦ મ ]
સ્વર્ગસ્થ શ્રી જીવરાજભાઈનો અક્ષરદેહ.
૨૧૭
આપવું ત્યારે કાંઈક વિસ્તારથી જ આપવું એ અમારો વિચાર હોવાથી અમે એવો નિયમ રાખ્યો છે કે કેટલાંક પુસ્તકની માત્ર પાંચ જ આપવી, કેટલાક વિષે સામાન્ય વિચાર માત્ર પાંચ દશ લીટીમાં દર્શાવી દેવા અને થોડાં ઉત્તમ પ્રતિનાં પુસ્તકનું વિવેચન વિસ્તારથી કરવું..
મારા ઉપર તેઓશ્રીના ધણુ પત્રો આવેલા છે. આ પત્રોમાં તેઓશ્રી મારા પર પ્રેમ વ્યક્ત કરે છે. એક પત્રમાં જણાવે છે કે–તમારા લેખ અને કાવ્યો મને બહુ પસંદ પડ્યા છે, આ પ્રવૃત્તિ ચાલુ રાખશે. સભા પર તમારી લાગણી પ્રશંસાપાત્ર છે. બીજા એક પત્રમાં લખે છે કે-મહાવીર જયન્તી ઉપર તમે અહીં ભાવનગર આવે તે એકાદ રસિક કાર્યક્રમ પ્રભુને જીવનમાંથી લઈને ધામધૂમથી ઉજવીએ. ત્રીજા પત્રમાં તેઓશ્રી લખે છે કે-એકાદ વખત વઢવાણુ કેમ્પ આવવાની ઇચ્છા થાય છે, તમે વઢવાણ કેમ્પમાં જ રહો છો એટલે શ્રી રસિકલાલ પરીખને સારી રીતે જાણતા જ હશે. તેઓ મારા જમાઈ થાય છે. ભાવનગર આવો તે જરૂર મારે ત્યાં ઉતરશે. ચોથા પત્રમાં તેઓશ્રી લખે છે કે-શ્રાદ્ધવર્ષ કુંવરજીભાઇના બટની અનાવરણ વિધિ વખતે તમે જરૂર આવશે કેમકે તમે આ સભાના જૂના લેખક છે, મળવાનું થશે ને સભાને ઉપયોગી વાતચીત થશે. આ મારા ઉપરના પ્રેમનું ઝાંખું ચિત્ર.
તેઓશ્રી સભાના સુકાની, વિદ્વાનેના મિત્ર, સાહિત્યના ઉપાસક, સાધકશાને પામેલા, જ્ઞાનથી રંગાયેલા, દૂરદર્શી અને પ્રજ્ઞાવંત હતા. એમનું આખું જીવન વૈરાગ્ય, ત્યાગ અને નિવૃત્તિની ભાવનાપૂર્વક યજાયેલું હતું. આ કક્ષાના વિદ્વાનો આપણા સમાજમાં થોડા છે, કોઈ હશે તે તે અમુક રાગમાં તણાયા હશે, કોઈમાં હું પણાનું પ્રાધાન્ય હશે, કાઇમાં સ્વાર્થ ભાવની વૃદ્ધિ હશે, કોઈને જૈનધર્મ પ્રતિની સાચી શ્રદ્ધા જાગી નહીં હોય. શ્રી જીવરાજભાઇની કક્ષામાં મૂકી શકાય એવા સેવાભાવી વિદ્વાનો હાલ તે નજરે આવતા નથી.
તેઓશ્રી મુસદ્દી હતા. મીઠા શબ્દમાં રાજકીય સ્થિતિ સમજાવી શકતા હતા. પ્રકાશને કોઈપણ જાતના મતભેદથી કે ચર્ચાથી દૂર રાખ્યું હતું અને શ્રાદ્ધવર્ય પ્રાતઃસ્મરણીય કુંવરજીભાઇએ ચણેલા મજબૂત ચણતરને સુંદર રંગથી રંગી અલંકૃત કર્યું હતું. આ એમની અમર યાદગીરી છે.
ભક્તિ અને પ્રાર્થનાના લેખે એમના અનાસક્તભાવ અને વૈરાગી જીવનને પુરવાર કરે છે. આવા મહાન આત્માઓ સંસારીના કપડામાંથી સાધ્યને સાધી લે છે. શ્રીમાન જીવરાજભાઈ જેવા આત્માને સત્સંગ તે હવે કાયમને માટે દૂર, દૂર ને દૂર જ છે. હે નર્મદ! આખરે જુદાઈ જ. આ વાકય આજે સત્ય કરે છે. આપણી આજે એ જ પ્રાર્થના હોય કે તેમને પવિત્ર આત્મા શુભ સ્થાનમાં અપૂર્વ શાંતિ પામો.

Page #18

ય મૂર્તિ જીવરાજ ભાઈ
ડે. ભગવાનદાસ મનસુખભાઈ મહેતા M. 5. . s. સ્વ. શ્રી કુંવરજીભાઇના દેહોત્સર્ગ પછી શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભાનું સુકાન શ્રી જીવરાજભાઈ જેવા સમર્થ હાથમાં આવી પડયું, અને તે તેઓ તેવી જ કુશળતાથી ચલાવી રહ્યા હતા ત્યાં તે થોડા જ વર્ષમાં તેઓ પોતાના પુરોગામીના પંથે સંચર્યા, ને સભાને આ કુશળ કર્ણધારના વિરહથી દુપૂર ખોટ પડી તથા ગણ્યાગાંઠ્યા અલ્પસંખ્યક વિદ્વાનોની મૂડીવાળ જૈન સમાજ એટલે વધુ દરિદ્ર બન્યો.
શ્રી જીવરાજભાઈને તેમના લેખદશનથી હુ પરોક્ષપણે તે ઘણુ વખતથી ઓળખતે, પણ તેમનો સાક્ષાત પરિચય તો તેઓ છેલી વખત મુંબઈ આવ્યા હતા ત્યારે થયો. તેઓ મારે ત્યાં પધાર્યા ત્યારે પ્રથમ દર્શને મારા પર તેમના સૌજન્યની ઉત્તમ છોપ પડી. તેઓ ખરેખરા અર્થમાં Gentleman સહસ્થ-સજજન હતા. શ્રી યશોવિજયજીએ કહ્યું છે તેમ “ સજજન' શબ્દમાં અક્ષર થોડા છે પણ ગુણ ઘણું છે, તે લખી શકાતા નથી કે વર્ણવી શકાતા નથી, પણ મનમાં પરખાય છે. “ અક્ષર થોડા ગુણ ઘણા, સજજનના તે ન લખાય રે; વાચક યશ કહે પ્રેમ શું, પણ મનમાંહે પરખાય રે.” પરના પરમાણુ જેવડા દોષને પર્વત જેવડે બનાવ એ જેમ દૂધમાંથી પિરા કાઢનારા દેવદર્શનવિશારદ કાકદષ્ટિ દુર્જનનું મુખ્ય લક્ષણ છે, તેમ પરના પરમાણુ જેવા ગુણને પર્વત જેવડે લેખી ગુણપ્રમોદ દાખવે એ ગુણગ્રહણુવિચક્ષણ હસદૃષ્ટિ સજજનનું મુખ્ય લક્ષણ છે. પરંતુ શ્રી ભતૃહરિએ કહ્યું છે તેમ આવા સજજનો વિરલ છે, ggvમાન પર્વતી
ત્ય નિયં, નિર્દાદ્રિ વિનંત: સંતિ સંત: વિયંત:? સદ્દગત શ્રી જીવરાજભાઈની આ ગુણમાહી સજજન કોટિમાં ગણના થઈ શકે.
વયાવહારિક વ્યવસાયથી તેઓ ન્યાયમૂર્તિ હતા એટલું જ નહિં પણ અન્યધર્મવ્યવહારમાં પણ નિષ્પક્ષપણે ગુણદોષ-પરીક્ષણમાં તેઓ મધ્યસ્થ ન્યાયતુલા જાળવનારા યથાર્થ “ ન્યાયમૂર્તિ હતા. લૌકિક ન્યાય એ જ માત્ર આ ન્યાયમૂતિને પ્રિય વિષય નહોતા, પણ દર્શનશાસ્ત્રવિષયક ન્યાય પણ એમનો કે પ્રીતિપાત્ર વિષય હતું, એ શ્રી યશવિજયજીકૃત અતિ દુધ ખંડ ખાવ મંથનું વિવરણ તેમણે કર્યું હતું તે પરથી સમજી શકાય છે. અંગ્રેજી તવજ્ઞાનના તેમજ અન્યદર્શનીય ગ્રંથોના વાંચનમાં પણ તેમની સ્વરસ પ્રવૃત્તિ દશ્ય થતી હતી. વૃદ્ધ અવસ્થામાં પણ તેમનો આ સાહિત્યરસ લેશ પણ સુકાયા ન હતા, એટલું જ નહિં પણ ઉલટ વૃદ્ધિ પામતે જતા હતા. શ્રી જૈન ધર્મ
- ૨૧૮ )

Page #19

અંક ૧૦ મ ]
સિજન્યમુર્તિ જીવરાજભાઈ.
'[૨૧૯
પ્રકાશના છેલા જેઠ માસના અંકમાં પ્રગટ થયેલ તેમના “ વૃદ્ધતવમીમાંસા' લેખ પરથી તેમના માનસન અને સાહિત્ય-ઉપાસનાની ભાવનાને યતકિંચિત પરિચય મળે છે.
આવા એક સજન્યમૂતિ, સરલામા, સાહિત્યોપાસક અને સાચા ધર્મપ્રેમી સદગૃહસ્થ યથાશય ધમ” સેવાકાર્યો બજાવી, સર્વ કોઈ દેહધારીને જે માગે વહેલા-મોડું સંચરવાનું છે તે માગે ગયા છે. કારણ કે “જ્ઞાતય હિ ધ્રુવો મૃત્યુ:” જગ્યું તે જવાનું છે, નામ-રૂપને નાશ છે, અર્થાત નામ અને રૂપ એ નામકર્મની પ્રકૃતિ હેઈ દેહ નષ્ટ થતાં તે ૫ણું નષ્ટ થાય છે. એટલે અત્ર પ્રાપ્ત ક્ષણજીવી યશકીર્તિ આદિ આત્માને અનુગામી થતા નથી, પણ જે સતકાર્યનું સદ્ભાવનું-સતધર્મનું ઉપાર્જન આત્માએ કર્યું તે જ મૃતની સાથે જતું હેઇ “ અમૃત ” છે; નામ ભલે જાય પણ કામ જતું નથી. શ્રી યોગદષ્ટિસમુચ્ચયમાં સંગરંગી શ્રી હરિભદ્રાચાર્યજીનું સુભાષિત-વચનામૃત છે કે-ધર્મ એ જ એક સાચો મિત્ર છે કે જે મૃતની પાછળ પણ જાય છે, બાકી બીજું બધું તે આ શરીરની સાથે જ નષ્ટ થાય છે.
“gવ સુમ, મૃતમથનુપાતિ : ___ शरीरेण समं नाशं, सर्वमन्यत्तु गच्छति ॥" સુહ સાચે એકલો ધર્મ થાયે, મૂઆની ને પાછળ જેહ જાયે; બાકી બીજું તો બધું યે બળે છે, કાયા સાથે ખાખમાંહી ભળે છે.
–ગદષ્ટિકલશ (સ્વરચિત ) | સદગત શ્રી જીવરાજભાઈ આ સર્વત્ર અનુગામી વફાદાર ધમમિત્રનું સિંહા સાથે લેતા ગયા છે. દેહપર્યાય ભલે મૃત થાય, પણ આત્મા અમૃત છે; દેહ ભલે જીણું થાય, પણ સાચે ધર્મરંગ જીણું થતું નથી; ઘાટ-ઘડામણ ભલે જાય, પણ સુવર્ણ વિણસતુ નથી. યશ:શ્રીથી છવંત શ્રી યશોવિજયજીનું અમૃત વચન છે કે
સાચે જંગ તે ધમન...સાહેલડી, બીજે રંગ પતંગ રે, ગુણવેલડીઆ ધર્મ રંગ જીરણ નહિંસાહે૦ દેહ તે છરણ થાય છે. ગુણ૦ સેનું તે વિણસે નહિં...સાહે. ઘાટ ઘડામણ જાય રે....ગુણવ”
–ઉપાય શ્રી યશવ કૃત શ્રી અનંતનાથ જિન સ્તવન.

Page #20

સ્વસ્થ
શ્રી.
વ
o o
ઈ
લેખકઃ
શ્રી રાજપાલ
મગનલાલ
વ્હારા.
શ્રી જીવરાજભાઈના અવસાનનાં સમાચાર સાંભળ્યાં ત્યારે દુ:ખ થયું. ભાવનગર એક પછી એક આગેવાને ગુમાવી રહ્યું છે. મુરબ્બી કુંવરજીભાઇ ગયા અને સભાને, ભાવનગરને અને વિશેષ કહું તે જૈન સમાજને ન પૂરાય તેવી ખાટ પડી. એમના પછી જીવરાજભાઈ સભાના પ્રમુખ તરીકે આવ્યા તે પણ એવા સમયે કે જયારે તે નિવૃત્તિપરાયણુ જીવન ભાગવતા હતા. એટલે તેમનાં વાચન-મનનના લાભ સભાના માસિક શ્રી જૈનધર્મ પ્રકાશને લેખેદ્વારા મળવા લાગ્યે તેમજ સભાને લાયક પ્રમુખ મળી ગયા.
શ્રી કુંવરજીભાઇ, શ્રી મેાતીચંદભાઇ, શ્રી જીવરાજભાઈ આદિ ગયા. કાળના અનાદિ અને શાશ્વત નિયમને વશ વર્ચ્યા વિના છૂટકો જ નથી. વળી એ ત્રણે વ્યક્તિએ પુખ્ત ઉમ્મરે અને પોતાના લાભ સમાજને આપીને ગયેલ છે. પણ દુઃખ એ વાતનું છે કે-જેએ જાય છે તેમનું સ્થાન અણુપૂરાયેલુ રહે છે. આ પ્રશ્ન સામાન્ય નથી, પણ ખૂબ વિચારણીય છે.
શ્રી જીવરાજભાઈ માસિક માટે કેટલી ચિંતા સેવતા તેની આ લેખકને ખબર છે. ચાર-છ મહિને તેમને પત્ર આવ્યે જ હાય: “ કેમ ભાઈ, કાંઇ લખીને મેકલતા નથી. ” સસ્થાના સુકાનીની આવી ચિંતા વિના કોઈ પણ સંસ્થા જાગૃત કે સતેજ ભાગ્યે જ રહી શકે.
લાંબા પરિચયના અભાવે તેમના વિશેષ સ્મરણા કે જીવન પરત્વે વધુ લખી શકતા નથી. આ અંકમાં અન્યત્ર તેવી સામગ્રી મળી રહેશે.
અંતમાં તેમના આત્માને શાંતિ ઇચ્છી, નવા સેવકે મળી રહે તે કામના સેવીએ. અતુ!

Page #21

સ્વ. શ્રી જીવરાજભાઈ ઓધવજી દેશી.
ભાવનગરનિવાસી શ્રી જીવરાજભાઈ ઓધવજી દોશીનું ૭૫ વર્ષની ઉમ્મરે તા. ૨૮-૬-૫ર ના રોજ અવસાન થતાં ભાવનગરને એક અગ્રગણ્ય નાગરિક અને જૈન ! સમાજને એક વિદ્વાન આગેવાનની ખોટ પડી છે. જૈન સમાજની સૌથી જૂની અને જાણીતી પ્રકાશન સંસ્થા “શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા' ના તેઓ પ્રમુખ હતા અને “ શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ નામના માસિકનું તેઓ કેટલાક સમયથી સંપાદન કરતા હતા. ભાવનગર જૈન બેડીંગને તેઓ ઘણુ વર્ષોથી વહીવટ સંભાળતા હતા. ભાવનગર પાંજરાપોળના પણ તેઓ કેટલાએક વખતથી પ્રમુખ હતા અને બે કે ત્રણ વર્ષ પહેલાં નાદુરસ્ત તબિયતના કારણે તે જવાબદારીથી મુકત થયા હતા. ભાવનગર જૈન વે. મૂ. સંધના તેઓ એક આગેવાન હતા અને સંઘની અનેક પ્રવૃત્તિઓમાં તેઓ સારો ભાગ લેતા હતા.
વિદ્યાર્થી તરીકે તેમની કારકીર્દી ઉજજવળ હતી. ૨૦ વર્ષની ઉમ્મર આસપાસ બી. એ. થયા બાદ ભાવનગરની આફ્રેિડ હાઈસ્કૂલના એક શિક્ષક તરીકે તેમણે પિતાના વ્યવસાયી જીવનની શરૂઆત કરી હતી. એ વ્યવસાય દરમિયાન તેમણે એલ.એલ. બી. ની પરીક્ષા પસાર કરી અને ત્યાર બાદ ભાવનગર રાજ્યના ન્યાયખાતામાં તેઓ જોડાયા. આ ખાતામાં તેઓ એક પછી એક ઉચ્ચતર અધિકાર પ્રાપ્ત કરતા. ગયા અને ત્યાંની હાઈકોર્ટના સર ન્યાયાધીશ( Chief Judge )ના પદ સુધી પહોંચ્યા. આ સ્થાન ઉપર તેમણે સારી લોકપ્રિયતા પ્રાપ્ત કરી હતી અને લગભગ ૬૦ વર્ષની ઉમરે તેઓ નિવૃત્ત થયા હતા.
તેઓ જૈન ધર્મના તેમ જ પાશ્ચાત્ય તત્વજ્ઞાનના સારા અભ્યાસી હતા. જેને ધર્મ પ્રકાશના સંપાદન કાળ દરમિયાન તેમણે અનેક તાવિક અને આધ્યાત્મિક વિષયો ઉપર વિદ્વત્તાપૂર્ણ અને ચિન્તનાત્મક લેખો લખ્યા હતા અને “કાળ'“ Time' જેવા ગહન વિષયની તેમણે વિસ્તારથી ચર્ચા કરી હતી અને જૈન ફિલસુફીનું આ પ્રશ્ન સંબંધમાં શું દૃષ્ટિબિન્દુ છે તે સમજાવવાનો સ્તુત્ય પ્રયત્ન કર્યો હતા. નિવૃત્ત જીવન તેમણે મોટા ભાગે વાંચન, ચિન્તન તેમ જ અધ્યયન પાછળ ગાળ્યું હતું. તેઓ ધાર્મિક તેમ સામાજિક બાબતોમાં ઉદાર વિચાર ધરાવતા હતા અને સુચારિત્ર્ય અને સૌજન્યવડે તેમણે તરફ સુવાસ ફેલાવી હતી. તેમનામાં ઉડી ધર્મશ્રદ્ધા અને ચોક્કસ પ્રકારની તત્વનિષ્ઠા હતી. તેઓ પિતાની પાછળ પુત્ર-પુત્રીઓને એક બહોળો સુખી પરિવાર મૂકી ગયા છે.
આ રીતે આપણે જેમના દીધે જીવનને સફળ અને મૃત્યુને ભાગ્યશાળી લેખીએ એવા શ્રી જીવરાજભાઈના આત્માને શાશ્વત શાન્તિ પ્રાપ્ત થાઓ ! [૧ લી જુલાઈ, “પ્રબુદ્ધ જેન”] શ્રી પરમાનંદ કુંવરજી કાપડિયા

Page #22

હજ સ્વ. જીવરાજ ભાઈ 9િ
શિક્ષણ, સાહિત્ય અને સંસ્કારની ઉપાસનામાં પિતાને પણ વરસ વીતાવી શ્રીયુત જીવરાજભાઈ ઓધવજી દેસી બી. એ. એલ-એલ. બી. એ પોતાની જીવનયાત્રા સંકેલી.
" પ્રતિભાશાળી અને વિચારશીલ સંસ્કારી વ્યક્તિઓને સમહ એ ભાવનગરની મહામૂલી મૂડી છે. આ વ્યક્તિઓએ ભાવનગરનું ગૌરવ વધાર્યું છે. સમસ્ત જૈન જગતમાં ભાવનગરને અગ્રસ્થાને રાખ્યું છે. આજે એ તેજસ્વી પુરુષોની મૂડી જાણે ખૂટતી આવતી હોય તેમ એક પછી એક તેજ રવી પુરુષો ભાવનગર ગુમાવ્યા છે.
શ્રીમાન્ જીવરાજભાઈનું અવસાન એ પણ ભાવનગરની રહીસહી તેજસ્વી વ્યક્તિઓમાંથી વધુ એકને ગુમાવવા જે દુ:ખદ પ્રસંગ ગણાય.
વડીલોએ તે ચાર-પાંચ ગુજરાતી ધોરણને જ અભ્યાસ કર્યો હતો. સામાન્ય સંગે વચ્ચે જીવરાજભાઈએ પિતાના વિદ્યાર્થી જીવનની શરૂઆત કરી. બુદ્ધિ તેજ હતી. પ્રથમ ધોરણથી જ દરેક ધોરણ સુધી હંમેશા પ્રથમ કક્ષાએ ઉત્તીર્ણ થઈ મેટ્રિકમાં શ્રી જસવંતસિંહજી &લરશીપ તેઓએ મેળવી. કૅલેજમાં ફેલોશીપ પણ પ્રાપ્ત કરી અને એક બાજુ કરી અને બીજી બાજુ અભ્યાસ કરતા કરતા તેઓ કાયદાશાસ્ત્રી થયા. ધારાશાસ્ત્રી તરીકે થે જ સમય કામ કરવા બાદ તેઓ ન્યાયાધિકારીના પદે નિમાયા અને ધીમે ધીમે ભાવનગર સ્ટેટના વડા ન્યાયાધિકારીનું માનભર્યું પદ તેઓ મેળવી શક્યા હતા, તેમના બુદ્ધિ-વૈભવની આ યશરવી ફતેહ હતી. જૈન સમાજ માટે પણું એ ગેરવને પ્રસંગ હતો.
આમ સામાન્ય સંગોમાં પ્રગતિ સાધવા પછી શિક્ષણ અને સાહિત્યસેવાનું મુલ્ય બરાબર સમજી શક્યા હતા, અને ભાવનગરની જૈન બોગને પુનર્જીવન આપવામાં તેઓશ્રીને સતત શ્રમ નંધપાત્ર બન્યો હતો. બેડરના આત્મા તરીકે છેવટ સુધી તેઓશ્રીએ સેવા બજાવી છે.
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભાની પ્રવૃત્તિમાં મૂળથી જ તેઓ રસ ધરાવતા. શ્રીયુત. કુંવરજીભાઈના સ્વર્ગવાસબાદ આ સંસ્થાના પ્રમુખ બન્યા અને સભાની માસિક વિગેરે પ્રવૃત્તિમાં તેઓ સારા રસ ધરાવતા હતા.
પાંજરાપોળ, જૈન સંધ, જૈન ભવે. કોન્ફરન્સ અને અન્ય સંસ્થાઓમાં આપેલ સેવા પણ એટલી જ આવકારદાયક હતી.
શિક્ષણ, સાહિત્ય અને સંસ્કારવિકાસ એ એમના જીવનને પ્રિય વ્યવસાય હતે. જીવનના છેલ્લા શ્વાસ સુધી પિતાને આ શેખ બરાબર ટકાવી રાખ્યો હતો.
લક્ષ્મી કરતા શારદાનું મહામય તેઓ સમજતા હતા. સંસ્કાર-ધનના એક ઉપાસક " તરીકે આ વસ્તુને તેઓશ્રીએ જીવનના એક સિદ્ધાંત તરીકે અપનાવી હતી.
જીવનના છેલ્લા દિવસે તેઓશ્રી વાચન, મનન અને લેખનમાં વિતાવતા હતા. જ્ઞાનેપાસના એ જ એમને મુખ્ય વ્યવસાય બન્યો હતો.
૫ મી જુલાઈ “ જેન”] સેમ ૨૨૨ )

Page #23

સદ્ગતને નવાપાંજલિઓ
શ્રી જૈન ધમ પ્રસારક સભાના ઠરાવ.
અષાડ શુદ સાતમ ને રવિવારના રાજ બપોરના સાડાચાર કલાકે શ્રીયુત્ ભેાગીલાલ ભાઇ મગનલાલ શેઠના પ્રમુખપણા નીચે શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભાની જનરલ મિટી મળતાં શરૂઆતમાં શ્રી અમરચંદ્ર માવજી શાહે સદ્ગતને સ્મરણાંજલિરૂપ કાન્ય સંભળાવ્યા બાદ પંડિત શ્રી જગજીવન પાપઢલાલે અનિત્ય ભાવના ” સંભળાવી હતી. અને વિશેષમાં જણુાયું` હતુ` કે–જ્ઞાતસ્ય દિ ધ્રુવો મૃત્યુઃ જે જન્મ્યા છે તેનુ અવસ્ય મૃત્યુ તેા થવાનું જ છે, પણ જેને યશરૂપી દેહ ચિરસ્થાયી રહે છે તે જ સાર્થક જીવન જીવી ગયા છે.
.
બાદ શ્રી ગુલામચંદ લલ્લુભાઇએ જણાવ્યું કૅ-સદ્ગતની સંધની, સભાની અને દાદાસાહેબ ખેર્ડીંગની સેવાથી આપણે પરિચિત છીએ. તેઓશ્રીએ ઉચ્ચ હ્રદેશ ભાગબ્ય હતા, છતાં તેમનામાં લઘુતા હતી. તેમણે કદાપિ મેટાઇ દર્શાવી નથી. નિવૃત્ત જીવનમાં તે અધ્યાત્મના ક્ષેત્રમાં આગળ વધી નિલેપપણે કત વ્યપરાયણ રહેતા હતા.
શ્રી ભગીલાલભાઈ મગનલાલ શેઠે જણાયું. ક્રુ-શ્રી જીવરાજભાઇની ખાટ સભાને ન પુરાય તેવી છે. સમાજને સેવાભાવી સગૃહસ્થ અને પીઢ શહેરીની ખાટ પડી છે. ન્યાયાધીશ તરીકેનેા માનવતા હોઢાવા છતાં તેમના જીવનમાં સાદાઈ વણુાઇ ગઇ હતી. આપણે તેમના આત્માની શાન્તિ ઇચ્છીએ.
બાદ શ્રોયુત્ અમરચંદ કુંવરજી શાહે નીચેના શાકદર્શક ઠરાવ મૂકયા હતા, જે સૌએ ઊભા થઈને પસાર કર્યાં હતા.
રાવ.
આપણી સભાના માનનીય પ્રમુખ, જૈન સમાજના અગ્રણી, કેળવણીપ્રિય અને યશસ્વી નિવૃત્ત ન્યાયાધીશ શ્રીયુત જીવરાજભાઇ આધવજી દેશીના સ. ૨૦૦૮ ના અશાડ શુદ્ઘિ છઠ્ઠ ને શનિવારના રાજ ાંતેર વર્ષની વયે થયેલ સ્વર્ગવાસ બદલ શ્રી જૈન ધમ પ્રસારક સભા પેાતાના ઊંડા ખેદ વ્યક્ત કરે છે,
સભાના પ્રમુખપદની જવાબદારી સ્વીકાર્યાં પછી તેઓએ તેના વ્યવસ્થિત સંચાલનમાં અને “ શ્રી જૈન ધમ પ્રકાશ ” માસિકના પ્રકાશનમાં મહત્ત્વને ફાળા આપ્યા હતા. તેઓશ્રીએ ફક્ત સભાની જ સેવા કરી હતી એટલુંજ નહિ પરંતુ અત્રેની દાદાસાહેબ જૈન ડીંગ અને સ્થાનિક પાંજરાપાળ તેમની વર્ષાં પન્તની મૂક સેવાની સાક્ષી પૂરી રહ્યા છે.
તેઓ સામાજિક સુધારાને વિશેષ મહત્ત્વ આપતા હતા અને ખાસ કરીને દેશકાળને અનુસરવાની વારવાર સલાહ આપતા હતા. ( ૨૨૩)

Page #24

૨૨૪
શ્રી
ને ધમ પ્રકાશ
[ શ્રાવણ
ભાવનગર રાજ્ય સમયની તેઓશ્રીની ન્યાયપ્રિયતા પ્રશંસાપાત્ર નીવડી હતી અને તેથી ઉત્તરોત્તર વિકાસ સાધી તેઓ ચીફ જજના માનવંતા સ્થાનને પ્રાપ્ત કરી શક્યા હતા. “ શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ”માં પ્રગટ થતાં તેઓશ્રીના ગ્રાહ્ય અને વિદ્વત્તાથી ભરપૂર લેખે તેમના સૂક્ષમ વાંચન, ઊંડું ગષણ અને પૃથક્કરણ શક્તિના સુંદર દષ્ટાંત છે.
અમે વિદ્વાન લેખક, અભ્યાસી અને વિચારક સ્વર્ગસ્થના આત્માની શાંતિ ઇચ્છી તેમના આજને પર આવી પડેલ દુઃખ પર ઊંડી દિલસોજી દર્શાવીએ છીએ.
ભાવનગર પાંજરાપોળનો ઠરાવ. શ્રીયુત ભોગીલાલભાઈ મગનલાલ શેઠના પ્રમુખ પણ નીચે સં. ૨૦૦૮ ના અ. શુ. ૭ ના રોજ મળેલ શ્રી ભાવનગર પાંજરાપોળની મિટીંગ શ્રી જીવરાજભાઈ ઓધવજી દોશીના સ, ૨૦૦૮ ના અસાડ શુદી ૬ ને શનિવારના રોજ થયેલ સ્વર્ગવાસ બદલ ખેદની લાગણી પ્રદર્શિત કરે છે.
તેઓશ્રી આ સંસ્થાના પીસ્તાલીશથી વધુ વર્ષોથી સભાસદ હતા તેમજ સં. ૧૯૮૪ થી સં. ૨૦૦૬ સુધી પ્રમુખ તરીકેની જવાબદારીભર્યા સ્થાન ઉપર હતા. સં. ૧૯૯૬ના દકાળમાં કંડ કરવા કમિટી મુંબઈ ગઈ હતી તેમાં તેઓશ્રીએ પણ તન-મનથી કાળા આપ્યો હતો. કાયદા વિગેરેની તેમજ બીજી સલાહની જરૂર હોય ત્યારે તેઓશ્રીએ સંસ્થાને કીંમતી સૂચનો આપ્યા હતા. મુંગા પ્રાણીઓ તરફને તેમને પ્રેમ ખૂબ જ હતે.
તેઓશ્રીના અવસાનથી આ સંસ્થાને સહૃદયી સભાસદની ખોટ પડી છે. તેઓશ્રીના આત્માને પરમ શાંતિ મળે તેવી પરમાત્મા પ્રત્યે પ્રાર્થના કરીએ છીએ.
દાદાસાહેબ બેડીંગનો ઠરાવ. શ્રીયુત ભોગીલાલભાઈ મગનલાલ શેઠના પ્રમુખપણા નીચે મળેલ શ્રી દાદાસાહેબ જૈન બેડીંગની મીટીંગ ઠરાવ્યું કે
ભાવનગર જૈન બેકીંગના માનનીય સેક્રેટરી શ્રીયુત જીવરાજભાઈ ઓધવજી દેશના સં. ૨૦૦૮ ના અશાડ શુદિ છઠ્ઠ શનિવારના રોજ તેર વર્ષની વયે થયેલ સ્વર્ગવાસ બદલ બોડીંગ પિતાને ઊંડે ખેદ વ્યક્ત કરે છે.
આજથી લગભગ દશ વર્ષ પહેલાં જયારે જૈન બેડીંગની આર્થિક સ્થિતિ નબળી હતી ત્યારે તેઓશ્રીએ મુંબઈ જઈ બેડીંગ માટે સારી રકમ એકત્ર કરી હતી. જેન બોલ્ડ'ગની ઉન્નતિને તેઓ પિતાનું જીવનય સમજતા હતા.

Page #25

અંક ૧૦ મે ]
સદ્દગતને નિવાપાંજલિઓ.
૨૨૫
અમો સ્વર્ગસ્થના આત્માની શાંતિ અછી તેઓશ્રીના આપ્તજનો પર આવી પડેલ દુઃખ પર ઊંડી દિલસોજીની લાગણી વ્યક્ત કરીએ છીએ.
ભાવનગર શ્રી સંઘને ઠરાવ, અશાડ શુદિ આઠમના રોજ શ્રી ભોગીલાલભાઈ મગનલાલના પ્રમુખસ્થાને મળેલ શ્રી વે. મૂ. તપ સંઘની મિટીંગે નીચે પ્રમાણે શકદર્શક ઠરાવ પસાર કર્યો હતો.
શ્રી ભાવનગર જૈન “વેતાંબર સંધના તથા સમાજના અગ્રણી, નિદાન, ભાવનગર સ્ટેટના માજી સર ન્યાયાધીશ શ્રી જીવરાજભાઈ ઓધવજીના સં. ૨૦૦૮ ના અશડ ૬ ને શનિવારે સાંજે તેર વર્ષની ઉંમરે થયેલ અવસાનથી અત્યંત દિલગીરી દર્શાવે છે.
તેઓશ્રી દરેક કામમાં સાચા સલાહકારક, કાર્યક્ષમ અને માર્ગદર્શક હતા. તેઓ ધર્મ સાહિત્યના ઊંડા અભ્યાસી, તત્વચિંતક અને વિવેચક હતા. વ્યવહારિક કેળવણી તથા ધર્મવિષયક સાહિત્ય સંસ્થાની તેઓએ જીવનપર્યત સેવા કરી હતી. તેઓશ્રીએ સંધ, સમાજ તથા જુદી જુદી સંસ્થાઓની નમ્રતાપૂર્વક જે સેવા ઘણુ વરસ સુધી કરી છે તેની પ્રશંસા સાથે શ્રી સંધ નેધ લે છે. તેમના સ્વર્ગવાસથી શ્રી સંધ તથા જૈન સમાજને ઘણી ખોટ પડી છે તેમ આ સભા માને છે. તેમના કુટુંબી જનોને થએલ દુઃખમાં શ્રી સંધ દિલસોજી દર્શાવે છે તથા સ્વર્ગસ્થના આત્માની શાંતિ માટે પ્રાર્થના કરે છે.
શ્રી યશવિજ્યજી જૈન ગ્રંથમાળાને ઠરાવ. શ્રી વિઠ્ઠલદાસ મૂળચંદ શાહના પ્રમુખપણ નીચે અશાડ સુદ ૧૫ને સોમવારના રોજ મળેલ શ્રી યશોવિજયજી જૈન મંથમાળાની કમિટીએ નીચે પ્રમાણે શોકદર્શક ઠરાવ પસાર કર્યો હતો.
શ્રી જીવરાજભાઈ ઓધવજી દોશી જૈન સમાજના એક સંસ્કારી, વિચારક અને આગેવાન હતા. શિક્ષણ અને સાહિત્યમાં ઊંડે રસ ધરાવતા અને અભ્યાસી હતા. તેઓએ ભાવનગર રાજ્યના સર ન્યાયાધીશ તરીકે સેવા બજાવી હતી.
શ્રી દાદાસાહેબ જેન બેડીંગ, શ્રી જૈનધર્મ પ્રસારક સભા અને શ્રી ભાવનગર પાંજરાપોળમાં આગળ પડતું કામ કરતા હતા. ભાવનગરના જૈન સંધના અને સમાજના પ્રશ્નોમાં પણ તેઓ ઊંડો રસ લેતા. તેમના સ્વર્ગવાસની અત્યંત દિલગીરી સાથે આ સભા નેંધ લે છે અને જૈન સમાજને એક સહૃદય અને સંસ્કારી આગેવાનની સહેલાઈથી ન પરી શકાય તેવી ખોટ પડી છે, તેમ આ સભા માને છે. તેમના આપ્તજનો પર આવી પડેલ દુઃખમાં આ સભા પિતાની સહાનુભૂતિ દર્શાવે છે અને સ્વર્ગસ્થના આત્માને શાંતિ મળે તેવી પરમાત્માને પ્રાર્થના કરે છે.
શ્રી વિજ્યધર્મ પ્રકાશક સભાનો ઠરાવ.' અશાડ વદ ૮ ને મંગળવારના રોજ શ્રીયુત બેચરલાલ નાનચંદ શાહના પ્રમુખસ્થાને

Page #26

૨૨૬
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[ શ્રાવણ
મળેલ શ્રી વિજયધમ પ્રકાશક સભાએ ઠરાવ કર્યાં હતા કે–“ ભાવનગરના અગ્રગણ્ય શહેરી અને ભાવનગરના જૈન સંઘના આગેવાન શ્રી. જીવરાજભાઇ એધવજી દેાશીના થયેલ ખેદકારક અવસાન માટે આ સભા પેાતાની દિલગીરી વ્યક્ત કરે છે. તેઓશ્રી શિક્ષણપ્રેમી તેમજ જૈન તત્ત્વજ્ઞાનના ઊંડા અભ્યાસી અને અનેક જૈન સંસ્થાઓના કાય વાહક અને માગદક હતા. તેમના અવસાનથી ભાવનગરની જૈન મને ન પૂરી શકાય તેવી ખેાટ પડી છે. શાસનદેવ સ્વČસ્થના આત્માને પૂર્ણ શાંતિ આપે તેવી આ સભા પ્રાથના કરે છે. ”
*
*
સ્વ. જીવરાજભાઈ
ભાવનગર રાજ્યની વિશિષ્ટ અદાલતના એક વખતના સર ન્યાયાધીશ શ્રી જીવરાજભાઇ ઓધવજી દોશીનું ગઇ તા. ૨૮ મીએ એમના નિવાસસ્થાને ૭૬ વર્ષની વયે ખેદજનક અવસાન થયું છે. શ્રી જીવરાજભાઇ અત્રેની શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભાના પ્રમુખ હતા અને આ સભાના ઉત્કમાં એમને ધણા મહત્વને ફાળા હતા. તેઓ જૈન તત્ત્વજ્ઞાનના ઊંડા અભ્યાસી હતા, એટલું જ નહિં પણ એક સારા લેખક પશુ હતા. આગમાના પણુ એમને તલસ્પર્શી અભ્યાસ હતા અને નિવૃત્ત થયા પછી તેમા પેાતાને બધા સમય ધર્મ, સાહિત્ય અને સમાજની સેવામાં વ્યતીત કરતાં હતાં. તેઓએ પેાતાની પ્રારંભની કારકીર્દિ અત્રેની આલફ્રેડ હાઇસ્કૂલમાં શિક્ષક તરીકે શરૂ કરી હતી અને તેમાંથી ક્રમે ક્રમે આગળ વધી તે રાજ્યના વડા ન્યાયાધીશને દરજ્જે પહેાંચ્યા હતા. ભાવનગર રાજ્યના ન્યાયખાતામાં એમણે ન્યાયાધીશ તરીકે સારી નામના મેળવી હતી. તે પોતે રાષ્ટ્રીય વિચારના હતા અને તેથી તેમનુ કુટુંબ રાષ્ટ્રીય ભાવનાથી રંગાએલુ છે. તે એક અચ્છા લેખક પણ હતા. ભાવનગર સમાચારમાં પણ તે અવારનવાર લખતા. જૈન તત્ત્વજ્ઞાન સંબંધી એમણે છૂટક છૂટક ત્રણ લખ્યું છે, અને એ બધાને જો સમૃદ્ધ કરવામાં આવે તે એ વિષય ઉપરના એક પ્રમાણભૂત ગ્રંથ થાય. એમના અવસાનથી ભાવનગરના જૈત સંઘે સ્વ. કુંવરજીભાઇ પછી એક સારે એવા અભ્યાસી ગુમાવ્યે છે અને ભાવનગર શહેરને એક સારા નાગરિકની ખેાટ પડી છે. એમના માનમાં અત્રેની સરકારી હાઇસ્કુલ બંધ રાખવામાં આવી હતી, તેઓના જ્યેષ્ટ પુત્ર ડી. દેશી અહિંના જસવંતસિ હજી વાખાનામાં ડેાકટર છે, અને ખીજા પુત્ર! પણ ધંધાદારી ક્ષેત્રમાં તેમજ નાકરીમાં સારી રીતે જોડાયેલા છે. [ ભાવનગર સમાચાર, ૫ મી જુલાઇ, ]
*
સ્વČસ્થના માનાથે શ્રી જૈન ધમ પ્રસારક સભા, શેઠ ત્રિભોવનદાસ ભાણજી જૈન કન્યાશાળા, શ્રી ઉજમબાઇ જૈન કન્યાશાળા તથા આલ્ફ્રેડ હાઇસ્કૂલમાં રજા રાખવામાં આવી હતી. તેઓશ્રીના શ્રેયાર્થે તેમના કુટુંબીજનો તરફથી અશાડ વિદ તેરસ નિવારના રેજ શ્રી દાદાસાહેખમાં પંચકલ્યાણક પૂજા ભણાવવામાં આવેલ.

Page #27

ચાતુર્માસમાં વાંચવા યોગ્ય ધાર્મિક પુસ્તકે.
ઉપમિતિભવપ્રપંચ કથા ભાગ ૧
ભુવનભાનુ કેવળી ચરિત્ર ( પ્રસ્તાવ ૧-૨-૩ ) ૩-૦-૦ યુગાદિ દેશના ભાષાંતરે ઉપમિતિભવપ્રપંચ કથા ભાગ ૨
વ્યવહાર કૌશલ્ય ભાગ ૨ જે ૦-૩-૦ (પ્રસ્તાવ ૪-૫) ૩-૦-૦ વૈરાગ્યશતક-વિવેચન સહિત ૧-૪-૦ ઉપમિતિભવપ્રપંચ કથા ભાગ ૩
છે , (નાનું) ૧-૦-૦ (પ્રસ્તાવ ૬-૭-૮) ૩-૮-૦ નિહનવવાદ
૩-૦-૦ ઉપમિતિભવપ્રપંચ કથા ભાગ ૪
- શ્રી તત્વાર્થ સૂત્ર-સવિવેચન ૩-૦-૦ (કર્તા સિદ્ધર્ષિનું જીવનચરિત્ર) ૩-૦-૦ ,
અખાત્રીજનો મહિમા (કથા) ૦-૧૨-૦ ઉપદેશપ્રાસાદ ભાષાંતર ભાગ ૧ ૨-૮-૦. ઉપદેશપ્રાસાદ ભાષાંતર ભાગ ૩ ૨-૦-૦
જયવિજય ( કથા ) ૦–૮-૦ ત્રિષષ્ઠિ શલાકા પુરુષ ચરિત્ર ભાષાંતર વરદત્ત અને ગુણમંજરી (કથા) ૦-૮-૦
પર્વ ૧-૨ (છઠ્ઠી આવૃત્તિ) ૬-૦-૦ વિક્રમાદિત્ય (કથા ) ૦-૧૦૦૦ ત્રિષષ્ઠિ શલાકા પુરુષ ચરિત્ર ભાષાંતર શિવભૂતિ
૦-૪–૦ પર્વ ૩ થી ૬ ૩-૪-૦ મન એકાદશીનો મહિમા ત્રિષષ્ઠિ શલાકા પુરુષ ચરિત્ર
પોષ દશમીનો પ્રભાવ ૦-૮-૦ પર્વ ૮૯ ૩-૦૦ ભગવાન શ્રી નેમિનાથ અને શ્રીકૃષ્ણ ૨-૦-૦ શ્રી આનંદધન ચોવીશી સાથે ૧૧૨૦
સિદ્ધચક્ર આરાધન વિધિ વિસ્તૃત ૨-૮-૦ ભોજપ્રબંધ ભાષાંતર ૧-૮-૦
સિદ્ધચક્ર સ્વરૂપદર્શન ૦–૮–૦ હિતશિક્ષાના રાસનું રહસ્ય ૧-૮-૦ તાવિક લેખસંગ્રહ (આ. શ્રી
અહંતપ્રાર્થના
૦-૪-૦
૩-૦૦ વિજયકરતૂરસૂરિજી)
શ્ર ઉપદેશપ્રાસાદ (હિંદી),
૨-૦-૦ શ્રી કષ્પરવિજયજી લેખસંગ્રહ
સૌરભ
૧૧૨૦ શ્રી સીમંધર ભાતરંગ
ભા. ૮ ૧-૧-૦ દાનધર્મ, પંચાચાર
૩-૨-૦ પાંચ પુરુષો
૧-૦-૦ શ્રાદ્ધદિનકૃત્ય ભાષાંતર
કે સમ્રાટ વિક્રમાદિત્ય (હિંદી), ૫-૦-૦ ઐતિહાસિક પૂર્વજોની ગૌરવગાથા પ્રભાવિક પુરુષ ભાગ ૨ જો ૩--૦
(મો. દી. ચોકસી) ૨-૦-૦ પ્રભાવિક પુરુષો ભાગ છે જે ૩-૮-૦ નવમરણ ( ગુજરાતી ) ૦-૧૨૦૦ જૈન ગુર્જર કવિઓ ભાગ ૧લે ૨-૦-૦ સાદા ને સરલ પ્રશ્નોત્તર ભા. ૨ ૦-૫૦ રન પ્રાચીન સાહિત્ય સંગ્રહ ભા. ૧૩-૮-૦ » ભા. ૩ ૦-૫૦૦
ભા. ૨ ૩-૮-૦ ભા. ૪ ૦-૫-૦ જંબુસ્વામી રાસ
૦-૮-૦

Page #28
Reg. No. B. 156 અક્ષયનિધિ તપવિધિ. અક્ષયનિધિ તપ કરનાર બહેનને ઉપયોગી આ પુસ્તિકા હાલમાં નવી જ છાપવામાં આવી છે. તેમાં વિધિની સમજ આપવા ઉપરાંત ચૈત્યવંદન, સ્તવન વિગેરેને સમાવેશ કરવામાં આવેલ છે. અક્ષયનિધિતપ કરનાર “સુંદરી " ની રસમય કથા પણ આપવામાં આવેલ છે. કિંમત માત્ર ત્રણ આના, ' લખે-શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા-ભાવનગર શ્રી વિધિયુક્ત પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર. પ્રતિક્રમણ કરવાના સૂ નહીં જાણનાર ભાઈ-બહેન પણ ફક્ત આ પુસ્તક વાંચીને પ્રતિક્રમણ કરી શકે તેવી આ પુસ્તકમાં ગોઠવણ કરવામાં આવી છે. વાંચતા જાવ અને વેચે-વચ્ચે વિધિની સમજણ આપવામાં આવી છે તે પ્રમાણે ક્રિયા કરતા જાવ એટલે પ્રતિક્રમણ થઈ શકશે. મૂલ્ય રૂા. બે, લખેશ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા-ભાવનગર, પાઈય (પ્રાકૃત) ભાષા અને સાહિત્ય. લેખક-શ્રી હીરાલાલ રસિકલાલ કાપડિયા M. A. શ્રી હીરાલાલભાઈના તલસ્પર્શી સંશોધન અને વિવેચનથી આજે કોણ અજાણ છે? તેમના " આગમોનું દિગદર્શન " જેવું જ આ પુસ્તક પણ સંશોધન અને વિદ્વાનને રુચિકર થઇ પડે તેવું છે. પ્રાકૃત ભાષાને લગતી વિશદ વિવેચના બે ખંડમાં કરવામાં આવી છે. છેવટે પૂરવણ અને કેટલીક સૂચના પણ આપેલ છે. આજે જ્યારે પ્રાકૃત ભાષાના પ્રચાર અને અભ્યાસક્રમમાં તેને યોગ્ય સ્થાન આપવાની હીલચાલ ચાલી રહી છે ત્યારે આ પુસ્તક તેની મહત્તા દર્શાવવા માટે અનુ૫મ સાધન છે. ક્રાઉન સેળ પેજી પુછ 275, પાકું બાઈડીંગ. મૂ૦ રૂપિયા છે, લખો-શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા-ભાવનગર, આ પ્રગટ થયો છે. અપ્રાપ્ય ગ્રંથ | શ્રીકષષ્ટિશલાકા પુરુષ ચરિત્ર–ભાષાંતર આવૃત્તિ છટ્રી [ પર્વ. 1-2] મૂલ્ય રૂપિયા છે. છેલ્લાં પાંચેક વર્ષથી આ ગ્રંથ મળતું ન હતું તેની છઠ્ઠી આવૃત્તિ અમે એ છપાવીને હાલમાં બહાર પાડી છે. ત્રિષષ્ટિશલાકા પુરુષ ચરિત્રને માટે T વિશેષ શું લખવાનું હોય? કલિકાલસર્વજ્ઞ શ્રી હેમચંદ્રસૂરિજીની આ કૃતિ સર્વોત્તમ છે. આપણા જે-સાહિત્યમાં સુવર્ણ કળશ સમાન છે. તમારી નકલ આજે જ મંગાવી લેશે A પાકે હૅલૉંથ બાઈડીંગ, કાઉન આઠ પેજ 400 પૃષ્ઠ, ઊંચા હલંડના કાગળો મૂલ્ય રૂપિયા છ લખો-શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા-ભાવનગર, મુદ્રક શાહ ગુલાબચંદ લલુભાઈ શ્રી મહોદય પ્રિન્ટિંગ પ્રેસ, દાણાપીઠ-ભાવનગર, For Private And Personal Use Only