Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
1
श्री जैन धर्म प्रकाश.
तदिदं सन्मुनिवचनमाकर्ण्य ते दितज्ञतुझ्या जयकव्य मिथ्यादृष्टयो जीवा निश्चिन्वन्ति तेषां जगत्रतां सन्मुनीनां वत्सलतां, अक्षयन्ति परिज्ञानातिरेकं । ततो निवर्तयन्ति तदुपदेशेनावाप्तनंवासनाविशेषाः सन्तो धनविगृद्धिमतिवन्धं पृच्छन्ति च विशेषतो मुनिजनं ते धर्ममार्ग, दर्शयन्ति शिष्यजावं, रञ्जयति गुरूनपि विनयादिगुणैः । ततः प्रसन्नहृदया गुरवस्तेज्यो गृहस्थावस्थोचितं साबुदशायोग्यं च प्रतिपादयन्ति धर्ममार्ग, ग्राहयन्ति तपार्जनोपायं महात्नेन । उपमितिजनप्रपंचा कथा.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
“ આ પ્રમાણે સન્મુનિનાં વચનને સાંભળીને હિતને જાણનારની જેવા તે ભદ્રિક અને ભવ્ય એવા મિથ્યાદૃષ્ટિ ને તે પૂજ્ય સન્મુનીશ્વરની વસલતાના નિશ્ચય કરે છે, અને જ્ઞાનના અધિકપણાને જુએ છે; પછી તે ગુરૂના ઉપદેશથી વિશેષ પ્રકારની શુભ વાસના પ્રાપ્ત થવાથી ધનના વિષયવાળી લેાભની આસક્તિને ત્યાગ કરે છે, અને મુનિજને ને તે વિશેષે કરીને ધર્મના મા પૂછે છે, પેાતાના શિષ્યભાવ દેખાડે છે તથા ગુરુજનેને ( માતપિતાદિકને ) પણુ વિનાદિક ચુર્ણાએ કરીને રંજન કરે છે, ત્યારપછી પ્રસન્ન હૃદયવાળા ગુરૂમહારાજ તેમને ગૃહસ્થાશ્રમને ઉચિત અને સાધુપણાને યાગ્ય એવા (અને પ્રકારના ) ધમા બતાવે છે અને તે ધને ઉપાર્જન કરવાના ઉપાયલા પ્રયત્નથી
ણુ કરાવે
છે-ગીકાર કરાવે છે,
','
પુસ્તક ૩૧ મું.
અવર્ગ મા.
માહુ. સંવત ૧૯૯૨. વીર સંવત ૨૪૪૨.
બાંતર-વાર વિવેદ–માઝૉ.
કવાલી ચા ગ઼ઝલ.
અમારા બાગના માળી, સુતા છે સોડ તાણીને; તજી પરવા બગીચાની, ભલા એને જગાવાનું, પ્રભાકરની પ્રભા દેખી, સુધાકર શ્યામતા ધારે; ગયા તારા છુપાઇ કયાં, હવે તે ઝટ જમાવાને. પ્રભાતે સ પંખીડાં, કરી કત્લાલ વિચરે છે; નથી દરકાર કઈ એને, સુહૃદ કોઈ જગાવાને સુગંધી પુષ્પના ઝાડા, સુકોમળ સૂકતા દીસે; સહન એ શી રીતે થાયે હલાવી ફેર જગાવાને,
For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અગીયારી બ
ય ર મા કાશ માં ઉડી; - ધ કરી છે. હવે રિસ, નિકટ એ જ ગાવીને ૫. હત બહુ હૈશ હૈયામાં, સુરાભને બાર લેવાની;
હા હા કયાં કરવી? હઠીલા થઈ જાવાને દ. રિસા એ નથી કાંઈ, દુભા પણ નથી કયાં; મધુર કંઈ સ્વપ્નમાં સૂતો, વદી મીડું જગાને. ૭. અસારી રમ્ય વાડીનો. અનુપમ એજ છે દીવે: અમળ સ્પર્શશી ને, ધરી હિંમત જગાવને. ૮.
રત્નસિંહ દુમરાકર.
એવા
g૪ વીર ક્યાં છે ?
રાગ–આશાવરી
એવા વીર વિવેકી કયાં છે? પરધનને પત્થરસમ સમજે, માત ગણે પરનારી, સપથમાં મનરથને વાહ, ગુણ-ધનના ભંડારી. દેશ કે મને માટે કેવી, સતત પરિશ્રમ ધારી; ઉદય કરે અરપી નિજજીવન, સ્વાર્થ-શગુને મારી. એવા રદન ને કાંચનની ઉપમા, પૂર્ણપણે જે ધરતા; સંકટમાં પણ સ્વગુણે રમતા, પ્રસન્ન કરને કરતા. એવા અતુલ રમાના રમણ છતાં જે. માન ન મનમાં આ વિભૂષણ પદભૂતિ પણ, અસપક્ષ નવ તાણે. એવા મારૂં તે સારું ન ગણે પણ સારું (તે) મારૂં માને; અંતર બાહિર એક રહે છે, ઉદાર અનુપમ દાને. એવા
ધર્મ-જુસ્સે સ્વદેશમાં શુભ, આંતર-બા પ્રગટાવે; કામ કરાવે જનહિતના બહુ શાંતિ-સુધા વરસાવે. એવા
જન-સુધાકર દુઃખ-તિમિરર, દેશબંધુ-સુખકારી; હિંમત હૈયામાં હરદમ દે. તે જ દિવ્ય અવતારી. એવાવ
રસિંહ દુમરાકર.
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સત્ય અને જીજ્ઞાસુને શાસ્ત્રસંવા.
सत्य अने जिज्ञासुनो शास्त्रसंवाद. જિજ્ઞાસ--ભાઈ સત્ય ! જેથી આત્માની ઉન્નતિ થાય એવો સર્વ સામાન્ય ધર્મમાર્ગ દશાવનાર છે જે કંઈ પ્રમાણ વાકય આપનાં લક્ષમાં આવેલાં હોય તે કૃપા કરી બતાવશે તે હારી જેવા જીવે ઉપર માટે ઉપકાર થશે.
સત્ય–ભાઈ જિજ્ઞાસુ ! ૧૪૪૪ ધર્મગ્રંથના પ્રણેતા શ્રીમાન હરિભદ્ર સૂરીશ્વર પિતાના કરેલા લેક તત્ત્વ નિર્ણય નામના ગ્રંથમાં સ્પષ્ટપણે આખી આલમના હિત માટે ભવ્ય પ્રાણીઓને નીચે મુજબ અમૃત વચનોથી ‘ઉપદેશ
श्रूयतां धर्मसर्वस्वं, श्रुत्वा चैवावधार्यताम् , ___ आत्मनः प्रतिकूलानि, परेषां न समाचरेत् . જિજ્ઞાસુ--આપ એ આચાર્ય મહારાજે ફરમાવેલા લોકનો ભાવાર્થ કૃપા કરીને સ્પષ્ટ સમજાય તેમ કહેશે તો તેના ભાવાર્થ સાથે યાદ રાખવાને હારી જેવાને વધારે અનુકૂળ પડશે તેમજ અન્ય જીવોને પણ ઉપકારક થશે.
સત્ય–ભાઇ જિજ્ઞાસુ ! ઉપર ટકેલા કલેકમાં જગતના જીના હિત માટે કહેવાનું તાત્પર્ય એવું છે કે “હે ભવ્યાત્માઓ ! તમે વિનયપૂર્વક જ્ઞાની ગુરૂ પાસે ધર્મનું રહસ્ય સાવધાનપણે સાંભળો અને તે સઘળું રહસ્ય શ્રવણ કરીને તમારા હૃદયકમળમાં નિશ્ચયાત્મક રૂપે અવધારે અને એ રીતે નિજ નિજ હૃદયકમળમાં અવધારી રાખેલા નિશ્ચયાત્મક ધર્મરહસ્ય ઉપર પૂર્ણ શ્રદ્ધા–આકીનતા રાખી જે કંઈ આત્માને અનર્થ—અહિતરૂપ થાય એવાં પ્રતિકૂળ કાર્ય કઈ પણ પ્રાણી પ્રત્યે નજ આચરે. પ્રાણીમાત્ર સુખના અથી હોવાથી તેમને અસુખ યા દુ:ખરૂપ થાય એવાં કોઈ પણ કાર્ય મનથી વચનથી કે કાયાથી કરવાંજ નહિ. જે જે કાયે આપણને અહિત અથવા દુ:ખરૂપ થતાં જણાય તે તે કાર્યો અન્ય પ્રત્યે નજ અજમવવાં જોઈએ અને જે જે કાયે આપણને હિતરૂપ યા સુખરૂપ થતાં જણાય છે તે સત્કાયે અન્ય પ્રત્યે આચરવા લક્ષ રાખવું જોઈએ. એવું ઉત્તમ તાત્પર્ય ઉપરના લેકમાં રહેલું સમજાય છે. તેને અનુસારે આપણે સહુએ નિર્દોષ જીવન વહેવું ઘટે છે.
જિજ્ઞાસુ—-અન્ય જીવોનું પણ સારી રીતે હિત સચવાય એવું નિદપ જીવન વહેવા માટેનાં પ્રમાણ વાક્ય લક્ષગત હાથ તે ફરમાવશે.
સત્ય--શ્રીમાન્ હરિભદ્ર આચાર્ય મહાર જાએજ પડશક ગ્રંથમાં અન્ય જી પ્રત્યે આપણું કર્તવ્યની દિશા બતાવવા અને એ વડે સ્વપર હિતની રક્ષા અને વૃદ્ધિ કરવા નીચે મુજબ લેક ક છે,
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
"
www.kobatirth.org
જૈનધમ પ્રકાશ.
परहितचिन्ता मैत्री, परदुःखविनाशिनी तथा करुणा,
'
परमुखतुष्टिर्मुदिता, परदोपपेक्षणमुपेक्षा.
?
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જિજ્ઞાસુ -૨ --આપ સક્ષેપથી ઉક્ત બ્લેકને સાર સમજાવવા તસ્દી લેશે. સત્ય--મૈત્રીભાવથી પરવાનું હિત થાય તેમનુ હિત સચવાય તેવુ ચિન્તવવુ. કરૂણાભાવથી પરવાનાં દુ:ખ નિવારવા મનને પરિશ્રમ કરવે. પ્રમાદભાવથી પરની સુખ સમૃદ્ધિ યા ગુણ ગારવ દેખી દીલમાં રાજી થવુ અને અસાધ્ય દોષવાળા જીવાને દેખીને ગુસ્સા નહિં કરતાં તેમને પ્રમળ કર્મીવા જાણી મધ્યસ્થભાવે રહી નિજ હિત કવ્ય કરવા ચુકવુ નહિ. તિશમૂ.
મુ. ૩. વિ. सत्य अने जिज्ञासुनो प्रासंगिक धर्मसंवाद.
જિજ્ઞાસુ—ભાઇ સત્ય ! આપ મને ધર્મસબંધી સ્વરૂપ સાદી--સરળ ભાષામાં સમજાવશે તે આપે મ્હારી ઉપર અણુ ભારે ઉપકાર કર્યાં હું માનીશ.
સત્ય---ભાઇ જિજ્ઞાસુ ! ધર્મસબંધી રહસ્ય જાણવાની તમારી પ્રબળ ઈચ્છા થયેલી જાણી હુ ધણેા ખુશી થાઉં છું અને તેનુ રહસ્ય તમને બનતી રીતે સમજાવવુ એ મ્હારી ફરજ છે, તેથી હું કહુ છુ તે તમે લક્ષ દઇ સાંભળે અને પછી તેનું મનન કરી શક્તિ મુજબ તેનો આદર કરી તે સાર્થક કરે; કર્યું સમજવાના ખરા સાર એજ છે.
જિજ્ઞાસુ આપની હિતશિક્ષાને અનુસારે હું યથાશક્તિ વર્તીશ. હવે આપ કૃપા કરીને મને ધર્મનું સ્વરૂપ સમળવે.
સત્ય--ભાઇ જિજ્ઞાસુ ! જન્મ મરણના સઘળાં દુ:ખવી છુટવા માટે અને અક્ષર અનંત સુખ મેળવવા માટે આપણે શુદ્ધ-નિર્મળ ભાવથી સહુ કોઇ વેને આત્મ સમાન લેખી કેઇ પ્રત્યે પ્રતિકૃળ આચરણ મનથી, વાણીથી, કે કાયાથી ન કરવુ ન કરાવવું તેમજ કરનારને સંમત ન થવુ, એ સઘળાં પ્રશાશનું પણ રહસ્ય સમજવા જેવુ છે.
જજ્ઞાસુ-અન્ય જીવો પ્રત્યે આપણે કેવું વર્તન રાખવુ જોઇએ તે કંઈ ઇતર સમળવા તા ઉપકાર થશે.
સત્ય-ભાઇ જિજ્ઞાસુ ! આપણે સહુ જીવો સાથે મૈત્રી કહે કે સમાનગાલ રાખવા ોઇએ; સહુ કાઇનું ભલુંજ ચિતવવુ. કાઇનુ કયારે પણ શુરૂ તા નજ ચિતવવુ. દુ:ખી જીવાને દુ:ખી થતા જાણીને કે બ્લેઇને તેમનુ તાત્કાલિક
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
શાન્તિ અને સુમતિ એ બે ← ખમ્માના હિતસવાદ
૩૩૦
દુઃખ દૂર કરવા ઘટતા પ્રયત્ન કરવા, કરાવવા અને કરનારને અનુમેદન આપવું. વળી તેમનાં દુ:ખના સર્વથા અંત આવે એવા ઉચિત ઉપાય તેમને સૂઝાડીબતાવીને ઠેકાણે પાડી દેવા એટલે કે દુ:ખી જીવા ઉપર કરૂણાભાવ રાખવા. કોઈપણ સદ્ગુણી આત્માને કયાંય પણ રહેલા જાણીને કે બ્લેઇને દિલમાં પ્રક્રુત્તુિત ( રાજી રાજી ) થવુ અને તેમનામાં જે જે સગુણા જાણી-જોઇ શકાય તે તે સદગુણા જાતે આદરવા માટે પણ યથેાચિત ઉઘમ અવશ્ય કરવા. આ પ્રકારે પ્રમાદ યા મુદિતા ભાવવડે આપણામાં ઉત્તમ પ્રકારની ચેાગ્યાં આવે છે અને તેવડે આપણે પેતેજ સદ્ગુણી થઈ શકીએ છીએ. છેવટે જે કઇ ભારે નિઠાર ( નિર્દય ) પરિણમવાળા જીવ જોવામાં કે જાણવામાં આવે તેએ જ્યારે ફાઇ રીતે સુધરી ન જ શકે એવી અસાધ્ય સ્થિતિમાં આવી ગયેલા દેય ત્યારે તેમની કશી છેડ નહિ કરતાં તેમને તેમનાં દુષ્કર્મીને વશ જાણી સમભાવે તેમનાથી નિરાળા રહીને નિજ હિત કાર્ય કરવા તરફ સાવધાન બનવુ. એટલે કેાઇ એવા નીચ નાદાન જીવાનાં દુષ્કાયેમાં ( માઠાં આચરણેા ) જોઇ, પરિણામે જ્યારે કશુ વળે એવુ નર્થજ એમ સમજાય ત્યારે નકામા ઉશ્કેરાઇ, નહિ જતાં નિરૂપાયપણે તેમનાથી અલગાજ રહી મધ્યસ્થ ભાવ દાખવવા, જેથી કશી હાનિ થયા વગર સ્વહિત તે. અવશ્ય જળવાઇ રહે. “ ઇતિશમ્ ”
**
પે
મુ . વિ. शान्ति अने सुमति से वे जैनबंधुओनो हितसंवाद. પન્તિ--ભાઇ સુમતિ ! આપણે શ્રમણેાપાસક કહેવાઇએ તેનુ શુંકારણ ? સુમતિ~~ભાઇ શાન્તિ ! શ્રમણ-સાધુ--નિગ્રંથ ગુરૂ મહારાજની સેવા-ઉપાસના-ભક્તિ કરવાથી અને તેમને હિતાપદેશ સાંભળી પવિત્ર જિન-આજ્ઞાને અનુ સરવાથી આપણે શ્રમણેાપાસક અથવા શ્રાવકના નામથી એળખાઇએ છીએ. શાન્તિ---સાધુજનોને શ્રમણ-નિગ્રંથ કહેવાનું શું કારણ ? સુમતિ--આત્મહિત સાધવા ઉજમાળ થયેલ સાધુજના સકળ મમતા તજીને અહિંસા, સયમ અને તપ લક્ષણ ધર્મનું આરાધન કરવા પ્રમાટે માત્ર દૂર કરી અપ્રમત્ત ભાવે શ્રમ-ઉદ્યમ આદરે તેથી તેઆ શ્રમણ નિગ્ર ધના નામથી ઓળખાય છે.
પરિગ્રહ
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શાન્તિ-પ્રમાદનું લક્ષણ શું ? અને તે કેટલા પ્રકારના છે? સુમતિ---જેમ દારૂને મદ ચઢવાથી જીવ પેાતાનુ ભાન ભૂલી જઇ સ્વસ્કંદપણે વર્તે છે તેમ જેનાથી સ્વકર્તવ્યનું ભાન ભુલી જઈ નિજ કર્તવ્યભ્રષ્ટ થવાય તેવુ ગમે તે પ્રકારનું સ્વચ્છંદ આચરણ હેાય તે પ્રમાદ કહેવાય છે. તેના મુખ્ય પાંચ પ્રકાર નીચે મુજમ કહ્યા છે.
-
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈનધર્મ પ્રકાર.
૧ મદ્ય (Intoxicanti ) ૨ વિષય (sensappetite) ૩ કષાય (inner porivie etc.), y falai (Goicness) itu azal False Gossips ગક પ્રકારાન્તરે પ્રમાદના મિથ્યાત્વ, અજ્ઞાન પ્રમુખ આઠ ભેદ પણ કહ્યા છે.
શાતિ-ઉકત સકળ પ્રમાદને દૂર કરી અપ્રમત્ત લાવે તપ જપ સંયમનું એના કરે તોજ સાધુ કહેવાય ?
મતિ-ખરા (ભાવ) સાધુ-શ્રમણ-નિગ્રંથ તો ત્યારે જ કહેવાય. બાકી તો સાધુને વશ માત્ર ધારવાથી અને તથા પ્રકારના સગો નહિ ધારવાથી તે રાવા નામ સાધુ લેખાય.
શાન્તિ-સાધુને કોણ કોણ કેવી કેવી રીતે ઓળખે છે?
સુમતિ–આળ અજ્ઞાની છે બાહ્ય વેશમાત્રથી સાધુ લેખે છે. મધ્યમ બુદ્ધિવંત આચરણ રૂડાં દેખે તે સાધુ લેખે છે અને પ્રાણ-પડિત જનો તો નિર્મળ આગમબોધ યા અધ્યામ લક્ષ ઉપરથી ખરા સાધુ ગણે છે.
શાન્તિ–ખરા સાધુ -નિગ્રંથ કોણ લેખવા ગ્ય છે?
સુમતિ-જે આંતર લક્ષથી પવિત્ર રત્નત્રયીની સાધના–સેવના-આરાધના કરનારા હોય તેજ.
શાનિત-પવિત્ર રત્નત્રયી એટલે શું ?
સુમતિ-સમ્યગ દર્શન ( યથાર્થ તત્વ શ્રદ્ધાન), સમ્યગ જ્ઞાન ( યથાર્થ તત્વઅવધ) અને સમ્યગ ચારિત્ર એટલે તત્વ રમણતા એ પવિત્ર રત્નત્રયી લેખાય છે.
ઇતિશમ.
सुमति अने सुशील दे बंधुआनो तात्विक संवाद.
સુમતિ–લાઈ સુશીલ ! તમારૂં સદાચરણ-સદ્વર્તન જોઈને હું ઘણો ખુશ થયો છું. સદાચરણ વગરનું એકલું ન કેવળ બેજારૂપ (ભારભૂત) થાય છે એમ હું માનું છું.
સુશીલ–ભાઈ સુમતિ ! આપ પિતે ગુણ અને ગુણરાગી છે, અને આપનું કહેવું યથાર્થ લાગે છે. કેમકે તત્વના જાણ પુરૂએ એમજ કહેલું છે કે સદાચરણ વગરનું લૂખું-શુક જ્ઞાન માત્ર ગધેડા ઉપર લાધેલા બાવનાચંદનનાં કાણની પેરે કેવળ બોજરૂપ છે, તેથી કંઈ વાસ્તવિક સુખ ૫માં નથી અને પાપતાપ દૂર કરી શકાતી નથી તેમજ તેથી દુર્ગતિનાં દ્વાર બંધ થઈ ગતિનાં દ્વાર ઉઘડતાં નથી.
સુમતિ–ખરેખર જે જ્ઞાનવડે મૃત જેવું રાધારણ સેવા લેવાય તે
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સગુણ સ્ત્રી. તે લેખે થાય છે અને તેથી સુખ-સૌભાગ્ય સાંપડે છે. અન્યથા તે મિથ્યાભિમાનવડે નકામા વાદવિવાદમાં ઉતરી જવાથી વિપરની ભારે ખરાબી થવા પામે છે.
સુશીલ–સૂર્યને પ્રકાશ થયે છતે જેમ અંધકાર ટકી શકતો નથી તેમ ખરું વાસ્તવિક તત્ત્વજ્ઞાન પ્રગટ થયે તે રાગ દ્વેષ અને મહાદિક મહાવિકારે ટકી શકતા નથી. અને આચાર વિચાર યા વર્તન બહુ ઉંચા પ્રકારનું થાય છે.
સુમતિ–ખરેખર આ માનવ દેહાદિક ઉત્તમ સામગ્રી પામી, સ્વબુદ્ધિબળ વાપરી, સત્સંગ કરી, તત્વજ્ઞાન મેળવી, સત્યાસત્ય, હિતાહિત, લાભાલાભ અને ગુણ દોષને પુખ્ત વિચાર કરી, અસત્ય અહિતાદિકનો ત્યાગ કરી, સત્ય અને હિતરૂપ હોય તેજ માર્ગ આદર ઘટે છે. યત:-બુધે: ફલ તત્ત્વવિચારણું ચ.”
સુશીલ-દશ દ્રષ્ટાંતે દુર્લભ એવો માનવ દેહ તેમજ આર્ય દેશ, ઉત્તમ કુળ જાતિ, પાંચ ઇંદ્રિય પરવડી, દેહ નિરોગી, દીર્ઘ આયુષ, તત્વ જિજ્ઞાસા, સદૂગુરૂને ચોગ, સુશ્રદ્ધા વિગેરે વિશિષ્ટ ધર્મ સામગ્રી પ્રબળ પુન્ય યોગે પામીને જે વિવેકથી યથાશકિત વ્રત નિયમો સદ્દગુરૂ સંગે આદરી તે વ્રત નિયમોનું યથાવિધિ પ્રમાદ રહિત પાલન કરવામાં આવે તોજ આ પ્રાપ્ત સત્સામગ્રીની સાર્થકતા થાય છે. કહ્યું છે કે “ દેહસ્ય સારું વ્રતધારણું ચે.’
સુમતિ-આ જડવાદ પ્રધાન જમાનામાં છે મુળ (એકળી ) વૃત્તિથી એશઆરામનાં સાધનો વધારે પસંદ કરે છે. પરંતુ તે પામર પ્રાણીઓ નિજ સમીપમાંજ છાયાના મિષથી છળ જઈ રહેલા કાળને ફરતો દેખતા નથી. કાળ ઓચીંતો આવી તેમનો કળીઓ કરી જાય છે. તેથી શાણા માણસે
કાળ ઓચિંતો આવશે, મરવું ડગલા હેડ” એવું સમજી રાખી ઝટપટ ચેતી લઈ આ અમૂલ્ય માનવ દેહની સાર્થકતા કરી લેવી ઘટે છે જ. દનિશ.
- મુ. ક. વિ.
सद्गुणी स्त्री.
મેક્ષપ્રાપ્તિને માટે બે માર્ગ જ્ઞાનીઓએ બતાવ્યા છે. સાધુમાર્ગ, અને ગૃહસ્થ માર્ગ. ગૃહસ્થમાને માટે વિચારણા કરવાની આવશ્યકતા છે? એમ પૂછવામાં આવે છે. કેમકે ગ્રહવાસમાં રહેનાર સ્ત્રી પુરૂષ તો સ્વભાવથી અને એક બીજાના સમાગમથી પિતાના ઘરનો કાર્યભાર કેવી રીતે ચલાવો એ સમજે છે અને દરેક કુટુંબવાળા પોતાનો નિર્વાહ ચલાવે છે. શાસ્ત્રકારે એવી રીતે સામાન્ય ગ્રહવાસથી જીવન પૂરું કરવું એને કંઈ હિસાબમાં ગણતા નથી, પણ ગૃહીધર્મને યથાર્થ દીપાવી, શોભાવી, પરિણામે મેક્ષનગરના વસનાર થાય તેવા ગૃહસ્થ
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
OAS
જૈનધર્મ પ્રકાશ,
જીવનનેજ ઉચ્ચ કોટીમાં ગણે છે. સાધુમા યાને યુનિમાર્ગ મેાક્ષનગરને સતી પ્રાપ્ત કરાવનાર છે, અને ગૃહીધર્મ દીર્ઘ કાળે પહેાચાડનાર છે. આ ગૃહિધમ શાળાવવાને માટે સામાન્યધર્મ અને વિશેષધર્મ બતાવેલ , માર્ગાનુસારીના પાંત્રીા ગુણ અને શ્રાવકના એકવીશ ગુણ એ સામાન્ય વર્ગ માં આવે છે, અને સમ્યક્ત્વ સહિત ાર વ્રત અથવા તેમાંના પાતાની શક્તિ અને ભાવના પૂર્વક પાલન થઈ શકે તેટલા વ્રતને ધારણ કરવા તે વિશેષધર્મની ગણત્રીમાં આવે છે. પુરૂષ અને સ્ત્રી આ બન્નેના ચાગથી ગૃહસ્થધર્મનું પાલન થાય છે. એની ચાભંગી નીચે પ્રમાણે થઇ શકે.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧ પુરૂષ સદ્ગુણી અને શ્રી સદ્ગુણી.
૨ પુરૂષ સદ્ગુણી અને સ્ત્રી સદ્ગુણ રહિત. ૩ પુરૂષ સદ્ગુણ રહિત, અને શ્રી સદગુણી,
૪ પુરૂષ સદ્ગુણ રહિત, અને શ્રી પણ સદ્ગુણ રહિત
આ ચાર પ્રકારમાંથી જ્યાં પુરૂષ ને સ્ત્રી બન્ને સદ્ગુણી તૈય ત્યાં એ બન્નેના યોગથી પાળવામાં આવતા ગૃહસ્થધર્મ યથાર્થ પલાઇને પ્રાંતે તે સતિના ભાજન ઈ શકે છે. તેઓ પેાતાનુ આત્મહિત વધારનાર, સુખમાં નિર્વાહ ચલાવનાર અને પોતાના સમાગમમાં આવનારને સતેષ અને શાંતિ આપનાર નિવડી શકે છે. ડાસમાં એવા ઘણા દાખલાઆ છે. તેએનું ચરિત્ર વાંચતાં આપણને આનંદ થાય છે. ભગવત મહાવીરસ્વામીના પૂર્ણ ભકત અને ઉપાસક શ્રેણિક મહા રાજા અને સતી ચેલણાનાં પ્રાધ જાણવા જેવા છે.
ધાર્મિક સંસ્કાર પામેલા દંપતીના પરસ્પર સંબંધ થવા એ પૂર્વે ખાંઘેલા સતાવેદની કર્મના ફળની પ્રત્યક્ષ નિશાની છે. ગૃહસ્થના ગુણાનું વર્ણન રુનિએ કારણ વિના કરે નહિ, બાકી ગૃહવાસમાં રહેલા એવા ઉત્તમ યુગલતી કેવળજ્ઞાનીઓ પણ પ્રસંગવશાત્ પ્રશંસા કરે છે. સર્વથી ધારાધન કરવા જેનામાં ભાવના અને શક્તિ નથી, તે ભલે સાધુધમ અંગીકાર ન કરે, પણ તેઓએ પોતાના ગૃહસ્થધર્મને તેા દીપાવવેાજ જોઇએ. ઇસ્થાવાસમાં રહીને પણ એ નીતિ અને ધર્મનુ પાલન કરી, યથાશક્તિ આત્મિક ગુણો પ્રગટ કરવાની ઇચ્છાવાળા હોય છે તેવા દંપતી સારા સંસ્કારવાળા રહ્યું છે તા તેઓ પરસ્પર એક બીજાને મદદગાર થઈ સ્વઉન્નતિ સાધી ડાર્ક છે. બન્નેમાંથી એકાદ ન્યૂનાધિક હોય છે, તે તેમાં સદ્ગુણીને પોતાના ગુણનું પાલન કરવાને મીત પક્ષ તરફથી ઘણું ખમવું પડે છે. અન્ને જણ
જુહી દાવાથી ગૃહીયમમાં રહીને ઉત્તમ રીતે ગૃહસ્વધર્મને દીપાવવાની અનુકૂ ળતા તેમને હાય છે, તેવી એક બીજાથી વિરૂધ્ધ સ્વભાવવાળા પતિને
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રદ્ગુણી .
દેાતી નથી. ઉભય સદ્ગુણવાળા દાખલા જગતમાં ઘેાડી જોવામાં આવશે. જૈન દર્શનમાં વિજય શેઠ અને નિજયા શેઠાણીને દાખલા આને માટે સવા ત્તમ છે. વિજય થૈઠે વિવાહ સસ્કાર થયા પહેલાં ગુરૂસમાગમમાં બ્રહ્મચર્ય વ્રતનું મહામ્ય સાંભળી સ્વદ્યારાસ તાષ વ્રત ગ્રહણ કર્યું. અને તેમાં પણ અજવાળીયા પક્ષમાં સ્રીસેવન કરવુ નહી' એવા નિયમ લીધા
જે નગરમાં તેઓ વસતા હતા તેજ નગુરમાં એક ધનાવહ નામે શ્રેષ્ઠીને વિજયા નામની સદ્ગુણી પુત્રી હતી. તેણીએ વિવાહુકાળની પહેલાં એક વખતં શીળનું વર્ણન સાંભળી એવું વ્રત લીધું કે કૃષ્ણપક્ષમાં પેાતાના પતિને પણ સેવવેા નહીં.
ધ્રુણાક્ષર ન્યાયથી એવું બન્યું કે, તુર્ય રૂપવાળા તે વિજય અને વિશ્વયાના વિવાહ સમધ થયા અને લગ્ન થયું.
વિજયા લગ્ન થયા પછી શુકલપક્ષમાં સ્ત્રીને લાયક શૃંગાર સજી હ પામની પતિ પાસે ગઇ. શેઠે તેને અતિ આદરથી સત્કાર કરી મીઠા વચનથી જણાવ્યુ કે “ મેં વિવાહ સંબંધ પહેલાં એવે નિયમ લીધા છે કે-શુકલ પક્ષમાં મન, વચન, કાયાથી શીળ પાળવું, તેના માત્ર હવે ત્રણ દિવસ કી છે, તે વ્યતિત થયા પછી કૃષ્ણપક્ષમાં આપણે રતિસુખને અનુભવશે.” આ પ્રમાણેનાં પોતાના પતિનાં વચન સાંભળી વિજયા અત્યંત ગ્લાનિ પામી ગઈ. શેઠે ગ્લાનિ થવાનુ કારણ પૂછ્યું; એટલે તે ખેલી · હે સ્વામી ! મહારે કૃષ્ણપક્ષમાં શીળ પાળવાના નિયમ છે. ' તે સાંભળતાં શેઠને ઘણા ખેદ થયા. વિજયાએ નમ્રતા પૂર્વક એ હાથ જોડી પોતાના પતિને વિનંતિ કરી કે “ તમે બીજી સ્ત્રી પરણીને તેની સાથે કૃષ્ણ પક્ષમાં સુખ ભાગવા. હું આખી જીંદગી મન, વચન, કાયાથી શીળ પાળી, આપની સેવા કરી, ધ
'
,
નું આરાધન કરી, મહારા આત્માને પવિત્ર કરીશ. આ પ્રમાણે વિનતિ કરીને સ્ત્રીઓએ પતિવ્રત પાળવાનુ છે અને પુરૂષ એકથી વધુ સ્ત્રી સાથે લગ્ન કરી શકે છે; તેથી બીજી સ્ત્રી સાથે લગ્ન કરવાને પત્નિને આગ્રહ ક
વિજય કે જગાળ્યુ કે “ હે સુશીલે! મને આ ખપતમાં કંઇ પણ ખેદ તેા નથી, કારણ કે મહારા માતાપિતાએ મને દીક્ષા લેતાં ખળાત્કારે પ્રરણાબ્યા છે. વળી વિષય સેવવાથી કાંઈ આયુષ્યની વૃદ્ધિ થતી નથી તેમજ તેથી જગતમાં મત્તુત્વ કે સર્વ જીવામાં અધિકય પ્રાપ્ત થતુ નથી. કેવળ તે મનની ઉત્સુકતા માત્ર છે. વિષયસુખ પૌલિક સુખ છે. ઉપચારથી માત્ર તેને સુખની સંજ્ઞા આપી છે, વાસ્તવિક તે સુખ નથી, પણ સુખાભાસ છે. પરમાર્થિક સુખ તે શ્રી સિદ્ધ પરમાત્માનેજ છે. આત્મિક આનંદના શોધ કરનાર સાતા
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈનધર્મ પ્રકા. અસાતા વેદની કર્મથી ઉપજેલા સંગ વિગ સ્વભાવવાળા સુખને સુખ કેમ કહે છે માટે હું મૃગાક્ષી ! દુઃખદાયક વિષયમાં મારું મન રૂચિ કરતું નથી. આ પર ગગાના જળ જેવું નિર્મળ શીળ જીવન પર્યત પાળશું. આપણે આ વૃત્તાંત આપણા માતાપિતાને જણાવશું નહી. છતાં તેમાંથી જ્યારે આ વૃત્તાંત કઈ જાણશે તો પછી આપણે અવશ્ય દીક્ષા લેશું.” આવો નિશ્ચય કરી તે દંપતી પોતાના જીવિતની પેઠે શીળનું રક્ષણ કરવા લાગ્યા. અને આનંદમાં દિવસે નિર્ગમન કરવા લાગ્યા. બન્ને જણ રાત્રે એક શય્યામાં સૂવે છે. તથાપિ તેમાં કેને કામોદિપન થતું નથી. હમેશાં એકાંતમાં વિષયભેગની વાતોને બદલે તેઓ શીલગુણનું જ વર્ણન કરતા હતા. આ પ્રમાણે ભાવચારિત્ર પાળતાં તેમને ઘણો સમય ચાલ્યો ગયો.
તે કાળમાં ચંપાનગરીમાં વિમળ નામે કેવલજ્ઞાની મુનિ સોસયા. તેમની દેશના સાંભળીને જિનદાસ શ્રેણીએ પૂછયું કે, “ભગવાન ! મેં એ અભિગ્રહ લીધું છે કે, મારે ચોરાશી હજાર સાધુઓને પારણું કરાવવું. આ મારે મનોરથ કયારે સફળ થશે ? “કેવળીએ કહ્યું કે, “એવા મુમુક્ષુ સાધુઓનો એક સ્થળે સંગમ શી રીતે થાય? કદિ દેવગે તેટલા સાધુઓ મળી જાય તો પણ આકાશપુષ્પની જેમ તેટલા શુદ્ધ અન્નપાનની સામગ્રી મળવી તે પણ દુર્લભ છે, તેથી હે શ્રાદ્ધ ! તું કચ્છ દેશમાં જા, અને શુકલ અને કૃષ્ણપક્ષના શીળવ્રતધારી એવા દંપતી વિજય શેઠ અને વિજ્યા શેઠાણની ભાત પાણી વિગેરેથી ભક્તિ કર. કેમકે ચારાશી હજાર સાધુઓને પારણું કરાવતાં જેટલું પુણ્ય થાય તેટલું પુણ્ય શુકલ અને કૃષ્ણ પક્ષને શીળત્રત ધારી એવા દંપતીને ભોજન કરાવવાથી થાય છે. ”
આ પ્રમાણેનાં કેવળી ભગવંતનાં વચન સાંભળી જિનદાસ શ્રેષ્ઠીએ તેમ કર્યું, તેમના માતાપિતા અને નગરજનો આગળ તેમના પ્રભાવિક જીવનને વૃત્તાંત કહી સંભળાવ્યો અને કેવળી ભગવંતે તેમના શીળગુણની કરેલી પ્રસંશા કહી બતાવી. દંપતીએ પિતાની પ્રતિજ્ઞા પૂર્ણ થવાથી દીક્ષા લીધી અને તેઓ મૃતિને પ્રાપ્ત થયાં.
મનુષ્ય પૂર્વ પુણ્યના ચોગથી સમાન ધર્મવાળું દાંપત્ય પામે છે. એ સંબં. ધમાં ઉપરના ચરિત્ર શિવાય બીજા ઘણા યુગળનાં ચરિત્ર શાસ્ત્રમાં વર્ણન કરેલાં છે. ગુણવંત એવા ચંદન રાજા અને મલયાગિરી રાણી ધર્મ અને નીતિ પરાયણ થઈ પિતાનું જીવન ગાળતાં હતાં. તેમને સાયર અને નીર નામના બે પુત્રો હતા. એકદા રાજા શયનગૃહમાં સુતો હતો, તે વખતે કુળદેવીએ ભાવી માઠી દશાના રક્ષણ માટે રાજ્ય છોડીને તેને જવાને માટે કહ્યું. તે ઉપરથી રાજા રાણી પિતાના પુત્ર સહિત રાજ્ય છોડી દેશાંતર ગયા. કુશ
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સદ્ગુણી માઁ.
BVB
સ્થળ નગરે રાજા દેવના પૂજારી થયા અને રાણી વનમાંથી લાકડાં લા ખેતરમાં વેચવા લાગી. તેમ કરતાં એક સાવાની તેના ઉપર દૃષ્ટિ પડી, અને તેને વિશ્વાસ આપી લાકડાંનુ મૂલ્ય આપવાના મિષથી પેાતાના સામાં લઈ જઈ ત્યાંથી પ્રયાણ કર્યું. સતી મલયાગિરિ પતિના વિયાગથી નિ:શ્વાસ નાખવા લાગી, તે વખતે સાવાડે તેને રીઝવવાને માટે પ્રયત્ન કર્યો, સતીએ જણાવ્યું કે“અગ્નિ પ્ર જલવા ભલા, ભલાજ વિષકા પાન;
શીળ ખડવા નહી ભલે, હુ ૩ શીળ સમાન. ”
એ પ્રમાણે શીળરક્ષણના દૃઢ નિશ્ચય સહિત તે પતિ અને પુત્રના વિયેગમાં કાળ નિ મન કરે છે.
આ તરફ રાજા ચાગ્ય અવસરે રાણી નહી આવવાથી ચિંતાયુક્ત થઇને બન્ને પુત્રા સહિત તેની શેાધમાં નીકળ્યા. તેઓ પણ પ્રસંગવશાત્ છુટા પડી ગયા. રાજ તેની શેાધમાં ફરતા ફરતા આનંદપુર નામના નગરમાં આવ્યે ને એક ઠેકાણે કોઈના ઘેર વિશ્રામ કર્યાં. ત્યાં કોઇ સ્ત્રીએ તેના ઉપર મેાહ પામી તેને પ્રાર્થના કરી. રાન્ત શીળનું મહાત્મ્ય જાણતા હતા, તેથી તેને ઉપદેશ આપી ત્યાંથી વિદાય થઇ ગયેા. પરિણામે શ્રીપુર નગરનુ રાજ્ય પુણ્યયેાગે પ્રાપ્ત થયું અને ખાર વર્ષે મલયાર્ગાિર રાણી અને સાયર ને નીર પુત્રા પણ આવી મળ્યાં. પછી અને રાજ્યના સુખના અનુભવ કરતાં આનંદથી કાળ નિર્ગમન કરી શીળનુ પાલન કરી સ્વગે ગયા.
રાજા શ્રીપાળ અને મયણાસુદરીને વૃત્તાંત પ્રસિદ્ધ છે.
સતી શીળવતીનું વૃત્તાંત જાણવા લાયક છે. સતી શીલવતીનુ ધાર્મિક શિક્ષણ ઉંચા પ્રકારનું હતુ. તેનું લગ્ન અજિતસેન નામના શ્રેષ્ઠી સાથે થયું હતુ. અજિતસેન બુદ્ધિના બળથી રાજાના મંત્રી થયા હતા. એક વખતે કાઇ સીમાડાના રાજા ઉપર ચઢાઈ કરવા જતાં પેાતાની સાથે આવવા મત્રીને આજ્ઞા કરી. મંત્રીએ શીલવતીને પૂછ્યુ કે “ પ્રિયા ! મારે રાજાની સાથે જવુ પડશે, પાછળ તું એકાકી ઘેર શી રીતે રહીશ ? કારણકે સ્ત્રીઓનું શીળ તે પુરૂષ સમીપે હોવાથીજ રહે છે. જે સ્ત્રીના પતિ પરદેશ ગયેા હાય છે, તે સ્ત્રી ઉન્મત્ત ગજેદ્રની જેમ ઘણી વાર સ્વેચ્છાથી ક્રીડા કરે છે. ” પતિના આવાં વચન રાંભળી નેત્રમાં અશ્રુ લાવીને શીળવતીએ શીળની પરીક્ષા બતાવનારી એક પુષ્પની માળા સ્વહસ્તવડે ગુંથી પતિના કંઠમાં આરેાણ કરી અને કહ્યું કે હે સ્વામી ! જ્યાં સુધી આ માળા કરમાય નહીં, ત્યાં સુધી મારૂ શીળ અખંડ છે એમ સમજવું, ' પ્રમાણે થવાથી મંત્રી નિશ્ચિંત થઇને રાજાની સાથે ગ.
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈનધર્મ. મકા. એક વખતે રાજા મંત્રીના કંઠમાં વગર કરમાયેલી માળા, જઈ વિસ્મય. પા, અને તે વિશે પાસેના માણસોને પૂછ્યું, એટલે તેમણે મંત્રીની સ્ત્રીના સાતપણાના નિશાન તરીકે તેનું વર્ણન કર્યું.
- કંકી રાજાએ તે સ્ત્રીની પરીક્ષા કરવાને પિતાના બીજા મંત્રીઓ મારફત જવીજ કરી. તેમને બુદ્ધિશાળી એવી શીળવતીએ યોગ્ય શિક્ષા કરીને,
નાના શીળનું રક્ષણ કર્યું. પરિણામે શીલાવતીના શીળરક્ષણના ગુણથી આશ્ચર્ય પામી રાજા મસ્તક ધુણાવવા લાગ્યો અને તેનું શીળ, તેની બુદ્ધિને પ્રકાશ અને પુપની માળા ગ્લાની ન પામી તેનું કારણ તેને જાણવામાં આવ્યું. આથી શીળવતીની મોટી પ્રતિષ્ઠા થઈ. પછી દંપતી દીક્ષા લઇ પાંચમા દેવલોકે ગયા અને અનુક્રમે મોક્ષને પ્રાપ્ત થશે. - વિવાહના પ્રસંગે વડીલે તરફથી વરવધના સમાન કુળ, ગુણ, બળ અને રૂપની પરીક્ષા યા તપાસ કરીને તેને મળતાપણાના પરિણામે વિવાહ જેડવામાં આવે તો, વર્તમાન કાળમાં ગૃહીધર્મનું પાલન કરનારની દાણે ભાગે અધોગતિ લેવામાં આવે છે તેમાં કંઇક ઘટાડે થઈ શકે. બેશક કર્મની વિચિત્રતા જુદાજ પ્રકારની છે, એટલે ભાવી શું પરિણામ આવે તે પૂર્ણ જ્ઞાની શિવાય કે ઈનાથી નકકી થઈ શકે નહી. આ વાત ખરી છે. પણ જે દંપતીનાં કુળ, ગુણ, બળ અને રૂપ સમાન હોય તો ઘણે ભાગે તેનું પરિણામ સારૂં આવ્યા શિવાય રહે નહી. ઉત્તમ કુળ અને ગુણના પ્રભાવે અનીતિ અને અનાચાર થવા ન પામે એ વાતની આપણે ખાત્રી રાખી શકીએ. વર્તમાનમાં એવી પણ જેડાં હશે, પણ તે ઘણાં અપ હોય અને સંપૂર્ણ જ્ઞાનીના અભાવે તેનું આંતરસ્વરૂપ કોઈ જાણવાને શકિતમાન થઈ શકે નહીં, તેથી આપણને તેની પૂરેપૂરી ઓળખાણ પડી શકે નહી. તે પણ તેવા ભાગ્યશાળી જેડાંના પરિચયમાં આવનારને તેમના સગુણનું ભાન થઈ શકે. ગૃહીધર્મનું યથાર્થ અને શાસ્ત્રોકત પાલન કરવાને માટે અને ઉત્તમ સંસ્કારી થવા પ્રયત્ન કરવો એ દરેક ગૃહસ્થ અને ગૃહિહીની ફરજ છે. ગૃહપતિ અને ગૃહિણીએ પિતાની ફરજ સમજવાને માટે નીતિ અને ધર્મના ફરમાનેને અભ્યાસ કરવો જોઈએ; સત સમાગમ મેળવવાને ઉધમ કર જોઇએ; અને ઉત્તમ પ્રકારના ગુણ પ્રાપ્ત કરવાને યથાશકિત પિતાનું જળ પરાક્રમ ફેરવવું જોઈએ. એટલે જેટલે અંશે તે ગુણવાન બનશે તેટલે તેટલે
છે તે પિતાને, પિતાની પ્રજાને, અને પોતાના સહવાસમાં આવનાર આસવને ઉપકારી થઈ શકશે. એટલું જ નહી પણ સમુદાયના અને દેશના ભૂષણ રૂપ ગણાશે.
રોગીના બીજા પ્રકારમાં પુરૂષ સદ્દ્ગુણ અને સમી સદૂગુણ રહિત એ
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સદ્ગુણી .
૩૪૫
આવે છે. આવા દાખલા જગતમાં ઘણા જોવામાં આવે છે. શાસ્ત્રમાં પણ તેવા પ્રસગાનું વર્ણન વાંચવા અને સાંભળવામાં આવે છે. જ્ઞાનપ ંચમીના કથાપ્રસ ગમાં ગુણમજરીના પૂર્વભવનું સ્વરૂપ વાંચવાથી આને આ બીજી ચાભૃગીનું સ્વરૂપ સમજાય છે. પુરૂષ ગમે તેવા સદ્ગુણી હાય અને ભાર્યા સદ્ ગુણુ રહિત દાય તેા તેથી પુરૂષને ઘણું સહન કરવું પડે છે. એટલુંજ નહી પણ ઉત્તમ એવા ધી પુરૂષને કર્મબંધનનાં કારણેા ઘણાં ઉત્પન્ન થાય છે. અવંતીના રાજા ભર્તૃહરિના પ્રબંધ જૈન અને જૈનેતરમાં પ્રસિદ્ધ છે. સ્ત્રી કુલટા અને પોતે સદ્ગુણી હતા. કુલટા નુ ચિત્ર જાણવામાં આવવાથી, તેમણે રાજ્યત્યાગ કરી વૈરાગ્ય લીધા. તેમનુ ખનાવેલુ વૈરાગ્યશતક વાંચવાથી સંસારનું સ્વરૂપ સમજવામાં આવશે. શ્રીચરિત્ર અને તેનુ ગૂઢ અંતઃકરણ પુરૂષ જાણી શકવા શક્તિમાન થઇ શકે નહી. તેને સુધારવાને પુરૂષ જે પ્રયત્ન કરે તે ઘણુંભાગે નકામો જવાનેાજ સંભવ છે. પણ તેથી આપણે નિરાશ થવાનું કારણ નથી. લગ્નસંબંધ થયા પછી પણ જે પુરૂષ ભાવિ ગૃહધ સુખરૂપ ચલાવવાની ઈચ્છા ધરાવતા હોય તે તેણે શરૂઆતથીજ પોતાની પત્નિને નીતિ અને ધર્મના સસ્કાર પાડવા માટે ચાગ્ય ઉદ્યમ કરવા જોઇએ. ઉદ્યમ વાંઝીયા નથી. શાસ્ત્રકારોએ ગ્રહીધર્મનું પાલન કરનાર ઉપર એક જાતની એવી ક્જ રાખી છે કે તેણે દિવસના વખતમાં કામ કરવાના કાળના ભાગ પાડવા. દિવસના પહેલા પહેાર દેવપૂજન, ગુરૂવદન, અને શાસ્ત્રશ્રવણમાં રોકવા જોઇએ, પછી ભેાજનાદિ કાર્યથી પરવારી સંથાયાગ્ય ધાંધાનું કામ કરવું જેઈએ. સાંજના વખતે ભાજન અને આવશ્યક કરણીથી પરવાર્યો માટે રાતના દરરોજ સ્વજન વર્ગને ભેગા કરી તેમને ધર્મ અને નીતિના ઉપદેશ આપવાને ઘેાડા વખત કાઢવા જોઇએ. આ ફરજના ઘણાભાગે અમલ થતા જોવામાં આવતા નથી. સર્વથા તેના અમલ થતા નથી એમ કડીએ તે તે પણ ખેાટું નથી. અને તેનુ પરિણામ કેવા સ્વરૂપમાં આવેલુ છે તે આપણે પ્રત્યક્ષ બેઇએ છીએ. વર્તમાનમાં એક્લા ઇસા કમાવવા તરજ પુરૂષવર્ગની પ્રવૃત્તિ વ્હેવામાં આવે છે. ઉત્તમ પ્રકારના જીવનમાં અને ગૃહધર્મના પાલનમાં એકલેા પઇસાજ કિંમતી છે, એવી માન્યતા બહુ ટુંકી દિઘે તાવનાર છે. ગૃહસ્થને પઇસા એ ભૂષણરૂપ છે, એ વાત ખરી છે. તેથી તે મેળવવાના સારી રીતે ઉદ્યાગ કરવા જેઇએ, ન્યાયથી પસા મેળવવાને થાય ડેટા ચોગ્ય અવસરે પ્રયત્ન કરવો એ દરેક ગૃહસ્થની ફરજ છે, પણ એ ક્રને ખાવામાં બીજી ફરજો આપણે માથે છે તે ભૂલી જવું શ્વેતુ નથી. એ આપણે રસથા ભૂલી ગયા છીએ. આપણે નીતિ અને ધર્મનું જ્ઞાન મેળવવાના અને વધારવાના પ્રયત્ન કરવા જોઇએ, તેની સાથે પાતાના કુટુંબને નીતિમાન
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
8X3
જૈનધમ પ્રકાશ
પાત્રને જો નીતિ અને
અને મિહેંક અનાવવાને પ્રયત્ન કરવા, એ પણ આપણી મુખ્ય જ છે. જો પણે આખા કુટુંબ માટે પ્રયત્ન ન કરીએ ને તેને માટે આપણને વખત ન મળે તો પણ જેની સાથે આપણે પોતાનું જીવન પરૂ કરવાનું છે, ગૃહકાર્યની અંદર જેની મદદની આપણને પગલે પગલે જરૂર છે, ધર્મ નું શિક્ષણ આપી ઉત્તમ બનાવશુ તેા ગૃહવ્યવસ્થામાં આપણા અમૂલ્ય વખત નકામા જાય છે તે વખતના અચાવ થશે અને જગતની અંદર આપણે સારાં કામે કરવા ધારશુ તે તે કરવાને આપણે વખત કાઢી શકશું. એટલુજ નહી પણ આપણે ગૃહસ્થાવાસની સાથે આત્મિક ઉન્નતિને માટે વિચારણા કરી ઉન્નતિકમમાં આગળ વધવા માગશું તે સુશીળ પત્નિ કદી મદદ નહી કરે તે પણ અંતરાય તા નહીજ કરે.
ચોલગીના ત્રીન્ત પ્રકારમાં પુરૂષ સદ્ગુણ રહિત અને ભાયા સદ્ગુણીના સમાવેશ કરવામાં આવેલા છે. પુરૂષ સદ્ગુણી હેાય અને સ્ત્રી સદ્ગુણુથી રહિત હાય તેવું પ્રસગે પુરૂષે સ્ત્રીને સદ્ગુણી કરવાના પ્રયત્ન કરવા એ જેટલું મુશ્કેલ છે, તેટલી મુશ્કેલી પુરૂષને સુધારવાને સ્ત્રી ધારે તે તેને નડવાની નથી. કારણ, શ્રીવર્ગના મલીન અત:કરણ જેટલુ પુરૂષનું અંતઃકરણ પ્રાચે મલીન હેાતુ નથી. સારાસારના વિચાર સમજ્યા પછી અને દુને દણુરૂપે અંત:કરણ પૂર્વક જાણ્યા પછી પુરૂષ તેને છેડવા ધારે તે તે અંતે જેટલા ફતેહમદ થાય છે, તેના કરતાં સ્ત્રીવર્ગ છે તેહમદ થાય છે. આ મામતમાં લીલાવતીના રાસ અથવા તેની કથા શાસ્ત્રમાં પ્રસિદ્ધ છે; તે વાંચવાની ભલામણ કરૂ છું. સતી લીલાવતીને સારા કુળમાં, ચેાગ્ય અને લાયક પતિ સાથે પરણાવવામાં આવી હતી. માઠા કર્મના ઉદયથી તેના પતિ કેાઈ ગીકાનાં પાસમાં સપડાઈ ગયે, અને પાતાના પિતાનું તમામ ધન ગણીકાને આપી તેને ત્યાં રહેવા લાગ્યા. પરિણામે સ્ત્રીને રહેવાને ઘર સુદ્ધાં રહ્યું નહીં. સતી લીલાવતીનું ધર્મ શિક્ષણ સારૂ હતુ, તેના ઉપર ઉત્તમ પ્રકારના ધાર્મિક સ ંસ્કારા પડેલા હતા, શોળનું મહાત્મ્ય તે સારી પેઠે સમજતી હતી અને સ્ત્રીના ધર્મ જાણવાને તેણે દૃઢ સકલ્પ કર્યો હતા. પિતાને ત્યાંથી સુખ વૈભવના સાધના ન મેળવતાં આહીરન્નતિની સીએને લાયક કપડાં અને ગાયા તથા ભેશાની માગણી કરી તે મેળવ્યાં. પછી મહીયારી ( દુધ વેચનારી )ના ધંધા શરૂ કરી પોતાના પતિને સુધારવાની ઇચ્છાથી તેણી દરરોજ ગણીકાના ઘર આગળ દુધ વેરાવા જવા લાગી. પતિની દ્રષ્ટિ તેના પર પડવાથી તે જાતે દુધ લેવા તેની પાસે આવવા લાગ્યે. પતિના ચિત્તનુ આકર્ષણુ કરી દુધની કિષત તે માંમાગી લેવા લાગી. તેણી તે સ્થળ શિવાય અન્ય સ્થળે દુધ વેચવા જતી નહતી. એ પ્રમાણે બાર વર્ષો સુધી દૂધ વેચ
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સદ્ગુણી આ.
૩૭ વાના નિમિત્તે ગણકાને ઘેર જઈને ઘણું દ્રવ્ય પાછું લાવી. પૈસાની પુતળી એવી ગણીકાને આ બનાવથી પિતાના પૈસા જતા જોઈ શેઠના ઉપર અપ્રીતિ ઉપજી અને શેઠને પોતાને ઘેરથી રજા આપી. આહીરડી શેઠને પિતાના ઘરે લઈ ગઈ અને યોગ્ય અવસરે સર્વ વૃત્તાંત વિનયપૂર્વક કહી સંભળાવ્યો. પછી બન્ને જણાં ગ્રહિધર્મ પાળી ધર્મનું આરાધન કરી ઉત્તમ સુખ પામ્યા.
સતી સુભદ્રાનું નામ પ્રસિદ્ધ છે. જેણે પિતાના શીળના મહામ્યથી ચંપાનગરીના દેવતાધિછિત બંધ દરવાજા ઉઘાડયા હતા. સતીસુભદ્રાના બાપ જૈન ધર્મના મહાન ઉપાસક હતા, તેમણે પોતાની બાળાને જૈનદર્શનનું જ્ઞાન અપાવ્યું હતું, તેથી તેવાજ જ્ઞાનવાળા યુવકને એ કન્યા આપવાથી તે સુખી નિવડશે એવી તેણે ધારણું રાખી હતી. તેવા જ્ઞાનવાળાના અભાવે સુભદ્રાનું વેવીશાળ કર્યું ન હતું. એક વિદેશી એન્યદર્શની પણ બુદ્ધિશાળી યુવકને તે વાતની ખબર થઈ, તેથી તેણે જૈન દર્શનને અભ્યાસ કર્યો, અને સુભદ્રાના પિતાને ત્યાં આવી ઘણું દિવસ રહ્યું. બાહ્યાકૃતિ અને આચરણથી તેણે સુભદ્રાના પિતાનો વિશ્વાસ મેળો અને પોતાની પ્રતિજ્ઞા પ્રમાણેને આ યુવક છે એવી પ્રતિતી ઉત્પન્ન કરી. શેઠે તેને પોતાની કન્યા આપી. તે થોડા કાળ શ્વસુરગૃહે રહી પિતાના દેશમાં ચંપા નગરીએ ગ. પતિને પિતાની સ્ત્રી ઉપર પૂર્ણ રાગ હતા, તેથી તેના શિક્ષણમાં અને નિત્યના ધાર્મિક કૃત્યમાં તે આડે આવે નહીં. સુભદ્રાના સાસરવાસના તમામ માણસ મિથ્યાત્વી હતાં, તેઓ સુભદ્રાની નીતિ અને રીતિપર દ્વેષ કરવા લાગ્યા અને તેનાં છિદ્રો જોવા લાગ્યાં. સુભદ્રા ગુણીયળ અને શીળવતી હતી, તેથી તે તમામ સહન કરતી અને કોઈને ઓછું આવે નહીં તેવી વર્તણુક રાખતી હતી.
એકદા કઈ જિનકલ્પી મુનિ મહારાજ સુભદ્રાને ત્યાં ગોચરીએ પધાર્યા. તેમની આંખમાં કંઈ પદાર્થ પડવાથી આંખે બહુ પીડા થતી જોઈ. તેથી ભક્તિભાવથી મુનિની આંખમાં પિતાની જીભ ફેરવીને તે વસ્તુ કાઢી તેણીએ તેમના દુખનું નિવારણ કર્યું. આ નિમિત્ત પામી સુભદ્રાની સાસુએ તથા નણંદે તેના ઉપર આળ મૂકીને તેના પતિના મનમાં તેના શિયળ સંબંધી શંકા ઉત્પન્ન કરી. તેથી તેના ઉપરથી તેને રાગ કમી થયો અને સાસુ તથા નણંદ તેને કલંક દઈ મહેણું મારવા
- સુભદ્રા પિતાના ઉપર ચઢાવેલા કલંકથી પોતાની અને જૈનશાસનની હાલના થાય છે, એમ જાણે મમાં ખેદ કરવા લાગી. આ કલંક દૂર કરવા માટે તેણે વિશેષ પ્રકારે ધર્મનું આરાધન કરવા માંડ્યું અને કાર્યોત્સર્ગ કર્યો. તેના ધ્યાનથી શાસનની અધિષ્ઠાયક દેવીએ દર્શન દઈને જણાવ્યું કે “ચંપા નગરીના દરવાજા બંધ થઈ જશે તે કેઈનાથી ઉઘડશે નહીં; તું નમસ્કાર મંત્રવડે કાચા
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
OVE
જૈનમ પ્રકાશ
ત્રના તાંતણાથી માંધીને ચાલણી કુવામાં મૂકી પાણી કાઢીને “ મારૂ શીયળ શુદ્ધ હોય તે! દરવાજા ઉઘડી ાએ ” એ પ્રમાણે પણ કરી પાણી છાંટીશ એટલે દરવાજા તરત ઉધડો.” એમ કહી અંત ન થઈ. પરિણામે તેના પ્રભાવધી દરવાજા ઉડવા અને તેના શીળગુણને મહિમા જગપ્રસિદ્ધ થવાની સાથે રોના વસુરપક્ષવાળા અને રાન્ત તથા નગરાએ તેના ધર્મની પ્રશંસા કરી અને તેના પતિએ તેના સ્વીકાર કર્યા.
ઉપદેશપ્રાસાદ નામના ગ્રંથ શ્રીવિજયલક્ષ્મી સૂરિએ બનાવેલેા છે. તેના ૮૨ મા વ્યાખ્યાનમાં શ્રાવકના ત્રીજા વ્રતનું વર્ણન કરી તેના ઉપર વચકએબ્દનું દૃષ્ટાંત આપ્યું છે. તેના સાર આ પ્રમાણે છે:---
એક હૈલાક નામના શેઠને ચેલાક નામના પુત્ર હતેા. તે શેઠ મધુર લાવણ, ખાટા તેલ માપની રચના, નવી જુની વસ્તુઓ એકઠી કરવી, રસપદા માં શેળભેલ કરવી, ચારીથી લાવેલ ચીજ વેચાણ લેવી વિગેરે પાપળ્યત્રહારના પ્રકારાથી ગામના મુગ્ધ લેાકેાને છેતરી ધનાપાન કરતા હતા. જો કે તે રીતની વચના કરતા હતા, તથાપિ પરમાર્થથી તે તે પેાતાનીજ વચના કરતે હતા. કપટી પાપીના માયાની રચનાથી જગતને વચે છે, પણ ખરી રીતે તે પોતાજ વચ્ચે છે. આ કારણથી તેનું વાંચકશ્રેષ્ઠી નામ પડયું હતું.
(
પુત્ર ચાવન વયને પ્રાપ્ત થયેા એટલે એક શુદ્ધ શ્રાવકની ગુણીયલ કન્યા સાથે તેને પરણાવ્યેા. પુત્રવધુ શુદ્ધ શ્રાવિકા અને ધર્મની જ્ઞાતા હતી, તે રોડને ઘેર આવી. તેણીને પેાતાના સસરા અને પતિના અશુદ્ધ વ્યાપારની પ્રસંગવશાત્ ખબર પડી, તેથી તે ધાથી વધુએ પેાતાના સસરા હૈલાક શ્રેષ્ઠીને બે હાથ તેડી વિન ંતિ કરી કે, હું તાત ! આવા વ્યાપારથી ઉપાર્જન કરેલુ દ્રવ્ય ધર્મકાર્ય માં અને શારીરિક ઉપ@ાગમાં વપરાશે નહી, તેમજ તે ઘરમાં પણ રહેશે નહી, તેથી ન્યાયમાર્ગ દ્રવ્ય ઉપાર્જન કરવુ ઉત્તમ છે.’શેઠે કહ્યું કે, તે સાચા વ્યવહારથી ચાલીએ તા ઘરના નિર્વાહ કેમ ચાલે ? કેઈ વિશ્વાસે કરીને પેઢા કરવા દે નહી.' વધુએ નમ્રતાથી કહ્યું કે, “ ન્યાયથી મેળવેલુ ધન અલ્પ ડાય તા પશુ તે વ્યવહારશુદ્ધ હૈાવાથી તેના વડે બીજું ઘણું મળે અને તે ઘરમાં હુ રડે. જેમ સારા ક્ષેત્રમાં વાવેલું ખીજ ઘણાં ફળવાળુ ટાઇ નિ:શંકપણે લગાદિકની પ્રાપ્તિને માટે થાય છે. ફૂટ તાલ માપ વિગેરે અન્યાયથી જે ધન ળવવામાં આવેલુ હાય છે, તે તપાવેલા પાત્રપરના પાણીના બિંદુની પ નાશ પામતું જણાતુ નથી, પરંતુ નાશ પામેજ છે. વળી અન્યાય વડે મેળવહુ દ્રવ્ય અશુદ્ધ, તેનાથી લાવેલુ અન્નાદિ અશુદ્ધ, તે અન્નના આહાર અશુદ્ધ, તે વડે શરીર અશુધ્ધ, અને તેવા શરીરવડે કરેલું કૃત્ય પણુ ઉખર ભૂમિમાં વા
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અશુણ સ્ત્રી. વેલા બીજની જેમ સફળ થતું નથી. ને આ વિષે પ્રતીતિ ન આવતી હોય તો છ માસ સુધી ફટ વ્યાપારની વૃત્તિ છોડી ન્યાયવૃત્તિથી વ્યાપાર કરો. એટલે ખબર પડશે.” પમી અને ગુણીયલ વધુના નમ્રતા અને મીઠાશ ભરેલા ઉપદેશની શેઠના મન ઉપર અસર થઈ અને તે જ વખતથી ન્યાયપૂર્વક ધન ઉપાર્જન કરવાનો દઢ સંકલ્પ કર્યો. છ માસમાં તણે પાંચશેર સેનું પિદા કર્યું.
શેઠના પ્રમાણિક અને ન્યાયીપણાની ખ્યાતિ વધવા લાગી. સત્ય વ્યવહારથી લોકો તેનો જ વિવાસ કરી તેને ત્યાંથીજ લેવા દેવા લાગ્યા. અને સર્વત્ર તેની કીતિ પ્રસાર પામી. છે કે તે સુવર્ણ લાવી વધુને અર્પણ કર્યું. વધુ ન્યાયપાન દ્રવ્યની પરીક્ષા કરવાને માટે તે સુવર્ણની એક પાંચ શેરી કરાવી. પછી તેની ઉપર ચામડું મઢાવી પોતાના સાસરાના નામની મહોર કરી બે ત્રણ દિવસ સુધી બજારમાં રખડતી મૂકી, પણ કાઇએ લીધી નહી. એક દિવસ તેને ઉપાડીને એક જળાશયમાં નાખી દીધી. ત્યાં એક મસ્ય તેને ગળી ગયો. તે મસ્થ ભારે થઈ જવાથી કોઈ ઢીમરની જાળમાં આવ્યો. તેને ચીરતાં પાંચોરી નીકળી. તેને અમુક તેલું જાણી તે માછી એજ શેઠની દુકાને વેચવા આપે. શેઠે તેના પર પોતાનું નામ હોવાથી ડું દ્રવ્ય આપી તેની પાસેથી વેચાતી લીધી. પછી તેના પરથી ચામડું કાઢીને જોતાં પિતાના સેનાની પાંચશેરી જાણી તેને વધૂના વચન ઉપર ઘણી પ્રીતિ આવી. પછી શુદ્ધિ વ્યાપારડે ઘણું દ્રવ્ય ઉપાર્જન કર્યું. અને સાત ક્ષેત્રમાં અનેક પ્રકારે વાર્યું. તેનો યશ ઘણી પ્રઢતાને પામે
ઇત્યાદિ ઘણાં દૃષ્ટાંતો શાસ્ત્રમાં પ્રસિદ્ધ છે, સદ્ગુણી સ્ત્રીઓ પોતાના પતિને અને સમાજને ઘણું ઉપકાર કરનારી છે. તે પ્રમાણે વિદ્વાન સાધ્વીઓ પણ ઉપકાર કરવામાં પ્રબળ નિમિત્ત કારણરૂપ નિવડે છે. સતી રાજુલ અને સુજેટાએ વિવાહના ફકત સંકલ્પ કર્યા હતા. પણ કારણ વશાત્ સંકઃપવાળા પતિ સાથે લગ્ન થવા ન પામ્યા એટલે તેઓએ પોતાની શુદ્ધ સાત્વિક વૃત્તિને
ગે બીજા પતિ સાથે લગ્ન કરવાની ઈચ્છા નહીં કરતાં ચારિત્ર ધર્મ અંગીકાર કરી સ્વપર ઉપકાર કરવાને સમર્થ નિવડ્યાં. સતી રાજુલે પિતાના દીયર રહનેમને ચારિક ધર્મમાં સ્થિર કર્યા. નૈષધપતિ નળરાજાએ દીક્ષા લીધી, ત્યાર પછી પૂર્વે લાખ વર્ષ સુધી સુખ ભોગવ્યા છતાં દમયંતિ સાધ્વીને જોઈને પાછા રાગ ઉત્પન્ન થા. દમયંતિએ ઇગિત આકારથી નળમુનિના મને ભાવ જાણી સ્વપર ઉપકાર અનશન કર્યું ને મૃત્યુ પામી દેવતા થઈ. પછી નળમુનિને પ્રતિબોધ કરવા આવી, ને પ્રતિબોધ કર્યો. વસ્તુપાળની સ્ત્રી અને પમાદેવી મહાગુeઈ હતી. ખાસ પ્રસંગે વસ્તુપાળ તેજપાળ તેની સલાહ લેતા હતા અને તેની સલાહ પ્રમાણે તેઓ વર્તતા હતા. તેથી તેમને તેમના
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈનધર્મ પ્રકાશ.
રાજકાજમાં ઘણી અનુકૂળતા થતી હતી. તેણી ઉત્તમ રીતે ધર્મ આરાધન કરી કાળ કરી મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાં ઉત્પન્ન થઈ છે.
જેન કોનફરન્સના સ્થાપક મી. ૮દ્રાએ મુંબઇની કાનફરસની સબજેકટ કમીટીની મીટીંગમાં પ્રસંગોવશાતું જણાવ્યું હતું કે, તે જ્યારે એમ, એ. ની પરીક્ષાનો અભ્યાસ કરતા હતા, તે વખતે તેમને ધર્મ ઉપર બીલકુલ આસ્થા ન હતી. આજે તેઓ આસ્થાવાન બન્યા છે. તે ઉપકાર તેમની માતુશ્રીનો છે. સમેતશિખરજીનો કેશ બંગાળાના ગવર્નર પાસે ચાલવાનો હતો. તે વખતે અમદાવાદથી શેઠ લાલભાઈ દલપતભાઈને ત્યાં જવાની ઈચ્છા ન હતી, છતાં તેમના પૂજય ધર્મિષ્ઠ માતુશ્રી ગંગાબાઈએ ઉપદેશ કરી તીર્થસેવા અને રણને માટે મોકયાનો દાખલો તાજ છે.
આ ઉપરથી આપણી ખાત્રી થાય છે કે, સદ્દગુ સ્ત્રી પોતાના પતિને એકલાને જ ઉપકારી નીવડે છે એમ નહી, પણ પોતાના પુત્ર પરિવાર અને સમાજને પણ ઉપકારી નીવડે છે.
ભંગીના ચોથા ભાંગાવાળા સદ્દગુણ રહિત પતિ પત્નિના સંબંધમાં શું જવાનું હોય ? જીજ્ઞાસુને તેના દાખલા જેવા હશે અને શોધશે તો માજમાં તેની ખેટ માલમ પડશે નહીં.'
જ્યારે સદગુણી સ્ત્રી સ્વપર બંનેને ઉપકારી નીવડે છે, એમ આપણી ખાત્રી થાય છે ત્યારે સમાજમાં ભવિષ્યની એવી સ્ત્રીઓ બનાવવાને આપણે કઈ કરી શકીએ કે કેમ? એ પ્રશ્ન ઉભો થાય છે. બાળાઓને ધર્મ અને નીતિનું શિક્ષણ આપવાથી આપણે કંઈક અંશે આપણી ધારણામાં ફળીભૂત થઈ શકીશું એ વિશ્વાસ રાખવામાં આપણે ભૂલ કરીએ છીએ એમ નથી.
જેવી રીતે પુત્ર નીતિમાન અને ગુણીયળ બને, તેવી રીતે તેને કેળવવાની માબાપની ફરજ છે. તેવી જ રીતે પોતાની કન્યા પણ નીતિમાન અને ગુણીયલ અને તેવી રીતે તેને કેળવવાની માબાપની ફરજ છે. એ ફરજ વર્તમાનમાં બધે રળેિ યથાર્થ રીતે બનાવવામાં આવતી હોય એમ જણાતું નથી.
જેટલે દરજે માબાપની ફરજ પોતાની પ્રજાને કેળવવાની છે, તેટલેજ દર કે તેથી અધિક ફરજ સમાજના બાળકોને ધર્મ અને નીતિનું શિક્ષણ કાપવાની સંસ્થાઓ ઉભી કરવાની તથા તેમાં શિક્ષણ લેનારની સંખ્યા વધજાની સાથે ઉચ્ચ પ્રતિનું શિક્ષણ લેવાનો ઉત્સાહ વધે તેવા પ્રકારની યોજનાઓ કરવાની સમાજના નેતાઓની છે. એ ભૂલવા જેવું નથી. એ તરફ દેશકાળને ત:સરીને જેટલા પ્રમાણમાં લક્ષ અપાવું જોઈએ, તેટલા પ્રમાણમાં અપાતું નથી. જેટલા પ્રમાણમાં અપાય છે તે પ્રમાણમાં ઘણો વધારો થવા જરૂરનો છે,
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સટ્ટણી .
૩૫૧ જો આપણે આપણી અને શાસનની ઉન્નતિ કરવી હોય, જેનધર્મ સદાજયવંત વર્તે એવી હૃદયની શુદ્ધ ભાવના હોય, તે વર્તમાનમાં બીજા બધાં કાર્યો કરતાં એ વિષય ઉપર વિશેષ ધ્યાન આપવું જોઈએ.
આપણુ સ્ત્રીવર્ગમાં મિથ્યાત્વનું જોર ઘાયું છે. મોટા શહેરો કે જ્યાં સાધુ સાધ્વીના દર્શન, શાસ્ત્રવણ અને જ્ઞાનાભ્યાસનાં સાધનો વિશેષ પ્રમાણમાં હોય છે, તેવા સ્થળોએ પણ જ્યારે મિથ્યાત્વનું જોર કમતી જણાતું નથી, તો પછી કચ્છ અને નાના ગામોમાં મિથ્યાત્વનું જોર વધુ હોય તેમાં તો નવાઈજ શી ?
સ્ત્રીવર્ગમાંથી મિથ્યાત્વનું એર કમતી થાય, તો પુરુષવર્ગમાંથી તેને નાશ થતાં વાર લાગે નહિ. કેટલાક મિથ્યા આચાર તથા વિચારોનો નાશ કરવાને પુરૂષવર્ગ ઠરાવો કરે છે, તો પણ અજ્ઞાન સ્ત્રીવર્ગ તે ઠરાવોને હસી કાઢે છે. અને પુરૂષવગે કરેલા ઠરાવોનો અમલ નહી કરવાને પિતાનું શુરાતન બતાવવામાં બહાદુરી માની ખુશ થાય છે. તે જ સ્ત્રીવર્ગ મિથ્યા આચાર વિચારનું સ્વરૂપ સમજી તેનો નાશ કરવાને પ્રતિજ્ઞા લે અને તે પ્રમાણે વર્તે, તો તેઓ પુરૂષવર્ગ ઉપર તેને દાબ પાડયા શિવાય રહેશે નહિ અને આપણી ધારેલી કાર્યસિદ્ધિ સત્વર થશે, માટે એ દિશામાં જ પ્રયત્ન કરવાની જરૂર છે. ઇચલમ.
- જઈ – વકીલ ન દલાલ લલુભા. શ્રી જનધર્મ પ્રસારક સભાના સભાસદોને હર્ષદાયક
સમાચાર. આ સભા અનેક ઉત્તમ પુરૂના સભ્યપણથી સારી પ્રતિષ્ઠાપાત્ર થયેલી છે. દાનવીર સર્વોત્તમ શેઠ મનસુખભાઈ ભગુભાઈ આ સભાના પેટન હતા. તેમને અકાળે અભાવ થવાથી જન સમુદાયને તેમજ આ સભાને ન પૂરી પડે તેવી ખોટ પડી છે. તેમની પાછળ તેમના ઉત્તમ પગલે ચાલનાર તેમના લઘુ બંધુ શેઠ જમનાભાઈને તેમજ તેમના ધર્મિષ્ટ રજુપુર માણેકલાલભાઈને તેમની જગ્યા પૂરવા માટે પેનપણું સ્વીકારવાની અરજી કરવામાં આવતાં ઉદાર દિલના તે બંને ગૃહસ્થોએ તેને સ્વીકાર કર્યો છે. આ અત્યંત હર્ષદાયક બનાવ બન્યું છે. તે પ્રસિદધ કરતાં અમે તે બંને ગૃહસ્થ ને અહિ નંદન આપીએ છીએ, તેમની ઉત્તરોત્તર ચડતી સ્થિતિ છીએ છીએ અને પરમાત્મા પાસે તેઓ દીર્ધાયુષ્ય અને આરોગ્યવંત રહે તેવી પ્રાર્થના કરીએ છીએ.
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
R
જૈનધમ પ્રકાશક
चंदराजाना रासउपरथी नीकळतो तार.
અનુસધાન પૃષ્ટ ૨૫૪ શ્રી.
પ્રકરણ ૨૩ સુ.
ચંદરાજા શ્રી ઋષભદેવ પરમાત્માની સ્તુતિ કરે છે કે-“ હું ત્રણ ભુવનના પ્રતિપાલક ! શાંતિ સુધારસના ચંદ્ર ! ભયંજનેાની આશાના વિશ્રામ ! અપૂર્વ સુરતરૂ ! તમારા ચરણ કમળમાં સર્વ પુરંદરા મધુકરવત્ લીન થયેલા છે, તમારા ગુણ અનતાનત છે, સચરાચર જગતમાં તમારી આજ્ઞા પ્રવર્ત્તમાન છે, તમારા નામગ્રહણરૂપ વા પ્રાણીના કર્મરૂપ મહીધરને ભેદી નાખે છે, તમે અનુભવરસના સિધુ છે, અવર દેવ તમારી પાસે છીલર સમાન છે, તમે કેવળજ્ઞાનવડે જગતચક્ષુ ( સૂર્ય ) સમાન છે, અવર દેવ હરિ હર બ્રહ્માદ્દેિ તમારી પાસે અદ્યાત સમાન છે, તમારા ગુણ સર્વ સમુદ્રને શાહીરૂપ કરવામાં આવે તે પણ લખી શકાય તેમ નથી અથાત્ અનત છે, તમે શિવગિરિની કદરામાં વસનારા પાંચાનન છે, તમારા દરબારમાં અચ્યુતંદ્રાદિક પણ કિંકર થઇને રહે છે, તમે ગંધહુસ્તી સમાન છે. અન્ય દેવા સામાન્ય હસ્તી તૂલ્ય છે; ગંધહસ્તીના ગધમાત્રથી અન્ય હસ્તીઓના મઢે ગળી ાય છે, તેમ આપના ગુણાનુવાદ પાસે અન્ય દેવાના મઢે ગળી જાય છે, તમે અપૂર્વ ગરૂડ છે કે જેથી તમારી પાસેથી કર્મ રૂપ વિષધર ત્રાસ પામીને નાસી જાય છે, જે ભવ્ય જીવેા તમને નમસ્કાર કરે છે, તે પછી અન્યસ્થાનકે સ્મુધ નમાવતા નથી, કેમકે સુરતની છાયાને તજીને અન્ય જાળા ઝાંખરાને આશ્રય કાણુ લેય ? તમારા આરાધનરૂપ જળધરથી ભવદાવાનળના તાપ શાંત થઈ નય છે, તમે ગુણુરૂપ મણિના રોહણાચળ છે. અને રિસહ ઉપસ`દિ સહન કરવામાં સર્વસહા (વસુંધરા ) તુલ્ય છે, તમે કર્મરૂપ સિંહાને પરાસ્ત કરવામાં અપૂર્વ અષ્ટાપદ સમાન છે, તમારી શક્તિ અપરપાર છે, હું પરમાત્મા ! મારી તો માત્ર એટલીજ વિનંતિ છે કે મને ભવેશવમાં તમારી સેવા ભક્તિ આપો. ”
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આ પ્રમાણે પરમાત્માની સ્તુતિ કરીને પછી ચંદરાન્ત ચિંતવે છે કે• આડા કાં હું ને કયાં આ ગિરિરાજ ! પૂરા પુણ્યના ઉદયથીજ આ યાત્રાને લાગ મને મળ્યો છે. પછી સ્ત્રી ભત્તાર નિમંદિરની મહાર આવ્યા. ત્યાં ચારણમણુને દુખી વંદના કરી. તેમની પાસે ધમેા પદેશ સાંભળીને આન ંદિત પા. પછી ગિરિરાજની પ્રદક્ષિણા દીધી અને પાનાના મનુષ્ય જન્મને સફળ ક. મહીં. વિમળાપુરીમાં એક દાસીએ દોડી જઈને મકરંજ રાજાને વાનણી આપી કે- હું મહારાજ ! ચંદેરાજા કુકડા મટીને મનુષ્યરૂપે સૂર્યકુ
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ચંદરાજાના રાસ ઉપરથી નીકળતો સાર.
‘પક
ડનો પ્રભાવથી પ્રગટ થયા છે.” રાજા તે હકીકત સાંભળીને બહુજ હર્ષિત થ. બધી હકીકાત વિસ્તારથી પૂછી અને તેને પુષ્કળ દાન આપી સંતુષ્ટ કરી. નગરીમાં ઘરે ઘરે એ વાત વિસ્તરી ગઈ. નગરલોક પણ સ અત્યંત ખુશ થયું. ઘરે ઘરે આનંદ પ્રવર્તી રહ્યો. લોકો ચંદરાજાને જેવાને ઉત્સુક થઈ ગયા અને પરસ્પર કહેવા લાગ્યા કે “પરમાત્માએ અત્યારે તો પૂરેપૂરી કૃપા કરી છે.”
મકરધ્વજ રાજા અને પ્રેમલાની માતાએ અત્યંત હર્ષિત થઈ સર્વ મંત્રી સામંતોને રાજસભામાં બોલાવ્યા. તેઓ પણ આ વાત સાંભળીને કદંબના કુસુમની પેઠે ઉદલસિત થયા. પછી શિવકુમાર નટને અને શિવાળાને બોલાવી એ વાત કહી અને કહ્યું કે- તમારા કારણથી અમને આ પરમ લાભ પ્રાપ્ત થયો છે, એ સંબધમાં તમારે પરમ ઉપકાર થયો છે.” “તેઓ પણ આ વાત સાંભળીને અત્યંત રાજી થયા. પછી ચંદરાજાના સૈનિકે જે કુર્કટની સંભાળ માટે આવેલા હતા, તેમને લાવીને બધી વાત કરી. તેઓ પણ બહુ ખુશ થયા. પછી મકરધ્વજ રાજા સર્વ પરિવારને લઈને વિમળાચળ તરફ ચાલ્યો અને ઉપર ચડી સર્વ પરિવાર ચંદરાજાને ભેટો. પરસ્પર હર્ષસાગર ઉછળવા લાગે. પછી ચંદરાજાને સાથે લઈને સૈ પાછા પ્રમુના મંદિરમાં ગયા અને પરમાત્માના દર્શનને પરમ લાભ પ્રાપ્ત કર્યો.
પછી પ્રેમલા પોતાના માતાપિતાને પ્રણામ કરીને બોલી કે-“હે પૂજ્ય! આપના પ્રતાપથી હું મારા ભત્તરને મેળવી શકી છું, એ આભાપુરીના નરેંદ્ર છે, વીરસેન રાજાના પુત્ર છે, સૂર્યકુંડને જળના પ્રભાવથી કુર્કટ ફીટીને મનુષ્ય થયા છે, હવે તમે તમારા જમાઈને જુઓ ને બરાબર ઓળખો. આ સંસારમાં સરખા સરખું પણ અનેક જગ્યાએ જોવામાં આવે છે. પરંતુ આ તમારા જમાઈ સરખા મનુષ્ય તો અન્યત્ર જોવામાં આવે તેમ નથી. પ્રભુએ આજે મને કલંક ટાળીને શશીકળા કરતાં પણ વધારે ઉજવળ બનાવી છે, અને ગિરિરાજની સેવાથી મારી ને એમની બંનેની આશા ફળિભૂત થઈ.”
આ પ્રમાણેના પિતાની પુત્રીના વચનો સાંભળીને રાષ્ટ્ર દેશને રાજા અત્યંત હર્ષિત થયે અને વિકરવર નેત્રવાડે ચંદરાજાને જેવા લાગ્યો. સાસુએ જમાઈને મોતીડે વધાવ્યા. સસરો જમાઈ આલિંગન દઈને મળ્યા. ચંદ રાજના સાંમતોએ પણ પ્રણામ કર્યા અને કહ્યું કે “ હે સ્વામી! તમે પક્ષી થઈને અમારી ખરેખરી પરીક્ષા કરી છે. નટનું પેડું તમામ ચંદરાજાને પગે લાગ્યું. અને તેમની કીર્તિના ગુણગાન કરવા લાગ્યું. આ હકીકત ક્ષણવારમાં દશે દિશામાં પ્રસરી ગઈ. પછી મંગળ વાગે વાગતે બંને રાજા ચંદ્ર ને મકરધ્વજ પહેલા બે દેવલોકના ઈકની જેવા શોભતા પિતપોતાના પરિવાર સહિત ગિરિ
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પરથી નીચે ઉતર્યા. પ્રભુના ગુણ ગાતા ને સ્તવના કરતા અનુકમે તળહટીએ લાવ્યા એટલે પછી નગરપ્રવેશની તૈયારી થઈ. વિમળપુરીના ઇશે મોટો વર
છે તાર કર્યો. એક મહાન હસ્તીપર ચંદ રાને બેસાડી આગળ ચલાબા. માથે છત્ર ઘરાવ્યું અને બે બાજુ ચામર વીંજાવા લાગ્યા. પોતે પણ છે. હાથી પર બેઠા. પ્રેમલાલ.ડી રથમાં બેડી. બીજા સર્વ પાપિતાને ચાવ્ય વાનપર આરૂઢ થયા. અનેક પ્રકારના વાજીંત્રો આગળ વાગવા લાગ્યા,
- ઉછળવા લાગી, બંદીજનો બીરદાવળી બોલવા લાગ્યા, યાચકને દાન વાવા લાગ્યા, ચાતરફ દવા પતાકા ફરકવા લાગી, નાટકીઆ નાચ કરવા લાગ્રા. વારાંગનાઓ નૃત્ય કરતી કરતી આગળ ચાલવા લાગી. આ પ્રમાણે પારાવાર
વડે શોકાતા રદશાએ પ્રજજનના હર્ષને સંપર્ણ કરતાં વિમળપુરીમાં વડા કો. નગરના સ્ત્રીપુરુ ઉચે ચડી અને ચંદરાજાને જોવા લાગ્યા અને પ્રેમાલાને આશીષ આપવા લાગ્યા.
આ પ્રમાણેના મહોત્સવપૂર્વક ચંદરાજ ને વિમળશ રાજમહેલ સમીપે રમા એટલે હાથી ઉપરથી નીચે ઉતર્યો. વાચકોને પુષ્કળ દાન આપી એવા : કર્યો કે ઘરે જતાં તેમની સ્ત્રીઓએ તેમને ઓળખ્યા પણ નહી. શિવમને બોલાવીને ચંદરાજાએ ડગમે દ્રવ્ય આપી એ બનાવી દીધો કે નાના સુનો રાજા પણ તેના લેખામાં આવે નહિ. પછી અંદરાજાએ પોતાના રમતોને પુષ્કળ દાન આપી પોતાના મિત્રપણે સ્થાપન કર્યા. સોપિત પિતાને કથાનકે ગયા. સર્વત્ર હર્ષ હપ ને હર્ષ વતી રહ્ય.
અહીં પ્રેમલા તો એટલી બધી હર્ષથી વિસ્વર માંચવાળી થઈ કે જેથી 4 tતાના કંચુકમાં સમાઈ શકી નહીં. હવે મકરધ્વજ રાજ પિતાની પુત્રી પાસે આવી, આંખમાં આંસુ સહિત પોતાના હદયમાં હતું તે કહેવા લાગ્યા. - પુત્રી ! તું મારી ઉપર કિંચિત પણ એઢ કરીશ નહીં. મારા અવગુણ તારા મનમાં લાવીશ નહી. મેં સોળ વર્ષ પર્યત તારી ઉપર બિલકુલ નેહ ક નથી. મેં એ સંબંધમાં તદૃન વગર વિચાર્યું કર્યું છે. તેને કુછીના વચનથી એ વિષકન્યા ઠરાવી, તને મૃત્યુ પર્વતની સ્થિતિએ પહોંચાડી. એ વખત ર મત્રીનું કહ્યું ન કર્યું છે, તે કેવું સારું પરિણામ આવત ? તારા
જ તેને બચાવી છે. બાકી મેં તો તને દુ:ખ દેવામાં બાકી રાખી નથી. તા પ્રથમજ કહ્યું હતું કે “મારા જનાર આભારતિ ચંદરાજા છે.” પણ , , : 'ઓના વચનથી ભળવાઈને તે વાત માની હ. મારી મતિજ
. પ ગઈ. તને પર લા તારા ખરા સ્વામીને તે હવે મેં ઓળખ્યા. . . રાજા અને કયાં તે કેટ? મેરૂને રાવ જેટલું અંતર છે. જે
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
દરાજાના રાસ ઉપરથી નીકળતો સાર,
૩પપ
વત્સ ! તારું ભાગ્યેજ મહા બળવાન છે, કે તેણે સર્વે શુભ સંગ પરિણામે મેળવી આપ્યો છે. હવે મને મારી તમામ ભૂલ સમજાણું છે. મારી કૃતિનો મને પારાવાર પસ્તાવો થાય છે, પણ તું હવે તે વાત મનમાં લાવીશ નહીં.” પ્રેમલા બેલી કે-“હે પિતા! એમાં તમારે કિચનું પણ દેષ નથી, દેષ મારા કર્મનો જ છે. પ્રાણી જ સુખ દુ:ખ પામે છે, તે પોતપોતાના કર્મવડેજ પામે છે. બાકી બીજા તે નિમિત્ત માત્ર છે. આ ઉત્તમ ભર્તાર મને તમારા પ્રતાપેજ મળે છે. હું તે ગુણહીન છું. આપે પૂર્વની હકીકત કાંઈ સંભારવીજ નહીં, કારણ કે પુત્ર કુપુત્ર થાય, પિતા કુપિતા થાય જ નહીં. જે દુર્જન નોએ આપને ભેળવ્યા તેનું પણ કયાણ થ; કારણ કે તે વિના હું આવી જગતમાં જાણીતી કેમ થાત ? હે પિતા ! આપ હવે મારા પર અખંડ પ્રીતિ રાખજે અને મારા પતિ તરફ પણ સુષ્ટિ રાખજે, કારણકે હજુ નાવ આ કાંઠે છે.”
મકરધ્વજ રાજાએ કહું કે –“ હ વસે ! એ સંબંધી તારે બીલકુલ ચિંતા ન કરવી. આ વિમળાપુરીથી આભાપુરી સુધી મધ્યમમાં જે જે દેશ છે તેના રાજા તરીકે મેં ચંદનેજ સ્થાપન કર્યા છે. તે સર્વ દેશોનો તે રાજી થશે તેમાં તારે બીલકુલ સંદેહ ન કરવો. તે મારા કુળમાં ઉત્પન્ન થઈને મારા કુળને વિશેષે ઉજ્જવળ કર્યું છે. તારા ભાગ્યથી જે આવો ઉત્તમ જમાતા મને પ્રાપ્ત થયો છે. તારું ચરિત્ર તો કવિઓને મુખે ગવાશે અને શાસ્ત્રમાં લખાશે.” આ પ્રમાણે કર્ણને પછી ચંદરાજાને એક સુંદર આવા ભુવન રહેવા આવ્યું, અને ત્યાં તમામ પ્રકારની ગોઠવણ કરી આપી. તે મંદિરમાં રહીને અંદરા પ્રેમલાની સંગાથે દોગંદુક દેવની જેવા મનુષ્ય સંબંધી અપ્રતિમ સુખભગ ભોગવવા લાગ્યા અને આનંદથી રહેવા લાગ્યા.
અન્યદા વિમળશ ચંદરાજાને એકાંતે બેસાડીને પૂછવા લાગ્યા કે-“હે ચંદનૃપતિ ! તમને કુકડા કોણે કર્યાં હતા ? તમે અહીં શી રીતે આવ્યા હતા? પ્રેમલાને શી રીતે પરણ્યા હતા ? અને પાછા શી રીતે ચાલ્યા ગયા હતા? આ વૃત્તાંત જાણવાની મને ઘણી ઉત્કંઠા છે તેથી તે કહો.” ચંદરા બેદયા કે–“હે રાજન ! મારે ઓરમાન માતા વીરમતી નામે છે. તેણે મારી પ્રથમ સ્ત્રી ગુણાવળી નામે છે, તેને ભોળવી. તે બંને એક આંબા ઉપર બેસીને અહીં આવવા તૈયાર થયા. તે વાત મારા જાણવામાં આવતાં હું તે વૃક્ષના કટરમાં રાંતાઈ ગયો. આકાશમાગે ચાર ઘડીમાં અમે અહીં આવ્યા. નગરી બહાર ઉદ્યાનમાં વૃક્ષ રાખી તેના ઉપરથી તે બંને ઉતરી ગામમાં લગ્ન મહોત્સવ જેવા આવ્યાં. હું પાછળ પાછળ ચાલતો હતો, ત્યાં હિંસક મંત્રીના માણસોએ મને પક અને પોતાના મકાનમાં લઈ જઈ મને અનેક પ્રકારે ભેળવ્યું. મારે
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈનધમ પ્રકા
ઉપાય ન ચાલવાથી મેં ભાડે પરણવું કચ્યુલ કર્યું અને તમારી પુત્રીને પરયા. પછી પાછા જવાની ઉત્તાવળથી હું કંઇક મિસ કરીને નીકળી છુટયા અને આંબાના કાટરમાં જઇને ારાણા. પાછળથી તે ને સાસુ વહુ આવી અને ઝાડપર ચડી. અને કુશળક્ષેમ આભાપુરી પહોંચ્યા. પણ ત્યાં રાત્રીની હકીકત પ્રકટ થઇ એટલે મરી અપરમાત્તાએ મારાપર ક્રોધાયમાન થઇને મને કુકડા અનાવી દીધા. અનુક્રમે હુ નટની સાથે અહીં આવ્યા અને સિદ્ધગિરિના પસાયથી પાછું મનુષ્યપણું પામ્યા.”
આ પ્રમાણેની હકીકત સાંભળીને મકરધ્વજ રાજાને પાતાના કૃત્યને માટે ઘણા પશ્ચાત્તાપ થયા. પેાતે વિચારવા લાગ્યે કે-“ હું ઘણા નિપુણુ છતાં પણ કૃષ્ટિને વચને ગાણેા. મંત્રનું સારૂં થજો કે તેણે કુંવરીને ખચાવી, નહીં તેા જંદગી સુધી આ દુ:ખ વિસારે પડતુ નહી, તેમ એ પાપથી હુ છુટી પણ શકત નહીં. કુષ્ટી પણ કેવા દુષ્ટ કે પેાતાનુ કુષ્ટીપણું ઢાંકી દઈ મારી પુત્રીને વિષકન્યા ડરાવી. આજ એ કપટ બધું ખરેખર ઉઘાડું પડ્યું અને સત્ય વાત પ્રકટ થઈ. પાપ લાંબે કાળે પણ પ્રકટ થયા સિવાય રહેતુજ નથી. અત્યારે ચદરાજાથી એ પાપીઓનુ અધુ કપટ જાણવામાં આવ્યુ, તા હવે એ દૃષ્ટાને તેના કૃત્યની ચાગ્ય શિક્ષા કરૂં. ” આ પ્રમાણે વિચારીને તેણે કારાગૃહમાંથી કુષ્ટી, તેના માતા પિતા, હિંસક મંત્રી ને તેની ધાવ્યમાતા-પાંચને રાજસભામાં એલા બ્યા. હવે તેઓ રાજસભામાં આવશે અને મકરધ્વજ રાજા તેને યેાગ્ય શિક્ષા ફરમાવશે, એ પ્રસંગે પણ સજ્જનનુ સજજનપણું પ્રકટ થશે, તે આવતા પ્રકરણમાં આપણે વાંચીશું. હાલ તે આ પ્રકરણમાંથી શું રહસ્ય ગ્રહણ કરવાનુ છે તે વિચારીએ અને તેને હૃદયની અંદર સ્થાપિત કરીએ.
પ્રકરણ ૨૭ માને! સાર.
આ પ્રકરણે આખું હર્ષ થી ઉભરાઈ જતુ છે. પ્રારંભમાં ચદરાન્ત ઋષભદેવ પરમાત્માની સ્તુતિ કરે છે તે ખાસ વાંચવા ચૈાગ્ય છે. પરમાત્મા અનંત ગેાથી ભરેલા છે. તેમના એકેક ગુણુનુ વ્યાખ્યાન પણ પૂરેપૂરૂ થઇ શકે તેમ નથી. તે પણ ચંદરાએ બહુ ઉત્તમ પ્રકારે સ્તુતિ કરી છે. દરેક શ્રાવકભા
એ પરમાત્માની દ્રવ્યન્ત કર્યા પછી પ્રસન્ન ચિત્તે આવા અપૂર્વ ભાવવાળી સ્મૃતિ કરવારૂપ ભાવપૂન્ન અવસ્ય કરવી જોઇએ. દ્રવ્યપુજા કરતાં ભાવપૂજાનુ હું અને તગણું વાજીકર કહે છે. તેનું કારણ આવે તેથી પ્રાણી પાતે સદ્ગુના સાચા રાગી થાય છે, સદ્દગુણ તરફ આકીલ છે અને ખરા સદગુણ મેળવી ગત પરમાત્મ દશાને પ્રાપ્ત કરે છે તે છે. દરાજાએ કરેલી સ્તુતિ ધ્યાન દઈને ભરાવા લાયક છે. તેણે ભગવતને ઉપમા ઘણી મારી આપી છે અને પ્રાંતે
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
*
ચંદરાજના રાસ ઉપરથી નીકળતો સાર.
૩૭ પ્રાર્થના પણ ઐહિક સુખની ન કરતાં ભવભવ પરમાત્માની સેવા પ્રાપ્ત થાય તેજ કરી છે. ઈચછવા ચોગ્ય પણ એજ છે. મંત્રના બીજાક્ષરની જેમ સર્વ પ્રકારના લાભ મેળવવાનું એ બીજ છે. - પરમાત્માની સ્તુતિ કર્યા પછી આવા અપ્રતિમ તીર્થની યાત્રાનો લાભ પિતાને અણધાર્યો મળ્યો તેને માટે ચંદરાજા પોતાના આત્માને ધન્ય ગણે છે. અત્યંત દૂર રહેનાર, અને આવવા જવાના આજની જેવા રેલવે વિગેરે સાધને નહીં, તેથી ભવમાં એકવાર પણ આ તીર્થની યાત્રાનો લાલા કોઈ ઉત્તમ જીવનેજ મળી શકે તેમ હોવાથી પોતાને ધન્ય માનવું તે ચે છે. કારણકે રાજસપત્તિમાં લુબ્ધ થયેલા રાજાઓને પોતાના વ્યવસાય અને સુખભેગ છોડીને નીકળવું અને મધ્યમાં આવતા અનેક રાજાઓ સાથે મેળ કરીને વિમળાપુરી સુધી પહોંચવું એ તે વખતને માટે ખરેખરૂ મુશ્કેલ હતું.
જિનમંદિરની બહાર નીકળ્યા પછી સોના ને સુગંધનો યોગ થાય અથવા સુવર્ણ મુદ્રામાં મણિય જડાય તેની જેવો ચારણ શમણનો ચોગ થાય છે. ચંદરા તેનો લાભ લે છે. તેમને વંદના કરી ધમેપદેશ સાંભળી આત્માને કૃતાર્થ કરે છે અને પછી દ્રાવથી મહાન્ ઉપકારી તીર્થની ફરતી પ્રદક્ષિણા દે છે.
અહીં મકરધરજ રાજાને વધામણી મળે છે. તે વાતથી તેનું ચિત્ત અત્યંત પ્રસન્ન થાય તેમાં કાંઈ નવાઈ નથી. કારણ કે સોળ સોળ વર્ષ પર્યત પાતાની પુત્રીને પરણાવ્યા છતાં તેના પતિને પત્તો ન મળે એ પુત્રીના પિતાને ઓછું દુઃખકર નથી. પુત્રી પરણાવ્યા પછી સાસરે જ શોભે છે, પરંતુ જ્યાં સાસરું શોધ્યું જ નહીં ત્યાં ક્યાં મેકલવી? વળી એવી યૌવન અવસ્થામાં પુત્રીના શીળનું રક્ષણ કરવું તે પણ મુશ્કેલીવાળી હકીકત છે. ઉત્તમ કુળમાં ઉત્પન્ન થયેલી સુપુત્રીને માટે તો એવી ચિંતા રાખવાની હોતી નથી, કેમકે તેનું મન એ સંબંધમાં અત્યંત દઢ હોય છે, પ્રાણાતે પણ તે શીળ ખંડન કરતી નથી, તેમ થવા દેતી પણ નથી. તો પણ માતા પિતાના મનને એ સંબધી ફીકર તે રહે છે જ. ચંદરાજાના પ્રકટ થવાથી એ ચિંતા તદન નાશ પામે છે અને તેનું સ્થાન હર્ષ છે. છે. રાજ નટને બોલાવે છે, તેનો આભાર માને છે અને પછી બધા પરિવારને લઈને પોતાના જામાત્રને મળવાની તીવ્ર ઉત્કંઠાથી તેની સામા જાય છે. તેમને આ કારણથી તીર્થયાત્રાને પણ લા: મળે છે. જો કે તેને તે તેની તળેટીમાં રહેનારા હતા અને તેથી વારંવાર એ અપૂર્વ તીર્થની યાત્રાને લાભ લેતા હતા. બાકી કેટલીક વખત તો પ્રતિ પારાવાહિતા એ ન્યાયે બાર સમીપ રહેનારાના ભાવ તેની ભક્તિ પરત્વે અત્યંત મંદ હોય છે, તેઓ તેને
For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જેનધમ પ્રકા,
વાસ્તવિક લાભ લઈ શકતા નથી, પણ ઉલટ કેટલીક વખત ગેરલાભ મેળવે . કા વાન તીર્થના સમીપવાસી છાએ ખાસ ચાનમાં રાખવા લાયક છે.
ગિરિરાજ પર રડી ચંદ રાજાને ભેટીને પછી પરમાત્માના દર્શન પૂજાનો પૂર્વ લાલ પણ મેળવે છે. પછી પ્રેમલા પોતાના પિતા પાસે બહુ ચોગ્ય કામાં પોતાના ઉદ્દગારો કાઢે છે. રાજ પ્રસન્ન થાય છે. પછી એ નીચે ઉતરે છે અને મોટા મહોત્સવ સાથે ચંદ રાજાને વિમળાપુરીમાં પ્રવેશ કરાવે છે. સાચા લગ્નમહોત્સવ અત્યારે જ પ્રવર્તે છે. પ્રેમલા પણ આજેજ પોતાના લગ્ન ઘયાનું માને છે. નગર લોકો પણ મળતે મળતું જેડું જોઈને બહુ રાજી થાય છે. અને પિતાના હર્ષ પ્રદર્શિત કરમાં પછાત પડતા નથી.
બધું ઠેકાણે પડ્યા પછી ચંદરાજ શિવકુમાર નટને બોલાવે છે અને તેને એવો ન્યાલ કરે છે કે તેની ભવની ભાવઠ નાશ પામે છે. તે એક રાજા જેવો બની જાય છે. અંદગી પર્યત નટપણું કરવાનું બાકી રહેતું નથી. તેને ઉપકાર પણ એવો જ છે. ઉત્તમ જીવો તો આણું માત્ર ઉપકારને અત્યંત બદલો વાળે છે તે આ તો ઉપકારજ એટલે છે કે જેનો પ્રત્યુપકાર થઈ શકે નહીં. અપરમાતા પાસેથી પ્રાણુત કદમાંથી છોડવ્યા, પરમપ્રિય પ્રિયા સાથે મેળવી આપ્યા અને તેમના નિમિત્ત કારણથી છેવટ મનુષ્યપણું પણ પામ્યા. આ ઉપકારની હદ બાંધી શકાય તેમ નથી. ચંદ રાજા સુજ્ઞ હોવાથી તે બધું સમજે છે અને તેથી તેનો બદલો આપવામાં બાકી રાખતા નથી.
આ પ્રસંગે પ્રેમલાને જે હર્ષ થશે છે તે તે અવર્ણનીયજ છે. તે પિતાના પૂર્વ વસ્ત્રોમાં ન સમાય તેમાં પણ કાંઈ આશ્ચર્ય જેવું નથી. હવે મકરદવજ રાજાનો વારો આવે છે. તેને પોતાની ભૂલ બરાબર સમજાય છે. એટલે પિતાની પુત્રી પાસે આવીને તે સંબંધી અત્યંત પશ્ચાતાપ પ્રદર્શિત કરે છે. આત્મનિંદા કરવી, પિતાની ભૂલ ઓળખવી અને બીજા પાસે કહેવી તે ઉત્તમ મનુનું જ કામ છે. તેઓ જ તે પ્રમાણે કરી શકે છે. અહીં પ્રેમલા તે બહ વિચક્ષણ હતી, જૈન શાસ્ત્રોની જ્ઞાતા હતી, તેના રહસ્યને સમજનારી હતી, સુખ દુ:ખની પ્રાપ્તિના ખરા કારણ તરીકે પિતાના બાંધેલા કર્મો જ હોય છે એમ બરાબર તે સમજતી હતી. એ સંબંધમાં મયણાસુંદરીનું ને તેનું એકજ સ્વરૂપ હતું. એટલે તે પોતાના પિતાને કહે છે કે-“એમાં આપનો દેષજ નથી, દોષ મારા કર્મનો જ છે. જે મારે એવા અશુભ કર્મનો ઉદય થયો ન હોત તો બીજી દ કરવાના હતા. બીજથી મારું અશ્રેય કદી પણ થઈ શકત નહીં. પણું જ્યાં મારા એજ મને હેરાન કરવાનું ધાર્યું ત્યાં બીજાનો શું વાંક ?” ઈત્યાદિ વાનોથી તેણે પિતાના પિતાને શાંત કર્યો, પણ છેવટે એક વાત જણાવી દીધી
For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શંદરાજાના રાસ ઉપરથી નીકળતો આર. કે- હવે ચંદરાજાને તેનું રાજ્ય પ્રાપ્ત થાય તેમ કરવાની તમારી ફરજ તમારે યાદ રાખવાની છે. ” વિચક્ષણ પુત્રીની આ સૂચના રાજા તરતજ સમજી જાય છે અને કહે છે કે “એ વાતની તારે બીલકુલ ચિંતા ન કરવી. આભાપુરીનું રાય તો તેને મળવાનું જ છે પણ અહીંથી ત્યાં સુધી મધ્યમાં આવેલા રાજ્ય પણ હું એને મેળવી આપવાનો છું.' - હવે ચંદરાજા પ્રેમલા સાથે યથેચ્છ સુખભેગ ભેગવે છે. આ પણ પૂર્વે બાંધેલાં પુણ્યનું ફળ છે. ઉત્તમ મનુષ્યને અનાયાસે એવા સુખભેગ પ્રાપ્ત થાય છે અને તેને તેઓ ચોગ્ય રીતે લાભ લે છે. અત્યંત આસક્તિથી તેઓ તેમાં લીન થઈ જતા નથી અને નવાં અશુભ કર્મો બાંધતા નથી પણ તેની અંદર રહેલું સ્વરૂપ સમજીને તેનો ઉપભોગ કરતાં કરતાં પણ પોતાનું સ્વરૂપ મરણમાં રાખે છે, અને રૂક્ષવૃત્તિથી તેને લાભ લે છે. આ વાત સુજ્ઞ જનેએ સ્મરણમાં રાખવા યોગ્ય છે.
અન્યદા રાજા ચંદનપતિને તેનું પૂર્વ વૃત્તાંત પૂછે છે, એટલે સરલ ચિત્તવાળા ચંદ નરેશ તે યથાર્થ કહી બતાવે છે. તેના પ્રાંત ભાગમાં આવેલી હિંસક મંત્રીની કપટ જાળનું વર્ણન સાંભળી મકરધ્વજ રાજાને તેના ઉપર ક્રોધ જાગૃત થાય છે અને તેથી તે કારાગૃહમાંથી તેઓને બોલાવીને તેના પરના તહોમતો સાબીત થએલા હોવાથી પુરાવાને અભાવે જે શિક્ષા કરવામાં આવી નહોતી તે શિક્ષા કરવાનું ધારે છે.
અહીં આ પ્રકરણ સમાપ્ત થાય છે, હવે સિંહલ રાજા અને હિંસક મંત્રી વિગેરે રાજસભામાં આવશે અને રાજા તેને પ્રત્યક્ષ પૂરાવાને આધારે ચચ્ચ શિક્ષા ફરમાવશે, તે વખતે ચંદરાજા પોતાનું સર્જનપણું બતાવી આપશે, તે બધું આવતા પ્રકરણમાં આપણે વાંચીશું. હાલ તો આ પ્રકરણમાંહેનો ઉપર બતાવેલો સાર હૃદયમાં ધારણ કરી તેનું મનન કરવું અને તેમાં પણ પરમાત્માની ભક્તિમાં તત્પર થવું, શુભાશુભ ફળદાતા પોતાના કર્મને જ માનવું અને પિતાના હૃદયની વાત સરલતાથી સાચેસાચી કહી દેવી. આ ત્રણ હકીકત પર પૂરતું લક્ષ આપવું. આટલી સૂચના કરી આ પ્રકરણ સમાપ્ત કરવામાં આવે છે.
For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈનધર્મ કા.
લોવ ત રંવાર. એક વખતે લોકોએ લમીના સાક્ષાત્ દૂષણો જેમાં તેને કટાક્ષપૂર્વક કહ્યું- હે કમલે ! તું ખરેખર ક્ષણિક છે, સ્વભાવથીજ તારામાં ચપળતા વાસ કરી રહી છે, મૂઠ અને પાપાધમ ! તને ધિક્કાર છે ! સારા માણસને સંગ કરવાને તો તું ઈ છતીજ નથી અને બળ પુરૂષમાં બહુધા નું અનુરાગ કરે છે, તેથી નું દારિણીની ઉપમાને લાયક છે. જેઓ સત્યમાં, પવિત્રતામાં અને ધર્મમાં
સુરત છે તેથી તું દૂર ભાગતી ફરે છે અને નીચ જનને પોતાના વલ્લભ કરી તેનો અનુરાગથી આય કરે છે. માટે હે પદ્મ ! તું વિવેક વિનાની અને નિય છે. વળી તારી ચપળતા માટે તો પુરાણપુરૂષો એટલે સુધી કહે છે કે -
લકરણી ક્ષણમાત્રામાં દખનષ્ટ થઈ જાય છે, તેથી એમ લાગે છે કે વિધાતાએ તને વિદ્યુતા, જલતરંગ અને ઇંદ્રધનુષ્ય જેવા ચપળ દ્રવ્યો વડેજ બનાવી છે.” અથવા તું જતે સ્ત્રી હોવાથી તારામાં વધારે અક્કલ ક્યાંથી હોય? કહ્યું છે કે –
પુરૂષ દિવ્યરૂપધારી અને વિચક્ષણ હોય છતાં લક્ષ્મી તેનો આશ્રય કરતી નથી, તેથી પુરૂષના ગુણ જાણવામાં તે પ્રતિક્ષણે વિમુખ થતી લાગે છે. એટલા માટે ડાહ્યા માણસો “લલનાની બુદ્ધિ પાનીએ” એવી હનીપમા લક્ષ્મીને પણ લાગુ પાડે છે. અથવા તો વધારે શું કહીએ ?
" अशठमलोल मजिह्म, त्यागिनमनुरागिणं विशेपज्ञम् ।।
વરિ નાબત નાં ત્રી, શ્રાવ દિ વંવિતા તત્ર” | ? /
સરલ, નિર્લોભી અને નિષ્કપટી, ત્યાગી, અનુરાગી અને ચાલાક-એવા માણસને પણ જ્યારે લક્ષ્મી આશ્રય લેતી નથી, ત્યારે ખરેખર તેમાં લક્ષ્મીજી ઠગાય છે.”
એવામાં કેટલાક તે જરા હસીને બોલ્યા:–“ભાઈઓ ! આ બાબતમાં લફમીને ચપળ બનાવી તેને દોષ દે એ અમને તો ઉચિત લાગતું નથી. કારણકે, જડાત્મા (જલ) રૂ૫ સમુદ્ર પિતાએ એ નવયવનવતી બિચારીને પુરાણ ( 9 ) પુરૂષ (કચ્છ) ને પરણાવી તેથી “સાઠ વરસને વર અને સેળ વરસની કા” જેવો સંબંધ થશે છતાં પણ એ બિચારી લાજની મારી જેમ તેમ કરી તે સંબંધ નભાવ્યે જાય છે. કહ્યું છે કે –
"बैणभूपणपणेः कमलाया, यल्लपति चपलेत्यपवादम् । दूपणं जलनिकर्तुर्यपुराणपुरूपाय ददौ ताम्" || १ ।। સ્ત્રીઓમાં મુગટ સમાન લક્ષ્મીને ચપળતાનો અપવાદ આપ એ અનુ
For Private And Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
લોક લક્ષ્મી-સંવાદ,
ચિત છે. કારણકે આ બાબતમાં તેનો જડબુદ્ધિ પિતાજ દોષપાત્ર છે કે જેણે તેને પુરાણ પુરૂષને (વૃદ્ધને યા કૃષ્ણને) પરણાવી દીધી.” ( આ પ્રમાણે સ્થળે સ્થળે થતી પિતાની નિંદા સાંભળીને કમળાએ વિચાર કર્યો કે:-“અહો ! દુરારાધ્ય એવા આ લોકને જ ધિક્કાર થાઓ ! ખરેખર ! પિતાના દોષ જોવામાં તો બહુધા બધા લકે હાથીની જેમ પિતાની આંખો બંધ કરતાજ દેખાય છે. કહ્યું છે કે –
" सर्व स्वात्मनि गुणवान् , सर्व परदोपदर्शने कुशलः ।
सर्वस्य चास्ति वाच्यं, न चात्मदोषान् वदति कश्चित् " ॥११॥
સર્વ પિતાને ગુણવાનું સમજે છે અને બધા પારકા દેષ જોવામાં કુશળ બને છે. ઓછા વત્તા દોષ તો સહનામાં હોય છે, પરંતુ પોતાના દોષ પ્રગટ રીતે કોઈ પણ કહેતું નથી.” તેથી ભલે લોકે મારા દોષ પ્રગટક રીતે બેલે, તથાપિ તેમની સાથે મારે કલહ કરવો ઉચિત નથી. કારણકે બાવળના વૃક્ષને પિતાના ભુજદંડથી બાથ ભીડવાને કઈ સમર્થ થઈ શકે નહીં. માટે કાંઈ યુક્તિ પુરસ્પર વાક્ય બોલું, કે જેથી તેમના મનનું સમાધાન થઈ જાય.” આ પ્રમાણે વિચાર કરીને લક્ષ્મી બધા લોકો સમક્ષ આ પ્રમાણે બેલી કે –
" भो लोका मम दूषणं कथमिदं संचारितं भूतले, सोत्सेका क्षणिका च निघृणतरा लक्ष्मीरिति स्वैरिणी । नैवाई चपला न चापि कुटिला नो वा गुगद्वेषिणी, पुण्येनैव भवाम्यहं स्थिरतरा युक्तं हि तस्यार्जनम् " ॥१॥
હે સજ્જનો ! હું ગર્વિષ્ઠ છું, ક્ષણિક છું, અતિ નિર્દય છું, અને રિણી એટલે સ્વેચ્છાચારિણી છું-આવા મારા દોષે વસુધાતળપર શા માટે પ્રસરાવો છે ? (હું તેવા દુષણવાળી નથી.) કારણકે મારામાં ચપળતા, કુટિલતા અને ગુણષિતા બીલકુલ નથી, પરંતુ હું માત્ર પુણ્યથીજ અતિ સ્થિર થઈ શકું તેમ છું, માટે હે રમાનિંદકે ! એક પુણ્યને જ ઉપાર્જન કરે છે જેથી મારા ચપળતાદિ દૂષણો તમારા જેવામાં ન આવે અને સદા તમારી પાસે સ્થિર થઈને હું રહું.”
| ત ો સંવાદ છે
For Private And Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈનધર્મ પ્રો. રસપુરા શિક્ષણ ફાળસંવા. એક દિવસે જંગલમાં કઈ સ્થળે પોતાના પુત્રની ઉપજતી ભારે કિંમત ને તેના કુંભથળમાંથી નીકળતાં અમૂલ્ય મુકતાફળ વિગેરેના ગુણેથી ગવિક થઈને કેઈ હાથ સિંહણને કહેવા લાગી:-“હે બહેન ! આપણે બંને એક વનમાંજ વાસ કરીએ છીએ, તથાપિ મારા પુત્રની કિંમત લાખ રૂપીઆ - ટકી થાય છે અને તારા પુત્રનું મૂય એક કેડી પણ કેાઈ આપતું નથી.”
આ પ્રમાણેનાં હાથના મદ ભરેલાં વચન સહન ન થઈ શકવાથી સિંહણ હસ્તિનીને કહેવા લાગી:-“હેન ! આટલા બધા અહંકારમાં તું શા માટે તણાઈ જાય છે ? તારા પુત્રને ગળે ગલ નાખીને એક નાનું સરખું બાળક પણ
ત્યાં તેને લઈ જાય ત્યાં તે ગરીબડી બકરીની જેમ ચાલ્યો જાય છે; મારો પુત્ર તેમ વસ્તી શકતો નથી. તેથી બહેન ! વધારે તો શું કહ્યું, પણ જે તારા પુત્ર જેટલો પરાભવ મારો પુત્ર સહન કરે, તે તે દશ લાખ કરતાં પણ અધિક મૂલ્યથી વેચાય.”
આ પ્રમાણે સિંહણનું વચન સાંભળીને હાથણ ક્ષણભર વિચારમાં પડી , પછી ખેદ સહિત પિતાના પુત્રને કહેવા લાગી:–“હે પુત્ર ! તારો આકાર પણ પર્વત જેવો બેડોળ છે, વેગમાં પણ તારી ગતિ અતિ મંદ છે, લીલાથી રાન કરતો હોવાથી તારી આંખો પણ અર્ધનિમીલિત લાગે છે, તારી ગર્જ નામાં તે કાંઈ દમજ દેખાતો નથી. અને તારે કર (સૂંઢ) માત્ર પારકા કિલા તોડવામાંજ રસિક છે. હે બેટા! એક તો તું આવા પ્રકારની હીપમાને પાસ થયેલ છે, વળી એક નાનો સરખે બાળક પણ તારી ઉપર બેસી પિતાની ચા પ્રમાણે તને ચલાવી શકે છે તેથી મને બહુ ખેદ થાય છે.”
ના પ્રમાણેનું પોતાની હીનતા સૂચક માતાનું બોલવું શ્રવણ કરી ગજ કરવા લાગે:–“હે પુત્રવત્સલા માતા ! પરાધીનતા અને નરકાવાસમાં છે કે તફાવત નથી, છતાં પણ સુંદર છત્ર, ચારૂ ચામર વિગેરેના આડંબની મનપુર સાહ્યબી જે પ્રાપ્ત થતી હોય, તે તે શું સ્વર્ગવાસ કરતાં - ધક પ્રમાદકર નથી ? એક લવમાત્ર દોષની આશંકાથી મહાપુરૂષે બહુ ::દાયક કાર્ચનો ત્યાગ કરતા નથી. વળી લેકમાં પણ એવું સાક્ષાત્ દેખાય છે છે- સૂકા ( જૂ) ની ધાસ્તીથી કઈ વસ્ત્રને અનાદર કરતું નથી.' (કાઢી- ''' મળી. ) તેમજ એક ઠેકાણે કહ્યું છે કે:
i
, પ રાજી .
* !' ?
For Private And Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પુત્રા સિંહણ હાથ-વાંવાદ,
૩૬૩ ડાહ્યા માણસો અલ્પ દેષ ઉપલબ્ધ હોય છતાં જે તેમાં બહ લાભ (ગુણ) સમાયેલા હોય તે તેવા કાર્યને કરે છે. કારણકે વૃષ્ટિ ( વરસાદ ) હંસને અભિષ્ટ નથી. છતાં પણ જગત્નું જીવન તેમાં રહેલું હોવાથી મેઘ વરસ્યાવિના રહેતો નથી.”
આવા પ્રકારના ભાષણનું રહસ્ય બરાબર સમજીને સિંહ મનમાં કાંઈક ગર્વ લાવીને પિતાની માતાને કહેવા લાગ્ય:–“હે પ્રેમાળ માતા ! સાહ્યબી હોય કે ન હોય, પરંતુ ધીર અને મરણ આવતાં સુધી પણ પરાધીનતાને સ્વીકાર કરતા નથી. કહ્યું છે કે –
શિક્ષા ધાર્યમાળ, સેમ હૈપેન મુના ! તથા િરાતાં જાતિ, શું રડુ પથાઃ” | 8 ||
સાક્ષાત્ શંભુ (મહાદેવ) પિતાના મસ્તક પર ચંદ્રમાને ધારણ કરે છે, છતાં પરાશ્રયપણું હોવાથી તે કૃશ થતો જાય છે. માટે પરાધીનતા એજ મેટામાં મોટું કષ્ટ છે. ” વળી અન્યત્ર કહ્યું છે કે –
“ એવા નનસંતાપ–પવા નવનવ્રતાનો
ગાજૂ સતાં મા, ચઢાર ત ” | ર છે. “પરને સંતાપ પમાડ્યા વિના, અને નીચની નમ્રતા (ખુશામત) કર્યા વિના તથા સજજનોના સુમાર્ગને ઉલંધ્યા વિના જે અ૫ પ્રાપ્ત થાય તે પણ બહુજ છે. અર્થાત્ તેવા સ્વ૮૫માં પણ બહુ લાભ સમાયેલો છે.”હે જનની ! આમ હોવા છતાં માતંગની સાહ્યબી જોઈ મારા માટે તારા મનમાં શેક કે ખેદ થતું હોય તે તે ત્યજી દે. કારણ કે, પરાક્રમ એજ માનનીય છે, આડઅને ડાહ્યા માણસો પસંદ કરતા નથી. એ સંબંધમાં એક વાત કહું તે સાંભળ:
" सिंदूरं करिणः शिरस्युभयतः सौवर्णघंटारवश्छत्रं मूर्धनि चामराणि पटहोद्घोपः पुरस्ताद् भटाः । राज्ञां धामनि मान्यता युधि जयः संपूर्णमास्तामिदं, मद्रष्टौ पदमप्ययं यदि पुनर्दत्ते तदा स्याद् बलम् " ॥ १ ॥
હે માતા ! માતા પિતાની સૂંઢપરના સિંદરને લીધે ભલે શોભે, બંને બાજુપર સુવર્ણની ઘટા વાગતી હોય તેથી ભલે તે કદાચ મગરૂર થાય, માથે છત્ર અને ચામરની શોભાથી તે ભલે અહંકાર કરે, આગળ પટ વાગતો હોય તથા સુભટની શ્રેણી ચાલતી હોય તેથી તે પિતાને ભલે ધન્ય ગણે, રાજાઓના ધામમાં પિતાને નિવાસ મળવાથી તે મનમાં લે છલકાઈ જાય અને સંગ્રામમાં
For Private And Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જેવા પ્રકાર,
- પડતાં તેની મતિ ભ કણે ન રહે-આ બધું તેને સુધારક છે, પરંતુ મારી દષ્ટિ આગળ છે તે એક પગલું પણ લાવે, તો તેમાં કાંઈ પણ વાળ કે તેજ છે એમ માની શકાય.”
આ પ્રમાણેના પોતાના પુત્રના શર્યથી સિંહણ એકદમ ખુશ ખુશ થઈ ગઈ અને હવા વેશમાંજ તે પોતાના પરાક્રમી પુત્રને કહેવા લાગી:–“હે વત્સ ! ચા કોના સમુદાયમાં તે ભલે ધનની વૃષ્ટિ નથી કરી, તેમ કવિઓના કુટુંબી તકનો ભલે તું સંબંધ ધરાવતો નથી, અથવા તો ગયા કે ભાટ ચારણોની એક એક કવિતા પર આક્રીન થઈ ભલે તેના બદલામાં તે રાવણના ઢગલા નથી લાગ્યા, છતાં પણ હે વીરપુત્ર ! તે માત્ર એક પિતાના શાર્યથી જગતમાં અને સાધારણ નામના મેળવી છે, એ પ્રકારના તારા અતુલ તેજથી મને સંપૂર્ણ સતાપ છે, તારા જેવા પુત્રથીજ પ્રસૂતા પ્રાવતી ગણાય છે.”
- તિ સનંગ સિદિત સંવાદ છે.
-
-
—
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
- -
-
-
-
__ अत्यंत. खेदकारक समाचार.
वे धर्मी पुरुषोनो अभाव. (સાઈ મગનલાલ બહેચરદાસ તથા ભાઈ વલ્લભજી હીરજી)
ઉપર જણાવેલા બે ધર્મબંધુઓ પૈકી મગનલાલ ભાવનગર નિવાસી પણ હાલ મુંબઈમાં રહેતા હતા, તેઓ પણ શુદિ ૨ જે મુંબઈમાં અને બીજો વલસજી ભાઈ પોરબંદર નિવાસી કલકતે રહેતા હતા તેઓ પિસ શુદિ ૧૪ શે પિરદરમાં પંચત્વ પામ્યા છે. પ્રશ્યમનું વય પચાસ લગાગનું અને બીજાનું વય પચાસ ઉપરાંત હતું. બંને પૂરા ધર્મિષ્ટ અને વિશુદ્ધ માર્ગના અભિલાષી હતા. દ્વગુણમાં શ્રેષ્ઠ હતા. સૂમ બાવાન હતા. કર્મગ્રંથના-દ્રવ્યાનુયેગને બંનેને સારો બોધ હતો. ચારિત્ર બંનેનું નિર્મળ હતું-ફરા સદાચારી હતા. સિદ્ધાચળ તીર્થનાનવપદજીના અને દેવપૂજના બંને પરમ શગી હતા. કારત્રતધારી હતા. સામાયિક, પિત્ત અને તપસ્યાદિ દીકરામાં તીર હતા. અનેક ઉતમ અને પિતાની સાથે જોડનારા હતા. પ્રશ મુંબઈમાં અને કરીએ કલકત્તામાં ધર્મકાર્યના અગ્રણી તરીકે નાપના કરી હતી. ઉપદેશકપણામાં અને એક પંક્તિમાં ગણવા ચગ્ય હતા. મુંબઈ અને કલકત્તામાં એ બંનેના અનુંયાયી અનેક વિક ભાઈઓ થયેલા છે. તેમના પંચવ પામવા ન પૂરી શકાઇ તેવી ખામી પડી છે. આધુનિક સમયમાં એવા દઢ શ્રદ્ધાવાળા, સુન બધાળા અને સદાચારી
For Private And Personal Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
:
જ શુદ્ધ ક્રિયામાં એક પુરપાન અત્યંત પ્રણામાં છે. અમદાવાદ જી ! ગુજરી ગયેલા ડીકેટર કેદાર પણ એક પક્તિના હતા, તેનું પણ . મરણ થાય છે. ઉક્ત ઉત્તમ જ ને સંગતિ થયું છે, એ છાનુસાર .૧૫ શાઈન અને મગનલાલ પરસ્પર બહુ પ્રેમ હતો. મગનલાલના પિતા રડી પાડ તેમને બહુ પ્રેમ હોવા સાથે પૂજ્યભાવ હતોમગનલાલના વિરહે થાઇમાં અને વલ્લભજીભાઈના વિરહે. કલકત્તામાં અનેક ભવ્ય જેને આલબેન ગુટી ગયું છે. વ્યવસાયથી ભરચક એવી એ બેને નગરીમાં ક્ષાર સમુદ્રમાં વલડીજેવા એ બંને પુરૂષ હતાં. તેમના વિરહથી અમને પણ અત્યંત ખેદ શ છે, તે શબ્દદ્વારા જણાવી શકતા નથી. મગનલાલ સંતતી વિના ગુજરી ગયા છે, તેમની સ્થિતિ બહુ સાધારણ હતી. વલ્લભજીભાઈને એક પુત્ર ને એક પુત્રી છે. તેમની સ્થિતિ શ્રીમતમાં ગણવા જેવી છે. તેમણે પૂર્વ દેશના તીર્થ પછી ક્ષત્રીકુંડમાં શાસનપતિનું ચિત્ય ડુંગર ઉપર કરાવવામાં અત્યંત પ્રયાસ કર્યો છે. તેમજ કરjદીમાં, ગુણાવાજી (ગુણશીલ ત્ય) માં અને કેશરીઆજીમાં પણ અત્યંત પ્રયાસ કરવા સાથે પુષ્કળ દ્રવ્યનો વ્યય કયે કરાવ્યું છે. તેઓ અમારી સભાના લાઈફ મેઅર હતા. તેમના લઘુબંધુ વસનજીભાઈ પણ સરલ ચિત્તવાળા અને ધર્મિષ્ઠ છે. અમે એ બંનેના પાછળના કુટુંદરી વર્ગને અંત:કરણથી દીલાસો આપીએ છીએ. એવા ઉત્તમ જનોની ખામી એમજ પડી નથી પણ અનેકને પડી છે, એટલું જ નહીં પણ જનમમાં એવા બેધવાન- જીની સંખ્યા અતિ અપ છે. પરંતુ દેવપાસે નું નિરૂપાય છે, તેથી શાંતિ ધારણ કયો શિવાય દીકરી, ઉપાઅજ નથી. બંનેને એ તમય સારી રીતે સુધર્યો છે. વલ્લભભાઈએ પર્વ પ્રકારના દત નિયમે પખાણ કરવા ઉપરાંત પ્રાંતે ચાર આહારનો પણ ચાઇ કરીને દેહ છે ). મગનલાલની પાછળ તેમના અનુયાયીઓએ સારી : આ એ જ કરી અડાઈ નહોત્સવ કર્યો છે અને કાયમ એમની મૃત્યુતિથિએ ધ રોકે થાય તેવી ગોઠવણ કરી છે. કલકત્તાના ભાઈઓએ પણ તેનું અનુકરણ કરવા.
ખ્ય છે. એ એ કાનના આત્માની સદગતિ તેમજ શાંતિ ઈચ્છીએ છીએ.
કરી મતશિખરજીની ચાત્રાની સગવડ. ઇસરી સ્ટેશનશી થયેલી એટરની રાગવડ વિષે ગત અંકમાં જાહેર કરે છે. વિશે જણાવવાનું કે, ક્રેટલાક માણસો ફાગણ માસ પછી શિખરમાં ! બગડી જાય છે, લક્ષિામાવાળું થઈ જાય છે. યાદિ કહીને યાત્રા કરનાર આ ત્યાં જતાં લગ્ન કરી નાખે છે. પરંતુ એવી બીલકુલ અડચણ ત્યાં જ રસ છે
ટે ત્યાં ના પણ સારા છે ને રહે છે. ત્યાંના બોકર ચાકરી ત િ . છે. તેથી ૬ માસ ને એ મધુવનમાં યાત્રાને માટે તમામ પ્રકારની ગજડ કરી . કાં રાખ્યાં છે. : દિવસ શિવાય એ તીર્થની કડવી લાઉ છે હે છે, તે કેહ પ્રકાર કા કરવી નહીં. આ હકીકતું જાતિ : '.
For Private And Personal Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir કે જેમાં પસાર કે સભા નવા સભ્ય. લાઇફ મેમ્બર. ભાવનગર, ધ્રાંગધરા ઉગામેડી, લીંબડી. ભાવનગર - હા, હોમાઈ. - ' માલ વેલશી. . . વહી લાલચંદ. . રર નાનચંદ. ર. રાજ રતનજી. - પહેલા વર્ગના વાર્ષિક મેમ્બર. - ક. 2 લાલ છગનલાલ. નર વચદ માવજી. દિક પિટલાલ ત્રિભુવનદાસ દિ. ગીરધરલાલ ગોવીંદજી. રા, સંસાઈ મનજી. છે. કાદ રાઈવિંદ મુ. મેરવાડ. ચુડા જામનગર કરાંચી. શહેર. હાલ સાંતલપુર એને અમૂલ્ય લાભ - . ( સર્વે ને “પાળરાસ અર્થ રહસ્ય યુક્ત શ્રી મય' નિવાસી શેડ રાચંદભાઈ ખતાંબરદાસની આથીક સહાયથી બહાર પડે છે. તેની એકેક નકલ આપવાનું તેમના સદ્વિચારને લઈને સુકરર કરવામાં અ છે. આ બુક વાંચતાં અત્યંત 99 દ આપે તેવી છે. પક બાઈડીંગથી બકા ની છે. જે સભાસદોએ ચાલુ વર્ષની ફી મેલેલી છે. તેમણે પિસ્ટેજના ઈ - ન કહીને મંગાવી લેવી. બીજ મેમ્બરોને ફીની રકમ સાથે વેલ્યુUી કહાવા આવશે. છે: સિવાય મેમ્બરોને બીજી એક બુક યુગાદિદેશના ભાષાંતરની પણ છે. તે છપાય છે. તૈયાર થયેથી બંને બુક ભેળી મોકલવામાં આવશે. છે એ વેલ્યુ 5 છું ન ફરવાનું ધ્યાનમાં રાખવું. For Private And Personal Use Only