Jain Dharm Prakash 1917 Pustak 033 Ank 10 11

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/533390/1

Page #1

श्री जैन धर्म प्रकाश.
पिता योगाभ्यासो विषयविरतिः सा च जननी । विवेकः सोदर्यः प्रतिदिनमनीहा च भगिनी ॥
:
प्रिया क्षांतिः पुत्रो विनय उपकारः प्रियसुहृत् । सहायो वैराग्यं गृहमुपशमो यस्य स सुखी ॥ १ ॥
પુસ્તક ૩૩ મુદ્ર ] સમાહુ સ ́વત ૧૯૭૪. વીર્ સંવત ૨૪૪૪, [ અક ૧૦-૧૧ મે. नामदार हिंदी वजीर मी. मॉन्टेग्युने
धी जैन एसोशिएशन ऑफ इन्डीया तरफथी आपवामां आवेल मानपत्र.
હિં'દુસ્તાને ચાલતા મહાન વિગ્રહમાં જે મોટો ફાળો આપ્યા છે તેનાથી પ્રસન્ન થઈને હિંદીપ્રજાને 'હવે પછી કેવા કેવા ડુકે આપવાની જરૂરીઆત છે તે આ મતને સ્થાનિક સરકાર તથા લેાકમાન્ય પ્રતિનિધિઓ વિગેરે સાથે વિચાર ચલાવવા અત્રે આવેલ નામદાર હિંદી પ્રધાન ફરતાં ફરતાં નામદાર હિંદુસ્તાનના વૅ.ઇસરાય સાથે મુંબઇ આવે ત્યારે જૈનમ તરફથી એક માનપત્ર આપવાની હીલચાલ મુખઈમાં પ્રથમથી થઇ હતી. આવી ઘણી હીલચાલામાંથી ફક્ત જૈનેમાં માનવતી પદવી ધરાવતી ટ્રેન એસેશીએશન એક ઇન્ડીયાનુંજ માનપત્ર લેવાની નામદાર હિંદી સરકારે મંજુરી આપી હતી. આ માનપત્ર લેવાનું પ્રથમથીજ તા. ૨૬, ડીસેમ્બર ૧૯૧૭-હિંદી તારીખ માગશર સુઢ ૧૩ સ, ૧૯૭૬ ના મપેારે એક વાગે નકી કરવામાં આવ્યું હતું. જૈનÈામના પ્રતિનિધિરૂપ આ મંડળને ખનાવવા છુદા જુદા ભાગમાંથી દશ સદ્દગૃડ્ડાને પસદ કરવામાં આવ્યા હતા. જેમાં ( ૧ ) ખણુ વ હુલાલ પનાલાલ, ( ૨ ) રાવબહાદુર હીરાચંદ નેમચંદ જે. પી. ( ૩ ) શેક મણીભાઇ ગોકળભાઈ, ( ૪ ) શેડ ગુલાબચદ દેવચ દ ઝવેરી, ( ૫ ) શેડ ખીમજી હીરજી કાયાણી, ( ૬ ) ડૉ. પુનશી હીરજી મૈસરી, (૭) શેઠ કુંવરજી આણુંજી,(૮ ) શેડ લખમીચંદજી ધીયા, ( ૯ ) શેઠ દલસુખભાઈ વાડીલાલ વીરચંદ, (૧૦) શેઠે રતન

Page #2

જે ધર્મ પ્રકા,
બાદ ત૮:૩૮ હતા. આ પ્રમાણે ત્રણ સુસ્તી, બે અજદાવાદી, એક બંગાળી. એક કાઠીયાવાડી છે કચડી અને એક મારવાડી-તે પ્રમાણેનું પંચરંગી પાઘડીઓનાં સુંદર દેખાવથી . તેવું આ મડળ ચુંટવામાં આવ્યું હતું. આ ડોને સરકારી મહેલમાં ટાઈમ પહેલા વીશ મીનીટે હાજર થવાનું સૂચવવામાં આવ્યું હતું. બધા ગુડ સાડા અગીઆર લગભગે શેઠ મણિલાઇ ગોકુળભાઈને બંગલે એકઠા થયા હતા,
વાં પ્રથમ એકઠા થયેલા દશે ગૃહસ્થો ભેગો ફોટો લેવરાવવામાં આવ્યો હતો, અને પછીથી પાંચ મેટરમાં ગોઠવાઈ તેઓ સરકારી મહેલ-ગવર્મેન્ટ હાઉસમાં ગયા હતા, જ્યાં પોલીસ કમીશનરે તેમને આવકાર આગે હતા. ત્યાર પછી સાડાબાર વાગ્યે બીજા માનપત્ર ખલાસ થવાથી જેન ગૃહને બોલાવવામાં આવ્યા હતા, અને નામદાર હિંદી વાઈસરોય અને નામદાર હિંદી વજીર સન્મુખ તેમને લઈ જવામાં આવ્યા હતા. એસોશીએશનના સેક્રેટરી શેઠ રતનચંદ તલકચંદે નીચે પ્રમાણે માનપત્ર વાંચી સંભળાવ્યું હતું, જેમાં અત્યાની ઈનડીયન નેશનલ કેસ” અને મોસ્લમ લીગે મંજુર કરેલી સ્વરાજ્યની જનતાની સાથે સહાનુભૂતિ દર્શાવતાં જેનકેન માટે અલાયદા પ્રતિનિધિત્વની માગણી કરી હતી. તે માનપત્ર મૂળ તથા તેનું ભાષાંતર આ પ્રમાણે હતું:To
His Excellency The Right Hon'ble FREDERIC JOHN YAPIER THESIGER, BARON OHELMSFORI),
P. G. . S.T, G. J[, I. E, Ec, Vicercy and Governor-General of India.
and
TO
The Right Hon'ble EDWIN SAMUEL MIONTAGU,
P, C., 21. P.
Secretary of State for Iudie. Jay it please Your Escellency, Jost Respected Sir,
We, the President and representatives of the Jain Association of India, i Swetamber Body, beg to offer our most cordiei welcome on behalf of our Community, and wish you, Sir, every success in the statesmanlike step you have taken, in coming here, personally

Page #3

a
214
3141 Hinten taan.
369
io deliborate with the various representative books and indivi. duals that constitute the public opinion of India.
We take this opportunity of requesting You: Escellency and you, Sir, to kindly convey to His Majesty the king Emperor our deep and abiling sense of loyalty to the CroTo, as also our most heartfelt gratitude along with the other communities of Iudia, for the declaration that the ultimate goal of the Policy of the British Rule in India is the grant of responsible Self-Govern. ment. We trust and pray that victory will soon crown the British Arms, and tbe British Empire will emerge from ibe strugyle, stronger, more glorious, and firmly united as ever.
We beg bumbly to submit that we entirely support and ap. prove the scheme of reforms suggested by the Indian National Congress and Muslim League, as one to be carried out for the im. mediate requirements of the constitution. We are, however, confdent that any scheme of constitutional reforms, that yon devise after full and nature deliberation, will be so large and liberal as to make a substantial step forward towards meetiag the growing aspirations of the people of this land, as also to so re-shape the constitution as to assure them speedy and secure advance along modern lines.
In a couniry of varied population like ours the interest of the certain important minorities have to be safeguarded without introducing any possible discord in the unity of Izdia, The Jaia Community of India is by its faith a distinct cality, and, if important minorities are to have representation in the future electoral system, we humbly submit that the claims of the Jain Community, whose loyalty has been proved unsterving will be given & due Teight and consideration.
Praying once again that the unprecedented sted that you, Sir. 23 the Secretary of State for India, on the insitation of His Escellency the Viceroy, have taken, will prove & land-mark in the constitutional annals of this country
We beg to remain, Your Excellency's and Your
Most Obedient Servanta,

Page #4

ર૮૮
ન ધર્મ પ્રકા.
(માનપત્રનું ભાષાંતર.) ही एक्सलन्सी धीराइट ओनरेवल फेडरीक जोन
नेपीअर थेतीजर बेरन चेन्तमोर्ड. પી.સી., જી. એમ. એસ. આઈ., જી. સી. એમ. જી. જી. એમ.
આઈ. ઈ વિગેરે વિગેરે. હિંદુસ્તાનના વાઈરોય અને ગવર્નર જનરલ, તથા ધી રાઈટ ઓનરેબલ એડવીન સેમ્યુઅલ મેન્ટ, પી. સી. એમ. પી.
હિંદુસ્તાનને સ્ટેટ સેક્રેટરી. માનવતા સાહેબ,
અમો વેતાંબર સમૂડ, હિંદુસ્તાનની જોન એસોસીએશનના પ્રમુખ અને પ્રતિનિધિઓ અમારી કોમ તરફથી આપ નામદારને અમારા અંત:કરણથી આદરસન્માન કરીએ છીએ; અને હિંદુસ્તાનની પ્રજાના સિન ભિન્ન સમૂહ અને વ્યક્તિઓ સાથે વિચાર કરવાને જાતે આવવામાં આપ નામદારે રાજનીતિજ્ઞતાવાળું જે પગલું લીધું છે તેમાં દરેક ફત્તેહ ઈચ્છીએ છીએ.
આપ નામદાર, નામદાર શહેનશાહ બહાદુરને બ્રિટીશ રાજ્ય પ્રત્યેની અમારી ઉંડી અને જાથની વફાદારીની લાગણી તેમજ અમારા હૃદયને આભાર જણાવવા મહેરબાની કરશો.
હિંદુસ્તાનના બ્રિટીશ અમલને અંતિમ હેતુ જવાબદારીવાળું સ્વરાજય બક્ષવાન છે એ બાબત જાહેર કરવા માટે હિંદુસ્તાનની બીજી કેમ સાથે અમે પણ આપ નામદારનો ઉપકાર માનવાની આ તક લઈએ છીએ.'
અને ભરેસે રાખીએ છીએ અને પ્રાર્થના કરીએ છીએ કે આ લડાઈમાં બ્રિટીશ શસ્ત્રોને ફત્તેહ મળે, અને બ્રિટીશ રાજ્ય આ લડાઈમાંથી વધારે મજબુત રીતે, વધારે પ્રતાપભરેલી રીતે અને વધારે દઢતાપૂર્વક એકત્રપણે બહાર નીકળે.
અમો નમ્રતાપૂર્વક અરજ કરીએ છીએ કે રાજ્યબંધારણને અંગે તાત્કાલિક જરૂરીયાતોને માટે અમલમાં લાવી શકાય તેવી જે પેજના ઈનડીયન નેશનલ કોન્ટેસ અને મુસ્લીમ લીગે સૂચવેલી છે, તે સુધારાની યોજનાને અમો સંપૂર્ણપણે પુષ્ટિ આપીએ છીએ અને વખાણીએ છીએ.

Page #5

જેન એસ એન ઓફ ઇન્ડીયા તરફથી મેન્ટેને માપત્ર. ૨૮૯ અમોને વળી પ્રતીતિ છે કે રાજ્ય બંધારણની કઈ પણ એજના જે આપ નાનદાર પૂર્વ અને પુખ્ત વિચાર કર્યા પછી જશે તે એવી વિતીશું અને ઉદારકાલ થશે કે જેથી આ દેશના લોકોની વધતી જતી મહત્વાકાંક્ષઓને તેથી સંપૂર્ણ
તેષ મળશે તેમજ એવી જાતનું રાજ્યબંધારણ તમે પુનઃરચશો કે જેનાથી તેઓ આધુનિક પદ્ધતિમાં ત્વરિત અને ચક્કસ વધારે કરી શશે.
અમારી જેવી જુદી જુદી કેમવાળા દેશમાં, હિંદુસ્તાન એકત્રતામાં કુસપનાં કઈ પણ તવ દાખલ થયા સિવાય અમુક અગત્યની પ્રજના નાના સમૂહના લભે સાચવવાની જરૂર છે. હિંદુસ્તાનની જેનોમ ધર્મની રીતિએ એક જુદી કેમ છે અને ભવિષ્યના પસંદગીના ધોરણમાં જે પ્રજાના અસત્યના નાના સમૂ
પ્રતિનિધિત્વ મેળવવાના હોય છે અને નમ્રતાપૂર્વક અરજ કરીએ છીએ કે જૈન કોમ કે જેમની વફાદારી નિશ્ચલ પૂરવાર થઈ છે, તે કોમન હકના સંબંધમાં યોગ્ય વજન અને વિચાર કરવામાં આવશે.
છેવટે પુન: પ્રાર્થના કરીએ છીએ કે નામદાર વાઈસરોય આમંત્રણને માન આપી આપ નામદારે હિંદુસ્તાનના સ્ટેટ સેક્રેટરી તરીકે જે અપૂર્વ પગલું લીધું છે તે આ દેશના બંધારણના ઇતિહાસમાં સ્મરણિય ચિન્હ તરીકે પુરવાર થાય.
અમે છીએ,
આપ નામના નમ્ર સેવકે. ઉપર પ્રમાણેનું માનપત્ર વંચાઈ રહ્યા બાદ નામદાર વેઈસરોય તથા હિંદી વજીરને રૂપાના કાસ્કેટમાં તે અર્પણ કરવામાં આવ્યું હતું, અને ડેપ્યુટેશનના દરેક ઇડની તે નામદાર સાથે ઓળખાણ કરાવવામાં આવી હતી. જેનકેમ કેટલી અત્યની કેમ છે તે બાબત ઉપર ઓનરેબલ મી. બાસુએ ને નામદારેનું ધ્યાન ખેંચ્યું હતું, અને ચોગ્ય નેટ તે બાબતની કરી લેવામાં ઍવી હતી. નામદાર વાઇરેય તથા હિંદી વજીરે પધારેલ Jડુને આભાર માને હતા અને દરેકની સાથે હસ્તે મુખે શેકહૅન્ડ કરી હતી. ત્યારબાદ ડેપ્યુટેશનના ૭ મોટરમાં શેડ મણિભાઈ ગોકળભાઈને બંગલે પાછા ફર્યા હતા. ત્યાં બધા ચા ટીફીન લીધા બાદ ડેપ્યુટેશનના ગ્રહર વીખરાઈ ગયા હતા.

Page #6

મારા
जमाती श्री जैन श्वेतांवर कोन्फरन्त
કલકત્તા શહેરનું હપમા અધિવેશન
સબાલારાના અને સક્ષિસ મુદ્દાસર હેવાલ.
તા. ૩૦-૩૧-૧ ડીસેમ્બર-જાન્યુઆરી, માગશર વદી ૨--૩-૪ રવ, સામ, મંગળ, અગ્યારમી શ્રી જૈન શ્વેતાંબર કેન્ફરન્સનું એક અધિવેશન તા. ૩૦ મી, ૩૧ મી ડીસે ૨ ૧૯૧૭ અને તારીખ પહેલી જાન્યુઆરી ૧૯૧૮ ને રાજ કલકત્તા મુકામે કરવામાં આવ્યુ હતુ. કલકત્તાનિવાસી આપણા બંધુઓએ કેન્ફરન્સનું એક અન્નવેશન ત્યાં કરવાના નિર્ણય નવેખરની આખરે જાહેર કર્યા હતેા અને તેમ હેવા છતાં ટુકા વખતમાં ઘણી સુ ંદર તૈયારી કરી હતી. આ વખતે ત્યાં કેન્ગ્રેસના મેળાવડા થવાના હેવાથી સારી સ ંખ્યામાં દૂર દેશથી ડેલીગેટા આવવાના સભવ હુતે, અને તેને લગતી ચે!ગ્ય તૈયારીએ તત્રા મધુએ!એ કરી હતી. કલકત્તાનિવાસી સમ એમાં પ્રસગને ચેાગ્ય આતિથ્ય ભાવ, પ્રેમ અને હુ સ્પષ્ટ જણાઇ આવતા હતેા, મંડપ તથા ઉતારાની સગવડ રાય બદ્રીકાસ નુકીમના દાદાવાડીના અગીચામાં કરવામાં આવી હતી અને ભેજન માટે સગવડ પણ ત્યાંજ કરવામાં આવી હતી. આ વિશાળ સૌંદર્ય વાળી જગ્યાની અનુપમ રચના અને સુદર દેવચૈત્યનું બારીક કામ જૈનેતરને પણ આકર્ષણુ કરે તેવુ છે. કલકત્તાની મુલાકાત લેનાર ભાગ્યેજ કોઇ વ્યક્તિ આ ભવ્ય ચૈત્યની મુલાકાત લીધા વગર રહે છે. કળા અને કારીગીરીના ઉત્તમ નમુનારૂપ ચૈત્યની સમીપમાં એક વિશાળ ચેક છે અને તેની મૃત્યુઆં એક ખીજે ચેક છે ત્યાં વિશાળ મંડપની રચના કરવામાં આવી હતી અને માજીના મુકામના વિશાળ વરડાને વધારીને સુંદર પ્લેટમ અનાવ્યા હતા. ત્યાં સુંદર મડપની શાભા એટલી ભવ્ય રીતે કરવામાં આવી હતી કે તેમાં સાદાઇ છતાં ભવ્યતા દેખાતી હતી, અલ્પ ધૃતય છતાં પૂરતી સગવડ દેખાતી હતી અને ચેાગ્ય વિશાળતા છતાં વિભાગની વ્યવસ્થા ચેગ્ય દેખાતી હતી. એ હુન્નર પ્રેક્ષકા સારી રીતે લાભ લે એવા આ વિશાળ સભાસ્થાનમાં ખુશીએ ડવી દઇને એવી સુંદર ગોઠવણ કરી હતી કે તેની મનેાહરતા, સ્વચ્છતા અને સ્પષ્ટત્તાને જેઈને કળા વિધાયકાને પણ આનંદ થતા હતા અને ટુંક સમય હાથમાં હોવા છતાં વ્યવસ્થા સરની ગેડવણ માટે કલકત્તાના માની કાર્યદક્ષતા અને વ્યવહારૂપા માટે હું ને ઉડ્ડાર સ્વત: નીકળી પડતા હતા.
કલકત્તા અને અ’ગાળનિવાસી
એએ સન્માનકારિણી સસ્થા (રિસેપ્શન

Page #7

અગરની છે જે તાર કેન્ફરન્સ
કમીટિ) ના અધ્યક્ષ તરીકે માન્ય એક રામચંદભાઈ જેઠાલાઈની નીમણુક કરી હતી અને મંત્રી તરીકે કોન્ફરન્સના જનરલ સેક્રેટરી રાકુમારસિંહજીની નમક કરી હતી. આ બને લોકપ્રિય કાંધુઓએ પિતાના મહત્વપૂર હોદ્દાને પૂરતો ન્યાય આ હતો અને તેમની હાજરી સર્વ દિશાએ સર્વ પ્રસંગે વ્યક્ત થતી હતી. એ ઉપરાંત મંડપ જન અને વોલ ટીચર કમીટિના અંગભૂત પિપિતાનું કાર્ય બહુ સારી રીતે બજાવતા હતા.
આ વખતે અધિવેશનના પ્રમુખ તરીકે મુંબઈનિવાસી શેઠ ખેતશી ખીશીની પસંદગી કરવામાં આવી હતી. અનેક ધાર્મિક સખાવત કરનાર આ વૃદ્ધ શ્રીમાન શેઠની નિમણુક એકી અવાજે પ્રશંસાપાત્ર નીવડી હતી. તેમની હાર્દિક નિખાલસ વૃત્તિ અને ધર્મભાવના આ અધિવેશનને ફત્તેહમદ બનાવવામાં બહુ અંશે કારણભૂત થયા હતા. કેટલીક બાબતમાં ગુજરાતી બંધુઓ અને કચ્છી માઈઓ વચ્ચે વરસો થયા જે અંતર પડી ગયું હતું તે ઓછું થવાનું આ નિમણુકથી પ્રબળ કારણ પ્રાપ્ત થયું હતું અને પ્રમુખ તરીકે શેઠશ્રીએ જે દક્ષતાથી કાર્ય કર્યું હતું, તેથી આ નિમણુકની એચતા સ્પષ્ટ થઈ હતી.
કલકત્તાનિવાસી બંધુઓએ બહારગામથી આવતા ડેલીગેટેની સગવડ જાળવવા માટે બની શકતી સર્વ તૈયારી કરી હતી અને ટુંક વખત હોવા છતાં ૨૨૫ વોલટીયરોની એક નાની સરખી સેના તૈયાર કરી હતી, જેમણે પિતાનું કાર્ય ઘણા ઉત્સાહથી બાવ્યું હતું. લટીયરના સુપ્રીન્ટેન્ડન્ટ તરીકે રાયબદ્રીદાસજીના નાના પુત્ર રાજકુમારસિંહજીએ બહુ ઉત્તમ કાર્ય કર્યું હતું, અને શેઠ નરોત્તમદાસ જેઠાભાઈ જેરા રિલેશન કમીટિના ચેરમેનના નાના બંધ થાય છે તેમણે પણ આ કમિટિમાં સેક્રેટરી તરીકે ઘણે ભેગ આપી કેમ અને ધર્મ તરફનો પિતાને આંતર રાગ બતાવી આપે હતો. વંટીયરોએ એકદરે ઘણું ઉત્સાથી કામ કરી સર્વના હૃદયનું આકર્ષણ કર્યું હતું. રાતદિવસ સખ્ત પ્રયાસ કરીને આ અધિવેશનને ફતેહમંદ બનાવવામાં તેઓએ મટે ફાળો આપે હતે.
પ્રમુખશ્રીની પધરામણું તા. ૨૮ મી ડીસેમ્બરે સવારે અગીઆર વાગે થઈ હતી. તેમના માનમાં સ્ટેશન ઉપર રીસેપ્શન કમિટિના મેંબરે અને વેલંટીયરની આખી જ હાજર થયા હતા અને એક આકર્ષીય વરઘોડાના આકારમાં તેમને હરીસન રેડ ઉપરના રાયસાહેબ બદ્રીદાસજીને મુકામમાં લઇ જવામાં આવ્યા હતા. આખે રસ્તે તેમને અસાધારણ માન મળ્યું હતું અને વરઘોડા મુકામે પહોંચતાં લગભગ બે કલાક જેટલો વખત થયે હતો. હાજર રહેલા સર્વ બંધુ

Page #8

જેને અમે રાક.,
એની મુખમુદ્રા તે વખતે ઉત્સાહથી પ્ર કુટિલતું જોવામાં આવી હતી. અનેક જગાએ પ્રમુખની ગાડીને ઉંની રાખી હારતેરા પહેરાવવામાં આવ્યા હતા અને આ રસ્તે આરકાઓ અને કમાનોમાં શાસન ઉન્નતિના અને હૃદયના ઉમળાના લેખો વાંચવામાં આવતા હતા.
આ પ્રસંગે ભડારગામથી લગભગ ૩૦૦ ઉપરાંત કેલીગેટો આવ્યા હતા. અંગાળાના સર્વ રીસેશન કમીટિના મુંબ તરીકે દાખલ થયા હતા તેથી ડેલીગેટોની જે સંખ્યા ગણતી હતી તે ઘણીખરી ગાળા બહારની હતી. દૂરદેશ અને વખતનો કોચ હોવા છતાં આટલી સંખ્યા ડેલીગેટની થઈ તે ઘણી વિશેષ હતી. વળી આ વખતે રેલવે તરફથી કોઈપણ પ્રકારની છુટછાટ ન હોવા છતાં અને સખ્ત ઠંડીનો સમય હોવા છતાં રસ લઈ મોટી સંખ્યામાં ડેલીગેટે હાજર થયા, તેથી લોકોને સંસ્થા તરફ સદ્દભાવ સ્પષ્ટ થતા હતા. મંડપમાં રીસે શન કમીટિના મેંગો, ડેલીગેટો અને પ્રેક્ષકોની કુલ સંખ્યા ૧૮૦૦ થી ૨૦૦૦ લગભગ થઈ હતી અને ચિત્ર વિચિત્ર પાઘડીઓથી મંડપ મોડુક દેખાતો હતો. સ્ત્રીપ્રેક્ષકે પણ એટી સંખ્યામાં હાજર થવાથી તે સ્થાન ખાસ ધ્યાન ખેંચનાર લાગતું હતું. મંડપમાં લટીયરની મેટી સંખ્યા પિતાના પીળા ફેંટા અને સટી સાથે બહુ સુંદર સેવા બજાવતી હતી. કેઈપણ પ્રકારની સેવા બજાવવા માટે તેઓ તૈયાર રહેતા તા.
રીસેશન કમીટીના ચેરમેનનું ભાષણ મુદ્દાસરનું અને વખતને વેગ્ય હતું. પ્રમુખનું ભાષણ અગાઉના ભાષાના પ્રમાણમાં ટુંકું પણ મુદ્દાસરનું હતું. તેમને કેટલોક ભાગ પ્રેરક હતો અને કેટલીક જરૂરની ટીકા પણ તેમાં જોવામાં આવી હતી. વિદ્યા-કેળવણી અને સંપના મુદ્દા ઉપર તેમાં ખાસ લક્ય એવું જણાતું હતું. પ્રથમ દિવસે આ બન્ને બાપ વાંચવા ઉપરાંત કેન્ફરન્સને રિપોર્ટ વાંચવામાં આવ્યો હતું. આ બન્ને ભાષણે આ સાથે વિગતવાર આપવામાં આવ્યા છે તે વાંચી જવા ખાસ ભલામણ છે.
ફોન્ફરન્સના બીજે અને ત્રીજે દિવસે જરૂરી ઠરાવો કરવામાં આવ્યા હતા અને તે પર વિવેચન ક્યાં હતાં. આ વરસના ઠરાવો જોતાં જણાય છે કે અગાઉના અધિવેશન પિઠે આ વરસે પણ કેળવણીના સવાલને ખાસ અગ્રસ્થાન આપવામાં આવ્યું હતું. કેળવણીને લગતા સર્વ ડરા ઘણા વિચારપૂર્વક ઘડવામાં આવ્યા હતા અને તે પર વિવેચને પણ સારાં થયાં હતાં. ઠરાને અમલ કરવા માટે પ્રેરણાત્મક ભાષણે બહુ સારાં થયાં હતાં. સર્વ કરા એટલી સુંદર રીતે ઘડવામાં આવ્યા હતા કે તેને બારીક અભ્યાસ કરવાની જરૂર છે. વિશેષ રીતે વાંચી વિચારી

Page #9

અગોરની શ્રી ત ાર
સર
જવા માટે તે ઠરાવે આગળ વિગતવાર પાપવામાં આવ્યા છે. દરેક ગામમાં એ રા અને પ્રમુખના ભાષણા વહેંચાય અને તેને ચૈન્ય અમલ થઇ શકે તે ઘણું લાભ થાય, તેથી તે સ ંબંધમાં યોગ્ય કરવા જૈન અને ખાસ વિજ્ઞપ્તિ છે,
પ્રથમ દિવસનુ કાર્ય પૂર્ણ થયા પછી વિભાગવાર સબજેક્ટસ કીટની ચુંટણી કરવાનુ વિભાગેાને સૂચવવામાં આવ્યુ હતુ અને ચુંટાયેલાં નામે ચીક સેક્રેટરી તરફ મેાકલવાનું જણાવવામાં આણ્યુ હતું. આ સૂચનાને અ મલ ૨૦ મિનિટમાં થઇ ગયા હતા અને અંધારણુ પ્રમાણે કામ કરવામાં શ્રાવ્યું હતું. આ કાર્ય જે સરલતાથી એ અધિવેશનમાં થઇ શક્યું હતું તે ઉપરથી જણાય છે કે નિયમસર કાર્ય કરવાથી સરલતા વધારે થાય છે અને કચવાટના પ્રસંગ ઘટતા જાય છે. સમજેક્ટસ કિમિટના મેળાવડા રાત્રે રાય અ, પદ્મીદાસજીના હેરીસન રોડ પરના મુકામમાં જ્યાં પ્રમુખશ્રીને ઉતારા આપવામાં આવ્યે હતા ત્યાંજ એકટા
થયા હતા.
આ વરસના મેળાવડામાં એક ખાસ લક્ષ્ય ખેંચનાર હકીકત તે લેાકસાન્ય જૈનેતર ગૃહસ્થાની હાજરી અને ભાષણ્ણા હતાં. લેકમાન્ય તીલક સાહેબે હાજરી આપી જેને ને જાગૃત કર્યા હતા. લેાકમાન્ય સત્યાગ્રહુ સૂત્તિ સ્વરૂપ શ્રીયુત્ સૈાહનદાસ ગાંધીએ કેમના વિભાગે! વચ્ચે ચાલતા લેશેા દૂર કરવા ખાસ ભલામણ કરી હતી અને પંડિત મદનમેહન માલવીયાએ જૈતકામન! સમૂહમળપર ભાર મૂકી જાહેર પ્રવૃત્તિમાં વિશેષ ભાગ લેવા સૂચનન કર્યું હતું. પોંડિતજી લગભગ એક કલાક બેાલ્યા હતા અને આખા ભાષણ દરમ્યાન સર્વે ને અનેક આષતાના રસ ચખાડ્યો હતા. ફાન્ગ્રેસના અધિવેશન સાથે આપણું અધિવેશન થાય તે આપણુા ખંધુએ અહુ સુંદર રીતે રાજકીય પ્રવૃત્તિમાં ભાગ લેત્તા થાય એ ઉપરાંત આવા આત્મભાગ આપનાર માનનીય આગેવાનોના પ્રસંગમાં પણુ આવી શકાય એ માટે લાભ છે એમ આ વખતના અનુભવે ખતાવી આપ્યું હતું. આય કે આ પ્રશ્ન ઉપર વિચાર કરી ફાન્ગ્રેસના મેળાવડા પ્રસગે કાન્ફરન્સનું અધિવેશન કરવાની સૂચના ઉપાડી લેવા કાર્ય વાડકા વિચાર કરશે એવી ખાસ સૂચના છે.
આ વરસના કાર્યમાં બીજી એક અગત્યની માતા જેવામાં આવી તે આપ ા સંચાલકાની કાંઈ વ્યવહારૂં કાર્ય કરવાની તીત્ર ઈચ્છા તેવામાં આવતી હતી. શરૂઆતથીજ કલકત્તાવાસી મધુએ ઠરાવ કરવા ઉપરાંત કાંઇપણુ વ્યવહારૂ કાર્ય કરવાની ભલામણ કરતા હતા. હિંદુ યુનિવસીટીમાં જૈન સાહિત્ય શિક્ષણ અને રસી. ડેન્સીને અંગે કાયદામાં એવું લખાઇ ગયું છે કે જેને ખાસ ખર્ચ આપે તે તેમને માટે અલગ Jain chair જૈન અભ્યાસની ગાઢવલુ કરી આપવી એને માટે કુલ

Page #10

હરેન પમ પ્રકાર.
જવું છે તેને ખર્ચ થવાને હિસાબ થતાં તે બાબત માં સ. ૮૮૦૦૦) જેટલી રક. મ માપણા ફાળા તરીકે કાપવાની વ્યવસ્થા થઈ ગઈ છે. તે સંબંધી કાર્ય કરવા એક મીટિ નીમવામાં આવી છે, બાકીની રકમનો કેટલોક ભાગ સ્થાનકવાસી પાપો. કાંઈક ભરાયેલી રકમમાં વધારો થશે અને અરધી રકમ દીગંબર બંધુઓ આપવો એ વિગેરે વિગતો મુકરર કરવાનું કાર્ય એ કમીટિ કરશે. આ કાર્ય બહુ વ્યવહારૂ થયું છે.
પ્રમુખ સાહેબે સારી રકમ સખાવત માટે જાહેર કરી એ પ્રસંગે લોકોમાં ઘ હર્ષ લેવામાં આવતો હતો. વિગતવાર સખાવતનું લીસ્ટ છેવટે આપવામાં આવ્યું છે. અંતિમ ઉદ્દગારમાં પ્રમુખશ્રીએ ધર્મ સંબંધી ઝઘડા કોરટમાં ન જાય તે માટે ઈચ્છા બતાવી અને કલકત્તા તથા બંગાળીવાસી બંધુઓને બહુ આભાર મા હતો. એ ઉપરાંત તેમણે શેઠ કુંવરજી આણંદજીને, ખાસ ઉદ્દેશીને કહ્યું હતું કે કઠી અને ગુજરાતી ભાઈઓ વચ્ચે જે કચવાટ છે તે દૂર કરવા તેમણે ખાસ પ્રયત્ન કરે જોઈએ અને આપણું બંધુઓ આગળ વધે તે માટે અંદર અંદરના કલેશ દૂર થવા જોઈએ. એના જવાબમાં આનંદ પ્રદર્શિત કરવા સાથે પ્રમુખશ્રીને જવાબ આપતાં શા. કુંવરજી આણંદજીએ સૂચવેલ બાબતમાં પિતાથી બનતું કરવા હોંશ બતાવી હતી.
તા. ૧ લીની રાત્રે સાડાસાત વાગે મેળાવડો બરખાસ્ત થવા પહેલાં અરસ્પરસ આકાર માનવામાં આવ્યા હતા, તે વખતે ઘણું હગાર નીકળ્યા હતા; તે આપ| સહાનુવૃત્તિ બતાવતા હતા. વોલટીયરોનો તથા રીસેશન કમીટીનો ખાસ આ ભાર માનવામાં આવ્યે હતો અને પ્રમુખનો આભાર મનાયા બાદ શ્રી વીરપરમામાની જય બોલાવી અત્યંત હર્ષ સાથે અગીયારમું અધિવેશન પૂરું થયું હતું. મેળાવડાનો વિગતવાર અહેવાલ નીચે આપવામાં આવ્યો છે.
પ્રથમ દિવસ. માગશર વદ ૨-રવિવાર, તા. ૩૦-૧૨-૧૭
પ્રારંભનું મંગળાચરણું. अर्हन्तो भगवन्त इन्द्रमहिताः सिद्धाश्च सिदिस्थिताः आचार्या जिनशासनोन्नतिकराः पूज्या उपाध्यायकाः। श्री सिद्धान्त सुपाठका मुनिवराः रत्नत्र याराधकाः पञ्चैते परमेष्ठिनः प्रतिदिनं कुर्वन्तु वो मङ्गलम् ॥

Page #11

કરસનું ત્રિજરાત. વિજય વિજયવિજય આ કોન્ફરન્સ પાસે (૨) વીરશાસન વિજય નાદ અખીલ ફિ જામ–વિજય૦ ૧ વીર સંઘના સરદારે પ્રેમથી પધરો, ફૂલડે વધાવીએ જૈન કોમને સુધા (૨)–વિજ્ય૦ ૨ સંપ ખંત ધર્યનાં બખ્તર સજે , જ્ઞાન પાન શિક્ષણથી ઝાંખી કર હઠા–વિજય૦ ૩ કુપ મૂળ કાપવા, સુધારા અમલ લાવે, કર્તવ્યને સમજી જઈ, વીર વાછા ઉડા–વિજય૦ ૪ પ્રાચીન પ્રભાવિકતાનું, સ્મરણ દિ ધારે, વિમલ, વસ્તુ, તેજ, જગતશેઠને અવધારે—વિજય ૫ અગ્યારમું અધિવેશન આજ, શાસન ત જામો, ભારતમાં જૈન નામને, કરે અમર કરી કામે–વિજ્ય૦ ૬
અમૃતલાલ માવજી શાહ.
દાદરા. આજ હૈ આનદ બહાર, બહાર:મેરે ચારે વીર પ્રભુ શાસનકે નાયક, મહિમા હૈ અપરમપાર.
વેતામ્બર કાન્સકો જગમેં, હો રહા જે જે કાર કાજે કે પ્રમુખ પધારે, સબકે હૈ ડર અપાર. શેઠ સાહેબ શ્રી ખેતશીભાઈ, બડે હૈ દતા ઉદાર. જૈનધર્મક વિજયકા ડંકા, જગમેં બન્ને હરબાર. જયવન્તા રહો શ્રી જિનશાસન હેવે સમાજ સુધાર. જ્ઞાન વડે જીસસે શ્રી સંઘમેં, વિદ્યાકા કીજે પ્રચાર ધાર્મિક વ્યવહારિક એર નૈતિક, રીત કીજે પ્રચાર માનિચન્દ સબ નરનારી મિલ, ગાતે હું મંગલાચાર,
માણિકચન્દ શેઠ. ઉપરનાં ગાયને બહુ મધુરતાથી ગવાઈ રહ્યા બાદ કોન્ફરન્સના સેક્રેટરી રાય કુમારસિંહજીએ આમંત્રણપત્ર વાંચી બતાવ્યું હતું. ત્યારબાદ અગીઆરમી શ્રી જૈન શ્વેતાંબર કોન્ફરસના રિસેપશન કમીટીના પ્રમુખ શેઠ રામચંદ જેઠાભાઈએ નીચે પ્રમાણે ભાષણ વાંચી સંભળાવ્યું હતું.
ન
જ
જ
»
1
-
5
v
Sr

Page #12

ધ
પ્રકાશ.
રિવાર પોપારી છે તમે ! श्रीमद् धर्ममहानरेंद्रनगरिव्यापलताधूमरि ॥
ગુમાવજ રાજનિત્તર !
मुनि श्रीजिनपुंगवस्य भवतु श्रेयस्करी देहीनां ।। માન્યવર સાથે તથા સુશીલ બહેન !
શ્રી બાબુ પરમાત્મા શ્રી મહાવીર તીર્થકર ભગવાનનાં વંદનીય ચરણકમળમાં પંચાંગ પ્રણામ કરી, શ્રીમાનું શાસનશિરામણ પ્રાતઃસ્મરણીય શ્રી સુધમાસ્વામીને વિતભાવે વંદન કરી, શ્રીમાન અરિહંતસ્વામિએ પણ પૂજ્ય ગણી પ્રાર્થેલા તીરૂપ શ્રી સકળ સંઘને સપ્રેમ અતર્ભાવપૂર્વક નમસ્કાર કરી, અત્રવિરાજિત નર અડધમ ભાઈઓને શ્રી કલકત્તાનિવાસી જૈન વેતાંબર સકળ સંઘની આજ્ઞાનુસાર તેમના આંતરિક આવકાર સવિનય સાદર કરતાં, આરંભમાંજ વિદિત કરવાની મારી પ્રથમ ફરજ છે કે, તે શ્રી સંઘ તરફથી આ રીતે આપ સજનોને માટે આપવામાં ગાવતા આવકાર માટે હું તેઓ તરફથી નીમાવો હેવાથી તેમને અત્યંત આભારી છે, એટલું જ ન,િ પણ મારા પુર્વોક્ત સદ્દભાગ્યે પ્રાપ્ત થયેલા આ ફલાવરથી આપ સર્વ સહધમીનાં દર્શનના લાભે કૃતાર્થ થયે માનું છું.
મને તાને વિશેષ જાણતી મારી અપૂર્ણતા, તથા મારા ઘાએક બાંધની મારા કરતાં વિશેષ યોગ્યતા એ બંને તરફ લક્ષ આપતાં મને પિતાનેજ એમ પણ દ્રશ્યમાન થાય છે કે, જે મહત્વપૂર્ણ કાર્ય મને પાયું છે તેને અતલ ભાર જે બીજા ય માન્યવર ગૃહસ્થ પર મુકવામાં આવતે તો મારું ધાર્યું છે કે વિશેષ ક તે જ કરતાં શ્રી સંઘની આજ્ઞા, સર્વથા વંદનીય અને શિકાર, ગણ સંઘ ફી . કોઈને માટે ઉઘત થવાની મારી ફરજ છે.
આપણા રા પ્રાય: પ્રતિવાર્ષિક કોન્ફરન્સના અનેકાનેક લાભ પૈકી પ્રથમ મહવન લાભ. દેશદેશાંતરોથી અનેક પ્રકારની અગવડે તથા શ્રમ વેડ, વ્યાદિનો જો આપી, હું આટલે અંતરે પધારવાની કૃપા કરનાર સમર પ્રદેશના આજનીય શ્રી સંધના દર્શનનો છે, કે જેને શ્રી તીર્થંકર પરમાત્માએ પણ મહાપવિત્ર કહેલા છે. વળી તે લાભનું વિશેષ મહત્વ તો એ છે કે ખુદ ભગવાને પડ્યું તે કદાપુકારી સંઘે “ો તીથ્થસ્સ” કહી સવોત્તમ ગણ્યા છે. આ મહાન શ્રી સંઘે આપણા લાગ્યના ગે પિતાના પ્રતિનિધિઓ દ્વારા દર્શને આપવા આપણા શહર પધાયા છે. એટલું જ નહિ પણ આપણા ઉપર અધિક ઉપકારરૂપે આપણી સર્વ પ્રકારના અત્યુદયના મહત્વની વિવેચના કરવાની પણ તદી સ્વીકારી છે.

Page #13

અગીયારમી થી જનતાઅર કોફરન્સ. તે જોતાં આપણા ઉપરની તેમની કૃપા તરફ કાર્યવાહકે જેટલી કુતના દવે તેટલી ઓછી છે.
આપને સુવિદિત છે કે જે પ્રદેશમાં પરમાત્માની કૃપાથી આપનું આગમન થયું છે, તે પ્રદેશ પણ ધર્મમહાગ્યની બાબતમાં ઓછો અગત્યનો નથી. આ દેશ તરફ આપણું ચરમ તીર્થંકર શ્રી મહાવીર પરમાત્માના જન્મકલ્યાણક આદિ સર્વે કલ્યાણક થયા છે. વળી આ શહેરના ઘણાજ નિકટ સાનિધવાળા પવિત્ર ધામ શ્રી સમેતશિખરજીમાં આપણા પરમ વંદનીય ચતુર્વિશ તીર્થકરે પછી વશ મહાપ્રભુની નિર્વાણભૂમિ છે, એટલું જ નહિ પણ શ્રી ચપ્પાપુરી, શ્રી પાવાપુરી આદિ પંચતીર્થ પણ નિકટમાં છે. આપણા મહાન પૂજ્ય લબ્ધિના બંડાર શ્રી ગૌતમસ્વામી પણ આજ દેશ તરફ જખ્યા હતા. તેમની દિક્ષાભૂમિ તેમજ નિભૂમિ પણ આ બેગાલદેશ તરફેજ હસ્તી ધરાવે છે. આપણું જૈનધર્મના સતિમ પ્રસારક માનનીય શ્રીમાન શ્રેણિક નરેશ્વર જેવા મહા પ્રતાપી રાજ્યકર્તાઓની નાના પ્રકારની ધર્મેદ્ધારક લીલાઓનું આ પ્રદેશ કેન્દ્રસ્થાન ગણાય છે. આવાં શહેરોમાં આવેલું રાય બદ્રીદાસજી મુકીમ બહાદુરનું બંધાવેલું મહા રમણીય અને સ્વર્ગા દેરાસરે સાથે વાદ કરનારૂં શ્રી શીતલનાથજીનું પ્રસાદ અને પધારેલા ગુહનું મન કંઈ એવું આકર્ષ કરતું નથી. એ જ પ્રમાણે રાજકીય અને વ્યાપારી દષ્ટિએ પણ કલકત્તા કાંઈક વિશેષ મહત્વનું સદ્ભાગ્ય ધરાવે છે. સમસ્ત ભારતમાં આ શહેર પ્રથમ પંક્તિનું હોવા ઉપરાંત તેના વ્યાપારી સંબધે પણ લગભગ આખી દુનિયા સાથે નિકટ થયેલા છે; એટલું જ નહિ પરંતુ પરમાત્માની કૃપાથી પ્રાપ્ત થયેલા પ્રાકૃતિક સન્દર્યતાના પરિણામે તેની શોભામાં અધિકાંશે વૃદ્ધિ થાય છે. વિશેષમાં બંગાલદેશની સર્વ પ્રકારની સાંસારિક, ધાર્મિક, રાજકીય, વ્યાપારી એ વિગેરે અનેક પ્રગતિઓનું કલકત્તા મધ્યસ્થળ હેવાથી તેની મહત્તા અને પ્રતિષ્ઠા અન્ય શહેર કરતાં કઈ રીતે ઉતરતી નહીં જ કહી શકાય. આ પ્રમાણે સર્વ રીતે મહિમાપૂર્ણ સ્થળમાં આપ સર્વ હત્પના પવિત્ર દર્શનનો લાભ મારે મન તે સુવર્ણ-સુગન્ધના અલૌકિક ગરૂપે અત્યન્ત આનંદવર્ધક છે.
આવી રીતે સર્વ આનન્દોત્સવ અને મનોવાસના આ શુભાવસરમાં હર્ષની મિઓમાં ઉછળતાં અમારાં અન્તઃકરણના અત્યંતરથી કુરાયમાન થતા આવપર સ્વભાવિકરીતે જ પ્રદર્શનની દ્રષ્ટિએ કાંઈક અપૂર્ણ જણાશે, તેમ છતાં હું આપ ને એટલું તે નિશ્ચયપૂર્વક કહેવાનું સાહસ કરીશ કે અમારા આ સત્કાર ગમે
હોય, તો પણ તે અમારા આંતરિક પ્રેમથી પૂર્ણ હોવાથી આપના કૃપામય અને ગ્રહ માટે અપાત્ર છતાં પણ પાત્ર માનવાની આપની મહેરબાનીની અમને પુરેપુરી વીતિ છે,

Page #14

જેન પર
જ.
છે ! હવે આપ જ કરવાનું છે તે વિશેનું અલકન પ્રારંભ કર્યું. રાખ નાની પૂર્વક પ્રજા અને પ્રતિષ્ઠા સમરત આયોવત ઉપરાંત એશિયા, સુપતિ કીના મહાન ખંડ માં સર્વત્ર જાણીતી હતી. ધર્મસિદ્ધાંતને જાણ નાર મહાન આરા મડામાઓ તથા પંડિતે રથલે સ્થલે વિહાર કરી સદુપદેશ. દ્વારા જૈનધર્મની વિજયપતાકા સારી રીતે વિસ્કુરીત રાખતા હતા, એટલું જ નડુિં પરનું મહાપરાક્રમી રાજરાજેશ્વરે પણ અત્યન્ત યત્નશીલ થઈ આ ધર્મ પાલતા; ટુંકામાં કહેતા એક સમય એવો હતો કે જ્યારે જૈનધર્મ સિદ્ધાંતને સર્વ અ.ન્ય મહિમા દેશદેશાંતરમાં જાજ્વલ્યમાન હતા, તથા અન્યધમીએ પણ તે સિદ્ધાંત તરફ માનની ભાવનાથી મમતા ધરાવતા. રેમ, ગ્રીસ, ઇગ્લાંડ, ફ્રાન્સ એ વિગેરે દેશોના તત્કાલીન વિદ્વાનોએ આપણુ ધર્મની પ્રશંસા કરેલી હોવાના દ્રષ્ટાંત આજે પણ તેઓનાં ગ્રંથદ્વારા આપણે જાણી શકીએ છીએ,
પરંતુ ઉદયનો સૂર્ય ઉપર પ્રમાણે પૂર્ણાશે પ્રકાશ્યા પછી, તેના અસ્તનો સમય પણ કાળના પ્રભાવે થવા લાગ્યા. નાના પ્રકારના વિગ્રહ, દુરાગ્રહ, મતમતાંતર એ વિગેરે કારણોને લઈ, જૈનમાગોનુસારી પ્રજા સંખ્યા અને મહિમાના સંબંધમાં કાંઈક થતાની અવસ્થામાં આવી પડી. સાથે સાથે ધર્મશિક્ષણની શિથિલતા, કર્મના તરફ દુર્લક્ષ, સામાજિક દુરાવસ્થા, રાજ્યાશ્રયનો અભાવ, અન્ય ધમી ઓનો વિરોધ એ વિગેરે અનેક અણધાર્યા અને ભયંકર વિનેને લીધે આપણે ધર્મ નષ્ટપ્રાય થવા લાગ્યો. આપણાં ધર્મગ્રંથો અભ્યાસકો તથા અધ્યાપકોને અભાવે દુર્લભ થઈ જવા લાગ્યા; પ્રભાવિક આચાર્યો વિગેરેની ખામી જણાવા લાગી અને ધર્મવૃત્તિઓ મદ અને નિર્બળ થવા માંડી.
આજ એકાદ સકાથી તે દુઃખમય સ્થિતિનું પરિવર્તન થઈ ધર્મને પુનરોદય થત નિહાળવાને જેનસનાજ ભાગ્યશાળી થાય છે એ પરમાત્માની પૂતમ કૃપાનું શુભ ચિન્ડ છે. આપણે સૌભાગ્ય અંધકારભરેલું વાદળ સહેજ સહેજ વેરાતું જાય છે, આપણી દ્રષ્ટિ સન્મુખ વિશેષ અને વિશેષ વેરાતા વાદળામાંથી પ્રભા જેવાનું સદ્ભાગ્ય આપણને દિનપર દિન અધિકાધિક પ્રાપ્ત થતું દીસે છે.
આ આનંદમય પરિસ્થિતિને માટે આપણે વર્તમાન રાજ્યકર્તાઓના આ પણે અનેક આલારી છીએ. જે કે જે રાજ્યાશ્રયદ્વારા આપણા ધર્મને પ્રાચીન કાળમાં અપૂર્વ સમર્થન પ્રાપ્ત થતું હતું તે રાજ્યાશ્યને આ કાળમાં અભાવ છે તે પણ ધર્મ સ્વાતંત્ર્યના રક્ષણ નીચે આપણને ભૂતકાળમાં નડેલાં અનેક વિગ્ને માંથી આપણે બચાવ થયો છે. બલકે આપણને એવા અનેક સાધન-સંપત્તિઓ પ્રાપ્ત કર્યું છે કે જેને આપણે એગ્ય પ્રમાણમાં ઉપગ કરી, આપણા સમાજના

Page #15

આ સ્ટાર સ્ત્રી નું વીરપરસે.
ઉદ્ધારા, તથા આપણા ધર્મના પુનઃપ્રસાર માટે આપણે યકીલ થઈ છે તે જે પ્રતિભા આજ અત્યંત દુર્બળ અવસ્થામાં જોઈએ છીએ, તેજ ડાં વર્ષોમાં તેની પૂર્વપ્રભાએ પહોંચી, તેથી પણ વિશેષ જળહળતી તેજોમય દશાને પ્રાપ્ત કરવા સમર્થ થઈશું. જે પ્રમાણે રાજ્યાશ્રયના સંબંધમાં આપણે નિર્વિન થયા છીએ તેજ પ્રમાણે અન્ય દિશાઓમાં પણ આપણને વિશેષ સાનુકૂળતા પ્રાપ્ત થઈ છે. દેશવિદેશ પર્યટનના જળમાર્ગ અને માર્ગ અધિક અનુગમ્ય થવા સાથે વ્યાપાર રોજગારની વિસ્તૃતાને અંગે જેન બાંધવોના પરસ્પર મિલન દર્શન પણ સહજસાધ્ય થયાં છે, જે બીના પરસ્પરની પરિચયવૃદ્ધિ માટે ઓછી લાભદાયક નથી. ભૂતકાળમાં વખતેવખત સંઘ–પર્યટનને કદરૂપ થયેલા દુરાચારીઓના ત્રાસ પણ બ્રિટિશ છત્ર નીચે ઘણે અંશે નષ્ટપ્રાયઃ થયા છે. ધર્મવિષયક ઈષ્ટ શિક્ષણપ્રણાલીનું અવલંબન કરવામાં આડે આવતી મુશ્કેલીઓ દૂર થઈ છે. અંશે અંશે સમગ્ર સમાજમંડળમાં ધર્મસિદ્ધાતનાં યથાર્થ સ્વરૂપે જાણવા સમજવાની અભિલાષા દિન૫ર દિન તીવ્રતર થતી જાય છે. આપણો મહિલાસમાજ પણ પિતાના ભૂતપૂર્વ ગૌરવ તરફ મમતા અને દડ નિકા પ્રદર્શિત કરતા જાય છે. ધાર્મિક રહેણી કરણી વિગેરેમાં પણ સુસંસ્કાર પ્રાપ્ત થવા માંડ્યા છે. વાસ્તવિક રીતે જોતાં આપણને ધર્માવલંબન, ધર્મપ્રચાર અને તેની અભિવૃદ્ધિ માટે જે જે અનુકુળતાની જરૂર છે, તે અધિક નહિ તો એગ્ય અંશે પણ પ્રાપ્ત થવાને અવસર આવી લાગે છે. એવા આ ઈષ્ટ જમાનામાં આપણી જે સમાજના ઉત્કર્ષ માટે ભરાતાં સંમેલનો ઘણજ અભિનંદનીય અને કલ્યાણકારક છે.
ઉપર પ્રમાણે જેનધર્મની મહત્તા, તેને પ્રાચીન મહિમા, વર્તમાન સમયની તેની મદ અવસ્થા, તેના પુનરોદ્ધાર માટેના અનુકુળ સંયોગે, તેના અત્યુત્તમ સિદ્ધાંતે સમજવા જણવાની વર્તમાન. જેને પ્રજાની ઉત્કંઠા, એ વિગેરેનું સૂક્રમ દિગ્દર્શન કર્યા પછી પ્રથમ એ પ્રશ્ન ઉપસ્થિત થાય છે કે, આ સર્વવિધ સાનુકુળતાને લાભ કેવી રીતે અને કેવા ઉપાયે દ્વારા લે, અને એજ મહત્વના નિર્ણય કર, એ સર્વ સંધ-સમારંભનું પ્રથમ લક્ષ્ય હોવું જોઈએ. આપણા સદ્ભાગ્યે આજના આપણુ મહા સંમેલનમાં એવા એવા પ્રતાપશાળી, બુદ્ધિવન્ત અને અનુભવી અગ્રેસરે પધાર્યા છે કે જેઓ પિતાને સંપાયેલા કર્તવ્યમાં અત્યંત કુળ અને સમદશી હોવાથી તેઓ પૂર્વોક્ત મહત્પક્ષને સમાધાનકારક નિર્ણય જરૂર લાવશે, એટલે અત્રે તવિષયક કથન અનાવશ્યક છે.
પરંતુ એક જેની તરીકે મારી શી શી અભિલાષાઓ છે, મારી ધર્મભગિનિઓ તથા ધર્મબન્ધને કેવી ઉચ્ચત્તમ અવસ્થાએ પહોંચેલા જોઈ હું રાજી થાઉં અને મારા જેનધર્મના પ્રચાર માટે કઈ કઈ પ્રગતિઓ પુરાયમાન થતી જેઈમારૂં મન હરખાય, એ જણાવવામાં હું આપ સાહેબને થોડો સમય લઉં તે તે નિરર્થક

Page #16

ન ધર્મ પ્રકા.
મે - ગરબાની કૃપા કરી છે. નારી મનોવાંછનાઓ. આપને મનન-વિચારને
રન કરતા પહેલાં આ નમાજની વર્તમાન પરિસ્થિતિનું અપ સાન અસ્થાને નહિ ગુથ એમ ના કહેવાની રજ લઈશ કે આજનો જમાને એ વિચિત્ર છે કે, આગળ કહ્યા પ્રમાણે જેટલે અંશે તે અનુકુળ છે, તેટલેજ અંશે તેની પ્રતિકુળતા પણ ઓછી નથી. આપણા પોતાના ઈષ્ટ મંતવ્ય પ્રમાણે વર્તવાની વ. તંત્રતા જે પ્રમાણમાં લાભદાયક છે. તેટલાજ પ્રમાણમાં નુકશાનકારક પણ છે. સાધન સંપત્તિ જેટલે અંશે. ધર્મપ્રચારાર્થે લાભદાયક છે તેટલેક અંશે ભયકા રક પણ છે. સડજસાપ પર્યટન માગને આશ્રય લઈ જેન નરવીર વીરચંદ રાઘવજી ગાંધી જેવા મહાત્માઓએ જેનધમની વિજયપતાકા અમેરિકા જેવા દૂર દેશાવરમાં પ્રવર્તાવી છે, એ જેટલે અંશે અપને અભિમાન લેવા લાયક છે, તેટલેજ અશે કાળજી રાખવા જેવી બીના એ છે કે વિદેશ-વિડારી બધ ધાર્મિક રહેણ, કર
થી પરિપક્વ થયા વિના પરદેશ પર્યટન કરશે તો પિતાના પરિપકવતાના અભાવે પિતાનું ખેવા વિશેષ ભય રહેશે.
આ પ્રકારના વિપરીત જમાનામાં આપણી વર્તમાન અવસ્થા કેવી છે તેને સહેજ વિચાર કરતાં જણાશે કે મને પિતાને સાથે ગણતાં આપણા ઘણાંએક ભાઈ
હે જેનધર્માભિમાની હોવાનું મમત્વ રાખતાં હોવા છતાં જેન ધર્માવલખી રહ્યોત્ જેન” એટલે કે એ ભાગ્યેજ સમજતાં હશે. આપણા ધર્મ શાસ્ત્રોમાં વર્ણવ્યા પ્રમાણેનું ૨૮ વર્તવું તે મહાદુષ્કર છે, પણ તે તરફ પૂણે જીજ્ઞાસાના અભાવે આપણે ! છું જાણીએ છીએ. આમ કહેવામાં હું કેદની ચોગ્યતાની ટીકા કરવાની ઈચ્છા રાખું છું એમ આ૫ માનશો નહિ. મારી આપ સર્વને એજ પ્રાર્થના છે કે પાન કસોટી લક્ષમાં રાખી સર્વેએ પોતપિતા માટે નિશ્ચય કરી લેવાનું છે કે જે ધમને માટે આપણે આગ્રહ પૂર્વક મમતા ધરાવીએ છીએ તે ધરાવવા જેટલી રોચ: આપણુમાં છે કે નહિ, અને નથી તે શું શું અયુ છે, એ વાત એક વખન અંત:કરણમાં દઢ થયા પછી, આપણા સંખ્યાબંધ મહત્વના આપોઆપ નિતિ થશે, એટલું જ નહિ પણ સમાજેન્નતિ ધર્મવૃદ્ધિ
દિ ઈષ્ટ અભિલાષાઓ પ જ સાધ્ય થશે. શ્રદ્ધા, નિકુ, નિરૂઢેગ, સમદષ્ટિ, એકાગ્રતા, વાત્સલ્ય, પ્રભાવના, ન્ય, સમ્યફરિત્ર. મૈત્રીભાવ, ઈત્યાદિ અનેક પ્રકારના નાનાવિધ સદ્દગુદી પૂર્ણ વ્યક્તિબધ જ જેનનું ભૂષણ છે. બાંધવો ! ઉપરેત અ૮૫રેખા આપને કેટલી બધી મહત્વતા આપે છે, એ જો આપણે આપણા અંતઃકરણમાં ઘટાવી શકીએ તે આપણું જીવન ઉચ્ચતમ કેટીનું થઈ આપણા સમાજની વૃદ્ધિ પણ સત્તર જેવાને આપણે ભાગ્યશાળી થઈશું.
સામાજિક પરિસ્થિતિ તરફ લક્ષ આપતાં પણ આપણી નિરાશા ઓછી નથી. સમાજેન્નતિનાં પ્રાથમિક મૂળતરથી પણ હજી આપણે ઘણે અંશે પછાત છીએ

Page #17

અગીઆરમી જી. જેને તામ્બર કે રસ.
'એન . -- નડુિં ગણાય. આપણી વ્યાવહારિક રીતભાત, રીતિરિવાજ, રહે . વિચાર, કારવ્યવહાર એ વિવોની બાબતમાં પણ સુમાવોકર કર ઉ. ી થશે એમ માની હું જણાવીશ કે ઉપરોકત દિશાઓમાં ઘણે એક ૨ . સ્થા, અને પ્રવૃત્તિ થવાની જરૂર ઓછી નથી. આપણા પૂરક પૃથક દિન ... નન્ન ભિન્ન પ્રતિમાં અને જુદી જુદી જ્ઞાતિઓમાં હજી ઘણાં એક રીતિરિ... બાવાર વિચાર એ વિગેરે પરસ્પરથી ઘણે અંશે વિભક્ત જેવાં છે. તે સવ. કયા કાર અને કુશળતાપૂર્વક એવા સુધારા વધારા થતા રહેવા જોઈએ કે ન કર દેન તે સમદ્રષ્ટિ અને પ્રેમવર્ધક થતાં જાય, કે જેને પરિણામે કાળે કરીને મત વિભાગો એકજ મહાસમાજના એકસરખા અંશે દેદીપ્યમાન થાય. == ૨ધારાની બાબતમાં આપણે લક્ષમાં રાખવું જરૂર છે કે આપણામાંના ટેકાનેક ઉભાગે, કેટલીક બાબતોમાં અંતિમ મર્યાદાથી પણ આગળ વધી ગયા છે. જયારે કેટલાએક અતિશય પાછળ પડી ગયેલા છે. સંઘ-સમારંભનુ એ કર્તવ્ય છે કે જે પ્રમાણે આગળ પાછળ વિખરાઈ ગયેલ અંગે માટે પૃથ પૃથ વિ. દષ્ટિપૂર્વક એગ્ય મર્યાદા બાંધી તે મર્યાદાને કેન્દ્ર-લક્ષ્ય ગણી તેની આડર સ સ અંગેએ આવી મળવા માટે યોગ્ય પ્રમાણમાં આવશ્યક પ્રગતિ ઝરત કરવી.
જન. સંગઠન માટે સમાજબાંધવોની આર્થિક સ્થિતિ અને આજિવિકાપ્રાપ્તિ - યોગ સાધને એ પણ વિચારણીય વિધે છે. જે સમાજમાં સમાજવિ શ્રીમંત ગૃહસ્થની વેવસંપત્તિના લાભ સમાજના અન્યતર સભા અને અથાગ્ય અંશે પ્રાપ્ત ન થાય, તે સમાજમાં સમભાવ, સહાનુભૂતિ અને પંકની વૃદ્ધિ થવી દુર્ગમ્ય છે. આપણાં મહાજ, સંઘો, એ વિગેરેનાં હુલે આપણને શિખવે છે કે ધર્મબાંધવ અને સમાજધવ કદાચ આપણાં કરી પંક્તિમાં હોય, તે પણ તેને એવા નિકટ પ્રેમ અને સહાનુભૂતિદ્વારા તાના તરફ આકર્ષ, કે જેથી તેની ઉતરતી પંકિત હોવાના અંગની કલેશજનક દિને દુલી જઈ સમાન ભાવની હથિી આનંદિત થાય, એટલું જ નહિ પણ ભેદભાવથી ઉત્પન્ન થતી ઈષ્યો વિગેરેથી નિર્મુકત થઈ સમાજસેવાના ના કાર્યમાં તનથી, ધનથી યા મનથી સેવા બજાવવાને એકસરખી ઉલટ રાખી પર ધાય. વાસ્તવિક રીતે કહેતાં આપણા સમાજ સંગઠન માટે સર્વ પ્રકાર. ઇટ પ્રવૃત્તિઓ જાગ્રત કરી પ્રચલીત કરવામાં, આપણા માનનીય અગ્રેસરોની કર્તવ્યનિષ્ઠા ઉપર જ આધાર રહેલો હોય છે, અને તે તરફ જે કાંઈ કરવાની જરૂર છે તે હવે વધુ વખત મુળવી રાખવા જતાં સામાજિક બંધનો અને મનના દિન પર દિન નબળાં અને નિષ્ફળ થતાં જશે, એ આપણે સર્વ જેન ભાઈ બહેનને અવશ્ય લક્ષમાં રાખવું જોઈએ છે.

Page #18

એક જેમ દલિત અને સમાજ કયારે થઇ સ્થિતિએ પહોંચેલ રાસાય તે નર આપ સાહેબને વિક્કી કર્યા પછી મારી વાઇનાઓ વિષયવાર રજુ કરતાં તેરાને હું તરલતા માટે જ મુખ્ય વિભાગમાં વહેંચી નાખીશ, અને તે એ કે (૧) ધર્મ અને ધર્મજ્ઞાન, (૨) શરીર–સંપત્તિ અને તેની સાધના, (૩)
વહુર અને તેની યથાર્થતા, (૪) જીવન-વિગ્રહુ અને તેની સફળતા, (૫) દૈવી સંપત્તિ અને તેની સુગમતા. (૬) તાજસેવા.
ઉપર જણાવેલા વિભાગમાં પ્રથમ વિભાગ ધર્મ અને ધર્મજ્ઞાન” ની બાબત અત્યંત મહત્વની અને અતિ ગહન છે એ આપ સર્વેને સુવિદીત છે; છતાં દીલગીરી સાથે એ પણ કહ્યા વિના ચાલતું નથી કે, આપ તે વિષયનું વર્તમાન જ્ઞાન કેવળ "છવા જેવું છે. જે ધર્મજ્ઞાનના પ્રતાપે પ્રાચીન સમયમાં અનેકાનેક મહાસાએ જીવન-વિગ્રહમાં યશસ્વી થઈ નિર્વાણપદના અધિકારી થતા, તે ઘર્મજ્ઞાનને એશ પણ ધરાવનારા સમર્થ વિદ્વાને આ જમાનામાં માત્ર ગણ્યાગાંઠયા અને જૂજ જવલ્લેજ જોવામાં આવે છે. જે ધર્મશાનની પ્રાપ્તિ દ્વારા પરમ પૂજય મહાભાઓ તીર્થકરપદને પામ્યા તે ધર્મજ્ઞાન અપાંશ પણ જણના, આ કાળને વિષે વીરલા જ નીકળશે. આવી સ્થિતિ આવી પડવાનાં કારણોનો દોષ ફત અધોગત કાળ પર મુકી બેસી રહેવાનું નથી. આપણા મુનીશ્વરો, આપણા સમર્થ વિદ્વાન. ટુંકમાં આપણા સહધમાં ભાઈઓ કયાં કયાં કેવી કેવી અવસ્થામાં પડેલા છે તે જાણવાની તેમને જરૂરની વાવડ અને સડાયતા કરી આપવાની. આપણે પવિત્ર ફરજે તરફ આપણે દુર્લક્ષ કરીએ છીએ.
ગરમ સર્વ આપણું ધર્મશાન તરફના અભાવનું પરિણામ છે. આપણને સ્થળે
છે એવી સંસ્થાઓની જરૂર છે કે જેમના એકનિષ્ઠ પ્રયત્નો દ્વારા આપણા રડધમીઓની ધર્મજીજ્ઞાસા પ્રબળપણે જાગ્રત અને ઉત્તેજીત રહે. પ્રત્યેક ગામ
હેરમાં એક યા વધુ ધપદેશકેની ચેજના કરી આપણી આળપ્રજાને ધર્મની કેળવા ઈટ પ્રમાણમાં અપાવવાની પ્રવૃત્તિઓ આરંભવી જોઈએ. પુખ્તવથી ભાઈ બહેન પણ ધર્મજ્ઞાન કા અનુકુળતાપૂર્વક મેળવી શકે તે માટે બેધશાળા સ્થાપવી જોઈએ. તદુપરાંત વિદ્વાન સાધુ પુરૂ તથા વિદુધી બહેને સથળે સ્થળે કે ટુંબિક સંમેલને ભરી ઉપદેશ પ્રચાર કરે એવી જનારોની પણ ઓછી જરૂર નથી.
તે ઉપરાંત સાર્વજનિક વિદ્યા પ્રચારક સંસ્થાઓમાં પણ એવી મેડવો કરવી જોઈએ કે જેથી ત્યાં અધ્યયન કરતા જૈન યુવકે આપણા સિદ્ધાંત ચંદ્યનું
છે જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરી શકે. તેમને તે કાર્યમાં પ્રોત્સાહન રૂપે ઈનામો, સ્કોલરશીપ પદકે એ વિગેરેની ચેજના કરી, જેટલે અંશે. સાધી શકાય તેટલે અંશે આપણા યુવકનું લક્ષ ધર્મગ્રંથોના અધ્યયન તરફ ખેંચવું જરૂરનું છે.

Page #19

બીઆરસી શ્રી જૈન ગ્લેમર કોન્ફરન્સ
'
પ્રાચીન ગ્રંથૈાનાં સુશોધન તથા પ્રચારાર્થે પણ મહાભુગીય પ્રયત્ન વવાની જરૂર ઓછી નથી. આપણે પર પરાથી તહીએ છીએ કે “ વનસ્પતિમાં જીવ છે, ” “ વાણીમાં પણ પુદ્ગલ છે. ” ક્યા પ્રકારના આપણા વડીલે પાર્જીત જ્ઞાનને ધર્માભમાનીએા વળગી રહેલા હોવા છતાં, આગલા જમાનાના જડવાદના મળે આપણને • તે મિથ્યા કલ્પનાએ ’ હાવાનુ હેવામાં આવતુ, અને પ્રમાણુ-ગ્ર ંથૈાના અભાવે આપણે તે અપવાદના પ્રતિકાર કરી શકતા નહિ, આપણા સદ્દભાગ્યે એ જડવાદીએનાં પેાતાનાં જ રસાયનશાસ્ત્રી આપણી મદદે આવ્યાં, અને આજે એજ શાસ્ત્રના સમર્થ વિદ્વાનો ડોકટરસર જે.સી, ખાઝ અને ડૉ એડીસન-એ વિગેરે પે ઉપરોક્ત ‘ મિથ્યા કલ્પનાએ ” ને શાસ્ત્ર અને અનુભવપૂર્ણ સત્ય ઠરાવ્યાં છે, અનેક શુદ્ઘ સિદ્ધાંત-રત્ના આપણાં પ્રાચીન જૈન સાહિત્યમાં એક બે નહિ પણ સેંકડોની સ ખ્યામાં રહેલાં છે. પણ અફસોસ! આપણેતેતરફ જરા પણ લક્ષ આપતા નથી. કીડાને ભાગ પડતાં અમુલ્ય ગ્રંથો સેકડેની સંખ્યામાં વિનાશભાને પ્રાપ્ત થયા છે. માકી રહેલુ હજી પણ ઘણું છે અને તેની રક્ષા થવી પણ ઘણી અગત્યની છે. સજ્જના! મુમા વિચારણા માટેના બીજો મહત્વને વિષય “શરીરસંપત્તિ અને તેની સાધના” ને છે. આપણી સમાજના શ્રેય અર્થે મુળતત્ત્વના મશાધનથી આપણને સમજાશે કે શરીરસોંપત્તિ એ આપણાં લક્ષ્યમાં મહત્વનું સ્થાન ધરાવે છે. આપણી સર્વ પ્રકારની ધર્મક્રિયાઓમાં શરીર સહાયકારી છે; વૃત્ત ઉપવાસ ઈત્યાદિ ચિત્તવૃત્તિના નિધની ક્રિયાઓની સફળતા માટે તેની ખાસ જરૂર પડે છે. ક્ષમા, શાંતિ, ઉપરત એ વિગેરે અનેક સદ્ગુÌ!ના ધારણ માટે, તેજ નાનાપ્રકારની અંગત તથા સાપાજિક પ્રગતિમાં ઉત્સાહપૂર્ણ ભાગ લેશ માટે, પળે પળે સર્વોત્તમ શરીર-સ ૫ત્તિની જરૂર ઓછી નથી. આ સંપત્તિની ખરી કદર આપણે કેટલી ઓછી કરીએ છીએ તે આપણી યુવક અને બાળપ્રજાની દિન પર દિન મંદ પડતી શક્તિઓથી સ્પષ્ટ દૃશ્યમાન થાય છે; આ સર્વનું કારણુ આજના જમાનાની કુરહેલી તથા કુરિવાજો છે. આપણી શરીર-સ`પત્તિની દુર્ગંળતા, ખાળવિવાડ, વૃદ્ધવયે લગ્ન, શરીર પુષ્ટિના ચાગ્ય સાધનની ખામી, નાની ને અસ્વચ્છ જગ્યામાં રહેવાનાં સકટ એ વિગેરે છે. હજી પણ પેાતાના ચેગ્ય પ્રયત્નદ્વારા શરીરસ પત્તિની દુળતા કેવી રીતે અટકે તે પર લક્ષ આપવાની ખાસ આવશ્યકતા છે, એટલું જ નહિ પણ તેના અપૂર્વ લાભ અન્યને સમજાવી તે મેળવવા તરફ તેમને ઢોરવાની જરૂર છે. સમાજ-ઘાનું પણ એ કતવ્ય છે કે તે તરફ સામાજિક પ્રગતિએ અને પ્રેત્સાહની વૃદ્ધિ કરવી. શરીરની સારી તન્દુરસ્ત અવસ્થા સિવાય, ફાઇ પણ કાર્યમાં યશસ્વી થવાની આશા રાખવી વ્યર્થ છે; એટલે તે દિશામાં યથાસાધ્ય પ્રયત્ન શરૂ કરવાની આપણી ખાસ ફ્રજ છે. આ સ્થળે એટલું જ લક્ષમાં રાખવાનું છે કે આપણાં ધર્મ શાસ્ત્રામાં, શરીર સંપત્તિ જે જે કાાં માટે
203

Page #20

જેન - કા.
ઝાક નાની છે, તે સામાન્ય કાર્ય માટે નથી; અથત અને પાદિનાખ અને લેગ વૈભવના વિલાસ માટે નથી, પણ તે દ્વારા તાદિથી નાના પ્રકારની Sા નિરો કરી રયા માનું શ્રેય કરવાનું છે. આપણું શરીરસંપત્તિના સનો ઉત્તમોત્તમ પદિક ખાદ્ય પદાર્થોદ્વાર નહિ, પણ સાદા અને નિયમિત આહાર વ્યવહારી પ્રાપ્ત કરવાનાં છે.
તજનો ! બીજા વિષયે પર આવતાં, વ્યવહારમાં પડતા રાખવી એ સનર છે. તેમાં ખામી રહી છે. સર્વે કાર્યોમાં વિદ્યા આવી ન એ ચોકસ છે. શુ વ્યવહાર શાથી પ્રાપ્ત થાય એ જાણવાની જીજ્ઞાસુને સારી વ્યવહારકુશળતા મેળવવા માટે આપણા શાસ્ત્રોમાં આપેલી શિક્ષા, દાખલા અને દલીલ પર લક્ષ આપવા કહેશું. નાના પ્રકારના અનિવાર્ય વ્યવહારોનો વિરોધ ન થાય, જીવન-નિવહુનાં ઉપાધિ ન આવે, આત્મોન્નતિમાં મને વચન અને કમની નિલેપનામાં જરાએ બાધ ન આવે. એવી રીતના વ્યવન્ડારને જ શુદ્ધ અપ્રતિબંધક વ્યવહાર ગણ જોઈએ. આપણા ઘણાંએક ભાઈ બહેનો આ વિષયમાં એવા અનુમાન ઉપર
રાય છે કે ઉપરોકત વ્યવડાર ફકત સાધુઓથી જ સાધી શકાય તેમ છે; પરંતુ વસ્તુતઃ તેમ નથી. એ વ્યવહાર સામાન્ય જનસમાજને માટે છે; સાધુ પુરૂને વ્યવહાર તો એથી પણ ઉચ્ચતર પ્રકારનો છે, જે વિય પર આ પ્રસંગે વધુ કહેવાની જરૂર દેખાતી નથી. વળી કૈટુંબિક વ્યવહાર પણ પરસ્પરને હાથક, મમતાપૂર્ણ અને વાત્સલ્યરિત હવે જોઈએ. પિતાના ભ્રાતૃભગીનીઓમાં એકમેક તરફ પ્રેમ, પૂજ્ય વડીલો તરફ વિનીતભાવ, દયાવૃતિ, સહનશીલતા, એ કૌટુંબિક વ્યવહારમાં આવશ્યક સદગુણ છે. કલેશ, ઈર્ષા, દ્વેષ. એ વિગેરે મનુષ્ય માત્રને યાત્ય છે; પરતું જેનબંધુને તો તે અવશ્ય વર્જવા ગ્ય છે. પરસ્પરમાં બંધુએમ, આદર સત્કાર, વાણી માધુર્ય, નિષ્કલંક પ્રતિષ્ઠા એ સર્વ સમાજસેવામાં મડવની ગ્યતા પ્રાપ્ત કરાવે છે. રાજકીય વ્યવન્ડારે પણ તેટલાજ છે, પવિત્ર અને ઉચ્ચ અભિલાષાવાળા હોવા ઉપરાંત યોગ્ય પ્રમાણમાં સ્વાર્થ રહિત હાય તો પ્રતિષ્ઠામાં અધિક અંશ વધારો કરે છે. આ પ્રમાણે જેની તરીકે જેનને જે તે સર્વ રીતને વ્યવહાર આપણા સમાજમાં સંતોષકારક પ્રમાણમાં પ્રવનાંચેલે જેવાને કર્યો જેન બાંધવ મગ્ન નહિ થાય ? વસ્તુતઃ ઉપર કહ્યા મુજપનો વ્યવડાર આપ સર્વેએ આદર જોઈએ, એટલું જ નહિ પરંતુ સમાજની ઉન્નતિ માટે તથા ધર્મની પુષ્ટિ માટે આપણે વઘમી ભાઈએ બહેને કયા કયા વિનોને લઈ તે શુદ્ધ વ્યવહાર સાચવી શકતાં નથી, તેની યોગ્ય તજવીજ કરી તેમને આશ્રય આપવાના ઉદ્દેશથી એવી પારમાર્થિક સંસ્થાઓ તથા શાળા અસ્તિત્વમાં લાવવી જોઇએ કે જેના આશ્રયદ્વારા તેમની ઈચ્છાભિલાષાઓ પૂર્ણ થાય. ધર્મશાસ્ત્ર તથા કુચ કેળવણીની પ્રાપ્તિનાં સાધને પૂર્ણ થતાં, જડ પ્રકૃતિને નાશ થઈ સહેજ સ્વભાવે ધારેલા કામે અ૮૫ મહેનતે ફળીભૂત થશે.

Page #21

અર્થા. જે તામર કોન્સ.
રાજિવિકા પ્રાપ્તિનાં સરલ અને સાર્વજનિક સાધનો અને સંસ્થાઓ, જેન કાના લાભાર્થે સર રસ્તિત્વમાં આવવાની ફી જરૂર છે. પ્રા. ચીન ઇતિહાસ અને દત્તકથાઓ આપણને સ્પષ્ટ રીતે બને છે કે આપ નકાળીને પૂજે આ વિષયમાં સંપૂર્ણ જાગ્રત અને પ્રસંગને ચતુર લેગ - પવાને સર્વકાળ તત્પર રહેતા પિતાના ધર્મબાંધવોની આર્થિક ઉચ્ચ નીચ સ્થિતિની તેઓ કાળજીપૂર્વક તપાસ અને એટલું જ નહિ પણ નિષ્કલંક આજીવિકા પ્રાપ્ત કરવામાં વ્યથીત બાંધવને મદદ કરવા દયાદ્ધતા અને ઉદારતા સાથે ઉસુક રહેતા. આજે આપણામાં તે ભાવના પ્રાય થઈ છે. આપણુજ બંધુઓને વિપત્તિમાં પડેલા જેવાં છતાં પણ જરાએ અસર ન થાય એટલે અંશે આપણે અંતઃકરણે નિડુ
તા પ્રાપ્ત કરી છે. આપણે જે એ “જૈન” નામને આગ્રહ ધરાવતા પહેલાં અંત:કરણમાં એ નિશ્ચયપૂર્વક શ્રાવવું જોઈએ કે, ખરે ન એજ છે કે જે પરદુ:ખે દાઝે અને પારકાના સુખમાંજ આનન્દ માને. પોતાના સુખ પોતાની વૃદ્ધિ અને પિતાની અભિલાષાઓ માટે તે કીડીથી કુંજર પયંત સર્વ પ્રાણી માત્ર યુનીલ હોય છે, પરંતુ સ્વામીભક્તિપવું ત્યારેજ આપણું સાચું કહેવાય કે જ્યારે તેમને વહિત સાધવામાં યથાશક્તિ સહાય કરીએ, વનસ્પતિમાંના છની દયા ખાનાર આપણે જૈનમાગી એ પિતાની ધર્મબંધ અને ભગિનીઓનાં દુઃખે તરફ લક્ષ નડીં આપીએ તે તેઓની અને તે સાથે ધર્મની ઉન્નતિમાં અને દેવ આપણી ઉપરજ છે. આપણું શ્રેય આપોજ કરવાનું છે.
આજિવિકા પ્રાપ્તિનો પ્રશ્ન દિનપર દિન કેટલે બધે ગંભીર અને મુશ્કેલીભર્યો ઘ જાય છે તે આપણને સારી રીતે જાણીતું છે છતાં તે દિશામાં આપણે દવેને સહાય કરવા તરફ નું લક્ષ અપાતું નથી તે નિર્વિવાદ છે. આપણું કેટલાં સહુધમી ભાઈબ્લેક અન્નવસ્ત્ર વિના તરફડે છે, તેના રક્ષણના અભાવે જેન પ્રજામાં ઘટાડો થતે જ ય છે. ઉપદેશકે તેમજ સમાજહિતનાં યોગ્ય સાધ.
ના અભાવે તે છિન્નભિન્ન થતી જાય છે. આપશ્ન બંધુઓને મદદ આપવાથી અન્ય દનીઓ સાથે ભળી જ તેઓ અટકશે અને તેઓ સરી લાઈનમાં આવતાં, દેરાસર વિગેરેની સારી સંભાળ કરી શકાશે. આવી આવી ઉપયોગી બાબતો ઉપર
જ્યાં સુધી આપણે લક્ષ ન આપીએ ત્યાં સુધી સમાજવૃદ્ધિને આશા નિરર્થક છે. વાસ્તવિક રીતે કહેતાં પ્રત્યેક શખ્તરમાં અને ગામમાં એવી એક એક સંસ્થાની આ. વશ્યકતા છે કે જેનું કર્તવ્ય લાચાર બાંધને યથાયોગ્ય સહાયતા આપી તેમને જીવનવિગ્રહ સફલ કરી આપે.
સમાજની ધર્મવૃદ્ધિમાં અત્યન્ત સહાયક તત્ત્વજ્ઞાની વૃતા છે. હાલના ઉતરતા કાળમાં પ્રભાવિક આચાના અભાવે ને ઉપદેશકેની ખામીથી દેશવિદેશમાં વસતા સહુથમ ભાઈઓને ધમથી ભ્રષ્ટ થતા અટકાવવામાં ને જેનપ્રજામાં વધારે

Page #22

કરવાનાં વા દિવ્યાં
ન ધમ થા
માઓની સખ્યા વધારાની છે, ને તું કેચ એણુ મહત્વનું નથી.
પશુએ ! સત્રના પ્રથાનું મહત્વ આગળ કહ્યું તેમ જ વિશાળ હાવા ઉપરાંત તેની જ રીયાત પણ એછી નથી, આપણે આગળ જોયુ તે પ્રમાણે વ્યક્તિની ઉન્નતિ અને સમાજની ઉન્નતિ માટે સર્વ દિશાઓમાં ગભીર પ્રયત્ના ધવાની જરૂરીયાત પડે જેટલી મેાટી છે, તેજ પ્રમાણે તેને અંગે કન ચારીઓની સંખ્યા પણુ ઘણીજ કોટી વાની જરૂર છે, અને આ કર્મચારીએ તે સ્વાર્થ પ્રેમી નામધારી દોડધાસી એ નહીં, પરન્તુ એકનિષ્ઠા અને નિ:સ્વાર્થ પ્રેસવાળી કત્તવ્યારાયણુતાથી ઘેરાયેલા, કાઇ પણ પ્રકારના વિજ્ઞાના ભયથી ન ડરતાં, શાંતચિત્તે અને ઉત્કંઠાથી સમાજનેવા તથા ધર્મસેવા માટે તત્પર થયેલા સમાજના પરમ ભક્ત એવા સેવકો હાવા જે એ. આવા પરોપકારી નરવી આપણા જૈનસમાજમાં ગણ્યાગાંડ્યા છે. આપણી સમાજના વિસ્તાર લેતાં, તેને 'ગે કરવાનાં મહાન પૂર્ણ કમ્મર્મોની સ ંખ્યા જોતાં અને જે દૂર દેશાવરામાં કાર્યો કરવાનાં છે તે લક્ષમાં લેતાં આપણને સ્પષ્ટ જણાય છે કે જૈન કાર્ય વાકાની સંખ્યા ગણત્રીમાં સેકડા મકે હજારાથી પણ અધિક હોવી જોઇએ. અત્રે વધારેલી આજની નાનકડી સખ્યા વર્ષોંનાં એક છે દિવસ એકત્ર ધઈ સગીન કાય કર્યા વિના વિખરાઈ જાય તા તેથી સમાજ તથા ધર્મસેવાની ફરજ સિદ્ધ થયેલી ગણાય કે નહીં તેના નિર્ણય આપ જ કરી કરો. કહેવાનુ ખરૂ તાત્પર્ય એજ છે કે કર્મક્ષેત્ર ઘણું વિશાળ હોવાથી જ્યાં ત્યાં મા ક્ષણે એક એક વ્યક્તિ કામ કરે છે ત્યાં ત્યાં અલ્પ સમયમાં એક એકને દલે એક એક ને બલ્કે વધુ ધવે સ્વયં સેવક રૂપે કામ કરવામાં રોકાશે ત્યારે જ આ ઉદ્ધારના મહાભારત કાર્ય ના કાંઇક ભાગ સિદ્ધ અને ફળીભૂત થયેલો જોવાને આપણે ભાગ્યશાળી ધર્મશું; નહિતર લાભની આશાએ પણ સંકુચિત પ્રમાણમાં જ રહેવાની.
ઉપર પ્રમાણે લલંગ સર્વ દિશાએમાં આપડ્યું. અને આપણી સમાજનુ શુ શુકન્તવ્ય છે, શાની જરૂર છે અને જરૂરીયાતનું મહત્વ કેટલું છે તે અલ્પરૂપે જણાવ્યા બાદ આપણી કેન્ફરન્સે તે તે દિશામાં કરેલા પ્રયત્ના અને તેના પરિ ણામેની સંખ્યાની સમા કા
આપ સાહેખાને હું આરમ્ભમાંજ કહ્યું છે કે આપણા ઉય થવા માંડયે છે; નહીંતર આવી સોનુ એકત્ર કરી સમાજ હેતુએ માટે ચે!જનાઓ પર લક્ષ્ય કદાપિ અપાકે નહીં. આપણી કાન્ફરન્સને આ આજ મગીયારમે ઉત્સવ છે એજ દર્શાવી આપે છે કે આપણી જૈન શ્વેતામ્બરી સમાજનાં દક્ષ અને વિવેકી અગ્રેસરા સમારેત્તિનાં કાચ્ટ માં કટીબદ્ધ થઈ ચુકયા છે અને આપણા સદ્દભાગ્યે તેમના પ્રશ’નીય પ્રયત્ને અને કાન્ફ્રેન્સની અગત્યતા વર્ષોવર્ષ વિશેષ ને

Page #23

અગા જા જેનાર ક. વિશાપ દેખાતી નય છે ને તેને પરિણામે ન આપો અને એકઠા કે :પણી અંતરની ફી છે પ્રગટ કરવા શક્તિનાન ઘયા છીએ. ય શ સંમેલનાં વાયેલ વ્યાખ્યાન સંભાળ અને વિવાદ્વારા આપણા પ્રાચીન ગીરવનું આપ
ને સાન થયું છે. અને દિન પ્રતિદિન અધિકાધિક પ્રમાણમાં સમાજ ને ઉલટલાએ ભાગ લેવા આગળ પડવા લાગ્યા છે તે તેનું શુભ ચિત્ર છે. એ દશ વર્ષમાં થયેલા કાર્યોની સંખ્યા પણ ગણીએ તો ઓછી નથી. ધાર્મિક અને વ્યાવહારિક શિક્ષણના પ્રચારને ઉત્તેજન મળ્યું છે. સ્ત્રી કેળવણી, કન્યા કેળવણી, સાડિયે દ્વાર, સાહિત્ય પ્રચાર એ વિગેરે અનેક સમાજે દ્વારકા વિષ ઉપર અસરકારક વ્યાખ્યાનો થઈ આપણું ધાર્મિક સંસ્થાઓનાં દ્વારે વિગેરે કાર્યો હાથ ધરવામાં આવ્યાં છે. સમાજની નીતિરીતિની સુધારણા તરફ વિશેષ લક્ષ અપાવા લાગ્યું છે. ટુંકામાં કહેતાં આપણે સમાજને લગતા સર્વ પ્ર. ઉપર યથાયોગ્ય મનન આ કોન્ફરન્સ કરેલ છે. આ સર્વ પ્રોત્સાહક શુભ ચિન્હો માટે આપણે તે તે કાન્ફરન્સના અગ્રેસર કાર્યવાહકે તથા હિતચિન્તકને અન્યને આભારી છીએ, અને પ્રભુ પાસે વિનીતભાવે વન્દન કરીએ છીએ કે તેમાં જાગૃત થયેલ કસાડ દિન પ્રતિદિન વૃદ્ધિગત થઈ તેના અનેકાનેક લાલે આપણને અધિકાધિક પ્રમાણમાં પ્રાપ્ત થાઓ. જે સમથે દાનવીર શ્રીમતની નામાવળી આપણને પ્રાતઃસ્મરણીય થઈ છે તે નામાવલીમાં રજને જ નવા નામ ઉમેરાતા જો. આ આનદ ને ઉદલાસક પ્રારભમાં પણ જણાવ્યા વિના ચાલે તેમ નથી કે જે કાંઈ થયું છે અને થાય છે તે સર્વ રીતે સંતોષકારક ન કહેવાય.
સામાજિક પ્રાની વિવેચના વર્ષમાં એકાદ વખત થઈ મંદ પડે તેવી જાજો અર્થ સરે નહિ એ દેખીતું છે. ફક્ત એક વર્ષ બરાક પૂરો થવા માટે મેઘવૃષ્ટિ પણ ચાર માસ જેટલી લાંબી હોય છે, તે પછી આપણા આ કાયમના સામાજિક જીવન નિવોને માટે માત્ર બે ત્રણ દીવસની વચનાવૃષ્ટિથી કેમ ચાલે ? બધ તથા ભગિનિઓ ! આપ તેને મારી એજ પ્રાર્થના છે કે આપણી સમાજવૃદ્ધિનું કાર્ય જેટલે અંશે આપણું અગ્રેસનું છે તેટલે અંશે આપણું પફ છે એમ દઠ માનવું. અગ્રેસર દર્શાવેલા માળે કાર્યો કરી તેમના શ્રમને આપણા પ્રદેશોમાં ફળીભૂત કરવાની જવાબદારી આપણું ૩પર ઓછી નથી. મારું એવું કટ સન્તવ્ય છે કે અત્ર વિરાજિત દેશવિદેશી ધમી ભાઈઓ આપણા પ્રસ્તુત સમાજના કાર્યવહનનાં શુભ ફળ કૃપા કરી પિતાનાં અન્યત્રવાસી સમ્બન્ધીઓને પોંચાડે અને તેને પણ પોતાની માફક આગામી સમારોમાં ભાગ લેવાને સમજાવે તો શેડાં જ વર્ષોમાં આપણા પ્રતિનિધિઓની સંખ્યા એટલી વધી જશે કે કોઈપણ એક સ્થળે કેન્ફરન્સ ભરવી અશકય ગણાઈ પ્રત્યેક જિલ્લામાં બબ્બે પ્રત્યેક શહેરમાં અને તે પણ એકવાર નહીં પણ અનેકવાર તે ભરવી પડશે, અને વિશેષ પ્રતિભા તે ત્યારે

Page #24

જે ધન કાસ.
આવે ત્યારે તે સર્વે કોરસમાં એકજ ડી. એકજ સ ચ ને એક સડા! ના વચનામૃત વૃષ્ટિ સર્વ ભાષાઓમાં લિસ હિના મુખ્ય દ્વારા કહે છે તુજ ને શું કરશે લાખો જેને કાતૃ-ગીનીઓ ઉપર વધે છે. પ્રભુની પૂર્ણ કૃપાના આવા અનન્ત આનોત્સવના શુભ દિવસે કયા જૈન બાપુના ચામાંથી હુલ્સ નહિ પડે ?
બહેનો તથા ભાઈઓ ! મેં આપનો ઘણો જ સમય લીધે છે તેથી આપને પણ કંટાળા ઉપ હોય તો તેમાં પણ નવાઈ નથી અને તેને માટે ક્ષમાની પ્રાથના સાથે મારું વિવેચન પૂર્ણ કરતાં ફરી એકવાર હું આપ સર્વને આગ્રહ કરું છું કે આપણા સમાજેત્કર્ષ માટે વિશેષ યત્નશીલ થા. એટલું જ નહીં પરંતુ પિતાનાં આવાં મંડળોને પણ તેમાં સહાયભૂત થવા પ્રેરણા કરે અને માનવ જીવનનું સાર્થક કરી શ્રેયસ્કર પુન્ય સંપાદન કરે કે જેદ્વારા અધિકાધિક ઉચ્ચ લેટિને પ્રાપ્ત થઈ પિતાની ઈષ્ટ સિદ્ધિના અનુપમ લાભ જોડાવવાને સંપૂર્ણ ભાગ્યશાળી ધાઓ. છેવટમાં આપ સજજનોએ સમાજના-ધર્મના શ્રેય અર્થે અત્રે પધારવા સ્ત્રી લઈ જે માન અના સંઘને આપ્યું છે તે માટે ઉપકાર માની ફરી પ્રેમપૂર્વક આવકાર આપી, કોન્ફરન્સનું કામ નિયમસર ચાલે તે માટે વ્યવહારરીતિએ ચુંટાયેલા પ્રમુખ સાહેબની રીતિસર ચુંટણી કરવા સુચના કરી વિષયાંતર કહેવાયું હોય તેની ક્ષમા ચાહું બેસી જાવા રજા લઉં છું.
ડેલીગેટોને આવકાર આપનારું રીસેપશન કમીટીના પ્રમુખનું ભાષણ સંપૂર્ણ થતાં રાયમુન્નીલાલજી નાહર બહાદુર કલકત્તા નિવાસીએ ચુંટી કઢાયેલ પ્રમુખ શેઠ ખેતશીભાઈ ખીઅશી જે. પી. ને પ્રમુખસ્થાન આપવાની દરખાસ્ત કરી હતી, જેને શેઠ કુંવરજી આણંદજી (ભાવનગર), શેઠ લખનીચંદજી ઘીયા (પ્રતાપગઢ), શેડ મેહનલાલ હેમચંદ (અમદાવાદ), બાબુ દલેલા હજી (દિલ્હી) વાળા એ ટેકે આપ્યા બાદ તાળીઓના અવાજ વચ્ચે પ્રમુખ સાહેબે પ્રમુખ સ્થાને સ્વીકાર્યું હતું ત્યારબાદ તેઓનું ભાષણ વાંચવામાં આવ્યું હતું, જે આ પ્રમાણે હતું –
अगीयारमी श्री जैन श्वेताम्बर कोन्फरन्सना प्रमुख शेठ खेतशी खीअशी जे. पी. नुं भाषण. बद्धतः फलमर्हदादिपदवी नुख्यं कृपेः सत्यवत् । चक्रित्वं त्रिदशेंद्रतादितणवत् प्रासंगिकं गीयते ।। शक्तिं यन्महिमस्तुतौ न दधते वाचोऽपि वाचस्पतेः । संघः सोऽधहरः पुनातु चरणान्यासैः सतां मन्दिरम् ।।

Page #25

અગીઆરમી થી જેન નમ્બર કેફસ. શ્રી વરદાસનરસિક સ્વામજાઈઓ તથા વીરશાસન પ્રતિ સહાનુભૂતિ ધરાવતા સચ્ચા !
અગાઉ કદાપિ નહિ જોવામાં આવેલા એવા ખાસ યોગ અને વસ્તુસ્થિતિ ઓ વચ્ચે મળતા જેન કેન્ફરન્સના આ અગીઆરમા સમેલનના પ્રમુખ તરીકેનું જોખમદારીભર્યું કામ બજાવતા હુએ શ્રી સંઘ મહને જે આજ્ઞા કરી છે હેને હું માનપૂર્વક-જે કે મહાન જોખમદારીના ભાવને લીધે બીતાં બીતાં-માથે ચડુડાવું છું અને આપ સર્વનો આભાર માનવા સાથે, મંગળાચરણમાં મહું શ્રી સંઘની જે પ્રાર્થના કરી છે તે પ્રાર્થના પ્રાકૃત શબ્દોમાં ફરીથી કરું છું કે, બળવાન ઈદ્ર પણ જેની પ્રશંસા કરે એવી શક્તિ જૈન સમાજમાં ઉત્પન્ન કરવાના આપણું કામમાં આપ સહુને સહાયભૂત થશે, કે જેથી જેનસમાજ જગમાં દૈવી પુરૂના સમૂહુ તરીકેનું પિતાનું મડાનું સ્થાન પુનઃ પ્રાપ્ત કરવા ભાગ્યશાળી થાય.
સ્વામી ભાઈઓ! ચાલુ સોગોને ડું ખાસ સંગે કહું છું હેના કારણે છે. આજથી ૧૬ વર્ષ ઉપર ફોધી મુકામે આ કેન્ફરન્સ પહેલ પ્રથમ મળી ત્યાર પછી મુંબઈ, વડોદરા, પાટણ, અમદાવાદ અને ભાવનગર મુકામે હેની બેઠક થઈ, જે દરેક પ્રસંગે જેનસમાજને ઉત્સાહ ઉત્તરોત્તર વધતો જતે જોવામાં આવ્યું હતે, જો કે તે વખતે પણ જૈનસમાજની. તસ્થિતિ તંદુરસ્ત અને બળવાન કરવા તરફ પૂરતું લક્ષ અપાઈ શકાયું ન હતું, અને તે પછી પુના, સુલતાન અને સુજાનગઢ શહેરમાં કરાયેલા સંમેલનમાં તે બહુધા ઉત્સાહી પણ ન્યુનતા દષ્ટિગોચર થઈ હતી. કોન્ફરન્સ ઓફિસ પિતે કી ચુકી છે કે સુજાનગઢની બેઠક પછી તો કોન્ફરન્સ ભયંકર બીમારીમાંથી પસાર થતી હતી. સુભાગ્યે મુંબઈના સુશિ. ક્ષિત વર્ગને તે અણીના વખતે સન્મતિ સુઝી અને પરિણામે દશમી કોન્ફરન્સ મું. બઈમાં બોલાવીને તેઓએ મજબૂત બંધારણ રચ્યું અને એ રીતે કોન્ફરન્સની પ્રગતિના ઇતિહાસમાં નવું પ્રકરણ આરંભાયું. તથાપિ આ ૧૬ વર્ષના તબક્કામાં એક બુદ્ધિશાળી, સંપીલો અને સમૃદ્ધિવાન જનસમૂહ જે પ્રગતિ કરી શકે તેવી પ્રગતિ આપણે નથી કરી શકયા, એ સત્ય આપણે ખુલા દિલથી કરવું જોઈશે અને આપણું પ્રગતિને આધા કરનારાં ત શોધી દુર કરવાને વિવેક પણ આપણે આદર જોઇશે. પ્રથમ તે હું ધારું છું કે જ્ઞાતિઓ, સંઘે અને સાધુ-મુનિરાજે તરફની તકરારે આપણી ઇહલોકિક પ્રગતિમાં ડખલ ન કરવા પામે એવી કાળજી રાખવામાં આપણે બેદરકારી રાખી છે; બીનું લક્ષ્મી અને વિદ્યાના સંગ વગર કે મહાન કાર્ય બનવું સંભવતું નથી એ વ્યવહારૂ સિદ્ધાંત સતત દષ્ટિ સમક્ષ રાખવાનું આપણાથી બની શક્યું નથી; અને ત્રીજું ઘણાં કામમાં આપણી અતિ મર્યાદિત સંઘશક્તિ વેંચી નાખવા કરતાં ડાં જ પણ તાત્કાલિક જરૂરનાં કામ

Page #26

જૈન ધર્મ પ્રા.
માં સઘળી શક્તિનો વ્યય કરવાની પદ્ધતિ હજુ સુધી આપણે અંગીકાર કરી શક્યા નથી. આ મુખ્ય કારણોને લીધે સંદની પ્રગતિ માટે જોઇતાં સાધને મેળવવામાં અને જોડતી પ્રવૃત્તિઓ કરવામાં રોકળગાયની ગતિથી વધારે ગતિ આપણે કરી શક્યા નથી. વળી વિદ્યાવૃદ્ધિને અંગે એજયુકેશન બોર્ડની સુન્દર એજના કરવા છતાં એ સૈથી વધારે જરૂરના કાર્યને પણ અત્યારસુધીમાં પૂરતી તાકાદ મળી શકી નથી. જે વખતે પારસી કામ અને લુમ્હાણા કેમ દરવર્ષે હુનર નહિ પણ લાગે રૂપિયાના ફંડ વિદ્યાપ્રચાર માટે કરી શકી છે, તે વખતે-લડાઈના અને અસાધારણ આવકના ખાસ તબક્કામાં પણ–તે કેમે કરતાં સંખ્યા અને સાધનમાં ચડી આવી એવી આપણું કામની કેન્ફરન્સ વિદ્યાવૃદ્ધિ જેવા સર્વોપરી આવશ્યકતા ધરાવતા કામ માટે કાંઈ પણ સંગીન કરી શકી નથી એ શું આપણી નિષ્ફળતા સિવાય બીજું કાંઈ સૂચવી શકે છે? મહારા માનવંતા બન્યુ શ્રીયુત ગુલાબચદજીએ ગઈ સાલમાં વાચેલ કાન્ફરન્સને રિપિટ બોલે છે કે “કેળવણી પાછળ ૧૬૦ થી ૧૯૭૧ સુધીમાં–૧૧ વર્ષના અરસામાં–રૂા. ૩૦ હજાર ખર્ચવામાં આવ્યા છે.” આપણે આ સ્થિતિ આપણને સાફ કહી આપે છે કે આપણે રોગી યા ક્યાનક સ્થિતિ વચ્ચે પસાર થઈએ છીએ.
પરંતુ આખી દુનિયામાં યુદધે નો જુસ્સો ઉત્પન્ન કર્યો છે. બહુરંગી હિન્દી પ્રજાએ સેંકડે વરસની આલય, કુસંપ અને બેદરકારીની બેડીઓ તોડી સ્વરાજ્યની જર લડત ચલાવવા માંડી છે. કલકત્તા શહેર આજે પ્રવૃત્તિ અને શક્તિની આગ વરસાવી રહ્યું છે. આ ઉત્સાહુને શુભ ચેપ જેન ભાઈઓને પણ લાગે એ અસભવિત નથી. કલકત્તાના આપણા જેન ભાઈઓએ કોન્ફરન્સની મન્દ દશા અને સમસ્ત દેશની ઉગ્ર પ્રવૃત્તિનો ખ્યાલ તથા મુકાબલો કરી કેન્ફરન્સને અડી જ આમંત્રણ આપ્યું એ બહુ ડડાપણભર્યું પગલું ભરેલું છે, અને મહેને વિશ્વાસ છે કે હિન્દસ્વરાજ્યનાં અમૂલ્ય રત્નો તુલ્ય પ્રજાકીય આગેવાનોએ પિતાના પ્રખર વિચારનાં જે આન્દોલને આ ભૂમિ પર અત્યારે ફેલાવ્યાં છે હેની અસરથી હમે સર્વ બધુઓ જરૂર ઐયળ, ધનબળ, અને વિદ્યાબળ એકઠું કરશે. હિન્દના ઉદ્ધારનાં આ લને આ ભૂમિ પરથી સર્વત્ર ફેલાય છે એ કાંઈ નવાઇની વાત નથી. આ તેજ ભૂમિ છે કે જચ્યાં ભૂતકાળમાં ઘણાખરા તીર્થકરે અને તત્ત્વજ્ઞાનીઓ પાક્યા હતા, જેમણે પિતાનાં તેજસ્વી કારણે આખા હિન્દુ પરજ નહિ પણ દુનિયા પર પ્રસરાપાં હતાં. તેજ ભૂમિ પર અને ઉત્સાહપૂર્ણ ખાસ સંગમાં આપણે એકઠા મળ્યા છીએ, તે શું આપણે આપણા ઇતિહાસમાં એક નવું અને અભિમાન લેવા યોગ્ય પ્રકરણ ઉમેરવાને કશીશ નહી કરીશું ? આ પ્રશ્નનો ઉત્તર કે કોઈ એક વ્યક્તિ આપી શકે નહિ-સઘળી વ્યક્તિઓના સમૂહ અથવા શ્રીસત્તે પોતે જવાબ આપવાનું છે, અને હું

Page #27

અગીઆરની થિી જેના કાર
૩૨
-
~-
~~
-
~~
બળાચરણ્યમાં શ્રી સંઘનેજ દુઃખરનાર અને પવિત્ર કરનાર દેવ તરીકે ઓધી પ્રાર્થ ના કરી છે કારણકે સંબળ (Collective Strength, એજ હરકે સમાજની મુક્તિનો મન્ત્ર છે અથવા શાસનરક્ષક દેવ છે. ગુર! હું એક વ્યાપારી છું અને હું જાણે છે તેમ વ્યાપારીનાં ખાસ લક્ષણ એ હોય છે કે (૧) ચેતરની સ્થિતિ અને રૂખને બારીકાઈથી વિચાર કરવો, (૨) કપના અને સિદ્ધાન્ત કરતાં હકીકતે અને આંકડાઓ ઉપર વધારે ધ્યાન આપવું, અને (૩) આકસ્મિક નફાથી કુલાઈ ન જતાં તથા નુકશાનથી નાસીપાસ ન થતાં હિંમતથી આગળ ને આગળ વધવા મથવું. અને હું માનું છું કે કોઈ પણ કામ, સમાજ કે દેશની આબાદી માટે આથી વધારે સારે અને વ્યવહારૂ માર્ગ બીજે ભાગ્યેજ હોઈ શકે. વ્યાપારમાં કવિતા કે કપનાના કુદકા કામે લાગતા નથી, અને દેવોની પ્રાર્થના મદદગાર થતી નધી, પરંતુ જેને લુખ્ખી હકીકતો (Try facts) અને ગણત્રીઓ ( Figures ) કહેવામાં આવે છે તે ઉપર પુરતું ધ્યાન આપી પ્રકાશિત ભવિષ્યની આશાએ અશ્રાન્ત શ્રમ સેવ્યા કરવાની રીત જ કામ લાગે છે, અને એટલા માટે મારા દલોજાન વામીભાઈઓ! હું હમેને મીઠ્ઠી વાત, કલ્પનાઓ અને હવાઈ તરંગ ન આપી શકું અને એક વ્યાપારી તરીકે લુખી હકીકત અને કટાળાભર્યો આંકડાને રસ્તે દેરી જાઉં તો મને ક્ષમા કરો,
પ્રગતિને મૂળ મંત્ર-જવતી શ્રદ્ધા.” જેમ જૈન સમાજ તેમજ જૈન કોન્ફરન્સ પણ, અત્યાર સુધીમાં સારી પ્રગતિ કરી શકી નથી; હેનું મુખ્ય કારણ મને જીવતી શ્રદ્ધા ( Living Confidence ) ની ખામી લાગે છે. ક્રિયાકાંડ વિગેરે ઉપર જે શ્રદ્ધા રાખીએ છીએ તે જાતની શ્રદ્ધાની હું અત્યારે વાત કરતો નથી, પશુ, “હું પ્રતિદિન આગલ વધત, અનન્ય શક્તિ પ્રાપ્ત કરવાની શક્યતાવાળો રાના આત્મા છું” એવી શ્રદ્ધા તરફ હું હમારું લક્ષ ખેચું છું, માન્યતાની નહિ, પણ જીવતી શ્રદ્ધાની તરફ હું હમારું દયાન ખેંચું છું આપણા શરીર, ઘરસંસાર, વ્યાપાર, રાજકીય પ્રવૃત્તિ, સંઘ, ગુરૂ આ દરેક ખતપર વિચારવાને કે કામ કરવાનો પ્રસંગ આવતાં આશ્રદ્ધા આપણા હૃદયમાં જીવતી જાગતી બેઠેલી હોવી જોઈએ. જે ઘરસંસારથી, જે મેળાવડાથી, જે સુધારાથી, જે ગુરૂથી, જે ક્રિયાકાંડથી, જે રાજકીય હીલચાલથી આપણે આપણા અને આપણી આસપાસના આત્માને જરા પણ વિકસાવી ન શકીએ તે ઘરસંસાર, તે વ્યાપાર, તે મેળાવડે, તે સુધારે, તે ગુરૂ, તે ક્રિયાકાષ્ઠ અને તે રાજકીય હલચાલ નકામી છે, નહિ ઈચ્છવાયેગ્ય છે, જડવાદ છે. પછી ભલે હેને બાહા દેખાવ ગમે તેટલે મેહક હોય અને દેખીને લાભ ગમે તેટલે મહેટ હેય. જીવતી શ્રદ્ધા ના આ એકજ પાયા ઉપર આપણી સઘળી વ્યક્તિગત તેમજ

Page #28

રામાજિક પ્રવૃત્તિઓ થવી જોઈએ છે. જે એ ભાવના આપણા હદયમાં વાસ કરે અને જાગી જત ફેલાવે તો આપણું વેપારીઓ સેના-રૂપાના ઢગલા એક કરી ખુશી થવા માટે નહિ અને માનચાંદ મેળવા કે ભાષાના ભલકા કરવા ખાતર નહિ પણ પિતાની વિદ્યાથી આત્મપ્રકાશ વધારી તે વધેલી શક્તિ વડે વધારે આબાદ રીતે સમાજને સહીસલામત રસ્તે દોરા ખાતર વિદ્યાભ્યાસ કરશે, અને આપણે સામુનિરાજે એક ગચ્છ કરતાં બીજે ગ૭ કે એક સાધુ કરતાં બીજા સાધુ રહડી આતા છે તે દેખાવ કરવા માટે નહિ પણ આત્માની અનન્ત શ. કિ ઓનું એકીકરણ કરવાને ત્યાગી આશ્રમ મદદગાર છે એમ જાણી તે એકીકરણ કરાયેલી શક્તિઓ વડે સમાજને ઉંચે લઈ જવા ખાતરજ સાધુ બનશે. જો આ જા તના જુસ્સા-આ ઇતની જીવતી શ્રદ્ધાની લ્હમને કિમત સમજાય તો કેન્ફરન્સની અને તે સાથે ખાસ જૈન સમાજની ઉન્નતિને મુલ વિલમ્બ લાગે નહિ; કારણ કે તે શ્રદ્ધાને પરિણામે સમાજમાં વાનપ્રસ્થાશ્રમને પુનરૂદ્ધાર થશે અને અમુક ઉમર પછી આમદાનીને લોભ ન કરતાં રીટાયર થયેલા ફતેહમંદ વેપારીઓ, ડકટ, વકીલ અને પેન્શન લઈ સરકારી નેકરીમાંથી રીટાયર થયેલા અમલદારે પિતાના લાંબા વખતના જીવનકલહના પરિણામે મળેલા અનુભવ અને લાગવગ સમાજસેવામાં સંપૂર્ણત: અર્પણ કરવા બહાર પડશે. કોઈ પણ કામની આબાદી માટે આવા અનુભવીઓની આખી સેવાઓ સિવાય ચલાવી શકાય જ નહિ, ખુંચખાંચ શેધવા માટે, કટોકટીના પ્રસંગે રસ્તે કરી આપવા માટે યુવાનોમાં ઉત્સાહ પ્રેરવા માટે, શ્રીન પર લાગવગ ચલાવવા માટે, સરકારમાં કમી અવાજ ઉઠાવવા માટે, આવા
અર્ધ સાધુ” ની-ખાનગી પ્રવૃત્તિથી રીટાયર થઈને જાહેર જીંદગી અર્પણ કરવાનું વૃત્ત” લઈ બેઠેલાઓની હૈયાતી વાર કે સમાજ આગળ વધી શકે નહિ. ઈતિહાસપ્રસિદ્ધ પ્રાચીન પાનની જાહોજલાલી હેમના વૃદ્ધ સલાહકારો અને સ્વયં રેવકને જ આભારી હતી, કે જે વૃની સલાહ અને આજ્ઞાને માથે રહડાવવામાં યુવાન ટેળું હંમેશ ગર્વ મનતું. આપણા માનવના સ્વયંસેવક સદ્દગત શેઠ પ્રેમચન્દ્ર રાયચ, શેઠ કેશવજી નાયક, શેક લાલભાઈ દલપતભાઇ, વિગેરેની સેવાઓ આપણે કોઈ દિવસ ભૂલી શકીશું નહિ; તેઓનાં નામે આજે પણ અધારી રાત્રી વરચે તારાઓની પિઠે પ્રકાશી રહ્યા છે. સ્વર્ગસ્થ રાયબહાદુર બાબુ બદ્રીદાસજી સાહેબ, કે જેમના વર્ગવાસની નોંધ લેતાં મહને ઘણું દુખ થાય છે, હેમણે પણ કેમી વાઓ દ્વારા પિતાનું નામ આપણી વચ્ચે અમર કર્યું છે. આ સર્વની ખાલી પડેલી જગા પૂરવા માટે હવે આપણને લેકમાન્ય ખલે અને મડાત્મા ગાન્ધી જેવા ઘોડાએક વાનપ્રસ્થાશ્રમી અસાધુઓ (Missionaries ) ની જરૂર છે.

Page #29

મગીઆરમી કો જૈન - કરો જાન્સ,
313
વ્યવસ્થાપૂર્વક કામ કરનારા સેવા” બહાર પડે ! ત્યારે કોન્ફરન્સને ફત્તેડમંદ અને કોમને બાદ કરવી જ હાલતે મહું મણ કર્યું તેવા કામ કરનારાઓએ બહાર પડવું જોઈએ છે. હેમકે ટેકે પિતાના સાચા “આગેવાન માનશે, જો કે તેઓ તો પિ સમાજસેવક' -રીકે ઓળખાવવામાંજ સંતોષ માનશે. બાર મહીને કે બે જ નીલથી છેડાએક ભાષણથી કે હજાર-બે હજાર રૂપીઆ એકઠા કરવાથી કાંઈ કનાજનું હિત સાધી શકાશે નહિ. બધા ધંધા અને ઘર જંજાળ છેડી સમાજસેવાને જવાનો ઘધે બનાવનાર ઘેડાએક પુરૂએ તો અવશ્ય બહાર પડવું જોઈએ છે અને હું એક ઉંચા પગારના સુશિક્ષિત સેક્રેટરીની સહાયથી આખો દિવસ કેન્ફરન્સનું જ કામ કર્યા કરવું જોઈએ છે. (૧) સમાજની સેવા એ પિતાની જ સેવા છે એવી શ્રદ્ધા સાથે સમાજના કરવાની “આગ” હેવી એ “સેવકે અથવા આગેવાનું પહેલું લક્ષણ હોવું જોઇશે, (૨) પિતાના સમાજની સ્થિતિ અને આસપાસની દુાિની સ્થિતિને મુકાબલે કરી શકવા જેટલું ખુલ્લું દીલ હોવું એ બીજી યોગ્યતા છે. (૩) સમાજ પર અસર પાડી શકે એવી સ્થિતિ (Social Status) અને કાતિ (Wil-Power ) હોવી એ ત્રીજી લાયકાત છે અને (૪) સમાજહિન્દ્રાં પિતાના સઘળા લે અને જરૂર પડે તે લોકપ્રિયતાને પણ હેમવા તૈયાર રહેવું એ થી લાયકાત છે. આવા સમાજસેવકે અર્ધો ડઝન પણ જે આપણે મેળવી શકીએ તેને વિશ્વાસ છે કે જેન જગનું કલ્યાણ કરવામાં દશ વર્ષથી વધારે છે. ભાગ્યેજ લાગે. કારણ કે ધનનું સાધન આપણ સમાજમાં ભાગ્યે ફરવું છે, દયાની લાડી પણ પણ બીજી કોમોના મુકાબલે પ્રબળ છે, સામાન્ય અકરમાં પણ આપણે ઉતરતા નથી–માત્ર આપણામાંના દરેકને વિશ્વાસપાત્ર બની ૨ એનું કેન્દ્રસ્થાન કેન્ફરસ બને એવી પદ્ધતિસરની મહેનત લેનારા સ્વયંસેક્ટો અથવા આગેવાનોની જ ખામી છે, કે જેઓ.હજારો મોતીને સાંકળનાર દેરી તરીકે ઉપયેગી થઈ પડે.
કામની શરૂઆત ક્યાંથી થવી જોઈએ. બંધુઓ ! આપણે જ્યારે વાત કરવા બેસીએ છીએ ત્યારે એક પ૩ વાતને છોડતા નથી. બાળલગ્ન, વૃદ્ધવિવાહ, ફજુલખર્ચ, કાં આદિ અનેક હાનિકારક રીવાની આપણે દર મહાસભા વખતે અને દર મીટ વખતે પકે મુકીએ છીએ, અથવા દેવને પ્રાર્થના કરીએ છીએ કે આ વસ્તુસ્થિતિને સુધારવા કૃપા કરે. રોદણાં રવાં અને પારકી આશા રાખવી એ બન્ને નિર્બળતાનાં ચિહે છે. વીરલો ! આપણાં પિતાનાં જ દુઃખ કાપવામાં આપણે ગતિમાન નહિ થઈએ તે બીજાનાં દુઃખ કાપવાનું આપણાથી બનશે જ કેમ? અને સુભાગે દેખાતી હજારો પ્રકારની

Page #30

રેન માં પ્રશ્ન,
૩
ખામીએ પાપણે ધારીએ છીએ તેટલી અભેદ્ય નથી. માત્ર એકજ પ્રયાસથીબુદ્ધિના વિકાસ ભાવથી તે સર્વ અજ્ઞાનજન્ય ખલાએ આપાપ દૂર થાય તેમ છે. બુદ્ધિના વિકાસ માટે કેળવણીના પ્રચાર એ રાજમાર્ગ છે; પરંતુ એ પાછળ આપણે સાચા દીલથી કર્દી લાગ્યા જ નથી. આ વીસમી સદીમાં જ્યારે ચુરાપ–અમેરીકા વીમાનની ઝડપથી આગળ વધે છે અને આપણી હિન્દી કેમે પૈકીની કેટલીક કામે ઘેાડાગાડીની ઝડપથી આગળ વધે છે, ત્યારે આપણે હજી ખટારામાં જ પડ્યા રહ્યા છીએ અને તે ખદ્રારા પણ આગળ વધે છે કે પાછળ કૂચ કરે છે હેતુ' આપણુને ભાન નથી. આપણા ૧૦૦૦ ભાઇએ પૈકી ૪પ૬ માત્ર લખી વાંચી જાણે છે, અને અ ંગ્રેજી શિક્ષણ તા ૧૦૦૦ માં ૨૦ ને જ મળે છે, મ્હારે બ્રહ્મસમાજી વર્ગમાં દર ૧૦૦૦ પુરૂષમાં ૭૩૬ લખી વાંચી જાણે છે અને ૬૮૨ અંગ્રેજી જાણે છે. આ પણી આ નામોશીભરી અજ્ઞાન દશા તરફ આપણું લક્ષ સાથી પહેલુ જવું જોઇએ છે. પ્રાથમિક શાળાએ કે સ્કુલે! અને કૅલેજો આપણે ખીજી કામાથી જૂદા પડીને સ્થાપવી એ મ્ડને જરૂનું લાગતુ નથી. હિન્દી પ્રજા સાથે મળીને સાર્વજનિક પ્રાથમિક શાળાઓ અને હાઇસ્કુલે સ્થળે સ્થળે સ્થાપવામાં આપણે મદદગાર થવુ જોઇએ છે અને તે ઉપરાંત આપણુ પોતીકું લાખ્ખો રૂપિયાનું ફંડ કરીને જૈન વિ. ઘાથી એને સ્કેલરશીપા આપી અભ્યાસ વધારવાની સગવડ કરી આપવી જોઇએ છે. તમામ મ્હોટાં મ્હોટાં શહેરામાં જૈનના ત્રણે પીરકાના વિદ્યાથી ઓને સાથે રહીને અભ્યાસ કરવાની સગવડ મળે એવાં વિદ્યાર્થી ગૃહે અથવા ખેાડી ગહાઉસે સ્થાપવાં જોઇએ છે. હાલ ચાલતાં સઘળાં બેાડી ગહાઉસો સઘળા પ્રીરકા માટે ખુલ્લાં મુકવાં જેઈએ છે, તેમજ સવળા ખાડી''ગહાદસાની સુંદર વ્યવસ્થા માટે એક સુ શિક્ષિત અનુભવી ઇન્સપેકટર નીમાવે જોઇએ છે. આ બધી ચેાજના મ્હોટા પાયા ઉપર અને લાખ્ખોના ખર્ચે થવી જરૂરની છે. આજે વ્યાપારમાં પણ અંગ્રેજી જ્ઞાનની પહેલી જરૂર પડે છે. મુસાફરીમાં એ ભાષાનું જ્ઞાન જરૂરનુ થઈ પડ્યું છે, વકી લાત–વૃંદુ –નાકરી અને રાજકીય પ્રવૃત્તિમાં એના સિવાય ચલાવી શકાતુ જ નથી. વળી યુદ્ધે ઉત્પન્ન કરેલી પરિસ્થિતિઓથી હિન્દ આખી દુનિયા સાથે વધારે સખ ધમાં-સ્પર્ધામાં આવ્યુ છે અને આવશે. આ સોગોમાં માતૃભાષાના જ્ઞાન સાથે અંગ્રેજી ભાષાનું` જ્ઞાન લગભગ દરેક માણસે મેળવવુ જરૂરનુ છે અને તેવી જાતના ભાષાજ્ઞાન ઉપરાંત ધ્ ધાનુ જ્ઞાન મેળવવું એ વળી બીજો પ્રશ્ન છે. ધંધાની હરીફાઈ દિન પ્રતિદિન તીવ્ર થતી જાય છે. જીવનકલહુ વધારે ને વધારે ઉગ્ર નતા જાય છે. યુદ્ધે યુરોપને પહોંચાડેલા નુકશાનના લાભ લઇ જાપાન વ્યાપારને એક હાથ કરવા લાગ્યુ છે અને હિન્દ ઙેના કુદરતી સાધનાના ખજાના છતાં મ્હાંવિકાસી એસી રહ્યું છે. સરકારની મદદના અભાવ માટે આપણે જે બૂમા પાડીને જ બેસી રહીશુ

Page #31

ગગીઆરની શ્રી જૈન શ્વેતામ્બર કાન્ફરન્સ
૩૫
તો સો વર્ષ પણ ન મળી શકે એવી તક ગુમાવી બેસીશુ. આવે વખતે જૈનકામે તેમજ દરેક સમજદાર કામે નાત, ધર્મ પથ! અને લેાકરીવાજના ઝગડાને એક માજી રાખી પોતપાતાથી અને તેટલા પ્રયત્ન લાખ્ખો કરેડા રૂપિયા એકઠા કરી વ્યાપારહુન્નરની ખીલવટ પાછળ વગર વલખે લાગી જવુ જોઇએ છે. પ્રેફેસર બેઝની મહાત્ યાજના દેશને ખરેખર આશિર્વોદરૂપ થઈ પડશે, તાતાનું લેખુંટ અને એન્કિંગને લગતુ સાડુસ પણ એવુ જ ઉપકારી થઈ પડશે. હવે દરેક કામે પેાતાનાં સતાનાને જરૂર જેટલું અંગ્રેજી ભાષાનું જ્ઞાન આપ્યા બાદ આવાં ખાતામાં શિખવા મેાકલાં જોઇએ છે. અગર વ્યાપારમાં પાવરધા કરવા ોઇએ છે. આમ થવા માટે દરેક કામે લાખો રૂપિયાનું ખર્ચ કરવા તૈયાર રહેવુ જોઇએ છે. મ્યુને ભય છે કે પશ્ચિમના જડવાદની અસર આપણા યુવાનોને પોતાના ધર્મ તથા જ્ઞાતિ તરફ બેદરકાર બનાવવામાં પરિણુમી છે અને હજી ને આપણે તે યુનેને મદદ કરવા બહાર નહીં પડીએ તે આપણી સાથે જોડાઇ રહેવાને હેમને મુદ્લ આકર્ષીછુ થશે નહિ. તેમાં આપણા ધર્મ કે સમાજ પ્રત્યે આદર અને મ્હારાપણાની લાગણી ત્યારે જ આવી શકે કે જ્યારે આપણે હેમના હાથ પકડી હેમને અજ્ઞા ન અને ભૂખમરામાંથી ખરાાવવા તૈયાર છીએ એવું હેમને બતાવી શકીએ. હ્યુમે હુમારા તાનમાં મસ્ત રહી વ્હેમને વિસારશે, તે સ્વાભાવિક રીતે જ તે હુમને અને પરિણામે હમારા સમાજ તથા ધર્મને પણ વિસારશે જ. કેળવાયેલા મ્હાટે ભાગે કામ કે ધમથી અતડા રહેતા વ્હેવામાં આવ્યા હોય તે હેને દોષ શ્રીમત અને આગેવાન વર્ગ ઉપર સહીસલામતીથી મૂકી શકાય, કે જેમણે પોતાની કામના નિ ન પણ વિદ્યારસિક સતાનાને અભ્યાસના સાધના માટે પ્રેમપૂર્વક પેતાની પાસે ખેલાવવાની દરકાર કરી નથી અને ગમે તેમ ભીખ માંગી પેાતાનું ફેડી લેવા દીટા છે. શું જૈન વ્યાપારીઓ, ધારાશાસ્ત્રીએ, જામેલા ડાકટરી અને મેટા પગારના અમલદારા અકેક એ જૈન વિદ્યાથીને ન નિભાવી શકે? અને એમ થાય તા શું દરવર્ષે હજાર વિદ્યાર્થી ઓને ઉચ્ચ શિક્ષણ આપવાનું મુરકે છે? આ સ્થળે હુને ‘વિદ્યોત્તેજક ફંડ'ના જન્મદાતા મુનિશ્રીની ઉદારચિત્તતા યાદ આવે છે અને તે સાથે જ ખટપટ અને બેદરકારીએ તે ઉપકારી ખાતાને ખાલ્યાવસ્થામાં જ સુવાડી દીધાનું દુ:ખભર્યું સ્મરણુ થઇ આવે છે. ન્હાના કાળીએ વધારે જમાવાની પદ્ધતિથી ચાલતા એવાં ખાતાંઓને જે દરેક સશક્ત જૈન મન્ધુ સ્કેલરશીપેા આપી મદદ કરે તે દરેક પ્રાંતના અને દરેક પીરકાના જૈન વિદ્યાથી ઓને આગળ વધવાનું ઘણું જ સુગમ થઇ પડે.
વિદ્યાપ્રચાર માટે ખીજા સરલ રસ્તા.
શ્રીમતા તરની મદદ ઉપરાંત વિદ્યાપ્રચાર માટે લાયક ગણાતી પશુ નજીવી પરંતુ સહાનુભૂતિસૂચક મદદ મેળવવાની તજવીજ કરવી જરૂરની છે, અને તે માટે

Page #32

જૈન ધર્મ પ્રકા.
કોન્ફરન્સ “સુન ભંડાર ફડ”ના નામે માથાદીઠ. ચાર આના ઉઘરાવી હેને અડ. છે ભાગ કેળવણીના પ્રચારમાં ખર્ચવાનું રાખ્યું છે તે બહુ દુરંદેશીભર્યું પગલું છે. ખરું છે કે અત્યાર સુધી આપણે એ રીતે અતિ નિર્માલ્ય રકમ મેળવી શક્યા છીએ. પરંતુ એક તરફથી ઘોડાએક મુનિરને આ બાબતમાં સ્થળે સ્થળે ઉપદેશ કરવાની કૃપા કરે તથા બીજી તરફથી ઘોડાએક દરેક ગામ અને શહેરના ઉત્સાહી યુવાને પિતપોતાના ગામમાંથી “સુફતભંડાર ફંડ ઉઘરાવી લેવાની વર્ષમાં એકજ મહીને કોશીષ કરે તો દરવર્ષે હજાર રૂપિયા આ ખાતે મળી શકે તેમ છે. સાધુવર્ગ અને યુવાન વર્ગમાં માત્ર ઉત્સાહ પ્રેરવાની જ જરૂર છે અને તે માટે નિયમિત પત્રવ્યવહાર અને મુસાફરી દ્વારા શુભ વાતાવરણ ફેલાવી શકે તેવા કાર્યદક્ષ એસીસ્ટંટ સેક્રેટરીની અનિવાર્ય જરૂર રહે છે. સુતભંડાર ફંડ” સિવાય વિદ્યા પ્રચારના પવિત્ર મીશનની સફળતા માટે બીજા પણ વ્યવહારૂ રતા હૈયાતી ધરાવે છે. શારદાપૂજન, મહાવીર જયંતિ તથા સંવત્સરી–આ ત્રણ તહેવાર એવો છે કે જે પ્રસંગે ગરીબ જૈન પણ કાંઈક દાન કરવા સ્વાભાવિક રીતે પ્રેરાય છે. આ દાનની ઈરછાને વધારે પ્રબળ કરવી અને હેને એકજ દિશા તરફ વાળવી એટલું જ માત્ર કરવાનું રહે છે. વિદ્યા પ્રચારમાં દાન દેવું એજ ખરું શારદાપૂજન છે અને જ્ઞાનના સાગર મહાવીર પિતાના જન્મ અને મોક્ષની ખુશાલી મનાવવાનો પણ એજ સર્વોત્તમ માર્ગ છે એમ જે હજારે પિફલેટ દ્વારા જાહેર પિપોદ્વારા, સાધુ-મહાત્માઓના ઉપદેશદ્વારા અને કોન્ફરન્સના ઉપદેશ દ્વારા જેનસમાજને ઠસાવી શકીએ તે તે ન્હાની હાની રકમમાંથી દર વર્ષે હજારો રૂપિયાનું સાધન વિદ્યાપ્રચાર માટે અવશ્ય મેળવી શકાય. કેળવણી અને કેન્ફરન્સની ફત્તેહ માટે કેળવાયેલાઓની
સામેલીઅતની જરૂર પરન્તુ ઘણું કામ કેળવાયેલા વગે ઉપાડી લેવું જોઈએ છે. શેઠિયા વગે અને સાધુ સમાજ અને ધર્મને આજ સુધી ટકાવી રાખે છે. હેમણે પોતાથી બનતું પિતાની રીતે કર્યું છે. દેશ કાળ બદલાયા છે, અને નવી રીતે અને નવે રસ્તે કામ કરવાની જરૂર છે એમ કેળવચેલો વર્ગ જ પિકાર કરે છે તે શા માટે પિકાર કરીને તેઓ બેસી રહે છે? કોન્ફરન્સ એ નામ નવા જમાનાને અનુસરવાની હિમાયત કરનાર કેળવાયેલા વગે જ પાડયું છે, છતાં કેન્ફરન્સ અને તે દ્વારા સમાજની ઉન્નતિ માટે કેળવાયેલે વગે અભિમાન લેવા એગ્ય કામ બજાવ્યું નથી એમ તેઓ પોતે સ્વીકારશે. એક કોન્ફરન્સથી બીજી કેન્ફરન્સ વચ્ચેના વખતમાં જાહેર પેપરમાં લખાણ કરીને તથા રજાના દિવસોમાં મુસાફરી કરીને ભાષણ દ્વારા લેકમત કેળવવાનું તથા કેળવણી ફંડ માટે બનતી મદદ મેળવી

Page #33

અગીઆરમી
જૈન શ્વેતાંબર કોન્ફરન્સ.
આપવાનું કામ તેઓએ હાથ ધરવું જોઈએ છે, જેને એજ્યુકેશન બોર્ડ ” સાચે ચાલુ પત્ર વ્યવહાર કરી તે સંસ્થાના ચાલકોની મુશ્કેલીઓથી જાણીતા થઇ હેને દૂર કરવાના રસ્તા સૂચવવાનું તથા બની શકે તો તેની સુશ્કેલીઓ દૂર કરવાની જાતે કોશીષ કરવાનું કામ પણ હેમણે જ બજાવવું જોઈએ છે. પિતે યથાશક્તિ રકમ આપી બીજાઓના દીલ ઉપર, કેળવણીથી માણસ કેટલી સેવાભાવવાળો બની શકે છે તે બતાવી, દાખલો બેસાડવાનું કામ પણ તેઓનું જ છે.
આપણી સંખ્યામાં થતે જ ભયંકર ઘટાડે. હવે હું એક ઘણું જ ખેદજનક અને નહિ છોડી શકાય એવા વિષય ઉપર આવીશ. ઉન્નતિ-ઉન્નતિની બૂમો વર્ષો થયા આપણે પાડતા આવ્યા છીએ, પરંતુ એવી બૂમેને પરિણામે આપણી સંખ્યા વધવાને બદલે ઘટવા પામી છે તે તરફ આપણે બહેરા કાન કરતા આવ્યા છીએ. ઈ. સ. ૧૮૯૧ માં હિન્દમાં કુલ જેની સંખ્યા ૧૪૧૬૬૩૮ હતી, ૧૯૦૧ માં (આપણું કોન્ફરન્સના જન્મની લગભગમાં) તે સંખ્યા ઘટીને ૧૩૩૪૧૪૦ સુધી આવી હતી, અને ત્રણે જેને ફીરકાની કેન્ફરન્સોને પુર તંદુરસ્ત જમાનામાં તે સંખ્યા વધવા તે શું પણ કાયમ રહેવાને બદલે ૧૯૧૧ માં ૧૨૪૮૧૮૨ જેટલી સંખ્યા પર આવી ગઈ હતી મતલબ કે જે ૧૦ વર્ષના જમાનાને આપણે ઉદયને જમાને માનીએ છીએ તે જમાનામાં તે લગભગ લાખ માણસ આપણામાંથી ઓછા થયા છે. એટલું જ નહિ પણ પહેલા કરતાં ઘટાડાનું પ્રમાણ પણ વધતું ગયું છે. બદ્ધો, ક્રિશ્ચિયને.શિ, મુસલમાન અને પારસીઓમાં સંખ્યા જ્યારે વધતી ગઈ છે અને વિશાળ હિંદમમાં ૩૧૦ ટકા જેટલે ઘટાડે થતો ગયે છે, ત્યારે આપણામાં ૬ ટકા જેટલો ઘટાડો થતો ગયો છે. આથી સમજાશે કે આપણે ઘણાજ ભયંકર અને ખાસ સંશો વચ્ચે પસાર થઈએ છીએ, અને પારસી, શિખ કે હિન્દુ કેમ પણ જાગવામાં અને સુધારા કરવામાં પ્રમાદ કરશે તે હેમને એટલો ભય નથી કે જેટલો આપણને છે. માટે આપણે આ વધતા જતા વિનાશનું મૂળ કારણ નિષ્પક્ષપાત અને નિડર રીતે શોધવું જોઈએ છે. હવાપાણી, શરીર બંધારણ વિગેરે બાબતમાં આપણે બીજી હિન્દી પ્રજા જેટલી જ સગવડ-અગવડ ધરાવીએ છીએ, ગરીબાઈ કાંઈ બીજી કેમે. કરતાં આપણામાં વધારે નથી, તે પછી બીજી હિન્દી કેમ કરતાં આપણા ઘટાડાનું પ્રમાણ એટલું મોટુ આવવાનું કારણ શું? હું ધારું છું કે આપણુ આજના સમાજવ્યવહારમાં જ એ રેગિનાં મૂળ છે. રોટી-બેટી વ્યવહારમાં આપણે ઘણા સંકુચિત દષ્ટિવાળા બની ગયા છીએ અને હેને પરિણામે અયોગ્ય લગ્ન અને વિધવા તથા વિધુર વધી પડ્યાં છે. મરણસંખ્યામાં તેથી વધારે થતું જાય છે અને યુવાન છતાં જેમને અવિવાહિત જીંદગી ફરજીયાત રીતે ગાળવી પડે છે તેઓ ઉત્પા

Page #34

જે ઉમે પ્રકાશ,
દક છે કાકા નથી. આ પ્રમાણે મરણના પ્રમામાં આજની રૂએ વધારો કર્યો છે અને જન: સંભવ ઘટાડ્યા અને બહારની સંખ્યા આપણામાં દાખલ કરવાનું હુપણ તો આપણે ઘરેણે જ મૂહ્યું છે! બહારનાઓને દાખલ કરવાની વાત તે દૂર કી ! જેનધર્મ પાળનારા લોકો સાથે પણ પ્રાંતભેદ, જાતિભેદ અને ફીરકાભેદને લીધે આપણે લગ્નવ્યવહાર કરતા નથી ! વધારે શું કહું ? એક જ ધર્મ અને એકજ જાતિ છતાં સાથે બેસીને જમવામાં પણ આપણે વટલાઈ જઈએ છીએ! હમે કહેશો કે આપણે સુધર્યા, ડાહ્યા થયા, પણ હુને ભય લાગે છે કે સુધરવાને બદલે આપણે કાગડના તે નથી જતા ? આપણા વિદ્વાન મહામા શ્રી આત્મારામજી મહારાજ આપને જણાવે છે કે, આપણા પૂર્વજો હિન્દુઓએ સ્થાપેલા જ્ઞાતિભેદને મચક આપતા નહિ અને ધર્મના ધોરણ પર સમાજ રચતા તથા સંખ્યાબળ અને ઐક્ય. બળ જમાવતા. તેઓ કહે છે કે શ્રી મહાવીર પ્રભુની પછી ૭૦ વર્ષે આપણા મહાન ગુરૂશ્રી રતનપ્રભસૂરિએ સુતાર, ક્ષત્રિય, વણિક અને બ્રાહ્મણ કોમોનાં ૧૮૦૦૦ ઘરેને જેન બનાવીને તેઓ વચ્ચે રોટી વ્યવહાર જે વ્યો હતો અને એ રીતે જૈન સમાજ રચ્યો હતો. તેવી જ રીતે શ્રી હરિભદ્રસૂરિએ, તેમજ લોહાચાર્ય અને જીતસેન આચાર્ય પણ રજપુત, અનાર વિગેરે હજારો લોકોને જેન બનાવી પરસ્પર રેટી-બેટીવ્યવહાર કરાવ્યો હતો. ખુદ શ્રીમદ્ આત્મારામજી મહારાજ પિતે કહે છે કે –“જેનશાસ્ત્રમાં તે જે કામ કરવાથી ધર્મમાં દૂષણ લાગે તે વાતની જ મન છે; બાકી તો લેકેએ પિતાપિતાની રૂડી માની લીધી છે. આજે પણ કેઇ સર્વ તિઓને એક કરે તો તેમાં કાંઈ હરકત નથી.” મધ્યકાલિન હિન્દુ ધર્મગુરૂઓએ જ્ઞાતિઉપજ્ઞાતિની બેડીઓ જડીને હિન્દી સમાજને જે નિમયતાનું ભૂત વળગાડ્યું હતું તે -ને આપણા વ્યવહારકુશળ અને ઉદારચિત આચાયોએ ધાર્મિક ઐક્યતાના મંત્રથી ટૂર કર્યું હતું, અને તે છતાં આજે આપણે એવા નિર્માલ્ય બન્યા છીએ કે જ્ઞાતિ–પેટાજ્ઞાતિના ભૂતને તાબે થઈ ગયા છીએ. આ ભૂતે આપણી કેવી દશા કરી છે તેનું ભયંકર ચિત્ર હું મારા નજર આગળ મૂકવાની રજા લઈશ. ઈ. સ. ૧૯૧૧ ની સાલમાં નોમનાં ૬૪૩૫૫૩ પુરૂ હતા, જેમાંના ૩૧૭૧૧૭ કુંવારા હતા, અને ૬૦૪૬૨૬ સ્ત્રીઓ પૈકી ૧૮૧૭૦૫ કુંવારી હતી. આમાંથી બાળક અને વૃદ્ધ-એટલે સત્તાના પિદા કરવાને અગ્ય વ્યક્તિઓની સંખ્યા બાદ કરીએ તે, એટલે કે ૨૦ અને ૪પ વર્ષની વચ્ચે ૨૩૩૦૩૫ પુરૂમાં પ૬૬૧૨ કુંવાસ અને ૧૫ થી ૪૦ વર્ષની વચ્ચે ર૧૮૫૪ સ્ત્રીઓમાં ૫૮ કુંવારી હતી. મોટી ઉંમરની આટલી બધી કન્યાઓ કુમારી રહેવાનું એક જ કારણ છે, અને તે એ કે, હુની લ્હાની જ્ઞાતિઓને લીધે વર મળી શક્યા નહોતા. ૫૫ જેન જ્ઞાતિઓ તે ૧૦૦ થી પણ ઓછાં ઘર સાથે બેટીવ્યવહાર કરે છે ! આમાં સંખ્યા ઘટતી હોય

Page #35

માગી
ત્ વનાભર
સં
તા આશ્ચર્ય પામવા જેવુ શું છે ? ઉપર આપેલા આંકડા પરથી જણાશે કે પાવા ચેગ્ય ઉપરના પ૨૮ કુમારિકાથી થવી જોઇતી મનુષ્યવૃદ્ધિ આપણે ગુમાવીએ છીએ, એટલું જ નહિ પણુ મીજી રીતે પણ નુકશાન ચાક્ષુ રહે છે. નાની નાને લીધે કન્તડાં, કન્યાવિક્રય વિગેરે થવા પામે છે અને પરિણામે વિધવાનું પ્રમાણ વધી પડયું છે, એટલે સુધી કે ઇ. સ. ૧૯૩૧ માં ૬ લાખ સ્ત્રીએ માં ૧ લાખ વિધવાણ હતી, મતલબ કે ૨૫ ટકા જેટલું વધવાનું પ્રમાણુ હતુ, જે દેશની તમામ કામે વિધવાના પ્રમાણુ કરતાં ઘણું જ વધારે છે. આટલી બધી વિધવાઓના શાપ સામે કર્ક કામ તરી શકવાની હતી ? ખેદની વાત તેા એ છે કે ૨૦ થી ૪૦ વર્ષની વયની એ લાખ સ્ત્રીઓમાં લગભગ અડધા લાખ સ્ત્રીએ વિધત્રા હતી, જે વૃદ્ધવિધા અને સંકુચિત પેટાજ્ઞાતિઓનું જ પરિણામ છે. આ આંકડા ઉપર આપણે એમને એમ પડદા નાખી શકીએ તેમ નથી. આ પ્રશ્ન પર આપણા સમાજે શાન્તિથી વિચાર કરવાની હજી સુધી તક લીધી નથી. એ આપણુ` કમનશીબ છે. બધી કોને કરતાં વધારે ભય’કર,સ્થિતિમાંથી આપણી કેમ પસાર થતી હોવાથી આપણે આ મિના અટકાવવા માટે બધા કરતાં વધારે દરદેશીથી અને વધારે હિંમતથી કામ લેવાની જરૂર છે. રસ્તે સહેલા છે, પણ રહી કે જે ખાખુ પહેરીને સમાજને ડરાવે છે, હૈના પઝામાંથી છૂટવું મુશ્કેલ છે. લગ્નની વિવિધ પ્રણાલિકાએ સહભાજન ઇત્યાદિ ખાતેા માત્ર સામાજિક વિષય છે, નહિ કે ધાર્મિક; માટે એમાં ધર્મલાપને ‘હાઉ મનાવનારાઓ સાથે શાંત રીતે દલીલ કરીને સમાજને વિનાશથી બચવાના રસ્તા ખુલ્લા કરી આપવા જોઇએ છે. સ્વામીવાત્સલ્ય ભાજનને અર્થ આજે મુકાઈ ગયા જણાય છે. જૈનધર્મ પાળતા વિણક પાટીદાર ભાવસાર વિગેરે તમામ ભેા બેસી જમે એ રીવાજ આજ કેટલાક પેાતાને સુધરેલા નહિ કહેવડાવતાં ગામનાં આ ખાદ ચાલ્યા આવે છે! પણ સુધરેલા કહેવાતાઓએ પણ સ્વામીવાત્સલ્પની જગ્યાએ આભડછેટની પધરામણી કરી છે ! આ છે આપણું સુધારાનું ચિન્હ ! ! આપણે કલ્પિત ભેદ તથા શાસ્ત્રવિરૂદ્ધ વહેમ અને બેડીઓને ઠંડી આપણા સાજના પ્રતિક્રિન થતા વિનાશને રોકવાની તાકીદ કરવી તેઈતી નથી? સ્વામીલાવે ! આ સવાલા પર ઉંડા વિચાર કરવા, નિડરપણે જહેરમાં ઉહાપોહ કરવા અને વ્યવહારૂ રસ્તા ચે!જવા હું હમેાને આગ્રહપૂર્વક અરજ કરૂં છું. ઐક્યના વ્યવહારૂ માર્ગો.
આત્મબંધુઓ ! આજની રાજકીય સ્થિતિ વચ્ચે આપણે એય વગર જીવી શકવાના નથી એ તે નિર્વિવાદ છે. રેટી-બેટી વ્યવહારની આડખીલે ધીમે ધીને હું પણ ત્વરાથી દૂર કરવાની કોશીશ કર્યાં વગર અને નિરૂત્પાદક સ્ત્રી-પુરૂષોની ભયંકર સખ્યામાં ઘટાડા કરવાની ચેાજના વગર જેતસમાજને ટકાવવાનું કામ

Page #36

કનું પ્રકા
કૅશજ નહિ પણ હુને તે અશક્ય લાગે છે, અને જુદા હૃદા જૈન ગ્રંથ્થાની માન્યતા તરફ મતાહિઝુતા વગર પણ આપણે આપણુ જીવન ટકાવી શકાના નથી. માન્યતાએ અને ક્રિયાલેને આગળ કરી આપણા વચ્ચે વેરઝેર ઉત્પન્ન કરાવનાર! એને-પછી તે ગૃહસ્થ હૈ વા ત્યાગી હે!-આપણે મજપુત હાથથી દાબી દેવાં જોઇએ છે. જૈન સમાજના એકીકરણમાં આડખીલરૂપ થઇ પડનાર સિવાય ભીન્ન તમ મ તરફ આપણે મતસહિષ્ણુતા બતાવવી જોઇએ છે, પણ આપણી હૈયા તીના મૂળમાં અને તે પશુ ધર્મનાજ નામે-કુડાર મારનાર કલપ્રેમી માને આપણે ઉત્તેજન આપવું જોઇતું નથી કે ઉત્તેજન મળવા દેવું જોઇતું નથી. આ કામ માટે એક ઉદાર વિચાર ધરાવતું સાપ્તાહિક કે દૈનિક પત્ર ગુજરાતી તેમજ હિન્દી ભાષામાં અને તે પણ નામ માત્રની કિંમતથી પ્રગટ થાય અને લેકમત કેળવે એમ હું અન્તઃકરણથી ઈચ્છું છું. વળી દરેક જૈન સમાએ, એસસીએશન અને માળાનાં દ્વાર જૂદા જૂદા પ્રાંત અને ગચ્છના જૈના માટે ખુલ્લાં થવાં જોઇએ છે. મદીરો અને ધા મિક ખાતાંઓની તપાસણી માટે કેન્ફરન્સ એસ તરફથી ઇન્સ્પેક્ટરે નિમાયા છે તે કામ ખડું દુરદેશીસયુ થયુ છે, પણ તે ઇન્સ્પેકટરોએ એક પણ ખાતાને તપાસવાનુ છેડી દેવુ જોઈતુ નથી અને એક પણ સાર્વજનિક ખાતાના વહીવટ અમુક શહેરની જ કે અમુક ગચ્છની જ વ્યક્તિઓના હાથમાં રાખવાની રીત વધારે વખત ચાલુ રહેવા દેવી જોઈતી નથી; પરંતુ પ્રતિનિધિત્વનું બહેાળુ ધારણ કરવાની જ પાડવી જોઇએ છે; કે.જેથી સઘળાએ તેમાં રસ લેતા અને અને ખાતુ વધારે દેખીતુ અને વધારે સમ્રુતુ મનવા પામે. ધાર્મિક ઝગડા આ જમાનામાં ચલાવી શકાય તેમ નથી એ તરફ હું તમારૂં ખાસ લક્ષ ખેંચવા માંગું છું. શિખરજી, મક્ષીજી વિગેરે તીથાને લગતા ઝગડા જિનદેવના ભકતા વચ્ચે જ થવા પામે અને એકજ પિતાના બે પુત્રા એકબીજા સામે યુદ્ધમાં જોડાય એ આપણા સામાજિક ખળ અને આર્થિક ખળ તેમજ ધર્મભાવનાને વિનાશક છે અને હરકેાઇ રીતે અટકાવવા યેાગ્ય છે. આપણી કામ વ્યાપારી કુનેહ માટે પ્રસિદ્ધ છે, તે શું આપણે પરસ્પર એકડા મળી આપણા વાંધાઓને નીકાલ અંદરેય અંદર ન કરી શકીએ? કેટલાક સુજ્ઞ સજ્જનોએ આ રસ્તે લેાકમત કેળવવા ભગીરથ પ્રયાસ ચૈડું થયાં સેવવા માંડ્યો છે; પરન્તુ જ્યાંસુધી મને પીરકાની કાન્ફરન્સ જેવી વજનદાર સ સ્થાઓ વચ્ચે પડીને સુલેહ કરાવવા મહાર ન પડે ત્યાંસુધી છૂટક છૂટક વ્યક્તિએના પ્રયાસ ફત્તેહુમન્ત થાય એવા સભવ ખડુ થાડા છે.
ગૃહસ્થા! હું હવે તમને વધારે વખત રોકવા માંગતા નથી. ચાલુ દેશ-કાળમા જે સાર્વભોમ અાત્યની એ ભાખતા પર ભાર મૂકવાની અનિવાર્ય જરૂર હતી તે

Page #37

અગીગાની શી જેમ કામ્બર
.
બે બાબતે-એક્યબળ અને વિદ્યાબળ ઉપર જ મેં મારું કથન ગાંધી રાખવા કાળજી રાખી છે. હું જાણું છું કે શાસ્ત્રોદ્ધાર, જીવદયા, સાધુસુધારણા, દ્વાર ઇત્યાદિ અનેક બાબતો પર બોલવાની જોન કેન્ફરન્સોના પ્રમુખની રહી છે, કે જે રૂહીને હું માન આપી શક્યું નથી, પરંતુ હું “ઉપયોગિતા” (Utility) ના સિદ્ધાન્ત - દ્વાળુ હે તાત્કાળિક જરૂરીઆતોને જ વળગી રહ્યો છું અને તેમ કરવામાં કેઈને મારી ભૂલ થતી જણાતી હોય તો ક્ષમા ચાહી માત્ર એક જ મુદ્દા પર ડું બોલી મારું કથન ખતમ કરીશ.
હિન્દુ યુનિવરિટી અને જૈને કેળવણના ક્ષેત્રમાં એક આવકારદાયક પ્રગતિ-હિન્દુ યુનિવર્સિટી” ના રૂપમાં કરી શકવા માટે હું સમસ્ત હિન્દુ કેમને મુબારકબાદી આપું છું અને દેશકાળને અનુસરતી એ શરૂઆતને હું સંપૂર્ણ વિજય ઈચ્છું છું તે સાથે વખતસરની સૂચના કરી લેવાની મારી ફરજ અદા કરીશ કે બીજી હિન્દુ કોમેની સાથે જૈનસમાજે પણ એ સંસ્થાને પિતાની માની ગર્વ લેવો જોઈએ છે, અને તેને પૂરતી સહાય આપવી જોઈએ છે તેમજ એ યુનિવર્સિટીએ પણ બુદ્ધિબળ અને હૃદયબળના ચમત્કારિક ખજાના તુલ્ય જૈન સાહિત્યના અભ્યાસ માટે કરવી જોઈતી દરેક સગવડ ખરા દીલથી કરવી જોઈએ છે.
છેવટે સગ્રહ! તમેએ મને આપેલા પ્રમુખપદ માટે તથા શાન્તિ અને ધીરજથી લાંબો વખત મને સાંભળવાની કરેલી મહેરબાની માટે હું તમારે અંતઃકરણ પૂર્વક આભાર માનું છું અને વિનંતિ કરું છું કે જે “જીવતી શ્રદ્ધા'ને ઈસારે મારા ભાષણની શરૂઆતમાં હું કરી ગયો છું તે જીવતી શ્રદ્ધા દીલમાં રાખીને, કેન્ફરન્સમાં રજુ થતાં પ્રનાં નિરાકરણ શુદ્ધ ચિત્તે અને બુદ્ધિપૂર્વક કરશે. અને તમારે ઉદય તમારા હાથેજ થવાનેફ છે એ વાત ધ્યાનમાં રાખી જરૂરી કાર્યો અને આવશ્યક સુધારા ઉપર વગર વિલંબે લાગી પડશે, કે જેથી શાસનનાયક દેવ પણ તમારી તે શુભ પ્રવૃત્તિ જોઈ પ્રસન્ન થઈ તમારામાં વધુ અને વધુ શક્તિ પ્રેરશે અને તમને વપરનું કલ્યાણ સાધવામાં નિપુણ બનાવશે.. .
ઉપર પ્રમાણેનું પ્રમુખનું ભાષણ વંચાઈ રહ્યા બાદ કોન્ફરન્સ તરફ સહાનુભૂતિ બતાવનારા તારે તથા કાગળો વાંચી બતાવવામાં આવ્યા હતા, અને કોન્કરન્સના જનરલ સેક્રેટરી શેઠ કલ્યાણચંદ ભાગચંદે કોન્ફરન્સને રીપિટ રજુ કર્યો હતું, જેના ઉપરથી શેઠ કુંવરજી આણંદજીએ કન્ફરજો અત્યાર સુધી કરેલાં કાર્યો ઉપર લંબાણથી વિવેચન કર્યું હતું. ત્યાર બાદ કેન્ફરન્સના નિયમાનુસાર સબજેક્ટ

Page #38

કમીટી ચુંટી કાઢવામાં આવી હતી, અને કોઈના દિવસનો છેલ્લા સિત કરવામાં આવ્યો હતે.
બીજે દિવસ.
તા. ૩૧-૧૨-૧૯૧૭, માગશર વદ -વિવાર. કોન્ફરન્સના બીજા દીવસની બેઠક પણ તા. ૩૧-૧૨-૧૯૧૭ ના રોજ બપોરે બાર વાગે રાય બદ્રીદાસજી મુકીમ બહાદુરના બગીચામાં ખાસ તૈયાર કરવામાં આવેલા મંડપમાં પ્રથમ દિવસના જેટલીજ હાજરી અને ઉત્સાહથી ભરવામાં આવી હતી. બીજા દિવસની બેઠકમાં લોકમાન્ય શ્રીયુત્ તીલક, મહાત્મા મેહનદાસ કરમચંદ ગાંધી, સર કૈલાસચંદ્ર બેસ, જાણીતા રા, વિભાકર, બારીટર-એટ-લેં વિગેરેએ હાજરી આપી કોન્ફરન્સના કાર્યના ઉત્સાહમાં બહુ વૃદ્ધિ કરી હતી. પ્રમુખ સાહેબ વખતસર પધારતાં મંડપમાં બીરાજેલા સર્વે ગુહાએ ઉભા થઈ તેમને માન આપ્યું હતું અને તાળીઓના અવાજથી તેમને વધાવી લેવામાં આવ્યા હતા, સવે પઘારેલા ગૃહસ્થોગ્ય જગ્યાએ ગોઠવાઈ જતાં કેન્ફરન્સના બીજા દિવસના કાર્યની શરૂઆત કરવામાં આવી હતી. પ્રથમ મધુર સંગીત વાદ્યથી મંગળાચરણનાં ગાયને ગાવામાં આવ્યાં હતાં જે આ પ્રમાણે હતાં:-- બીજા દિવસનાં મંગળાચરણનાં ગાયને.
સ્તુતિ. શ્રી મહાવીર સ્મરે, શાન્તિઃ શારિત વ, શ્રી મહાવીર (૨) શાસનદેવ સહાયક થાજે, વિજય વિજય સદ્દભાવ ભર–શ્રી. ૧ સંઘતણ સરદાર સુશીલા, અભિનન્દન સ્વીકાર કરો–શ્રી. ૨ જ્ઞાન કળાથી નિપુણ બનાવી, બાળ યુવક ઉત્સાહ ભરે–શ્રી. ૩ અખીલ અવનીમાં વીરશાસનને, જય મંગળ સૂરનાદ કરો—શ્રી ૪ જયવંતા શાસન સરદારે, કેફરન્સનું અમર ચહ--ધી૫
-અમૃતલાલ માવજી શાહ,
છે જ ! દયામયી જિનધર્મ હૈ, દયા ધરમક સાર; દયા બિના સગતિ નહીં, જાનત હૈ સંસાર. ૧

Page #39

ગરમ થી જે તારકાસ.
વિના જ્ઞાન નહીં હેત હૈ, જીવ અજીવ વિચાર; યાતે જિનવરને કહે, જ્ઞાન મુક્તિ દાતાર માનક ચન્દ બિન જ્ઞાનકે, કિયા કરે હજાર રૂલે ચેહી સંસારમેં, કભી ન ઉતરે પાર. સબ શ્રી સંઘ મિલકે કરે, વિદ્યાકા પ્રચાર મહિમા છે જિન ધમ્મકી, હાય સમાજ સુધાર. ૪
–માણિકચન્દ શેઠ. છે . વેતામ્બર કોન્ફરન્સના મુખારક હો મુબારક હો, ગ્યારહવાં જલસે શાહાના મુબારક હો મુબારક હે; દિપાના વીરશાસનકા ધર્મકી ઉન્નતિ કરના, ધર્મબીરેકા યહાં આના મુબારક હો મુબારક છે. સાંસારિક ધાર્મિક નૈતિક સુધાકા સદા કરના, કેમકે રાહ પર લાના મુબારક હે મુબારક છે બઢાના જ્ઞાનકા સંગમેં હાના પ્રચાર વિદ્યાકા, કોલેજ સ્કુલ ખુલવાના મુબારક હો મુબારક છે. સ્વધર્મી ભાઈ નીંદ ગફલત જગા દેના, ધર્મકે રસ્તે બતલાના મુબારક હો મુબારક છે; મિટા દેના હરએક ઝગડા બઢાના સંપકા સંગમે, બુરી રકા ઉડજાના મુબારક હે મુબારક હૈ. નિરાશ્રિત જે કિ ભાઈ ઓર બહિને હૈ યથાશક્તિ, મદત ઉન સબકે પહુંચાના મુબારક હો મુબારક હો; જીર્ણ શાસ્ત્રાંકા લિખવાના ઓર તીથ પર નજર કરના, જિર્ણ ઉદ્ધાર કરવાના મુબારક હો મુબારક હો, હર જગહ જાકે ઔર સતશાસ્ત્રકા ઉપદેશ કર કરકે, શ્રી જિનધર્મ ફેલાના મુબારક હો મુબારક હો, જે તુમ શ્રી વીરકે હો વીર બાળક વીરતા તુમકે, ધરમ કામેં દિખલાના મુબારક હો મુબારક . જે જારી હે રહી હૈ જૈનમેં મિશ્ચાતકી રસમેં, સબકા બંધ કરવાના મુબારક હે મુબારક છે.
Hinna

Page #40

જૈન ધર્મ : કા. કરી કે હું આપની ઉન્નતિકી ફિક્ર ઇરસ મ, સબેરે આગે બહુ જાના મુબારક હે મુબારક હો; વેતામ્બર જૈન જે હું રાજે સી ઓર પુરૂ કે, ધર્મ શિક્ષાકા દિલવાના મુખારક હો મુબારક હા.
કે જિન ધર્મકી મહિમા સુધારા કૅમકા હવે, કરના કોન્ફરન્સ સાલાના મુબારક હે મુબારક છે ઘડી ધન્ય આજી ધન્ય દિન હૈ આજકા માનક, સકે મિલકે યહ ગાના મુબારક હે મુરારક હો.
–માણિકચરદ શેઠ. ઉપર પ્રમાણેનાં મંગળાચરણ ગવાઈ રહ્યા બાદ પ્રમુખસાહેબ તરફથી નીચેના ત્રણ કરી શરૂઆતમાં રજુ કરવામાં આવ્યા હતા.
ઠરાવ ૧ લે-રાજ્યભક્તિ. આ શ્રી જેન વેતાંબર કોન્ફરન્સ નામદાર શહેનશાહ પંચમ જર્જ અને મહારાવી ભારતેશ્વરી મેરી તરફ પિતાની સંપૂર્ણ રાજ્ય ભક્તિ પ્રદર્શિત કરે છે, અને તે બંને દીઘાયુષી થાઓ તેવી પ્રાર્થના કરે છે, વળી યુરોપમાં જે અતિ દરણ સંગ્રામ ચાલે છે અને જેનાથી ઘણું નુકશાની થઈ છે તે સંગ્રામ શિધ્ર શાંત થાય તેવી પિતાની ઈચ્છા પ્રગટ કરે છે.
ઠરાવ ૨ જે-નામદાર હિંદી પ્રધાનને સ્વાગત. હિંદના સટેટ સેક્રેટરી નામદાર રાઈટ ઓનરેબલ મી. મોંટેગ્યુ કે જેઓ ભારત સામ્રાજ્યની શાસન સુધારણા માટે અત્રે પધારેલા છે, તેમનું આ કોન્ફરન્સ ખરા અંતઃકરણથી સ્વાગત કરે છે, અને તેમની મારફત હિંદુસ્તાનની સઘળી આ શાએ સંપૂર્ણ રીતે સફળ થાઓ એવી પ્રાર્થના કરે છે.
ઠરાવ જોશેક પ્રકાશ. -પા કોન્ફરન્સ કલકત્તાના અમૂલ્ય રત્ન, સર્વ સન્માનિત, અને દ્વિતીય જેન કેન્ફરન્સના માનનીય પ્રમુખ કલકત્તાનિવાસી રાય બદ્રીદાસ મુકીમ મહદુરના દીલગીરી ભરેલા મૃત્યુ માટે પોતાને આંતરિક શોક પ્રદર્શિત કરે છે, અને તેમના સમસ્ત કુટુંબ પરિવાર તરફ પિતાની સહાનુભૂતિ પ્રકાશિત કરે છે.
ઉપરોક્ત ત્રણ ઠરાવો પ્રમુખ તરફથી રજુ કરવામાં આવ્યા હતા, અને તે સર્વ નુમતે પસાર થયા પછી એગ્ય સથળે તે ઠરાની ખબર તાર મારફતે એકલવાની પ્રમુખને સત્તા આપવામાં આવી હતી.

Page #41

અમરમી કી જૈ
તામ્બર -ફર.
ઠરાવ જ છે-હિંદુ યુનિવસટી અને જૈન કેમ. બનારસમાં હાલમાં સ્થપાયેલ હિંદુ યુનિવર્સીટીમાં જૈન વિદ્યાથીઓની પણ સારી સંખ્યા થશે એવી આશા રહે છે, તેથી આ કેન્ફરન્સ હિંદુ યુનિવર્સીટીના કાર્ય વાહકેને નિવેદન કરવાની આ તક લે છે કે જ્યારે હિંદુ યુનિવર્સીટીને અભ્યાસક્રમ નિયત કરવાનો સમય આવે ત્યારે હિંદુધમેના પડકમની સાથે જૈન ધર્મના ગ્રંથને પણ ઉચિત સ્થાન તેમણે આપવું. તે કાર્યને માટે ફંડ વિગેરેની યોજના કરવા અને સોલરશીપ વિગેરે આપવાને પ્રબંધ કરવા જૈન કેમના જે મેમ્બર તેની કમીટીમાં દાખલ થયા છે તેમને સંપૂર્ણ રીતે સહાયતા આપવાની જેન શ્રીમતે આ કોન્ફરન્સ સૂચના કરે છે.
દરખાસ્ત મુકનાર–રા, મકનજી જુઠાભાઈ મહેતા-મુંબઈ. અનુદાન આપનાર–બાબુ રાજકુમારસિંહજી-કલકત્તા,
ઉપરનો ડરાવ કોન્ફરન્સ સમક્ષ મૂકાતાં અને બહુ દલીલ પૂર્વક તેની જરૂર રીઆત સમજાવતાં તે વખતે જ યુનિવર્સીટીમાં જેન અભ્યાસક્રમ માટે એક જગ્યા ગોઠવવા સારૂ સુમારે લાખ રૂપિયાનું ફંડ થયું હતું, જેનું વિગતવાર લીસ્ટ અમેએ પ્રાંતભાગમાં આપેલું છે.
આ વખતે મહાત્મા મેહનદાસ કરમચંદ ગાંધીએ પધારી જેને કેમમાં ઐકય સાચવી રાખવાની જરૂરીઆત, અંદર અંદર મતભેદ રાખવે તે પણ હિંસા છે, તેથી મતભેદ દૂર કરી સલાહસંપથી વર્તવાની સુચના કરવાવાળું બહુ સુંદર ભાષણ કર્યું હતું. ત્યારબાદ નીચે પાંચ ઠરાવ રજુ કરવામાં આવ્યો હતે.
ઠરાવ ૫ મે-ધાર્મિક શિક્ષણ આપણી જૈન સમાજમાં શિક્ષણને વિશેષ અભાવ થતા જાય છે એમ આ કોન્ફરન્સને અનુભવ ઉપરથી જણાય છે, અને ધર્મની પુષ્ટિ તથા વિસ્તારને માટે ધર્મશિની ખાસ આવશ્યકતા આ કોન્ફરન્સ સ્વીકારે છે. તેથી નીચે લખવામાં આવેલા ઉપાયે શિધ્ર અમલમાં મૂકવાની દરેક વેતામ્બર જૈન બંધુને આ કેન્ફરન્સ વિનંતિ કરે છે.
(૧) પ્રત્યેક ગામ અગર શહેરમાં ધર્મશિક્ષણ માટે પાઠશાળા અને પુસ્તકાલય વિગેરે સ્થાપિત થાય અને તે સુવ્યવસ્થિત રીતે ચાલે તેવી યોજના કરવી.
(૨) ધાર્મિક શિક્ષણને માટે પ્રાકૃત અને સંસ્કૃત ગ્રંથના સરલ ભાષામાં મૂળ સહિત ભાષાંતરે પ્રગટ થાય તે પ્રબંધ રચ.
(૩) ધાર્મિક શિક્ષણને માટે સારા લાયક પુરૂષ અને સ્ત્રી માસ્તરની ખાસ

Page #42

નાયકા , તેથી જેને યુવાનો અને કાર પ્રાકૃત અને સંસ્કૃત ના વિશે પ્રમાણમાં લે તેવો બંદોબસ્ત કરો.
દરખાસ્ત–શેડ મરચંદ લાભાલાવાર. અનુદા -પંડિત હંસરાજજી-અમૃતસર. વિટ અનુદન–રા હરાચંદ લીલાધર ઝવેરી-જામનગર.
ઠરાવ ૬ ઢો-પ્રાકૃત ભાષાનો ઉદ્ધાર. આપણા શાસ્ત્ર પ્રાય: માગધી ભાષામાંજ રચાયેલ હોવાથી તેના શિક્ષણની જરૂરીયાત છે, તેથી તેના શિક્ષણની વૃદ્ધિ તથા તેનાં રક્ષણ માટે આ પ્રમાણે કરવાની આવશ્યકતા આ કોન્ફરન્સને જણાય છે.
(૧) પ્રાકૃત ભાષાનો અભ્યાસ સરલ થઈ શકે તે માટે જે પ્રાકૃત ભાષાનો કેપ તૈયાર કરાવવાનો વિચાર પ્રથમ થયેલો છે તેને જલદીથી અમલમાં મૂકવા માટે અને તે કેપ જલદી બહાર પાડી શકાય તે માટે સર્વે જૈન બંધુઓનું આ કોન્ફરસ ખાસ લક્ષ ખેંચે છે અને તે તરફ સર્વનું આકર્ષણ કરે છે.
(૨) પ્રાકૃત ભાષાનું સરલ વ્યાકરણ તૈયાર કરવાની શિધ્ર જરૂરીઆત આ કેન્ફરને સ્વીકારે છે અને તે વિષયમાં અધિક પ્રયાસ કરવાની આવશ્યકતા જણાય છે.
(૩) જૈન પાઠશાળા અને વિદ્યાશાળાઓમાં પ્રાકૃત ભાષાનું ખાસ શિક્ષણ દેવાને પ્રબંધ કરવાની જરૂર છે, તેથી આ કોન્ફરન્સ તેના કાર્યવાહકોને તે બાબતની ખાસ સૂચના કરે છે.
(૪) હિંદુસ્તાનની જુદી જુદી બધી યુનિવસીટીઓમાં પ્રાકૃત ભાષા અન્ય ભાષાઓની જેમ જ જૈન વિદ્યાથીઓ બીજી ભાષા તરીકે લઈ શકે તે માટે પ્રયાસ કરવાનો દરેક જૈન વિદ્વાન અને દરેક જૈન સંસ્થાને આ કોન્ફરન્સ આગ્રહ કરે છે; કલકત્તા યુનિવસીટીએ તેના અભ્યાસક્રમમાં પ્રાકૃત ભાષા દાખલ કરીને જેન કેમ ઉપર ઉપકાર કર્યો છે તેની આ કોન્ફરન્સ નોંધ લે છે અને તેને ઉપકાર માને છે; અને શ્રીજી યુનિવસીટીને તેનું અનુકરણ કરવાનો આગ્રહુ કરે છે, અને આ ઠરાવની એકેક નકલ જાહેર પત્રોમાં છપાવવાની અને તે ડરાવની એકેક નકલ કલકત્તા યુનિવર્સિટી અને બીજી યુનિવસીટીના કાર્યવાહકોને મોકલવાની ભલામણ કરે છે.
દરખાસ્ત–પંડિત હરગોવિંદદાસ-કલકત્તા. અનુદન–રા. મનસુખલાલ રવજીભાઈ મહેતા-મુંબઈ. વિશેષ , –પંડિત વૃજલાલજીબનારસ.

Page #43

ગોરી હોન્સર કરન્સુર હરાવ ૭ એ જૈન સાહિત્ય પ્રચાર,
૧ જૈન સિદ્ધાંતા તથા ત્રત્રે મહાર પાડવાનાં અને જૈન સાહિત્યના પ્રચાર કરવામાં જે જે પૂજય મુનિ મહારાજાએ તથા પુસ્તક પ્રકાશક સા અને વિદ્વાને પ્રયત્ન કરી રહ્યાં છે. તે સર્વને માટે આ કોન્ફરન્સ પેાતાને અંતઃકપશુપૂર્વક સતીષ જાહેર કરે છે, અને તે સĆને આગ્રહપૂર્વક વિનંતિ કરે છે કે સસ્તા સાહિત્યની વૃદ્ધિ માટે તેએાએ ખાસ વ્યવસ્થા કરવી, કે જેથી જૈન સાહિત્ય ના વિશેષ પ્રચાર થઇ શકે.
૨ જૈનાનું પ્રસિદ્ધ અને અત્યુત્તમ પ્રાચીન સુત્ય જેની દર રહેલુ છે એવા જૈન લડારા, કે જે હજુ સુધી મધ પડેલા છે તેને ઉઘડાવવા-તેમાંના ગ્રંથે ુાર કઢાવવા અને તે ગ્રથાને માનવ સમાજ વિશેષ અને શિઘ્ર લાભ લઇ શકે તેવા પ્રશ્નધ કરવા. તે પ્રથા ભંડારામાં ગુપ્ત રહેવાથી નષ્ટપ્રાય: થઈ જવાની ભીતિ રહે છે, તેથી આ કેન્ફરન્સ તેવુ અને તે પહેલાં જ તે ભંડારાના અગ્રેસરને સમ ચાનુકૂળ પ્રાર્થના કરે છે, અને આશા રાખે છે કે તે ગ્રંથા જલદીથી જ પ્રકાશમાં લાવવામાં આવશે, અને છપાવીને બહાર પાડવામાં આવશે. પાટણ, જેસલમેર, ખ'ભાત, અમદાવા±, લીંબડી વિગેરે સ્થળાનાં ભંડારીના કાર્ય વાકાનું' આ વિષય ઉપર ખાસ લક્ષ ખેંચવામાં આવે છે. પ્રાચીન જૈન સાહિત્યના પ્રચાર માટે શ્રીમાન્ ગાયકવાડ સરકારને આ કાન્ફરન્સ અંત:કરણ પૂર્વક ધન્યવાદ આપે છે.
૩ સ્વ. શેડ અમરચંદ તલકચ દે જૈન સાહિત્ને માટે મુંબઇ યુનિવસીટીમાં ખાસ સ્કોલરશીપ દેવા માટે રકમ અર્પણ કરેલી છે,તેજ પ્રમાણે બીજી યુનિવસી ટીઓમાં પણ જૈન સાહિત્ય માટે સ્કોલરશીપે! આર્પી શકાય તેવી રકમ અણુ કરવા માટે શ્રીમાને આ કાન્ફરન્સ આગ્રહ કરે છે.
દરખાસ્ત——શેઠ કુંવરજી આણુંદજી ભાવનગર.
( આ દરખાસ્ત મૂકતાં કરેલું ભાષણ પ્રાંત ભાગમાં આપેલુ છે. ) અનુમેદન—રોડ લખમીચજી ધીયા. પ્રતાપગઢ, વિશેષ——માણુ અચળસિંહજી, દિલ્હી,
શેડ વીરક ગગાજર, મુખઈ.
95 39
હરાવ ૮ મા-પ્રાચીન શિલાલેખના ઉદ્ગાર,
આ કોન્ફ્રન્સ પ્રાચીન શિલાલેખાના સગ્રહ કરવાની ખાસ આવસ્યકતા સ્વીકારે છે; કારણકે તે શિલાલેખા દ્વારા જૈનધર્મ નાઇતિહાસ ઉપર અહુ અજવાળુ પડવાના સભવ રહે છે. આ ઉદ્દેશ અમલમાં લાવવા માટે નીચે લખેલા ગૃહુસ્થાની એક કમીટી નીમવામાં આવે છે.

Page #44

ર. ર. દવાકંદ પુરૂત્તમ કારીયા. ઇડી. એ. રા, રા. સિ. ડી. દલાલ. એમ. એ. રા. શા. કેશવલાલ પ્રેમરાંદ એ. બીએ. એલ, એલ, બી. ર. રા. બાબુ ઉમરાવસિંહજી ટાંક, બી, એ. એલ, એલ, બી. વકીલ-ચીફકાર્ટ. રે, ૨. ડાહ્યાભાઈ પ્રેમચંદ મોદી. વકીલ, ૨. ર, પૂરણચંદજી નહાર. એમ, એ. ઇરી, એલ.
આ કાર્યમાં દરેક જૈન બંધુઓને તેમને સંપૂર્ણ સહાયતા આપવાને, જ્યાં ક્યાં પ્રાચીન ભંડારા અને શિલાલેખ હોય ત્યાં ત્યાંની યાદી તેમના ઉપર મેક
અને તેની નેંધ લેવાવાળા ગૃહસને અડચણ અગર રોકાવટ નહિ કરવાનો આ કેન્ફરન્સ આગ્રડું કરે છે. આ ઠરાવ પ્રમુખ તરફથી રજુ કરવામાં આવ્યો છે.
ઠરાવ ૯ મે–સ્ત્રીશિક્ષણ જૈનસમાજમાં સર્વત્ર સ્ત્રીશિક્ષણનો વિશેષ પ્રચાર થાય તે માટે નીચેના ઉપાચો ધ્યાનમાં લેવાની આ કોન્ફરન્સ આવશ્યકતા સ્વીકારે છે.
૧ પ્રત્યેક જૈને પિતાની પુત્રીઓને ઓછામાં ઓછું પ્રાથમિક શિક્ષણ તે અવશ્ય આપવું.
૨ જેનાથી બની શકે તેણે પિતાની પુત્રીઓને માધ્યમિક અને ઉચ્ચ શિક્ષણ પણ અવશ્ય આપવું, અને કન્યાઓ રાજીખુશીથી તે શિક્ષણ લઈ શકે તે માટે તેમનાં વિવાહુ અને લગ્ન નાની ઉમરમાં ન કરવાં.
૩ જે જે સ્થળોમાં જેની વસ્તી સારી સંખ્યામાં હોય અને જયાં સાર્વજનિક કન્યાશાળા ન હોય ત્યાં ત્યાં તે સ્થળનાં જૈન મહાશોએ પિતાની કન્યાશાળા સ્થાપવાનો એબસ્ત કરે તે ઉચિત અને જરૂરનું છે.
૪ મોટી ઉમરની શ્રાવિકાઓ બપોરના બે પહોરના ફુરસદના સમયમાં વ્યવહારોપયોગી સામાન્ય જ્ઞાન લઇ શકે તે માટે દરેક સ્થળે એવા ખાસ વર્ગો ઉઘાડવાની જરૂરીઆત છે કે જે ખાસ વર્ગોમાં આરોગ્યવિઘાના મૂળતા, માંદાઓની માવજત અને અકસ્માત વખતે તાકાળિક ઇલાજો તથા ભરત-શિવપુકામ વિગેરે નું શિક્ષણ આપવામાં આવે.
પ જૈન કન્યાશાળા અગર શ્રાવિકાશાળાઓને માટે સ્ત્રી શિક્ષકે તૈયાર કરવાને માટે આ વાત ખાસ જરૂરી છે કે શ્રાવિકાઓ અને ખાસ કરીને વિધવાઓને ફીમેલ ટ્રેઇનીંગ કેલેજોમાં અધિક પ્રમાણમાં દાખલ કરાવીને શિક્ષણ લેવરાવવુ, અને આવી રીતે અભ્યાસ કરવાની ઉત્સાહી સ્ત્રીઓને જે જે પ્રકારની આવશ્યકતા

Page #45

૩૨૯
હોય તે આવશ્યકતા સ્કેલરશીપો વિગેરે આપી ન કરવાની જરૂરીઆત તરફ ૨ ટેરસ સર્વનું લક્ષ ખેંચે છે.
દરખાસ્ત–રાજ વિજયસિંહ બહાદુર-અછમગજ.
અનુમોદન–રા. રા, વીરજી રાજપી રાસ્તર-મુંબઈ. આ ડરાવ વખતે લોકમાન્ય મહાત્મા તીલકની પધરામણ થઈ હતી, અને તેઓએ તાળીઓના અવાજ વચ્ચે ઉભા થઇ બહુ સુંદર શબ્દોમાં જેનીઝમને આ દેશ સાથે સંબંધ-જૈનમાં ઐક્યની જરૂરીઆત વિગેરે બાબતે ઉપર વિવેચન
ઠરાવ ૧૦ મે-સહધર્મીઓને સહાય. અશક્ત, નિરૂધમી, કુશાગ્રસ્ત ભાઈઓ તથા આશ્રયહીન વિધવાઓ અને બાળકોની સ્થિતિમાં સુધારો કરવા માટે તેઓ પોતે પોતાને નિવાહ સારી રીતે કરી શકે તેવી રીતનો દોબસ્ત કરવાનો, બાળાશ્રમ, વિધવાશ્રમ, વિગેરે સંસ્થાઓ સ્થાપન કરવાનો તથા તેવી સંસ્થાઓને હરેક રીતે મદદ કરવાને જૈન શ્રીમંતને આ કેન્ફરન્સ ખાસ આગ્રહ કરે છે. આ ડરાવ પ્રમુખ તરફથી રજુ કરવામાં આવ્યું હતું.
કરાવ ૧૧ મે-સંપ (ઐકયતા). આ કેન્ફરન્સ સમગ્ર જ્ઞાતિ અને સંઘસમુદાયમાંથી તથા સમગ્ર જૈન કેમમાંથી કુસંપને નાશ થાય અને સંપને વિશેષ પ્રચાર થાય તેની આવશ્યકતા સ્વીકારે છે અને અંદર અંદરના કુસંપનો ત્યાગ કરવાની અને ગચ્છના કદાગ્રહ છેડવાની અને એકતા કરવાની પ્રત્યેક ગામ અને શહેરના સને આ કોન્ફરન્સ ખાસ ભલામણ કરે છે.
આપણી આપણી જ્ઞાતિ અને તીર્થોના ઝઘડાઓનો લવાદી મારફત નિકાલ કરવાનું આ કોન્ફરન્સ ખાસ પસંદ કરે છે; કારણુંકે તેવી રીતે લવાદી મારફત ઝડાઓનો નિકાલ થવાથી જેનકેમની લાખ રૂપિયાનું નકામી બરબાદી થતી અને ટકી શકે છે.
આ દાવ પ્રમુખ તરફથી રજુ કરવામાં આવ્યો હતે.
ઉપર પ્રમાણેના ઠરાવ પસાર કરવામાં આવ્યા પછી કેન્ફરન્સનું બીજા દિવસનું કાર્ય સંપૂર્ણ કરવામાં આવ્યું હતું, અને કેન્ફરન્સની બેઠક ત્રીજા દિવસ ઉપર મુલતવી રાખવામાં આવી હતી.

Page #46

સાદ કળા નિધાનામાં કુશળ, બનશે સર્વે વીર આશીવરાન હમારાં એ છે, વધાવે અસર ધીર રે–ભલે—
--અ નૃતલાલ માવજી શાહ, नाटककी चाल. શ્રી વીર જિનેશ્વર, જગ પરમેશ્વર, તારેશ્વર સુખકારી; શાસન નયક, શિવ સુખદાયક, લાયક પરઉપકારી. ૧ વીતરાગ બાગેશ્વર ઈશ્વર, ભવિક જીવ હિતકારી, નાથે નિરંજન, મુનિ મન રંજન, ભજન કર્મ કરારી. ૨ કરૂણાસાગર, જગત ઉજાગર, શિવપદકે દાતારી; અન્તર્યામી દિલ વિસરામી, ખામી બહુ ગુણ ધારી. ૩ અધમેદ્ધારન જગજનતાન, તારા બિરૂદ તિહારી; દાસ માનક અરદાસ કરત હૈ, શ્રી સંઘ મંગળકારી. ૪
–માનેચંદજી શેઠ. આ ગાયને ગવાઈ રહ્યા બાદ કેન્ફરન્સનું કાર્ય શરૂ કરવામાં આવ્યું હતું. શરૂઆતમાં પ્રમુખ સાહેબ તરફથી નીચે પ્રમાણેને ડરાવ રજુ કરવામાં આવ્યે હતે.
ઠરાવ ૧૨ મો-જૈન પર્વ કલકત્તામાં જૈન ભાઈઓની વસ્તી ઘણી છે, અને વ્યાપારીઓમાં પણ તેમની પંક્તિ ઉંચી છે, તેથી આ કોન્ફરન્સ બંગાળ સરકારને ખાસ પ્રાર્થના કરે છે કે જેનામાં એક પ્રસિદ્ધ પર્વ–કાર્તિક શુકલ પૂર્ણિમાને સરકારે જાહેર તહેવાર તરીકે મંજુર કરો અને પ્રતિવર્ષ તે દિવસ રજાના દિવસ તરીકે પળાવવો, કારણ કે તે દિવસે કલકત્તા શહેરમાં બહુ મટે ધાર્મિક મહેન્સર થાય છે, એટલે કે શ્રી જિનેવર દેવનો આડંબરથી વડે નીકળે છે, અને તે મહત્સવમાં બધા જેને ભાઈઓ સામેલ રહે છે. આ ઠરાવની એક નકલ બંગાળાની સરકારને મોકલી આપવી.
વળી મહાવીર જયંતિ ચિત્ર શુદિ ૧૩) અને ભાદરવા શુદિ ચોથ અગર પર ચમ જેને આપણે સંવત્સરી પર્વને નામે ઓળખીએ છીએ તે બંને દિવસે આખા હિંદમાં જાહેર તહેવાર તરીકે સરકારે ડરાવવા. આ ઠરાવની એકેક નકલ દરેક સ્થાનિક સરકારને અને એક નકલ હિંદી સરકારને મોકલવાની પ્રમુખસાહેબને મંજુરી આપવામાં આવે છે.
ઠરાવ ૧૩ મે -શ્રી જૈનવેતાંબર એજ્યુકેશન બોર્ડ.
શ્રી જૈન વેતાંબર એજ્યુકેશન બે શિક્ષા પ્રચારને અંગે આજ સુધી જે જે પ્રયાસ કર્યા છે તે માટે આ કોન્ફરન્સ પોતાને સંતોષ જાહેર કરે છે, અને નીચે લખેલાં કાર્યો તેણે કરવાની કોન્ફરન્સ આવશ્યકતા સ્વીકારે છે.

Page #47

(1) કે જે કોઇએ ન લાઓ કે ધાર્મિક વાર - - - રાજાને વાર પાડરાણી અગર વિધાશાળી વનમાં જુદડી બની પાર લેવી, એ : તે શાળાએ બુટી ગઇ હોય અગર રાવત થઇ હાય ત્યાં સુધારો કરે, અને હા તેવી પાઠશાળા અગર વિવાન શાવ હોવ ત્યાં શિતાથી તેવી શાળાએ જાય તેવો પ્રબંધ કરે.
(૨) જે વિધાથીઓ પાડશાળા અગર વિદ્યાશાળામાં એક સરખી પ્રણલીએ શિક્ષણ લઈ શકે તે માટે વાંચનમાળા-ટેકટ બુકે ખાસ તૈયાર કરાવવી, પ્રતિવર્ષ તે કમ પ્રમાણે સર્વત્ર એક સાથે અભ્યાસ કરતા સર્વ વિદ્યાર્થી ની પરીક્ષા લેવી, અને પરીક્ષા પસાર કરનાર વિદ્યાર્થીઓને પ્રમાણપત્ર (સટીઝીકેટ) અને પારિતોષિક આપવાને પ્રબંધ કર.
(૩) જીવવિચાર, નવતત્ત્વ, દંડક, ક્ષેત્રસમાસ, સંગ્રહણી, કમ ગ્રંથ અને પ્રતિકમણ વિગેરે સર્વ વિષયે પર સરલ ભાષામાં અર્થ સહિત પુસ્તકો છપાવવાનું જે કાર્ય શરૂ કરવામાં આવ્યું છે, તે શિઘ્રતાથી સંપૂર્ણ થાય તે પ્રબંધ ર .
(૪) વિદ્યાર્થીઓને માટે જેન બે ડીગમાં છાત્રવૃત્તિઓ (સ્કોલરશીપ) તથા પુસ્તકોની સહાય મળે તે પ્રબંધ રચવો.
(૫) તીર્થ સ્થાનની રસીદ બુકેમાં બીજાં ખાતાંઓ સાથે શ્રી જેન કોન્ફરન્સ કેળવણી ફંડનું ખાતું દાખલ કરવા માટે શ્રી તારંગાજી તીર્થનાં કાર્યવાહક મહાશોએ જે પ્રબંધ કર્યો છે તે માટે આ કોન્ફરન્સ તેમને ધન્યવાદ આપે છે, અને બીજાં તીર્થના કરીએ અને કાર્યવાહકે પણ તેવી રીતની કલમ દાખલ કર વાનો પ્રબંધ રચે તેવી વ્યાજના કરવાની બોર્ડને સૂચના કરે છે.
(૬) શિક્ષણની ઉન્નતિ તથા વિશેષ પ્રચાર માટે લોકલ સબ કમીટીએ સ્થાપવાની આ કેફરન્સ જરૂરીઆત જુએ છે. આ સબ કમીટીએ સ્થાનિક શિક્ષણ અને અન્ય ઉન્નતિનાં કાર્યો માટે બંદોબસ્ત કરે અને સ્થાનિક ફંડ વિગેરે કરીને તે કમીટીએ તેના ખર્ચનો નિવહુ કરે. આ કમીટીઓ પ્રતિવર્ષ કોન્ફરન્સના એજ્યુટેશન બોર્ડ મારફત કેન્ફરન્સમાં તેને હિસાબ મોકલે. કોન્ફરન્સની એજયુકેશન બો કોઈ પણ ખરદિના સંબંધમાં પ્રબંધ કરે તે સબ કમીટીઓએ તેની સૂચના પ્રમાણે વર્તવું, આ લોકલ સબ કમીટીએની નિયમાવાળી અને સ્થાનાદિક એજયુકેશન બોર્ડ નિયત કરવા.
છે કે જેન બંધુ પ્રતિ વર્ષ રૂ. ૫) આ બર્ડમાં ફંડ તરીકે આપણે તેને એજયુકેશન બોર્ડના મેંબર ગણવામાં આવશે, અને જેઓ એક સાથે શરૂઆતમાં રૂ. ૧૦૦) ની રકમ આપ તેને બેડના લાઈફમેંબર ગણવામાં આવશે. આ

Page #48

ג;
રાવ મેળાને એજ્યુકેશન એનાં પ્રત-વૈદ્ય દેવાના અધિકાર આવકામાં આવે છે, અને જ્યારે જનરલ એન્જયુકેશન એડ મુંબઇમાં નળે ત્યારે ત્યાંના મેંબરને ૨૫ મેમ્બરોની એક કાર્ય કરનારી મેનેજી ંગ કમીટી નીમવાની સત્તા આપવામાં આવે છે. આ મેનેજીંગ કમીટી એજ્યુકેશન એડનુ કાર્ય કાન્ફરન્સના આગામી અધિવેશન સુધી કરશે, જે બ્રેડના લાઇફ મેમ્બરે યુદો તેઓને મેનેજીંગ કમીટીના એકસ-એપીસીએ મેઅર ગણવામાં આવશે.
દરખાસ્ત-રા. મેહનલાલ દલીચંદ. દેશાઇ–મુખઇ. અનુનાદન-ખાણુ મહારાસિંહ બહાદુર-અજીમગજ.
338
વિ
શાહ, અમૃતલાલ માવજી,
ફરાવ ૧૪ મે-જૈનોની સંખ્યામાં વૃદ્ધિ કરવાની જરૂરીઆત. (૧) જે ભાઇઓએ પોતાને અસલ જૈનધર્મ છેડીને અન્ય ધર્મને સ્વીકાર કર્યો હોય તેમને પુન: પાછા જૈનધર્મમાં સામેલ કરવાના પ્રયત્ન કરવા.
(૨) જૈનધર્મી તરફ રૂચિ ધરાવનારા ઉંચી જ્ઞાતિવાળા આર્ય આપણા જૈનધર્મમાં દાખલ થાય તે માટે પ્રયત્ન કરવે.
(૩) જે જે વિષયાને લીધે શારીરિક આરાગ્યના સારી રહે તે તે વિષયે તુ જ્ઞાન જૈનકામમાં વિશેષ ફેલાય તેવા પ્રયાસ કરવે,
(૪) હુ વસ્તીવાળા અને મેટા શહેરોમાં ગરીબ અને મધ્યમ વર્ગના જૈન ભાઇઓ માટે ખાસ કરીને સસ્તા ભાડાની ચાલીએવાળી ઇમારતા મનાવવાની જૈન શ્રીમતેની ક્રુજ તરફ્ તેમનુ આ કોન્ફરન્સ ખાસ લક્ષ ખેચે છે.
(૫) જૈન ભાઇઓમાં મૃત્યુનું પ્રમાણ અધિક વધી જવાથી તે મમતને અને મૃત્યુ પ્રમાણુ ઓછું થાય તે મમતને વિચાર ચજ્ઞાવવા સુજાનગઢ કેન્ફરન્સમાં જે કમીટી નીનવામાં આવી હતી તે કમીટીને રીપોર્ટ ૧૦ સી કેન્ફરન્સના રીપોર્ટ માં છાપીને મહાર પાડવામાં આવેલ છે, તેના તરફ જૈનસમાજનું ધ્યાન ખેંચવામાં આવે છે, અને તદનુસાર ભારતવર્ષના ખીન્ન ભાગ માટેના રીપોર્ટ તૈયાર કરવા માટે આ ટેન્સ તે કમીટીને આગ્રહ કરે છે.
દરખાસ્ત—રોઢ લલ્લુભાઈ કરમચદ-મુંબઇ.
અનુમોદન—રા. રા. નાગજીભાઈ ગણપત-ફલકત્તા.
વિ॰ રા, રા, નગીનચ'દ પુનમચંદ નાણાવટી-પેથાપુર.
23
ઠરાવ ૧૫ મા—સામાન્ય અને વ્યાપારી શિક્ષણ, આપણી જૈન કામમાં એક પણ અશિક્ષિત જૈન ન રહે તે માટે ખાસ પ્રયત્ન

Page #49

કરવા સારૂ ની લલી એક ઉપર સમસ્ત કોન છે જેનું રી કે ખાસ ચાન છે એ છે.
(1) પ્રત્યેક ગામ અને નગરના અગ્રેસર જૈન ભાઈ એ તેને કાળના શ્રેન વિદ્યાથીઓ સરલતાથી વ્યાપારી શિક્ષણ પ્રાપ્ત કરી શકે તેને માટે તેનાં પુસ્તક વિગેરેનાં અનુકુળ સાધનો, તેમને જલદીથી મેળવી આપવાને અધ ર.
(ર) કેટલાએક એવા દ્રષ્ટાંત પણ માલૂમ પડે છે કે સારા વિદ્યાથીઓને પણ એગ્ય સાધનને અને આધારને અભાવે શિક્ષણમ વરામાંજ છેડી દેવો પડે છે. આવા વિદ્યાર્થીઓને જરૂર આધાર દઈને તેને અભ્યાસ આગળ વધારી શકાય તેવી વ્યવસ્થા કરી શકે તેવી સંસ્થાઓની જરૂરીઆત આ કોન્ફરજ સમજે છે.
(૩) અત્યારના સમયને અનુકુળ ઉપસ્થિત જૈન કમનો વ્યાપારી દર ટકી રહે તેટલા માટે ધર્મને હાનિ ન પહોંચે તેવા ઉપાસે જવા તરફ જેન ભાઈનું આ કોન્ફરન્સ ખાસ ધ્યાન ખેંચે છે.
(૪) સમસ્ત જૈન ભાઈઓની આ ફરજ છે કે જે જે ઉચિત વ્યાપાર તેમના હાથમાં હોય તે તે વ્યાપારે પાશ્ચાત્ય વ્યાપારી શેલી પ્રમાણે દિન પ્રતિદિન વધારવાનો પ્રયત્ન કરવો અને જૈન યુવાનોને તે તે ધંધાનું શિક્ષણ મળે તેવા હેતુથી તેમને પોતાના વ્યાપારમાં સામેલ કરવા અને હુંશિયાર કરવા.
(૫) વર અને કળાઓમાં જેઓ બહુ આગળ વધ્યા છે તેવા પશ્ચિમાત્ય દેશનું અનુકરણ કરીને આપણા દેશમાં પણ નવી કળાઓ-ઉદ્યોગ દાખલ થાય તે માટે નવાં હુન્નરો, કારખાનાંઓ, ઉદ્યોગો શીખવવાની નિશાળો વિગેરે જેલવાને જૈન શ્રીમંતોને આ કોન્ફરન્સ આગ્રહ કરે છે. તે કારખાનાઓમાં જેમ બને તેમ વધારે પ્રમાણમાં જૈન યુવાનોને દાખલ કરવા, કે જેથી તેઓ તેનો સારો લાભ લઈ શકે.
દરખાસ્ત–રા. રા. હીરાચંદ લીલાધર ઝવેરી–-અમદાવાદ, અનુદન–આબુ દયાલચંદ ઝવેરી-આગ્રા. વિશેષ –રા. ૨. જીવરાજ દેવજી મેતા-મુંબઈ.
આ ડરાવ વખતે સુપ્રસિદ્ધ પંડિત મદનમોહન માલવિયો કોન્ફરન્સમાં પધાર્યા હતા, અને તેઓએ બહુ સુંદર અને અસરકારક શબ્દોમાં ભાષણ કર્યું હતું. જે ભાષણ ઉપયોગી અને મનન કરવા લાયક હોવાથી અને પછવાડેના ભાગમાં તે પ્રગટ કરેલ છે.
ઠરાવ ૧૬ મે -શ્રી સુફતભંડાર કુંડ, (૧) આ કોન્ફરન્સ દ્રઢતા અને આગ્રહપૂર્વક સર્વને અપીલ કરે છે કે દરેક શ્રાવક અને શ્રાવિકાએ કમમાં કમ ચાર આના તે દરવર્ષ અવશ્ય શ્રી મુક્ત ભંડાર

Page #50

અગીઆમી દો જે તાર કે કરન્સ, ફંડમાં આપવા, કારણકે કોન્ફરન્સના દિલાવો અને તે શરૂ કરેલ કાર્યોના નિવાહને આધારે તેના ઉપર છે.
(૨) જે જે સ્થળેનાં સંઘ પરિધામ લઈને આ ફંડ એક કરી કેન્ફરન્સમાં તેની રકમ એકલાવી છે તે સર્વ ના આ કેન્ફરન્સ ઉપકાર માને છે,
(૩) સં. ૧૯૭૮ ની સાલ માટે શ્રી સુકૃતભંડાર ફંડની રકમ પિતાનું ગામમાં એકકી કરી કેન્ફરન્સની મુંબઇની વાડી શાખા તરફ મોકલી આપવાની દરેક ગામ અગર શહેરના સંઘને આ કેન્સર વિનંતિ પૂર્વક રાખડગ્રડુ કરે છે, અને જે જે ગામો અગર શહેરમાં આ ફંડ ઉઘરાવવાની શરૂઆત હજુ સુધી ન થઈ હોય તે તે સ્થળે જલદીથી આ ફંડ માટે પ્રયાસ કરવાની ત્યાંના અગ્રેસને આ કોન્ફરન્સ સુચના કરે છે.
દરખાસ્ત–શેઠ લાલભાઈ કલ્યાણભાઈ-વડોદરા. અનમેદન–રા. મુળચંદ આશારામ વેરાટી–અમદાવાદ,
ઠરાવ ૧૭ –જીવદયા. “ T પર વર્ષ થતા પda 1 આપણા ધર્મને સર્વોપયોગી આ પ્રથમ સિદ્ધાંત છે, તેથી આ કોન્ફરન્સ આજના આ મેળાવડામાં અત્યારે હાજર રહેલા સર્વ સજજને આ સિદ્ધાંત તેના યણ સ્વરૂપમાં જેમ વધારે ફેલાય તેમ કરવાની પ્રાર્થના કરે છે. અને તેના વિશેષ પ્રચાર માટે નીચેના ઉપયોગી ઉપચો સર્વને નિવેદન કરે છે.
(૬) સર્વ જીવોની રક્ષા કરવી અને તેની હિંસા થતી અટકે તેવા પ્રયત્ન કરવા.
(૨) પાંજરાપોળના કાર્ય કરનારાઓની બેદરકારીથી પાંજરાપોળમાં મું પ્રાણીઓ જે જે દુઃખ સહન કરે છે તે અટકાવવાને બંદેબસ્ત કર.
(૩) મનુષ્યના ખોરાક માટે અને ધર્મના નામથી જે પશુવધ થાય છે તથા ફેશન વિગેરેને અંગે નિરપરાધી અને મુંગા પ્રાણુઓ ઉપર જે નિર્દયતા વાપરવામાં આવે છે તેને અટકાવ થાય તેવા બનતા પ્રયત્નો કરવા.
(૪) જાનવરોને શારીરિક અવયવોથી બનતી કચકડાની ચીજોના અને તેની પાંખ, ત્વચા અને વાળ વિગેરેથી બનતી અન્ય વસ્તુઓના ઉપગને છોડી દઈને તેને બદલે તેવી નિર્દોષ ચીજો વાપરવી.
(૫) ખાસ કરીને કલકત્તામાં અને બંગાળ, પંજાબ વિગેરે પ્રાંતના શહેરોમાં રસ્તાઓ ઉપર કસાઈની જે દુકાને ખુલ્લી રાખવામાં આવે છે, તે દુકાનમાં વધ કરેલાં નાનાં કાર ખુલ્લાં લટકાવવામાં આવે છે; એથી ખાસ કરીને જેન ભાઈઓના ચિત્ત બહુજ કનેશિત થાય છે, અને સર્વ રહેવાસીઓની તંદુરસ્તીને

Page #51

જૈન ધર્મ પ્રકાર હાનિ પહેચાને પણ પૂરો સંભવ રહે છે, તેથી તેવી દુકાનો જાહેર રસ્તાઓ ઉંપરથી દૂર કરાવવા આ કોન્ફરન્સ બંગાળાના ગવર્નરને અને બીજા બીજા પ્રાંતના ઉપરી અધિકારીઓ તથા મ્યુનીસીપાલીટીના પ્રમુખ સાહેબને આગ્રસ્તુપૂર્વક વિનંતિ કરે છે.
(૬) આ કાર્યના સંબંધમાં ધુલીયાની પ્રારિક સંસ્થા અને મુંબઈના શ્રી જીવદયા જ્ઞાન પ્રસારક ફંડ વિગેરે સંસ્થાઓ જે કાર્યો કરે છે તેમાં આ કોન્ફ
ની સંપૂર્ણ સંમતિ છે અને બીજાં પણ આવાં જે જે મંડળો જીવદયાના કાર્યો કરવામાં સર્વદા તત્પર રહે છે તે સર્વને માટે આ કોન્ફરન્સ સહર્ષ ધન્યવાદ પ્રગટ કરે છે.
દરખાસ–-રા. રા. હાથીભાઇ કલ્યાણજી. અનુમોદન—મી. ડી. એન. મસરી વિ૦ : –મીત્ર શામજી લાડકા
ઠરાવ ૧૮ મો-હાનિકારક રિવાજ. આપણી જ્ઞાતિઓમાં આજ કાલ કન્યાવિક્રય, બાળલગ્ન, વૃદ્ધવિવાહ, વેશ્યા નારા, મૃત્યુ પછી અધિક શેક કરે, મૃત્યુ પાછળ જમણવાર, મિયાત્રીનાં પર્વોની માન્યતા, એક સ્ત્રીની હૈયાતીમાં બીજી સ્ત્રી કરવી, આતશબાજી-દારૂખાનું છોડવું વિરે જે જ હાનિકારક કુરિવાજો-રીતિઓ પ્રચલિત થઈ ગઈ છે તે સર્વને સવધા છોડી દેવાને સર્વ જૈન બંધુઓને આ કોન્ફરન્સ આગ્રહ કરે છે.
જે જે જ્ઞાતિઓ અને કેમોએ એવા એવા કુરિવાજો છેડવાના ઠરાવો કર્યો છે અને તે ઠરાવોને અમલમાં મૂક્યા છે તે સર્વને આ કોન્ફરન્સ ધન્યવાદ આપે છે અને તેવી બાબનો રીપોર્ટ કોન્ફરન્સ ઓફીસ ઉપર મોકલી આપવાનું તેમને
આ કરાવ પ્રમુખ સાહેબ તરફથી મૂક્વામાં આવ્યા હતા.
કરાવ ૧૯ મે–શ્રી ધાર્મિક હિસાબ તપાસણી ખાતું.
દરેક ધાર્મિક ખાતાંઓના હિસાબ ચોખા રાખવાથી અને તે સારી વ્યવસ્થામાં રાખવાથી ને તે ખાતાંઓમાં આમદાનીની વૃદ્ધિ થાય છે, તેથી તેવાં દરેક ખાતાંના ડિસા તૈયાર રાખવાની અને પ્રતિવર્ષ છપાવીને બહાર પાડવાની આવશ્યકતા આ કેન્ફરન્સ સ્વીકારે છે. વળી કોન્ફરન્સ તરફથી નિમવામાં આવેલા હિંસાબપરીક્ષ કોને તેમના હિસાબો બતાવવાનો તે સર્વ ખાતાના કાર્યવાહકેને આ કેન્ફરન્સ આડુ કરે છે. વળી તેવાં કાચમાં સહાય આપવા પ્રત્યેક સ્વધર્મી ભાઈઓનું આ કોન્ફરન્સ ધ્યાન ખેંચે છે. જેવી રીતે જે ઉદ્દેશથી આ ઠરાવ કરવામાં આવે છે, તેવી રીતે તે અમલમાં મૂકી શકાય, ધર્માદા દ્રવ્યની રક્ષા થાય અને ધારેલ ઉદ્દેશની સફળતા થાય તેટલા માટે જ્યાં જ્યાં શ્રીસંઘના નામથી જે જે સંસ્થાઓ હોય તે

Page #52

અગીઆરમી છે જેન વેતામ્બર કોન્ફરન્સ
૩૩ સર્વ સંસ્થાઓના હિસાધ્ય પ્રવાટ કરવા માટે આ કેન્ફરન્સ તે તે સં. સ્થાના કાર્યવાકેને આગ્રહ કરે છે. જે જે ધાર્મિક ખાતાંઓના કાર્ય વાહકે એ પિતાના હિસાબે વાતાવ્યા છે તથા છપાવી બહાર પાડ્યા છે તે સર્વને આ કેન્ફરન્સ તરફથી ધન્યવાદ આપવામાં આવે છે. આ ઠરાવ પ્રમુખ સાહેબ તરફથી રજુ કરવામાં આવ્યો હતો.
ઠરાવ ૨૦ મે-જીર્ણ મંદિરે દ્ધાર પ્રાચીન જૈન મંદિરોનો ઉદ્ધાર કરવાની આવશ્યકતા આ કોન્ફરન્સ સ્વીકાર છે, તેને માટે ઘણું દ્રવ્ય એકઠું કરવાની જરૂર છે. તેથી મેટાં મોટાં મંદિરોનાં ટ્રસ્ટીઓને સુચના કરવામાં આવે છે કે પિતાના પ્રાંતમાં જે જે સ્થળે એ જ મદિરનાં ઉદ્ધારની જરૂર હોય ત્યાં ઉદ્ધાર કરવાને તેમણે બનતા પ્રયાસ કરે. અને કોન્ફરન્સના . સેકેટરીઓએ તે બાબતની દેખરેખ રાખવી અને મેટાં મેટાં મંદિરના ટ્રસ્ટીઓ સાથે મળી જીર્ણોદ્ધાર માટે મદદ મેળવવાની બનતી તજવીજ કરવી, મારવાડ, રાજપુતાના, મેવાડ, માળવા વિગેરે ભાગનાં મંદિરના ઉદ્ધારની ખાસ જરૂરીઆત છે. તેને માટે તે ભાગના છે. સેક્રેટરી શ્રીયુત્ શેડ લક્ષ્મીચંદજી ઘીયા તથા શ્રીયુત્ છોડ ચંદનમલજી નાગોરીને તે બાબતમાં સર્વત્ પરિશ્રમ કરવાની આ કોન્ફરન્સ ભલામણ કરે છે. આ ડરાવ પ્રમુખ તરફથી રજુ કરવામાં આવ્યો હતો.
ઠરાવ ૨૧ મે કેન્ફરન્સનું બંધારણ દશની કોન્ફરન્સમાં જે બંધારણને હરાવ નકી કરવામાં આવે છે તેજ બંધારણ કાયમ રાખવામાં આવે છે, અને બીજી “ કાર્ય વિસ્તારની કલમમાં આટલે વધારે કરવામાં આવે છે કે –
જ્ઞાતિ, સંઘ, મહાજન અગર પંચનાં તકરારી અને વિવાદગ્રસ્ત અને આ કોન્ફરન્સ કદી પણ હાથ ધરશે નહિ.”
“ટેન્ડીગ કમીટીના મેમ્બરને “સુકૃત ભંડાર ફંડ” અવશ્ય આપવું પડશે.' અ ઠરાવ પણ પ્રમુખની તરફથી રજુ કરવામાં આવ્યું હતું.
ઉપર પ્રમાણે ઠરાવ પસાર કરવાનું કામ સંપૂર્ણ થયા બાદ કેન્ફરન્સના બંધારણ અનુસાર કાયમના કામકાજ માટે સ્ટેન્ડીંગ કમીટીની નીમ કરવામાં આવી હતી, જેની અંદર પ્રથમ કરતાં માત્ર ચાર પાંચ નામમાં જ ફેરફાર કરવામાં આવ્યો હતો.
ત્યારબાદ જનરલ સેક્રેટરી ને આ. જલ સેક્રેટરીઓની નીમનેક નીચે પ્રમાણે જાહેર કરવામાં આવી હતી.
શેઠ હરજીભાઈ ખેતશી-મુંબઈ. રેસીડેન્ટ જનરલ સેક્રેટરી.

Page #53

જૈન ધર્મ પ્રકા
ચકી લાલસાંઇ કલ્યાણુલા-ટેકરા જનરલ સેક્રેટર, ૨. ર, ગુલામો દઇ કડા-પુર. જીસાહેબ મહાનુસિંગ સીંગી-અષ્ટમગજ
'
“સાહેબ રાજકુમારસિંહજી-કલકત્તા આ. જ. સેક્રેટરી, ઝવેરી દસેલિસ
દીલ્હી,
શા. કુંવરજી અણુ દી--ભાવનગર.
શા. માલદ હીરાચદ-માલેગામ,
??
""
33
,
ત્યારબાદ પ્રેવીન્શીયલ સેક્રેટરીએની નીમનાક પણ ઋહેર કરવામાં આવી હતી. તેની અંદર પપ્પુ માત્ર બે ચાર નામના જ ફેરફાર કરવામાં આવ્યે હતેા, આટલું કાય થઇ રહ્યા બાદ પ્રમુખ સાહેમ તરફથી સર્વ હકીકતના સાર સમજાવનારૂ અને તેમના તરફની છેવટની સખાવતાના લીસ્ટવાળું વિદ્વત્તા ભરેલુ !! વાંચવામાં આવ્યું હતું.
રોડ ખેતશી ખીઅશીનું છેલ્લું ભાષણ,
ક્રય સ્વામભાઈ !
ઇન્ફરન્સની ત્રણ દિવસની બેઠક હવે પૂરી થઇ છે. અને આપણે બીજી એકકમાં ભેગા મળીએ તે પહેલાં મારે છેવટના એ એલહેવા તેએ છે. આપ ભાઇબેએ આ હાસભાનું પ્રમુખપદ મને આપીને મને જે મેણુ માન આપ્યું છે તે માટે હું ખરા દીલથી આપ સાહેબેના ઉપકાર માનું છું. આ માન હું આખી જીંદગી સુધી છગરમાં તળવી રાખીશ અને એ માનને લાયક પનવાની હું હમેશ કોશીશ કરીરા, હું સારી રીતે સમજું છું કે એક કામના પ્રસુખ ધવામાં એટલી મેટી જે મદારી છે કે એ પદને ગાલવવા માટે આખી જીંદગી સુધી સમાજસેવક ખની રહેવું તેઇએ, તેથી એ મુજબ શ્રી સંધની સેવા કરવાનાં મારાથી ખનતુ કરીને હું તમારા મનને લાયક મનવા કાંશીરા કરીશ.
સજ્જન ! મને એ જોઇને સહતેષ થયા છે કે મારા પ્રથમના ભાષણમાં સૂચના કર્યો સુજખ “મેએ સ ંપ અને વિદ્યાવૃદ્ધિ એએ મહુાન અગત્યના વિષયે ઉપર પૂરતું ધ્યાન વ્યાપી કિંમતી ડશવેા કર્યાં છે, એટલુંજ નહિ પણ વિદ્યાવૃદ્ધિને અંગે એક મોટુ ટુ ડ દુદુ યુનિવર્સીટી માટે કરીને તમારી લાગણી કાર્યમાં ખતાી આપી છે. આવીજ રીતે ખરું વિચારવાની અને ખરૂ કરવાની રીત દર કેન્દ્ર: વખતે ચાલુ રાખશે તે જરૂર સંઘની ઉન્નતિ તાકીદે થશે. સ ંપની બાબતમાં તમે જે ઠરાવ કર્યો છે તે માટે તમેને મુબારકખાદી આપું છું. તમેને ખાત્રી ધરો કે ટેકમાન્ય તીલક, મહાત્મા ગાંધી અને ઓનરેબલ મદનમેહન માલવીયાજી જેવા દેશરા તમારી સમક્ષ પધારીને સમસ્ત જૈન કામમાં એકતા કરવા માટે ઉપદેશ આપી ગયા છે,

Page #54

અગાની થી જેમ શ્વેતામ્બર શન્સ,
૩૯
ને કરવું કરના કહેશને તીલાંજલી આપવાનો આગ્રર્ડ કરી ગયા છે. શાહ્વા માણસો માટે ઇસારો માત્ર બસ છે. મેટા પુર્વેનાં વચનને નાચે ચડાવે તેજ સુધી ચો. હું માત્ર એટલુંજ કહી શકું, કાણુ કે મને તમારી બુદ્ધિ અને લુલાઇમાં વિ શ્વાસ છે અને મને ખાત્રી છે કે આપણે કલકત્તા બેડીએ તે પહેલાં માપણા સપના ઠરાવને તથા ત્રણે મહાપુણ્યેની સલાડુને અમલમાં મૂકવાનું વ્યવહારૂં પગલું ારવાનું ડહાપણ આપ જરૂર પતાવો જ. સંપ ચાડનારે છૂટછાટ જરૂર મૂવી જોઇએ. એક વેંત નમશે તે ખતે હાથ નમશે. દીલ સાફ હોય ત્યાં ટ ટ ઉભું રહી શકે જ નહિ.
સજ્જને ! કૉન્ફરન્સના બધારજીમાં પણ તમે સારૂ કામ કરી શક્યા છે, તે માટે તમને સાકળાદી આપતાં હું નમ્રતાપૂર્વક અરજ કરૂ છું કે, હવે જ્યારે કાન્સના ઇતિહાસમાં સુધારણાનું નવું પાતુ આપણે આ વખતે શરૂ કરી દીધુ છે ત્યારે તે પાનુ ઉંચામાં ઉંચા કામથી પૂરું ભરવું. એ કેન્ફરન્સના કાર્યાધિકારીએનું ખાસ કવ્યુ છે.
એક કોન્ફરન્સના વખતથી બીજી કોન્ફરન્સના વચલા વખતમાં આંદલન અને ઉત્સાહપૂર્વક કામ કરવા પર ધ્યાન આપવા મારી ખાસ નમ્ર વિનંતિ છે. અને પ્રતિનિધિ સાહેએને પણ મારી વિનંતિ છે કે આ કેન્ફરન્સના વિજય કે પરાજયના યશ અને અપયશમાં તમારા ભાગ છે તે ભૂલશે નહીં. તમારે દૂરથી તેજી રહેવાનું નથી પણ જે ડરાવે! તમારી સમતિથી આજે થયા છે તે ડરાવાને અમલ કરવામાં કેન્ફરન્સ એટીસને તમારે સતત મદદ કરવાની છે એ વાત કદાપિ લેશે નિહુ
છેવટે કલકત્તા તથા મંગાળના શ્રી સથે ચેડા વખતમાં જે નોટી તૈયારીએ કરી છે અને સઘળાએની જે ઉત્તમ પરાણાગત કરી છે તે માટે તેમને અંત:કરણપૂર્વક આભાર માનું છું, તેત્રીંજ રીતે વાલ’ટીઅએ અાવેલી કિંમતી સેવાની નોંધ લેવા પણ હું અધાયલા
કલકત્તા તથા મંગાળના શ્રી સંઘની ખાનદાની, ચેાગ્યા અને વિવેક જોઇ હું ઘણેા ખુશી થયા છું. આટલા દિવસ સુધી આવા સજ્જનેાના સહવાસમાં આવી શકયા નહાતા તેટલી મારી પુણ્યાની ખામી માનું છું. આથી કલકત્તાના જૈન માધુએ સાથે માશ ગાઢ સધ બ ંધાયે છે અને હું ઇચ્છુ છુ કે તે સબંધ કાયમ રહે. આ પ્રસંગે કલકત્તા તથા મગાળના પ્રેમી ન મધુની મારા પ્રત્યેની વિશ્વાસની લાગણીઓમાં શ્રદ્ધા રાખીને હું તે પ્રત્યે એક નમ્ર સૂચના કરી લેવાની રજા લઇશ. આ જીલ્લામાં જૈન સખ્યા પ્રમાણમાં ઘેાડી છે એવા વખતમાં વિલાયતમાં જઈ આવેલા નાહટા અને દુધેડી જેવા એ માનવતા ખાનદાન કુટુ એના પુત્રાને જૈન સમાજ ગુમાવી બેસે એ નહિ ઇચ્છવાોગ છે, ઢીલ અને વિચા રાને ઉદાર રાખી એ બે કુટુંબે સાથે સઘળી જાતના સંબધ ફરી જોડવાથી જૈન

Page #55

આજની ડોન દ્વારા છે. સારા સારા માની આપણે ચારગણના કરી તો બાપડો રાધા અને બળ ઓછાં થશે, માટે આપ બુદ્ધિશાળી અને પ્રેમી સ
જનેને એક બંધુ તરીકે નારી અરજ અને સૂચના છે કે આ બાબતમાં મેટું દીલ રાખી તથા જમાના વિચારી તથા આપણી હાલની ટુંકી સંખ્યાને ખ્યાલ કરી મહે કહેલાં બે ખાનદાન કુટુંબને પિતાના બનાવી લેશો.
છેવટમાં ગ્રહો તો મારા પ્રમુખપદ ની કિંમતી કામ કરીને મને જે માન આપ્યું છે તેની ખુશાલીમાં નીચે મુજબ તુ સખાવતો જાહેર કરતાં મને હર્ષ થાય છે. (સખાવતનું લીસ્ટ મળી ન શકવાથી ઢાખલ કરી શક્યા નથી.)
સદરહુ સખાવતની અંદર હિંદુ યુનિવસીટી ફંડમાં તેઓ સાહેબે જાહેર કરેલી રકમમાં રૂ. ૨૫૦૦) નો ઉમેરો કરીને એકંદર રૂ. ૧૫૦૦૦) આવ્યા હતા. કલકત્તા ખાતે એક ધશાળી, ઉપાશ્રય, લાઈબ્રેરી વિગેરેની ગરજ પૂરી પાડે તેવું મકાન અંધાવવામાં રૂ. ૨૫૦૦૦) આપવાની ઉદારતા બતાવી હતી. એ કાર્યમાં બીજા કકી ગૃહસ્થા તરફથી રૂ. ૩૦૦૦૦) લગભગની રકમ થવાથી એકંદર એ કાર્ય માટે રૂ. ૫૫૦૦૦) થયા હતા. ઉપરાંત પ્રમુખ સાહેબે પરચુરણ સખાવતા સુમારે રૂ. ૨૦૦૦૦) ની લહેર કરી હતી. આ ભાષણ સાંભળીને શેતાનાં દિલ બહુજ પ્રસન્ન થયા હતા. - ત્યારબાદ પરસ્પરને આભાર માનવાનું ખાસ ફરજવાળું પરંતુ હર્ષના ઉમી એના ઉછાળાવાળું કાર્ય શરૂ થયું હતું. પ્રથમ કલકત્તા જેવા દૂર પ્રદેશમાં તદી લઈને પધારેલા ડેલીગેટનો શેડ રામચંદ જેઠાભાઈએ ઘણા લાગણીવાળા શબ્દોમાં
ભાર માન્યો હતો. તેના પ્રત્યુત્તરમાં શા. કુંવરજી આણંદજીએ ડેલીગેટ તરફથી બંગાળા અને કલકરાના શ્રીસંઘને તેમણે કરેલા અપૂર્વ સંસ્કાર અને સગવડને અંગે આભાર માને ડુત અને લટીયા બાવેલી અપૂર્વ સેવા માટે પણ ઘણું ઉચ્ચ શબ્દોમાં આકાર માન્યો હતો. ત્યારબાદ બાબુસાહેબ રાયકુમારસિંહ જીએ લટીયો.. દરેક કમીટીના પ્રમુખ, સેક્રેટરી વિગેરે ગ્રોનો, રીપોર્ટ માટે રોકાયેલા વાંકાન પત્રોના એડીટરોનો અને અન્ય સહાયકોને આભાર માન્યો હતો. ત્યારબાદ પિતાને બગીચ આ શુભ કાર્ય માટે વાપરવા આપવાને અંગે બાબુ સાહેબ રાય બદ્રીદાસજી બારના સુપુત્રને આભાર માનવામાં આવ્યો હતો. ત્યારબાદ પ્રમુખસાહેબ તરફથી લટીયને આપવા માટે તૈયાર કરાવેલા ચાંદે પધારેલા ગ્રહના હર્ષનાદ વચ્ચે એનાયત કરવામાં આવ્યા હતા.
ત્યારબાદ ઘણા વર્ષોન્ફરન્સનું કામ કરીને રીટાયર થયેલા ઝવેરી કલ્યાણચંદ ભાગચંદનો તથા બાબુ સાહેબ રાયકુમારસિંહજી વિગેરે અન્ય સેકેટરીઓને આભાર માનવામાં આવ્યું હતું. પ્રાંતે ઘણું મધુર અને અંતઃકરણની લાગણીવાળા

Page #56

આ આરતી થશે અને C ન્યુ રહે
શબ્દોમાં બ્રુસ ડ્રેપને આભાર બાબુ રાજિસિંહુજી દુર દધી આએ આન્યા હતા અને પછી પ્રમુખસાહેબને હારતારા તાનસેના હર્ષનાદો એનાયત ફરવામાં આવ્યા હતા.
આ પ્રમાણે કાર્યની સમાપ્તિ થતાં કેન્ફરન્સને પરખાસ્ત કર્યો અગાઉ પ્ર સુખસાહેબ પોતે પોતાના હીમંગાર પ્રકટ કરવા માટે ઉભા થયા હતા અને મુખે નીચે પ્રમાણેનું ભાષણ કર્યું હતું, જે શ્રોતાઓએ એકચિત્તે સાંભળ્યુ હતુ.
પ્રમુખસાહેબ મેલ્યા Ý—“મારા વડ્ડાલા મધુએ ! મને જ્યારે આ કામ સોંપવાનું કર્યું અને હું જયારે અત્રે આવવા નીકળ્યા ત્યારે મને બહુ ચટપટી થતી હતી, અને કલકત્તા ન જોયેલ હોવાથી ત્યાંની સખત ઠંડીની વાતે સાંભાનેજ હું ધ્રુજતે હતા; પરંતુ અત્રે આવ્યા પછી પૂર્વ પુણ્યના યાગે અને આપ સૌ ભાએની સોંપૂર્ણ લાગણી અને સહાયથી મને મારૂ કામ આનદરૂપ થઈ પડ્યું છે અને ઠંડીએ પણ મહેરાની રાખી છે. અને મારા ભાઇઓએ સાથે રહી મારૂં કામ સરલ કરી આપી મને જશ અપાવ્યેા છે તે માટે આપ સર્વના અંત:કરણથી આ ભાર માનુ છું.
આપણી કામમાં જૈન રાજાએ છે તે મને અત્યારસુધી ખબર નહતી; તે આજે જોઇ મને અનહદ ખુશાલો થઇ છે અને તેમની લાગણી, ધર્મ પ્રેમ અને નમ્રતા જોઇ હું તેા દીંગજ થઇ ગયા છુ. રાજાએને આપણે ઇચ્છીએ છીએ અને તેમનાથીજ આપણા ધર્મના ઉદય છે એમ પાછલા દાંતાથી ખાત્રી થાય છે તે! અ શુભ લાગણીનું સારૂં' ફળ જરૂર જોઇશું. હું... તે તેમની લાગણી અને સરભરાથી એટલે ખુરી થયે છું કે મહીના સુધી અહીંજ રોકાઇ રહું' તેમ મન થાય છે. પણ નીકટના સગામાં શુભ પ્રસંગે જલદી જવાનુ હોવાથી તે મા વધારે નહિ લઇ શકશ માટે
લાચાર છુ.
આ પ્રસ ંગે શેઠ કુવરજીભાઇના પરિચયથી મને લાગ્યું છે કે આવા મેળાવડાથી આંતર મેલ ધાવાઇ સ્નેહુ વધે છે. તેએએ અને ખીજાએ આ પ્રસંગે પરસ્પર પ્રેમ જગાડ્યા છે તેથી તેનું શુભફળ આપણે જોઇશુ તેમ મને વિશ્વાસ છે, હું માનું છું કે કુંવરજીભાઈ આપણી કામમાં નેતા છે ને તે ધારે તેા સાને ખરી વસ્તુ સમજાવી શકે તેમ છે તે તેએની સ’પની પ્રકૃતિને વધુ ઉપયે ગ કરશે તેમ મને વિશ્વાસ છે. તેમને એક વખત કહેવાયેલા કઠણ વચના માટે હું મિચ્છામી દુક્કડ આપું છું.
છેવટ આપ ભાઇ પ્રત્યે મારી ખુી અવસ્થાને લઇ ઉતાવળથી કંઈ ખેલાયું હોય કે અવિનય થયા હોય તે તે માટે હું અંત:કરણુધી માછી મ છું. ત્યારબાદ શેડ કુંવરજી આણુ દજીએ પ્રત્યુપકાર માનતાં કામમાં પર સ ંપ વધે અને આંતરમળ ધાવાઈ જાય તેવા પ્રસ’ગ જોવાને દરેક યત્ન કરવા સંતઃકરછુથો વચન આપ્યું હતું.

Page #57

જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
ત્યારબાદ ન શાસનને જય સોલી સભાજનોના હર્ષનાદ વચ્ચે પ્રમુખ સાહેબે કોન્ફરન્સની ૧૧ મી બેકનો મેળાવડો બરખાસ્ત કર્યો હતો.
હિંદુ યુનિવસીટી માટે થયેલ ફંડનું લીરટ અહીં આપવું હતું, પરંતુ તે તૈયાર થઈને નહીં આવી પહોંચવાધી આપી શક્યા નથી.
- કલકત્તા ખાતે મળેલી અગિયારમી જૈન તાંબર કેન્ફરન્સમાં
દેશરત્ન પંડિત મદનમેહન માલવીયાએ આપેલું ભાષણ.
વિદ્યાના પ્રચાર સંબંધી તમે જે ઠરાવ પસાર કર્યો છે તેથી જેવાય છે કે અત્રે જે ભાઈ બહેન છે તે સર્વે તેનું ગૌરવ સમજે છે. જો કે ભારતમાં જેનોનું સંખ્યા પ્રમાણ ( દળ) બહુ નથી છતાં તેમનું ધર્માભિમાન-દ્રવ્ય-ચળવળ- લાગણી વગેરે ઉન્નતિનાં તત્ત્વ વિશેષ છે તે જ તમારૂં ગૈરવ સૂચવે છે. હિંદમાં ધમાભિમાન માટે અરે આગ્રહ થોડામાં છે અને ખાસ કરીને હિંદુમાં સર્વત્ર તેવું જોવાય છે ત્યારે ફકત જૈન માટે તેમ નથી એ ખુશી થવા જેવું છે.
આપનું દળ ( સંખ્યા પ્રમાણુ ) છે છતાં બળ વધુ છે તેના સદ્દઉપયોગથી ગવર્નમેંટ દ્વારા જોઇતી સગવડ ન મળે તે પણ તમારી કામમાં એક પણ જૈન કાળક કે બાળીકા અભણ ન રહે તેમ તમે કરી શકે તેમ છે.
મૂળ વિઘાજ છે, એ ખરૂં છે; પરંતુ કમંઢારાજ વિદ્યા, રૂપ, શોર્ય, કુલીનત્વ, રાજ્ય, વર્ગ, મોક્ષ એ સર્વે પ્રાપ્ત થઈ શકે છે. જો તમે ધર્મનું રક્ષણ કરવા ચાહતા હે તે ઉચ્ચ કેટીનાં સર્વ શિક્ષણને પ્રચાર ધર્મને સાથે રાખીને જ તમારે કરવો જોઇએ.
તમારા પાસે શાસ્ત્રભંડાર ને છે, તમારા ગ્રંથ સંસ્કૃત અને પ્રાકૃતમાં છે. તે જેવા અને તેના ભાષાંતર કરવા વિદ્યાભ્યાસની જરૂર છે.
તમારે જે કાર વ્રત છે તેમ એક એ પણ ત્રત કે હું એક બાળક કે બાળીકાને મારા ખર્ચે શિક્ષણ દઇશ; કેમકે એ વ્રત બારે વ્રતમાં સમાઈ જાય છે અને તેના ઉપરજ ઉદયને સર્વ આધાર છે. - તમારું દળ કમ હોવાથી સંગઠન થવું સહેલું છે. તમે પ્રત્યેક ગામવાર લીસ્ટ કરી જેનના દરેક બાળક બાળીકા કયાં, શું અને કેવી રીતે ભણે છે તેની નોંધ લેવાનું કરે અને તે દ્વારા ખરી સ્થિતિ જાણીને જેને જરૂર હોય તેને પુસ્તક, દ્રવ્ય કે અનાજ વિગેરે જોઈતી દરેક મદદ પૂરી પડે તેમ કરે. ત્યારે જ શિક્ષણને હેતુ સાધી શકાશે.
ગ્રહસ્થ! જેમને પુત્ર કે પુત્રી નથી તેને તે મેળવવા મેહ થાય છે, પરંતુ પૃથ્વીની સંપત્તિ કે ચક્રવર્તિની સત્તાથી પણ તે પ્રાપ્ત થઈ શકે તેમ નથી, કેમકે તે

Page #58

અગોરની ભી દેન
અરાિકર.
સત્તા ઈશ્વરી નિયમને આધીન છે. એટલે સંતતીનું મૂલ્ય અમાપ છે. દુનિયાના દરેક વિજ્ઞાની, દાક્તરેકે ફેસરે મળીને હજી એક પણ જીવ ઉત્પન્ન કરી શક્યા નથી, તે તમારી જ્ઞાતિના બાળક બાળકીને તમારે અણમૂલ ધન સમજવું જોઈએ. માતા જે પ્રેમથી બાળકને ગોદમાં છે, અને પિતા જે વાત્સલ્યથી બાળક તરફ દષ્ટિ કરે ને તેને ખરૂં સુખ માને-તે મુખ એજ જગતમાં સૌથી મોટામાં મોટી શાંતિ એમ મને તે પછી તમારામાં ધર્મપ્રેમ છે તેથી જ્ઞાતિના બાળને જોઈ તમને પ્રેમ થવો જ જોઈએ. યાદ રાખશે કે પ્રેમને વિસ્તારવાથી તમારામાં રહેલા પ્રેમને પ્રજાને ઘટવાને નથી, પરંતુ ઉલટ પ્રેમ તે પરિવર્તનથી વધી શકે છે, તમે તમારા બાળકે તરફ જે પ્રેમ દર્શાવે તે ખરૂં કહો તે સ્વાથી પ્રેમ છે, ત્યારે સ્વકેમના સંતાને તરફને પ્રેમ નિ:સ્વાર્થ પ્રેમ છે, અને મેં કહ્યું તેમ બાળક બાળક હેવાં એ પરમેશ્વરની શક્તિમાં છે, તેથી તમારું કર્તવ્ય છે માટે જ્ઞાતિના એકેક બાળકને શિક્ષણ આપવાને સે વ્રત લેશે તે પછી આગળ તે પ્રેમ લંબાશે.
અંગ્રેજી માટે ગવર્મેન્ટ શિક્ષાને કામ શરૂ કર્યો ત્યારથી આ અમારાં બાળક બાળીકા આચાર–ધર્મભ્રષ્ટ થવા લાગ્યા, દેશભક્તિ ભૂલી ધર્મગુરૂને અનાદર કરતાં શીખ્યા અને નવા ગુરૂ સ્થાપવા લાગ્યા. અનાચાર આદિ અધર્મનું જોર વધતું ચાલ્યું. આ જોતાં તમે ધાર્મિક શિક્ષાને ઠરાવ કર્યો છે તે જોઈ હું ખુશી થાઉં છું. જેને ધર્મમાં વિશ્વાસ-શ્રદ્ધા નથી તે દેશ કે ધર્મને ઉદ્ધાર કરી શકશે નહિ, માટે તમે તેવા વિચારને વળગી રહી તેને પુષ્ટ બને અને તમારા સિદ્ધાંત અન્યને પણ સમજાવે.
વ્યાપારી શિક્ષણ સંબધે તમે જે ઠરાવ કર્યો છે તે પણ બહુ જરૂર છે. અત્યારે મોટરગાડી ટ્રામ વિગેરે દોડદોડ ચાલી રહી છે, તેમાં કોણ આગળ નીકળશે તે જોવાનું છે. હાથધકાની ગાડીથી ઘડાને તેથી મોટર આગળ દોડે છે. વિવા એજ મોટર છે પણ વિદ્યાને અર્થ એમ, એ. બી, એ. કે વકીલ, બારીસ્ટરમાં નથી. ખરી વિદ્યા તે આપણી પ્રાચિન છે તેજ છે.
માટીમાંથી સોનું બનાવનાર આપણે જોઈએ છીએ. હિંદભૂમિમાં અનેક ખનીજ, વનસ્પતિ આદિ પદાર્થો ઉત્પન્ન થાય છે અને તે પરદેશ જઈ બીજું રૂપ કરી આવી અમૂલ્ય મૂલ્ય અંકાય છે. તે શું આપણે કરી શકીએ નહિ? એ વિચારથી જ બનારસમાં હિંદુ યુનિવસીટી ખોલી છે. બીજા દેશની ભાષા દ્વારા તે કાર્ય થતું નથી, તેથી સરલતાથી અત્રે સાયન્સ, વિજ્ઞાન અને વ્યાપારનું શિક્ષણ આપી દેશનું ધન વધી શકે તે યત્ન કરવાનું છે. હું તેના માટે ભિક્ષા માગું છું પણ તે માત્ર એમ, એ. કરવા માટે નહિ પણ તેની સાથે અમારૂ જાતિ ધન વધારે અને સ્વબળ ઉત્પન્ન કરે તેવા યુવકે પકાવવા માટે યત્ન કરું છું.

Page #59

જૈન ! !!
નારી ધન તેા ધનાનોજ પ્રાપ્ત થાય છે તેમ મારૂ માનવું છે, તેપી જ્ઞાપણી હિંદુ યુનિટીટીમાં ધામિક શિક્ષણ દાખલ કર્યું છે. મેં આજસુધી શીવ તથા વીરને મન ભાષા જોયા નથી, કેમકે મારા નિવાસ પ્રાંતમાં હિંદુ અને શ્રાવકમાં ખાનપાન ને વિવાસ બ ધ થાય છે, તેથી તેવી ધાર્મિક ભિન્નતાની મને ખખર નહોતી. પરંતુ મારા મિત્ર નાણેક દળ વિગેરે એ આ યુનિવસીટીની કમીટીમાં છે. તેમના તરફથી આવી દલીલ લાવવામાં આવી અને તમાને ધમ પર તેમજ મંદિરપર પ્રેમ છે તે તમારા પ્રેનમાં મને પણ પ્રેમ છે. વળી તે માટે મદદ મળી છે અને શિક્ષણમ માટે કમીટી નીમી છે તા તે સર્વે થશે.
જર્મનીમાં કેમેસ્ટ્રી કોલેજની ઇમારતમાં એક કરોડ રૂપીઆ ખર્ચ થયેા છે, તે તેમને વિદ્યા પ્રેમ અને રાજ્યઆકાયના પુરાવા છે. આપણા દેશમાં કાચી ધાતુ બની ખીજા દેશમાં જઇને ત્યાંથી રૂપાંતર કરી મેકલે છે. એકના સળગણાં નામ લે છે એવી લાખા વસ્તુ છે, તેથી તે આપણા બાળક કેમેસ્ટ્રી શીખે તે લાખાામે દ્રવ્ય દેશમાં જ ઉત્પન્ન કરી શકે. અમે તેરી કાલેજ માટે યત્ન કરવા ચાહીયે છીયે ને તમા સા ભાઇઓની મદદથી તે થશે એમ આશા રાખીએ છીએ.
તે કે હજી આપણા દેશ માટે તેવી ઘણી સંસ્થાની જરૂર છે, તેથી એક ને કે વળી ખીજા પ્રાંતામાં તેવી સંસ્થાએ ઉભી કરે. જે કે આવા શિક્ષણ માટે ત્પાન અમેીકા વિગેરે દેશમાં આપણાં મળકા ાય છે, પરંતુ જ્યાં પૂર્વ કાળથી વિદ્યા છે તેના માળકા બાન્ત દેશમાં ભિક્ષા લેવા જાય અને પાતાના દેશમાં સાધન ઉત્પન્ન ન ટુરે તે ખેદની વાત છે.
આ યુનિવસીટીમાં તમારા માટે જેટલે ખાસ લાભ મેળવવા ધારશે. તેટલે માશે. છાત્રાલય વચ્ચે મંદિર બનાવી બાળકેની ષ્ટિ નિરંતર ધર્મ શ્રદ્ધામાં ટકી રહે તેમ કરીશુ અને તમે સ્કેલરશીપે સ્થાપીને સગવડ વધારશે તે ઘણુા રત્ન પડાવી શકશે. કોલેજ લેમેટરી વગેરે તરફ પણ ધ્યાન દેશે તેા દ્વીક છે, અગર હિં તે ચિંતા નથી, કેમકે જ્યાં તત્ત્વ છે ત્યાંથી તે મળશેજ એમ મને શ્રદ્ધા છે.
જૈના ખેતીથી આ સબંધ રાખે છે પણ આધુનિક કાળમાં એગ્રીકલચર કેાલેજની તરફ જરૂર ધ્યાન દેવા જેવુ છે. કેમકે જમીન નિ:સત્વ થતાથી તેમજ કેળવણીની ખામીથી ઘણા જવા અન્નપાણી વગર મરે છે, ત્યારે આ શિક્ષણુ વડે દેશની પેદાશ બે ત્રણ કે ચારગણી થવાથી તે દુ:ખ જશે. ટેકનીકલ-રેલવે વગેરે એન્જીનીયરીંગ કામે તથા કોલેજ એફ કોમર્સ વિગેરે પણ આ યુનિવસીટીમાં રાખેલ છે તે જાણી તમે ખુશી થશે.
જૈને કેવળ દલાલીનાં કામ કરે છે અને ફક્ત પૈસા મેળવી તેથી સતેષ માને છે એટલે દરેક જોઇતુ કામ વિલાયતની પેઢી મારફત ચલાવવાથી સત્ત્વ તે વિલાયત

Page #60

અગીઆરમી શ્રી જૈન વિતામ્બર
રા.
વાળા લે છે તમને કુચા આપે છે. વ્યાપારમાં પરાધીનતા શા માટે જોઈએ તે હું સમજી શકતો નથી. જે ચીજો આપણા દેશમાંથી જાય ને ફરી આવે છે અને બનાવવામાં બીક શા માટે રાખવી જોઈએ ?
રાયેલીબ્રધર્સ એકલેજ દેશમાં જાળ ફેલાવી ત્યારે શ્રીમાન જેને એક મંડ૧દ્વારા તે કાર્ય શું નહિ કરી શકે ?
જપાનીઓની એ દશા સાઠ વર્ષ ઉપર હતી. અમેરીકને તેને ઘપડ મારતા હતા, પરંતુ ઉદ્યોગની ખીલવણીથી આજે ગવમેંટ પણ તેને ભાઈબંધ કહે છે. તે વિદ્યાબળ છે. અનેક બેંકે ખેલી તમે આવાં કાર્યો સહેલાઈથી કરી શકે તેમ છે. તમારામાં મેટા મેટા શ્રીમંત છે, છતાં બેંક કયાં છે ? દેશમાં કોણે કર્યો વ્યાપાર હાથ કર્યો છે? આપણા જહાજે કયાં છે? તમારે તે તારવાને ધર્મ છે, વળી જેમાં જીવહિંસા નથી ને અનેકને તારીને લઈ જાય છે તે પણ તમે કે અમે કરી શક્યા નથી.
તમારી અમારી જાતિમાં એવો કે બાળક છે કે જે બેંકીંગમાં સમજી શકે? સમાજ શિક્ષીત નથી તેમ સહાયતા પણ નથી, તેથી પાછળ પડતા જઈએ છીએ, તે માટે કોલેજ ઓફ કોમર્સની જરૂર છે, ત્યાં અંગ્રેજી દ્વારા શિક્ષણની જરૂર નથી. સાડ વર્ષથી અંગ્રેજીદ્વારા જે શિક્ષણ શરૂ થયું છે તે દેશી ભાષામાં અપાયું હોત તો કેટલે લાભ થાત? પરભાષાથી પિતા પુત્ર ભાષા અને વિચારમાં જુદા પડે છે ને એક ઘરમાં બે પક્ષ પડી જાય છે તેથી હાનિ છે. દેશી ભાષામાં ગેજેટ હોવાથી વેપારની સેને ખબર પડે અને દુનિયાને જાણવાથી દેશમાં કેટલે માલ થાય છે ને તે ક્યાં ક્યારે જાય છે તે જાણવાથી વધારે જાગૃતિ થાય.
હું વિશ્વવિદ્યાલયની અપીલ કરવા આવ્યો નથી. મારા મિત્રે કહેવાથી ફક્ત તેનો પરિચય કરાવ્યો છે. બાકી ધન જેશે ત્યારે તમે જ દેશો. યાદ રાખજો કે જેટલું જળ સંચશો તેટલી વૃક્ષઘટા ફળફુલવાળી ફેલાશે.
તમારામાં દળ કતાં બળ વધુ છે. રસીના થથી બળ વધે છે, પણ તેને સામસામે ખેંચવાથી લાભ નથી. મેં સાંભળ્યું છે કે *વેતાંબર દિગંબરમાં સંપ નથી તે જાણી મને દુઃખ થાય છે. જેન જાતિમાં આ સ્થિતિ જોઈ શક થાય છે. પૂજા ઉપાસના તમારી આજ્ઞા પ્રમાણે કરે, પણ વ્યાપાર-ઉદ્યોગ-કેળવણી અને સમાજ ઉત્કર્ષમાં જુદા પડે એ ખેદની વાત છે. તમે બીજાને જિનક્ષમ બનાવવા ઠરાવ કરે છે તો જે તમારા છે, જેણે એજ બાર વત્ત, એજ શાસ્ત્રો અને એજ પ્રભુ માન્યા છે તેને જુદા માનશે તો બીજાને કેમ ન કરી શકશે? - અહિંસા એ તમારે અને મારે સિદ્ધાંત છે. હું વૈશ્નવ છું, મારે વિશ્વાસ

Page #61

છે કે જીત માસાં પર એ છે, તે એક જીવને દુઃખ પહોંચે તે મને દુઃખ દેવા આખો ગુનો કરીએ છીએ તેમ માનનારા આપણે એક છીએ, ડાં ધર્મને નામે મતભેદથી હિંસા કરવી તે ભૂલ છે.
જે નુષ્યને જીવ ઉત્પન્ન કરવાને સત્તા નથી તેને જીવ હણવાને પણ શું અધિકાર છે? તે માટે બહુ ઉપદેશ કરો. અશુદ્ધ ચર્ચાથી પણ આમાં દુખાય છે. જેને ૨ આહાર મળે તે મોટા ભાગ્યશાળી છે. જેમાં કઈ જીવને તકલીફ ન પડે તેમ કરવા જીવદયા વિસ્તારથી સભા સ્થાપન કરી લોકોને સમજાવવાની જરૂર છે; અને કુલોમાં પણું એ વાત દાખલ કરી વિદ્યાથીને અશુદ્ધ વસ્તુ પર ચીડ કરાવવી જોઈએ છે.
તમારા ને હિંદુધર્મમાં ફેર નથી. અહિંસા, બ્રહ્મચર્ય વિગેરે પાંચ યમ બન્નેમાં છે, તે આપણે સંબંધ ન ભૂલા જોઈએ. આપણે ઘણે ગાઢ સંબંધ છે અને જગતમાત્રને પણ સંબંધ છે, તે મતપંથના ભિન્નભાવથી બચે અને બચાવે.
પ્રસ્તા પાસ કરી ચાલી જતી કોન્ફરન્સના ચેપથી તમે બચજો ને તે ઠરાવ અમલમાં મૂકવાને મહીને મહીને તેની તપાસ-રીપોર્ટ લેવાનું જારી રાખજે. બાર મહીને જાગવાથી કાર્ય થતું નથી. એક રજીકર બનાવી જે કઈ પણ જૈન બાળક ન ભણતો હોય તે તપાસ કરી આગળ વધારવા અને દરેક કરાવને ફલીત કરવા નિર્ણય કરશે.
જૈન સાહિત્યના પ્રચાર વિષે જૈન કેન્ફરન્સમાં ર. કુંવરજીભાઈ
આણંદજીએ આપેલું ભાષણ.
જૈનસાહિત્ય સંસ્કૃત, પ્રાકૃત, હિંદી અને ગુજરાતી ભાષામાં ગદ્ય અને પદ્યમાં એટલું બધું વિશાળ છે કે, હાલમાં તેને છપાવીને પ્રકટ કરવાના ચાલતા પ્રયાસ પ્રમાણે સો વર્ષે પણ તે તમામ છપાઈ શકે તેમ નથી. તેથી તેની ગતિમાં વૃદ્ધિ કરવાની જરૂર છે.
જે સાહિત્યની અંદર વ્યાકરણ, કાવ્ય, કષ, અલંકાર, ન્યાય, જાતિ અને ધર્મશાસ્ત્ર-એ સર્વનો સમાવેશ થાય છે અને તે દરેક વિષયના અનેક ગ્રંથો હષ્ટિગોચર થાય છે, કે જેની અંદર બતાવેલી વિદ્વતાને માટે હાલના વિદ્વાનો પણ અત્યંત પ્રશંસા કરે છે. કેઈ પણ વિષયમાં જે સાહિત્ય નથી એમ નથી. સર્વ વિષયને એમાં સંગ્રહ છે. નાટક ચંપુ વિગેરેની સંખ્યા પણ પુષ્કળ છે.

Page #62

અમરની સ્ત્રી કે તારકરન્સ.
ધર્મશાની અંદર કર્મને વિષય જેન ગ્રંથકાએ એટલે બધે સૂમપ પ્રરૂક્યા છે કે અન્ય કઈ પણ દર્શનમાં કર્મને વિષય તેના શતશે પણ પ્રરૂપે દષ્ટિગોચર થતો નથી. મારા અનુભવમાં એ વિષયના સુમારે લાખકના પ્રમાણે વાળા ગ્રંથે આવેલા છે જેથી હું તેની વિશાળતા સમજી શક્યો છું. જીવના સંબંધમાં પણ જેન વ્રપ્રકારોએ જે તેના ભેદે અને પ્રકારે બતાવ્યા છે તેવા કેઈ. પણ દર્શને બતાવ્યા નથી.
જેનું તત્વજ્ઞાન પણ ઘણું ઉંચા પ્રકારનું છે, તેમજ ઘણું વિશાળ લેવા ઝાથે તીકણ બુદ્ધિવાળા જ સમજી શકે તેવું છે.
જૈનસાહિત્યની વિશાળતા બતાવ્યા પછી હવે હું તેના પ્રચાર સંબંધી કહીશ. હાલમાં શ્રી આગોદય સમિતિ, જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા, જૈન આત્માનંદ સભા, દેવચંદ લાલભાઈ પુસ્તકેદ્ધાર ફંડ વિગેરે સંસ્થાઓ તરફથી જેનસાહિત્ય પ્રકટ કરવાને પ્રયાસ શરૂ છે. દરવર્ષે સારી સંખ્યામાં ગ્રંથ ને સૂત્રો પ્રકટ થાય છે. પ્રથમ બનારસ પાઠશાળા તરફથી અને ભીમશી માણેક તરફથી એ સંબંધમાં પુષ્કળ પ્રયાસ કરવામાં આવ્યું છે. શેઠ મનસુખભાઈ ભગુભાઈ તરફથી પણ તે સંબંધમાં ઘણો ઉત્તમ પ્રયાસ કરવામાં આવ્યું છે અને ઘણા ઉપયોગી ગ્રંથે બહાર પાડવામાં આવ્યા છે. હાલમાં તે ખાતું શિથિલ પડેલું જણાય છે. બીજા કેટલાક આજીવિકા નિમિત્તે પણ આ પ્રયાસ લઈ બેઠેલા છે, પરંતુ તેના સંબંધમાં ખાસ કહેવાનું એ છે કે તેઓ કાગળોને ટાઈપ હલકા વાપરે છે, અશુદ્ધતા દૂર કરવા પૂરત પ્રયત્ન કરતા નથી અને કિંમત હદ ઉપરાંત રાખે છે. આ ત્રણે પ્રકાર શોચનીય છે, તેથી તેમાં સુધારે થવાની અગત્યતા છે. જેનસાહિત્ય પ્રકટ કરનાર દરેક સંસ્થાએ કે ગૃહસ્થે તેને જેમ બને તેમ વિશેષ શુદ્ધ કરવા તરફ અને કાગળો ઉંચા વાપરવા તરફ ધ્યાન આપવાની અગત્ય છે. તેવું ધ્યાન નહીં આપનારા અને યથેચ્છ વ્યવસ્થા કરી માત્ર દ્રવ્ય જ ઉપાર્જન કરનારાઓને કંઈ પણ પ્રકારનું ઉત્તેજન નહીં આપવાની ખાસ આવશ્યકતા છે.
હવે હું ત્રણ ડરાવની અંદર આવેલા સસ્તી કિંમતે સાહિત્ય પ્રકટ કરવાના વિચારને અંગે કહેવા માગું છું કે સાહિત્યની કિંમત સસ્તી ત્યારે જ રાખી શકાય છે કે જ્યારે તેની સંખ્યાબંધ નકલો ખપતી હોય. વિલાયતમાં જયારે એકેક બુકની લાખે નકલો ખપે છે અને સંખ્યાબંધ આવૃત્તિઓ થાય છે ત્યારે તેની કિંમત સસ્તી રાખવામાં આવે છે. અહીં તે એક ગ્રંથની પાંચસો કે હજાર નકલ છપાવવામાં આવે છે, અને તેને પણ ખપતાં પાંચ કે દશ વર્ષ જોઈએ છીએ. આ મારા અનુભવથી સિદ્ધ થયેલી હક્તિ છે.

Page #63
હું પણ વર્ગના મત પ્રહર પછી ય દરવર્ષમાં સાહિ. માં ટકા વધ્યા કે છે ? તો તેનો જવાબ આપતાં તેમને શરમાવું પડશે. છે કે આ શ્રીરામ વર્ગ દર વર્ષ એ સંબંધમાં અમુક દિવ્ય વાપરવાના નિર્ણય હાર આવશે. અને એકેક ગ્રની પાંચ પાંચ હજાર નકલે દર વર્ષે અપવા માંડશે જ ન ાહિત્ય ધારેલી સસ્તી કિંમતે બહાર પડી શકશે, જો કે હાલમાં કેટલીક સંસ્થાએ તે બાબતમાં પ્રયત્ન કરી રહેલ છે, પરંતુ તેને શ્રીમંત તરફ Sતેજનની ખાસ અગા છે. જૈન સાહિત્યના પ્રચારને અંગે જે જે સંસ્થાએ પ્રયાસ કરી રહેલ છે તેને આપણે આભાર મા ઘટે છે, અને તેઓ પોતાનો પ્રયાસ શરૂ રાખે, વધારે અને અન્ય સંસ્થાઓ પણ તેવો પ્રયાસ શરૂ કરે એવી પ્રેરણા કરવી ઘટે છે. આપા યુનિવસીટીની અંદર જ્યારે જૈન સાહિત્ય દાખલ કરાવવા પ્રયાસ કરીએ છીએ, કેટલીક યુનિવસર્ચમાં દાખલ થયેલું પણ છે. ત્યારે તઘોગ્ય સાહિત્યના છે આપ પાર કરાવી છપાવીને બહાર પાડવાની શિદ્ય આવશ્યકતા છે. કારક તેમ થાય તે જ આપણા પ્રયાસની સફળતા થઈ શકે. હુવે છેવટે આપણા પુસ્તક ભંડારોના સંરક્ષકે સંબંધે કાંઈક કહી. તેમણે મુસલમાની રાજ્યના વખતમાં અને જ્યારે તેની ઉપર અનેક પ્રકારને ભય હતે ત્યારે તેનું અત્યંત પ્રયાસ વડે રક્ષણ કરેલું છે, તેથી તે બાબત તે તેમને અંત રણું પૂર્વક આભાર માનવો ઘટે છે. પરંતુ અત્યારે જ્યારે કેઈપણ પ્રકારનો ભય નથી તેના વખતમાં તે અપૂર્વ વારસ છુપાવી રાખવામાં આવે અને તેને શરદી ઉધેઈનો નાગ તે અળસાવવામાં ન આવે તો જેટલું ડહાપણ વાપર્યું છે તેટલીજ હવે અણસમજ વાપરી ગણાય; માટે તેવા દરેક પુસ્તક ભંડારના રક્ષકોએ પિતાના સંરક્ષણ નીચેના પુસ્તક ભંડારને એવી સ્થિતિમાં મૂકી દેવા જોઈએ કે જેથી તેને લાભ જેમ બને તેમાં વધારે લેવામાં આવે અને તેમને જરૂરી વિભાગ છપાઈને પ્રકટ કવાનું પણ સત્વર બની શકે. તેઓને આટલી સૂચના આપીને અને આપણા શ્રીમંત ને જૈન સાહિત્ય ખરીદ કરવાના સંધે ફરીને પ્રેરણું કરીને જૈન સાહિત્યના પ્રચાર સંબંધીની જે દરખાસ્ત મેં આપની પાસે મૂકી છે તે સ્વીકારવાની વિનંતિ હરી હું મારું ટૂંકું ભાષણ સમાપ્ત કરી બેસી જવાની રજા લઉં છું. For Private And Personal Use Only