Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
શ્રી
જૈનધર્મ પ્રકાશ
પુસ્તક ૨૭ મું.
जानामि कणनंगुरं जगदिदं जानामि तुच्छं सुखं । जानामप्रियवर्गमेतमखिलं स्वार्थैकनिष्टं सदा ॥ जानामि स्फुरिताचिरद्युतिचल विस्फुर्जितं संपदी | नो जानामि तथापि कः पुनरसौ मोहस्य हेतुर्मम ॥
“ આ જગવ્ યું ક્ષવિનાળી છે એમ તણું છું, આ સાંસારીક સુખ માત્ર નું છે એમ નણુ છુ, આ સમસ્ત ઇંદ્રિયોના સમૃદ્ર સર્વદા એક સ્વાર્થનિષ્ટ છે એમ પણ હુ છું, અને આ વિસ્તુનિ એવી સંપત્તિ ૠયમાન છે. અસ્થિરણની વૃતિ જેમાં એક ચપળ છે એમ પણું જાણું છું; તથાપિ એ નથી નગ઼તા, કે એ પ્રમાણે જાણતાં હતાં પ તેનાપર મને જે મા‚ થાય છે તેને હેતુ શેા છે?” સુક્તમુતાલિ
સંવત ૧૯૬૭ના ચૈત્રથી સવત ૧૯૬૮ના ફાગણ સુધીના અંક ૧૨.
પ્રગટકર્તા.
શ્રી જૈનધર્મ પ્રસારક સભા.
ભાવનગર.
-+ @Je !
વિક્રમસ વત્ત. ૧૯૬૭-૨૮
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શાકે-૧૮૩૩
વીરસંવત ૨૪૩૭-૩૮
जावनगर - आनंद मीटींग मेस.
For Private And Personal Use Only
ઇશ્વીસન ૧૯૧૧
વાર્ષિક
મૂલ્ય રૂ ૧-૦-૦
બહુાર ગામવાળાને પેસ્ટેજ સાથે ३ 1--X + * દરવર્ષે ભેટ તરીકે જૈનપચાંગ ને એક સારી મુક આપવામાં આવે છૅ,
20
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અંદરના મુખપૃષ્ઠપરના સંસકૃત પારિકને સાર,
સાધુધર્મની એગ્યતા મેળવવાના ઈચ્છક ગૃહસ્થી સંપુરૂએ અકયા મિત્ર ( પાપકાર્ય)ને ત્યાગ કરે, કલ્યાણમિત્ર (પુણ્યકાર્ય) નું સેવન કરવું, ઉચિત સ્થિતિનું ઉલ્લંઘન ન કરવું, લેકમાર્ગ (વ્યવહાર) ની અપેક્ષા રાખવી, ગુરૂવર્ગને માને, તેમની આજ્ઞાનુસાર વર્તવું, દાનાદિક (દાન, શીલ, તપ, ભાવ) માં પ્રવૃત્તિ કરવી, ભગવંતની ઉદાર (શ્રેષ્ઠ) પૂજા કરવી, ઉત્તમ સાધુને સમાગમ કરે, તેમની પાસે વિધિપૂર્વક ધર્મશાસ્ત્રનું શ્રવણ કરવું, તેની (શ્રવણ કરેલાની) મડા
નવડે ભાવના ભાવવી (વિચારણા કરવી), તેમાં કહેલું અનુષ્ઠાન વિધિપૂર્વક કરવું, ઘેર્યનું અવલંબન કરવું, આયતિ (ઉત્તરકાળ-પરિણામ) ને વિચાર કરે, મૃત્યુ તરફ નજર રાખ્યા કરવી તેને નિરંતર યાદ રાખવું), પરેક સંબંધી કાર્યમાં મુખ્ય પ્રવૃત્તિ કરવી, ગુરૂજનની સેવા કરવી, ગપટ્ટ (મુનિવ્યવહાર)નું દર્શન કરવું, તેના સ્વરૂપ વિગેરેનું મનમાં ધ્યાન કરવું, ધારણું ઉત્તમ ધારવી, કલેશયુક્ત મા.
ને ત્યાગ કરે, પેગ (મન વચન કાયાના) ને શુદ્ધ કરવા પ્રયત્ન કરે, જિનશ્ચય અને જિનપ્રતિમા દિકરાવવા, ત્રિલેકેશ (જિનેશ્વર) ને વચને (સિદ્ધાન્ત) લખાવવાં, મંગળજ૫ (નવકાર મંત્રને જાપ) કરે, ચાર શરણને અંગીકાર કરવાં, દુકુની ગહણ (નિંદા) કરવી, કુશળ (સારાં) કાર્યોની અનુમોદના કરવી, નવકારમંત્રના અધિષ્ઠાયક દેવની પૂજા કરવી, સતુચરિત્રનું શ્રવણ કરવું, ઉદારવૃત્તિ રાખવી, ઉત્તમ પુરૂના દwતે (તે ચાલ્યા હોય તેવે માર્ગ) ચાલવું – આ પ્રમાણે કરવાથી સાધુધર્મ–ચારિત્રધર્મ મેળવવાને પાત્ર થઈ શકાય છે.
ઉપમિતિ ભવપ્રપંચ કથા.
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
वार्षिक अनुक्रमणिका.
વિથ.
Jકાંક
૧ નવિન વર્ષની નુતન પ્રાર્થના. (પદ્ય) સાંકળચંદ કવિ. ૧ નવું વર્ષ. ૩ શાંતસુધારસ ભાવના. (સન્મિત્ર કરવિજયજી) ૭-૩૪-૯૮-૧ ૪ ગુણાનુરાગ. ૫ શીળ ધર્મ (સનકુમારને શૃંગાર સુંદરી) ૧૮-૦-૧૨૧-૧૪૬-૧ ૬ ગતવર્ષના મુખપૃપરના લેકનું સવિસ્તર વિવેચન ( ન્યાલચંદ લક્ષ્મીચં
૨૪-૪૩-૧૦૮છ ટુકે ઉપદેશ. (તે તારા માટે શું કર્યું?) ૮ વીરચરિત્ર ઉપરથી ઉદ્દભવતું વીરત્વ. પદ્ય (મોહનલાલ દલીચંદ) ... ૯ ચંદરાજાના રાસ ઉપરથી નીકળતો સાર. ૪૯-૨૦૧-૨૨૩-ર૭૨–૩૩૨-૩ ૧૦ સાધુપદ અનુસરણ–ષક સજન્ય (મૈક્તિક) • ૫૮–૧૧૪-૧ ૧૧ છતી વસ્તુની અપ્રાપ્તિના કારણે. ૧૨ આશાતના પરિત્યાગ ૧ - ૧૩ ગીરનાર યાત્રા. ... . ૧૪ મુનિરાજશ્રી વૃદ્ધિચંદજી જયંતી. ... ૧૫ ટુંકે ઉપદેશ ( કયાં સુધી ઉંઘવું છે. ?) ૧૬. પુસ્તકેની પહોંચ ... ૧૭ પ્રાચીન અવાચીન જૈન સંક્ષિપ્ત દિગદર્શન [ પ ] માવજી દામજી ૧૮ વર્તમાન સ્થિતિ અંગે થતે અસહ્ય ખેદ ૧૯ શ્રી શાંતિનાથ ચરિત્રની પ્રસ્તાવનાનું ભાષાંતર. , .... ૨૦ ખરે પરમાર્થ. • • • • ૨૧ ભાઈ ઝવેરભાઈ ભાઈચંદનું ખેદકારક મૃત્યુ ૨૨ જ્ઞાન સાર સૂત્ર વિવરણ. (સન્મિત્ર કપરવિજયજી)....
તૃપ્તિ અષ્ટક[૧૦]... નિર્લેપ અષ્ટક [૧૧] • નિસ્પૃહ અષ્ટક (૧૨) મેનાષ્ટક [૧૩].
વિદ્યા અષ્ટક (૧૪) ર૩ સ્નાત્ર કરવાના કળશ (સુધારવાની જરૂર) ૨૪ હાલમાં થતા સ્વામીવચ્છળ] જયણાની ઘણી જ૨ 1,
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૨૧૨
૨૬ મ`ત્ર શાસ્ત્ર ( હિંદી જાદુગર ઉપરથી ) ૨૭ જૈન મુનિ અને આગેવાના વિરૂદ્ધ શીવજી દેવશીએ માંડેલ ફેમેશન કેશ
૨૧૭–૨૫૧
૨૮ શ્રી ઋષભપ’ચાશિકા અનુવાદ ( સન્મિત્ર કપૂરવિજયજી ) ૨૯ હિતશિક્ષા ( પદ્ય ) સરસ્વતિ માસિક ઉપરથી,
****
....
૩૦ ત્યાગ અને દયા. ( પદ્ય ) સત્ય વિજય માસિક ઉપરથી, ૩૧ હાલમાં ચાલતા દુષ્કાળ. ( શ્રીમંતેાની ફરજ, ) . ૩૨ ગુર્જર ભાષાંતરિત કલ્યાણ મ`દિર સ્તત્ર( પદ્ય-સમશ્લોકી. ) માવજી દામજી
૨૫૭
....
૨૫૯-૨૯૧-૩૨૩-૩૫૫
૩૯ ચ'દન સુડી.....
૪૦ પ્રસ્તાવિક દેહરા, ( સાંકળચંદ કવિ. ) ૪૧ ચાગ રહસ્યા ( મૈક્તિક ) ૪૨ પાંચ અભિગમ,
૪૩ તીથ યાત્રા પ્રસ'ગ,
૨૬૧
૨૦
૩૩ પુજા પ’ચાશક, સ’ક્ષિપ્ત ન્યાખ્યા, ( સન્મિત્ર કપૂરવિજયજી ) ૩૪ ચાલતા જમાનાના ચિતાર ( પદ્ય ) સાંકળચંદ કવિ. ૩૫ શ્રી જીવદયા જ્ઞાન પ્રસારક કુંડ ( સહાય કરવાની ખાસ કરજ) ૨૦૧ ૩૬ ગૃહસ્થનાં કબ્યા.
....
****
****
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
....
....
ટ
વિવેચન.
૩૭ ચ'દન પૂજા સ'મ‘ધી ૩૮ જિનચૈત્યવદન વિધિ પચાશક,સ’ક્ષિપ્ત વ્યાખ્યા.(સન્મિત્રકપૂરવિજયજી) ૨૯૩
૨૮૯
૩૦૨
....
....
1904
For Private And Personal Use Only
....
****
૩૦૩
૩૧
૩૧૭
૩૧૯૩૬૬
૪૪ શ્રી જૈન કન્ફરન્સ.
૩ર૬
૩૨૨
૪૫ શિવજી દેવશીનું માફીપત્ર, ૪૬. ક્ષમારાધાનાથે ક્રોધ ત્યાગ—પ્રભુ પ્રાર્થના. પદ્ય ( ગીરધરલાલહેમચ’૪) ૩૨૫ ૪૭ અતિ હ્રદાયક સમાચાર ( હિંદી ).... ૩૪ ૪૮ નામદાર શહેનશાહને જૈન કૅમ્યુનીટીએ આપેલુ` માનપત્ર ભાષાંતર સહિત,૩૪૮ ૪૯ મુનિ સમૃહુ પ્રત્યે વિજ્ઞપ્તિ,
૫૦ શ્રાવકના ધાર્મિક ઉપકરણે,
૫૧ ચેતનમાળીને શુદ્ધ ચેતનાની પ્રેરણા, પદ્ય–(ગીરધરલાલ ડેમચ’દ) પર દેરાસરમાં વિળિક રાશની,
****
૫૩ પૂર્વ પુરૂષાના ઉચ્ચ આશયને નમ્રુતે. ૫૪ સુરતમાં થયેલા ઇનામના મેલાવડાના હેવાલ ૫૫ નવાણુ યાત્રાના અનુભવની બુકમાં સુધારે
૨૮૩-૩૦૪-૩૪૦
....
...
....
****
૨૩૭
૨૪૨
૫૬
....
....
....
!....
....
૩૫૧
૩૫૩
૩૫૭
૩૮૧
૩૮૩
૩૮૫
૩૮૨
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
श्री जैनधर्म प्रकाश.
नत्र च गृहस्थैः सनिः परिहर्तव्योऽकळ्याण मित्रयोगः , सेवितव्यानि कट्याण मित्राणि, न बङ्घनीयोचितस्थितिः , अपेक्षितव्यो बोकमार्गः, माननीया गुरुसंहतिः , नवितव्यमेतत्तत्रैः , प्रवर्तितव्यं दानादी, कर्तव्योदारपना जगवतां, निरूपणीयः साधुविशेषः , श्रोतव्यं विधिना धर्मशाव, नावनीयं महायत्नेन, अनुष्ठेयस्तदा विधानेन, अवनम्वनीयं धैर्य, पर्यानोचनीयायतिः , अवलोकनीयो मृत्युः , जवितव्यं परलोकप्रधानः , सेवितव्यो गुरुनः , कतेव्यं योगपट्टदर्शनं, स्थापनीयं तद्रूपादि पानसे, निम्पयितव्या पारणा, परिदतेव्यो विकपमार्गः , प्रयतितव्यं योगशुधो, कारयितन्यं जगवदनुपनविम्बादिकं, लेखनीयं नुवनेशवचनं, कर्तव्यो मङ्गलजपः , पतिपनव्यं चतुःशरणं, गार्हितव्यानि उष्कृतानि, अनुमोदयितव्यं कुशलं, पूजनीया मंत्रदेवताः , श्रोतव्यानि सचेष्टितानि, जावनीयमौदार्य, वर्तितव्यमुत्तमझानेन. ततो नविष्यति जवतां साधुधर्मानुष्ठान भाजनता ॥
उपमितिनवप्रपश्चा कथा.
-
પુસ્તક ૨૭ મું,
ચૈત્ર,
સંવત ૧૯૬૭, શાકે ૧૮૩૩
અંક ૧ લે.
नविन वर्षनी नुतन प्रार्थना.
હરિગીત છદ. આ નવિન વર્ષ અમિત હઈ સ્તુતિ જિનપતિની કરું, પ્રભુ આપ સન્મતિ કાપ દુર્મતિ જાપ છાપ હૃદુ ધરું; જિન નામ સારે કામ પાપ અમાપ તાપ ત્રિવિધ હરે, શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ માસિક પ્રાર્થના પ્રભુની કરે. માગું પ્રભુ હું એટલું મતિ અતિ નિર્મળ આપજે, વૈરાગ્ય ભક્તિ નીતિ રીતિ હૃદય પૃષ્ઠ સ્થાપ; મમ લેખથી આનંદ પ્રકટે આમ સ્થિરતામાં કરે, શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ માસિક પ્રાર્થના પ્રભુની કરે.
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈન ધર્મ પ્રકાશ,
આભાસ તત્ત્વાતત્ત્વનેા થઇ શુદ્ધ અનુભવ સ'પજે, પાડક સ્વભાવ વિષે રમી ત્રિકથા અને નિંદા તજે; પુરૂષાર્થ સાધી સ્વગતે અપવર્ગ વાટે સંચરે, શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ માસિક પ્રાર્થના પ્રભુની કરે. પરદ્રોહને અપવાદના હું ખેલ નહીં મેલું કદા, લખુ* સરલ શૈલી માન મે'લી ગાઉં ગુણુ ગુણીના સદા; વળિ શાંતિ સ્થાપું સંઘમાં કદી ભેદ નહિં પાડું' ખરે, શ્રી જૈન ધમ પ્રકાશ માસિક પ્રાર્થના પ્રભુની કરે.
વિકરાળ પ`ચમ કાળમાં મત ભેક શાસનમાં પડ્યા, સાધર્મિમાં કજીયા કુસંપા ધર્મના મ્હાને નથ્યા; મધ્યસ્થ રહી ખારીક સમે સેવા ખાવુ અતસરે, શ્રી જૈન ધમ પ્રકાશ માસિક પ્રાર્થના પ્રભુની કરે. શાસનપતિ શ્રી વીરા સદ્ધર્મ અંગે વ્યાપો, મમ લેખકોના હૃદય પટપર છાપ ધાર્મિક છાપો; આ છ, સાકળચંદ પાઠક હસ્તકમળ વિષે ધરે; શ્રી જૈન ધમ પ્રકાશ માસિક પ્રાર્થના પ્રભુની કરે.
For Private And Personal Use Only
3
નવું વર્ષ.
પરમ કૃપાળુ પરમાત્માને શુદ્ધ અતઃકરણ પૂર્વક ત્રિવિધ ત્રિવિધ નમસ્કાર કરીને આજે હુ` ૨૭ મા વર્ષમાં પ્રવેશ કરૂ છું. આજે મારી જન્મત્રથી છે. શા લિવાહન કૃત શકની પણ વર્ષ ગ્રંથી છે. વર્ષના પ્રારંભના-બેસતા વર્ષના દિવસ સર્વત્ર સર્વ કામમાં મગળિકકારી લેખાય છે તે સાથે આનંદોત્પાદક હોય છે. મને પશુ આજે તેજ હેતુથી આન’દ થાય છે. પરમાત્માની પરિપૂર્ણ કૃપા તેજ મારી આયુષ્યવૃદ્ધિનુ’ નિમિત્ત છે. મારા ઉત્પાદકે શુદ્ધ બુદ્ધિથી માત્ર જૈન−ામમાં શુદ્ધ ધર્મવા સના ફેલાય, તેટલા માટે પ્રાયે ઉપદેશક વિષયે જ દાખલ કરી મારા અગને શેાભાવે છે. ઉત્પાદકેાની પ્રેરણાથી મારા અંગીભુત વિષયેાના લેખક પશુ તેવાજ મળી આવે છે. ગત વર્ષીમાં મેં નાના મોટા ગદ્યપદ્યાત્મક મળી (૪૧) વિષયેવડે મારૂં' અગ શેભાવ્યુ` છે, જેણે મારા વાંચકવગતે પુર્ણ સતેજ આપ્યા છે તેવુ તેમની લેખિની
તાવી આપે છે.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ગત વર્ષમાં આપેલા ૪૧ લે પિકી ૧૩ તે પદ્યાત્મક છે. તેમાં પ્રથમ બે ન ગાયક ગીરધર હેમચંદ જેઓ વિશુદ્ધ શ્રાવકની પંક્તિમાં મુકવા ગ્ય છે તે મના છે. પાંચ પદે અમદાવાદી પ્રસિદ્ધ જૈન કવિ સાંકળચંદના છે, મેહનલાલ દલીચંદ દેશાઈન છે, તેમાં વિવેચન યુકન છે. અને એક મી. સાંગાને છે, તે પણ વિવેચન યુક્ત છે. આ વિવેચને ખાસ વાંચવા લાયક છે. એવાજ વિવેચન વાળે ચિદાનંદજી કૃત સવૈયાઓને પુજ્ય મુનિશ્રી કરવિજ્યજીને લેખ છે, પણ તેમાં વિવેચન વિશેષ હોવાથી તેને ગન પંક્તિમાં મુકેલો છે. ૨૮ ગદ્ય લેખે પૈકી ત્રણ તે વર્તમાન હકીકતને લગતા ને ટુંકા છે. બાકીના રૂપમાં પમુનિરાજશ્રી કરવિજયજી મહારાજના, ૩ મૈતિકના, ૨ પ્રાણલાલ મંગળજીના, ૧ મી. ન્યાલચંદ સેબીને, ૧ દેવીપ્રસાદને ને બાકીના ૧૩ તંત્રીના પિતાના લખેલા છે. ગત વર્ષમાં અપૂર્ણ રહેલા માયા- ત્યાગ અને શ્રીપાળ રાજાના રાસ ઉ૫રી નીકળતે સાર એ બે વિષય આ વર્ષમાં પૂરા કરવામાં આવ્યા છે. તેમ બે ( પ્રશમરતિ વિવરણ ને ગુણાનુરાગ કુલકનું વિવરણ) આ વર્ષમાં અધૂરા રહેલા છે. તેમાંથી એક તે આ અંકમાં જ પર્ણ કરવામાં આવેલ છે. બાકીને એક લંબાણ ચાલનારો છે. ગત વર્ષનો અપૂર્ણ ને આ વર્ષમાં પૂર્ણ કરેલ શ્રીપાળ રાજાના રાસ ઉપરથી નીકળતા સારને વિષય લાંબી મુદતે અને ઘણા પ્રકરણે પડીને પૂર્ણ થયો છે. એ વિષય વાંચનારા બંધઓને વધારે પસંદ પડવાથી તે જુદો છપાવવા માગણીઓ થાય છે, પરંતુ અન્ય વ્યવસાયના અને ખર્ચના કારણુથી હાલ તે વાત મુતવી રાખવામાં આવેલ છે,
સન્મિત્ર મુનિ કરવિજયજીના લેખ સંખ્યામાં તે જોકે પાંચ પણ પિટ વિભાગ જુદા ગણતાં ૭ છે, અને તે પણ ઘણું લંબાણ હોવાથી ૧૫ વિભાગે પૂર્ણ થયેલા છે. એ પાંચ વિષયો અમૃતમય ઉપદેશની ગરજ સારે તેવા છે. ઇંદ્રિય પરાજય, ત્યાગ અને ક્રિયા આ નામના ત્રણ અષ્ટકો શ્રીમદ્યશવિજય જી મહારાજની કૃતિવાળા હોવાથી તેના વિવેચનમાં તેમના અંતઃકરણને શાંત પ્રવાહજ વહેલે છે. સીમંધર પ્રભુની પ્રાર્થનારૂપ સવાસે ગાથાના સ્તવનને સાફ પણ એજ મૂળકર્તાને છે. બે વિષય ચિદાનંદજી (કપુ રવિજયજી ) મહારાજને પ્રસાદીના છે. તેમાં પ્રોત્તર રનમાળ તે છ અંકે પુર્ણ થયેલ છે અને સવિય તે એક અંકમાંજ આવ્યા છે. આ સયાઓ કઠે કરવા લાયક છે. પાંચમો વિષ પાંચસો ગ્રંથના કર્તા શ્રી ઉમાસ્વાતિ મહારાજની પ્રસાદીરૂપ પ્રશમરતિના વિવર , ને છે. આ ગ્રંથ લંબાગુ હોવાથી આ વિષે પણ લખાણ ચાલવાનો સંભવ છે. '
મક્તિકના ત્રણ વિષયે પિકી પહેલે માયા-દંભ ત્યાગ તે ગgવર્ષમાં અપ રહેલો પૂર્ણ કરવામાં આવે છે, આત્મિક પ્રભનને વિષય લક્ષપર્વક વાંચવાયેગ્યા ,
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
બજ આકર્ષક છે. સત્યનો વિષય રાજ્યની ચાહનાવાળાને, સત્યની પ્રીતિવાળાને, સત્યના આગ્રહવાળાને પૂરેપૂરો વાંચવા ચોગ્ય છે. એ આ વિષય વાંચ્યા છતાં અસત્ય પર અભાવ ન આવે તે જાણવું કે તેણે એ વિષય વાંજ નથી. આ વિષય પર્ણ થયા છતાં છેવટે ભૂલથી “અપૂર્ગ’ એમ લખાઈ ગયેલ છે તે કાઢી નાંખવે એગ્ય છે.
પ્રાણલાલના બંને વિષય શ્રાવકભાઈઓએ ખાસ વાંચીને ધ્યાનમાં લેવા લાયક છે, તે આધુનિક પ્રવૃત્તિને અંગેજ લખાયેલા છે. મી. ન્યાલચંદ વરસોડા સ્ટેટમાં કામદાર છે, છતાં અવકાશ મેળવીને લેખ લખવા ઇરછા ધરાવે છે તે પ્રશંસનીય છે. તેમને બ્રહાચર્ય લેખ ઘણું લખાણ છે, અને તે બરાબર વંચાય તે અછૂટ્ટાચારીને પણ પાછા ઓસરવે તેવો છે. તે સાથે શુદ્ધ માણસ તે ફરીને અબ્રહાર્ય તરફ જવા પ્રવૃતિ કરેજ નહીં એવો અસરકારક છે. દેવીપ્રસાદે લખેલ હિંદી લેખ વર્તમાન સમયમાં ખાસ ઉપયોગી છે, એમની સૂચના અનુસાર તરફથી જે પ્રયત્ન કરવામાં આવે તે નવા શહેનશાહને રાજ્યાભિષેક સમય પર અવશ્ય તે ઉપર ધ્યાન અપાય. આ સૂચના દરેક દયાળ બંધુએ ઉપાડી લેવા યોગ્ય છે. તેઓ જાતે પણ એ સંબંધમાં પ્રયત્ન કરી રહ્યા છે.
તંત્રીને લખેલા ૧૩ વિષયમાં ૩-૪ તે લઘુ લેખ છે. બાકીના ૯ લેખે ખાસ ધ્યાન ખેંચવા લાયક છે. પ્રથમ ને પ્રાંતે આવેલા બંને કથાવાળા લેખ તેને હસ્ય સહિત લખેલા છે. આ શેલી હાલમાં વધારે પસંદ પડતી છે, ભાવધર્મ ઉપરની કથાનું રહસ્ય ખાસ મનન કરવા ગ્ય છે. અંદરના ટાઈટલ પર લખવામાં આવતા ઉપમિતિભવપ્રપંચ કથા માંહેને પારિગ્રાફ ઉપરથી ખેંચેલું રહસ્ય ધ્યાન આપવા લાયક છે. નવા યાત્રાના અનુભવનો લેખ કાયમને માટે ઉપયોગી હોવાથી જુ પણ છપાવવામાં આવ્યો છે. ગુણાનુરાગને લેખ તે ગુણના ઈચ્છકોને ખાસ ઉપયોગી છે. તેમને ગુણ મેળવવાને માર્ગ બતાવનારો છે. ઉપદેશમાળાના કર્તા સંબંધી તંત્રીને થયેલે નિર્ણય એક વિષયદ્રારા પ્રસિદ્ધિમાં મૂકો છે, પરંતુ હજી એની પુષ્ટિમાં ઘણું લખાવાની આવશ્યકતા છે; પણ એ કામ બહુશ્રત મુનિ મહારાજાનું છે. આ શિવાયના બીજા તાત્રીના લેખ માટે વધારે સ્પષ્ટિકરણની અપેક્ષા નથી. તે વિષજ સ્પષ્ટિકરણ કરે તેવા છે
આ પ્રમાણેના લેખેથી ગતવર્ષ પૂર્ણ કરવામાં આવ્યું છે. હવે શરૂ થયેલા 3છ મા વર્ષમાં મારા ઉત્પાદક તરફથી શું શું પ્રસાદી ગબડવાની ઈસા ધરાપવામાં આવી છે, તે મારી મારફતજ બતાવવામાં આવશે.
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ્રસ્તુત વર્ષમાં પરમ અમૃતરસ ( શાંત સુધારસ ) નું પાન સન્મિત્ર મુનિરાજના લેખદ્વારા કરાવવામાં આવશે, તેમજ શ્રામઘ્યના સારભુત ઉપશમ પ્રથમ ) તેમાં રતિ ( આનંદ ) ઉત્પન્ન કરનારે લેખ આગળ લંબાવવામાં આવશે. જીંદગી પર્યંત મેળવેલા જ્ઞાનના અથવા જિનેશ્વર પ્રણિત સર્વ શ્રુતજ્ઞાન (શાÀા)ના સારભૃત ( જ્ઞાનસાર ) ત્રિય આગળ ચલાની બીજા અષ્ટકા પશુ તેજ મહાત્માની લેખિની દ્વારા આપવામાં આવશે.કથા વાંચવાના રસવાળા ખધુએના તે રસ પણ અનુપમેય કથા દ્વારા પુર્ણ કરવામાટે દરેક અકમાં એક વિષય ને તેને લગતે લેવામાં આવશે. મુખપૃષ્ઠપર મુકવામાં આવતા લેાકેાનુ` રસ્ય સમાવવા માટે વિદ્વાન લેખકોના લેખા પ્રગટ કરવામાં આવશે. સજ્જનતા મેળવવાના અભિલાષીએ માટે સાયના વિષયા આગળ ચલાવવામાં આવશે. લેાકપ્રકાશ તેમજ વિશેષાવશ્યક જેવા મહાન ગ્રંથેામાંથી અમુક અમુક સર્વ સમજી શકે તેવા ટુંકા ટુકા ઉપદેશક તે જ ક્ષેાધક વિષયા આપવામાં આવશે. શ્રીપાળ રાજાના રાસ ઉપરથી નીકળતા સાર પ્રદર્શિત કર વામાં આવ્યા છે તે લાઈનપર અન્ય રાસેના રડુસ્ય સમજાવાના પ્રયત્ન કરવામાં આવશે. બીજા પણ કેટલાક શાસ્ત્રિય-ગ્રંથાધારવાળા-તે ઉપરથીજ ઉપજાવી કાઢેલા લેખે આપવામાં આવશે. પદ્મા પણુ અનુભવી અને કુદરતી તેવી શક્તિ ધરાવનારાએ પાસે લખાવીને દાખલ કરવામાં આવશે. પ્રાસગિક અત્યુપયેગી નોંધ કરી રાખવા લાયક વર્તમાન સમાચાર પણ નિવેદન કરવામાં આવશે. ઇત્યાદ્રિ ઇત્યાદ્રિ વજ્રાભુષણેથી મારા આ માસિકરૂપ શરીરને અલ'કૃત કરવામાં આવશે. દેહના વિભાગ તરીકે પણ તેજ ગણી શકાશે. મનતા પ્રયત્નવર્ડ મારા ઉત્પાદકા મારા શરીરને શાભાવી તેના લાભ અન્ય જૈનખ'એને આપશે.
આ વર્ષે સત્તાવીશમ્' શરૂ થતુ' હાવાથી તે એક તરફ દ્રષ્ટિ જતાં સત્તાવીશ ગુણુ સંયુકત મુનિ મહારાજ તરફ મારી દૃષ્ટિ સંક્રમે છે. એ સર્વજ્ઞપ્રણિત માર્ગે ચાલનારા હાવાથી અને સર્વજ્ઞના મેટા પુત્રને સ્થાને રહેલા હેાવાથી હું તેમને ત્રિવિધે ત્રિવિધ નમસ્કાર કરૂ છુ, તે સાથે વિજ્ઞપ્તિ કરવાની રજા લઉ છું કે, હાલમાં દેખાતી પરસ્પરના મતભેદની પ્રવૃત્તિ, એક બીજાના વિચારેની અવમાનના, લાક દષ્ટિએ જણાતા ઇર્ષ્યાભાવ અને તેને અંગે ભક્ત કહેવાતા શ્રાવક ભાઈાના દૃઢ કર્મબંધન કરાવનારા ઉત્કટ લેખે, તેની કરવામાં આવતી ઉપેક્ષા—આ બધુ અલ્પ તિ જૈન ભાઈઓને ઘણી હુાનિ પહેાંચાડનારૂ છે, તેમની શ્રદ્ધાને નાશ કરનારૂં છે અને સહૃદય જનેાના અંતઃકરણમાં ખેંદ્ર ઉત્પન્ન કરનારૂ છે. કઇ પશુ પ્રકારે આના અ ંત આવવાની જરૂર છે. જૈન શાસનના અગીભૂત ગણાતા મુનિ મહારાજાએ ન ઉપેક્ષા કરવા લાયક નથી. અલ્પમતિ લેખકોએ આ હકીકતને એવા
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
રૂપમાં મૂકી દીધી છે કે જેથી અત્યારે ન શાસનની જે અવહેલના થતી હોય તે તેના કારણભત તેઓ થતા હોય તેમ દેખાય છે. કાળ વિષમ હવાથી કયારે આવા વિદ્રહને અંત આવશે એ કહી શકાતું નથી, પરંતુ કોઈ પણ પ્રકારે પિતામાં હવા જોઈતા સત્તાવીશ ગુગો તરફ દષ્ટિ કરીને–તે તે ગુણોને સંભારીને પિતાના સ્વરૂપમાં સ્થિત થવાની આવશ્યકતા છે. મારા ઉત્પાદકોની એટલી શદ્ધ અંતઃકર ણની વિનંતિ છે. કાર્યના પ્રથકુકરણ તરફ જવાનું આપ મહાશનું કામ છે. અલપમતિ છે તેમ કરવા જતાં ઉલટા ફસાઈ પડે છે એમ પ્રત્યક્ષ દેખાય છે, તેથી ખરી જરૂર પિતાનેજ સુધરવાની–પિતાને વર્ગ (શ્રાવક) સુધારવા માટે બનતે પ્રયાસ કરવાની સ્વીકારી, માત્ર કિચિત્ આ પણ ફરજ છે એમ સમજી, આટલી પ્રાર્થના પ્રસંગોપાત્ કરવામાં આવી છે. તેને નિર્મળ સાર ગ્રહણ કરી શાસન હિત તરફ એક સરખી ગર્વે મુનિ મહારાજાએ જેઓ આત્મહિતના ઈજીક છે, લાવી છે, અન્ય આત્માઓનું અહિત નહીં થવા દેનારા છે, તેઓ દ્રષ્ટિ કરશે તે અવશ્ય અનેક જીવોનું અહિત થતું અટકશે, અને સર્વ પ્રતિ શુદ્ધ માર્ગે ગમન કરવા પિતાપિતાની શક્તિ ને હદના પ્રમાણમાં સર્વે પ્રયત્ન કરશે એ ભરૂસે છે.
મારો જન્મમાસ ગુણને ગુણીના સંગ્રહરૂપ નવપદજી મહારાજની ભક્તિ કરાવનારો-તપ સંયમમાં જોડી દેનારે--અનેક ભવ્ય પ્રાણીઓના આત્મહિતમાં વૃદ્ધિ કરનાર હોવાથી મને વિશેષ આહાદ થાય છે. એવા હર્ષની વચ્ચે જ હું મારી ફરજ બજાવવા આગળ વધું છું તે સાથે પરમકૃપાળુ પરમાત્મા પ્રત્યે ફરીને પ્રાર્થના કરું છું કે-આપ મારા ઉત્પાદકોને શુદ્ધ માર્ગે ચાલવાને પ્રેરશે, તેમને અંતઃકરણ નિર્મળ રખાવી પોતાની ફરજ બજાવવા તત્પર રાખશે અને તેને લાભ લેનારા વાંચક વર્ગ મારા અંગીભૂત તેને માત્ર વાંચી ન જતાં તેનું મનન કરી તદનુસાર વર્તન કરવા તત્પર થાય તેમ કરશો. આપના દયાળપણાની મહત્તા મારા સમજવામાં આવેલી હોવાથી આ પ્રાર્થના સફળ થવાની ખાત્રી માની, આપનો જય બેલી, હું મારા કાર્યને સિદ્ધ કરવા પ્રયત્નવાન થાઉં છું. ઈયેલ.
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
महागाध्याय श्रीमान् विनयविजयजी विरचित ' शान्तसुधारस भावना.
પ્રસ્તાવના જાવન જાવનાશિની, શાસ્ત્ર પ્રસિદ્ધ દ્વાદશ અનુપ્રેક્ષા (ભાવના) તેમજ મંત્રી પ્રમુખ ચાર ભાવના અને દરેક મહાવ્રતની પાંચ પાંચ મળીને પચીસ ભાવના અથવા એ ભાવનામય જ્ઞાન આત્માને અત્યંત હિતકારી છે, તેવું જ્ઞાન યશોવિજયજી મહારાજ કહે છે તેમ, સમુદ્રમાંથી નહિ ઉત્પન્ન થયેલું અમૃત એટલે અભિનવ અમૃત છે, ઔષધ વિનાનું રસાયન છે, અને કેઈની અપેક્ષા નહિ રાખનારું અદ્રિ તીય એશ્ચર્ય છે. એમ શાસ્ત્રકાર પકિન પુ) ને અભિવ્ય છે.
શાકત–દ્વાદશ ભાવનાનું અતિ સંક્ષિપ્ત પણ ગભીર અથવા તો બે વડે પ્રશમરતિકારે (વાચક મુખ્ય શ્રીઉમાસ્વાનિએ) આ પ્રમાણે નિરૂપણ કરેલું છે.
૧ “અનિત્ય 'ઈટ જન સંગ, સમૃદ્ધિયુકત વિષયસુખ સંપદા, તથા આરોગ્ય, દેહ, વન અને જીવિત એ સર્વે અનિત્ય છે.
૨ “અશરણ” જન્મ જરા અને મરણના ભયથી વ્યાપ્ત અને વ્યાધિ વેદનાથી શસ્ત એવા લેકને વિષે શ્રીજિનેશ્વર ભગવાનના વચન થકી અન્યત્ર કયાંય શરણુ નથી.
( ૧પ૨ ) ૩ “એકત્વ' સંસારચકમાં ફરતાં એકલાને જન્મ મરણ કરવાં પડે છે, અને શુભાશુભ ગતિમાં જવું પડે છે, તેથી આત્માએ એકલા જ પિતાનું અક્ષય આ મહિત સાધી લેવું.
(૧૫૩) 4 “અન્યત્વ' હું સ્વજનથી, પરજનથી, વૈભવથી અને શરીરથી જુદો છું, એવી જેની નિશ્ચિત મતિ છે તેને શેક-સંતાપ સંભવ નથી. (૧૫)
૫ “અશુચિવ અશુચિથી ઉપન્ન થયેલા, અશુચિથી વૃદ્ધિ પામેલા અને અન્યને પણ અપવિત્ર કરનારા એવા દેહને અશુચિભાવ દરેક સ્થાને ચિંત.(૧૫૫)
૬ “સંસાર” માતા થઈને પુત્રી, બહેન અને ભાયા આ સંસારને વિષે થાય છે, તેમજ પુત્ર થઈને પિતા, ભાઈ અને શત્રુ પણ થાય છે. (૧૫૬)
૭ “આશ્રવ જે મિથ્યાદ્રષ્ટિ, અવિરતિ, પ્રમાદી અને કષાયોગને વિષે રૂચિવત છે, તેનામાં કર્મને પ્રવાહ ચા આવે છે, તે માટે તેને નિરોધ કરવા થન કરે.
, (૧૫૭).
| ( ગી
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૮ “સંવર’ પુન્ય પાપને નહિ ગ્રહણ કરવામાં જે મન, વચન, કથાની વૃત્તિ તે આમ પુરૂએ ઉપદેશેલે અત્યંત સમાધિવાળે અને હિતકારી સંવર સારી રીતે ચિંતવવા ગ્ય છે.
(૧૫) ૯ ‘નિર્જરા જેમ વૃદ્ધિ પામેલો દોષ લંધનથી યત્નવડે ક્ષીણ થાય છે, તેમ એકઠાં થયેલાં કર્મ સંવરયુક્ત પુરૂષ તપવટે ક્ષીણ કરી નાંખે છે. (૧૫૯ )
૧૦ લેક સ્વરૂપ ઉર્થ, અધે અને નીચ્છી લોકનું સ્વરૂપ, તેને વિરતાર, સર્વત્ર જન્મ મરણરૂપી દ્રવ્ય અને ઉપયોગનું ચિંતવન કરવું. (૧૦)
૧૧ “સમસ્વરૂપ ચિંતન જેમણે અંતરંગ શત્રુઓને જીત્યા છે. એવા જિનેશ્વરેએ જગના હિતને માટે આ ચારિત્રધર્મ સારી રીતે પ્રરૂપેલે છે, તેમાં જે રકત થયેલા છે તે સંસારસમુદ્રને લીલામાત્રમાં પાર પામેલા સમજવા.
(૧૬૧) ૧૨ સભ્યત્વબોધિદુલભતા ' મનુષ્યપણું, કર્મભૂમિ, આર્યદેશ, ઉત્તમ કુળ, આરોગ્યતા, અને દીઘાયુષ્ય પ્રાપ્ત થયે છતે તેમજ શ્રદ્ધા, સદગુરૂ ગ, અને શાસ્ત્રશ્રવણ આદિ સામગ્રી વિદ્યમાન છતે પણ સમ્યકત્વ અતિ દુર્લભ છે.(૧૬૨)
સેંકડો ભવે એવું દુર્લભ સમ્યકૃત્વ પામીને પણ મોહથી, રાગથી, કુમાર્ગ હેવાથી અને ગારવના વશથી ચારિત્રપાત્ર થવું અતિ દુર્લભ છે. (૧૬૩)
તે ચારિત્રરત્ન પામીને ઇંદ્રિય, કષાય, ગૌરવ અને પરીષહરૂપ શત્રુથી વિળ થયેલા જીવને વૈરાગ્ય માર્ગમાં વિજય મેળવવું એ અત્યંત કઠિન છે. (૧૬૪)
તેમજ મંત્રી પ્રમુખ ચાર ભાવનાનું સંક્ષિપ્ત સ્વરૂપ અધ્યાત્મકપકુમના ક્ત શ્રી મુનિસુંદરસુરીશ્વરે મહારાજાએ તથા ગશાસ્ત્રકાર શ્રીમાનું છેમચંદ્રસુરીશ્વરજી પ્રમુખે આ પ્રમાણે કહેલું છે.
મંત્રી પ્રમુખ ભાવના ચતુષ્ટય. ૧, હે આત્મન ! તું જગતના સમસ્ત જંતુઓ ઉપર મિરાતા ધારણ કર, સમસ્ત ગુણીજને ઉપર પ્રદ-મુદિતા ભાવ ધારણ કર, સંસાર સંબંધી દુખેથી પીડિત પ્રાણીઓ ઉપર સદા કરૂણાવાવ ધારણ કરી અને નિર્ગુણ-દુષ્ટ જેને ઉપર પણ સદાય મધ્યસ્થ ભાવને ધારણ કર.
૨, સમસ્ત અન્ય પ્રાણીવર્ગ ઉપર હિતબુદ્ધિ ધારી રાખવી તે મૈત્રીભાવ, ગુણીજનો ઉપર ગુણ પથાપાત--દક ગુણાનુરાગ તે અમેદભાવ, સંસારિક પીડાથી
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
પીડિત જનોનાં દુઃખ કાપવાની સમી તે કરૂણાભાવ અને અસાધ્ય દાખવત જના વિષે ઉપેક્ષા ( રાગદ્વેષ રર્હુિત બુદ્ધિ ) તે મધ્યસ્થભાવ જાણવે.
૩, પરહિત ચિંતવવારૂપ મૈત્રી, પરદુઃખ વિનાશ કરનારી કરૂણા, પરસુખથી સંતાય ધરવા તે મુદિતા અને પરદેષની ઉપેક્ષા કરવી તે મધ્યસ્થભાવ
સમજવે.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૪, કોઇ પણ પ્રાણી પાપ ન કરો ! કોઇપણું પ્રાણી દુ:ખી ન થામ ! અને આ આખું જગત્ સમસ્ત દુઃખથી મુકત થાએ એવી મતિ મૈત્રીભાવ કહેવાય છે, ૫, પ્રાણીઓના મન, વચન અને કાયાના ટોકારી ગયાટ્રિક ગો ઉપ શાન્ત થાએ ! મતલબ સને ત્રિવિધ શાન્તિ સ’પ્રાપ્ત થમ્મિા ! સર્વ કાઇ સમતા રસના આસ્વાદ કરી ! અને સર્વે સર્વત્ર સુખી થાએ !
૭,
વર્ગ સાથે
૬, સર્વ જગતનુ કલ્યાણ થાએ ! પ્રાણીતળ પરોપકાર રસિક બને ! દેખમાત્ર દૂ૨ થાઓ ! અને લેકે સર્વત્ર સુખી થાએ !
સ જીવવર્ગને હું ખમાવું છું, સર્વે વે મને ક્ષમા કરે ! સર્વ પ્રાણી હું મિત્રતા--મૈત્રી ધારણ કરૂ છુ', મારે કોઈ સાથે વૈર વિરેધ નથી. ૮, અઢારે પુરાણેાના સારમાંથી સાર ઉદ્ધરેલે એ છે કે ‘ પરોપકાર પુણ્યને માટે છે, અને પરપીડા તે પાપને માટે છે, ’ મલમ કે પરેપકારથી પુણ્યપ્રાપ્તિ અને પરપીડા—પરદ્રાદ્ધથી પાપવૃદ્ધિ થાય છે,
'
૯, જેમણે સમસ્ત દ્વેષને દૂર કર્યા છે અને જે વસ્તુસ્વરૂપનુ ( યથાર્થ ) અવલેકન કરનારા છે વાર ગુણીજતેના ગુણુમાં જે પક્ષપાત ( ઢાનુરાગ ) તે પ્રમાદ યા મુદિતભાવ કહેવાય છે.
૧૦, દીન-આ, ( દુઃખી) ભયભીત અને જીવિતની યાચના કરનારા જીવાનાં તે તે દુઃખો ટાળવાની જે બુદ્ધિ તે કરૂણાભાવ કહેવાય છે.
૧૧, જે ભવ્યજને એવી રીતે પરદુઃખ છેઢવા પેાતાના હૃદયમાં ચેગ્ય વિચાર કરે છે તે પરિણામે અતિ સુંદર નિર્વિકાર સુખ પામે છે.
૧૨, નિર્દય કાર્યોમાં નિઃશ‘કપણે પ્રવનાર ઉપર, તેમજ ધ્રુવ ગુરૂની નિદા કરનાર ઉપર, અને આપવખાણુ કરનાર ઉપર રાગદ્વેષરહિતપણે સમભાવ રાખવામાં આવે તે મધ્યસ્થભાવ કહ્યા છે.
પાંચ ગડાવતની પચિવશ ભાવનાએ આચારાંગ સૂત્ર પ્રમુખમાં કહેલી છે એવી રીતે અનેક ઉત્તમ શાસ્ત્રનેા પવિત્ર આશય લઈ શ્રીમાન વિનયવિજય મહા રાજાએ આ શાન્તસુધારસ ગ્રંથમાં પુર્વાકત દ્વાદશ અને ચાર મળી ૧૬ ભાવનાએ સેલ પ્રકાશે વડે નિરૂપી છે. દરેક ભાવનાની શરૂઆતમાં કેટલાક લેાકેાથી તેનુ
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આ વર્ણન કરી પછી એક એક ઉત્તર ગી-રાગવડે તે તે ભાવનાનું હદયની લાગી એવું તે ઉત્તમ ગાન કર્યું છે કે તેથી સહૃદય વિદ્વાનજનો ઉપર તેની અજબ અસર થાય છે.
આ શાંતસુધારસ : કતએ ગધાર નગરમાં સંવત ૧૭૨૩ માં નિમાં 9 કરેલ છે, ઈત્યાફિક બીના ગ્રંઘના અંતે પષ્ટ જણાવેલી છે.
કત્તાનું જીવન ચરિત્ર તથા તેમણે કરેલી અનેક કૃતિઓ માટે અન્ય ગ્ર માં ઉલ્લેખ થયેલ છે ત્યાંથી જોઈ લેવા ભલામણ છે.
ઉક્ત સંપૂર્ણ ગ્રંથ સંસકૃત પદ્યબદ્ધ હોવાથી સ્વ પર હિતાર્થે તેનું સરલ ગુજરાતી ભાષામાં ભાષાંતર કર્યું છે, જેથી ભાવનાપ્રોધને ઈછનારા અન્ય ભજને પણ તેને લાભ લેવા ભાગ્યશાળી બની શકે. જે શુભ આશયથી આ કાર્ય કરવામાં આવ્યું છે તે શુભાશય સર્વર સિદ્ધ થાઓ ! ( તથાસ્તુ.)
ગ્રંથ પ્રારંભ,
મંગલાચરણ૧, જેમાં પાંચ આશ્રરૂપ મેઘ અવિચ્છિન્નપણે વષી રહ્યું છે, અને જે વિવિધ કમલતાના વિસ્તારથી ગહન તેમજ મહ અંધકારથી ઉગવાળું છે, એવા આ ઘાટા ભવનમાં ભલા પડેલા પ્રાણીઓના હિત માટે કરૂણાથી પવિત્ર અંતઃકરણવાળ તીર્થંકરોએ ઉપદેશેલી અમૃતને ઝરનારી રમણિક વાણુઓ તમારું રક્ષણ કરો,
ગ્રંથપ્રજનાદિ, ૨, શુભ ભાવના વિના વિદ્વાનના મનમાં પણ શાન્ત સુધારસ ફરતો નથી, અને એ શાન્ત સુધારસ વિના મહ વિષાદરૂપ વિષથી આકુળ એવા આ જગતમાં લેશમાત્ર સુખ નથી.
૩, જે તમારૂં ચિત્ત ભવબમણુજન્ય ખેદથી ઉદ્ધિ થયું હોય અને ( શૈક્ષસંબંધી) અનંત સુખ મેળવવા તત્પર થયું હોય તે શુભભાવના (રૂપ અમૃત) રસથી ભરેલો આ અમારે શાનત સુધારા ગ્રંથ સાંભળે.
ક, પવિત્ર મનવાળા ( વિદ્વાન જ) શ્રવણ કરવાથી પાવન કરનારી દ્વાદશ (બાર) ભાવના પિતાના અંતઃકરણમાં ધારણ કરો ! જેથી અંતઃકરણમાં પ્રસિદ્ધ સમતા-લતા કે જેની અદ્દભુત ગતિ વડે આચ્છાદિત થઈ ગઈ છે તેને પ્રાદુભાવ થાય એટલે પ્રગટ ભાવને પામે.
પ, આd, રોદ્ર ધ્યાનના માઠા પરિણામરૂપ અગ્નિવડે જેમાંથી તેધક નિવેકનું શેનિકપણું નષ્ટ થઈ ગયું છે એવા વિષયલોલુપી આત્માને મનમાં સમતાને અંકુર શી રીતે ઉગજ શકે ?
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૬, 5 સિદ્ધાતના અભ્યાસથી ઉન્નતિ પામેલા અને વિવેકરૂપ અમૃતવૃષ્ટિથી સુશોભિત થયેલા જેના અંતઃકરણને સદભાવના આશ્રય કરે છે તેનાથી અલૈકિક પ્રશમ સુખરૂપ ફળને પ્રસવનાર કપલતા દૂર નથી. મતલબ કે જેમના પવિત્ર સુદયમાં સદ્દભાવના કુરી રહી છે તેમનું સર્વોત્તમ સમીહિત સધાવું સહજ છે. સ્વર્ગ અને મેક્ષ પણ તેમને કરતલગન છે.
૭, અનિયત્વ, અશરભુત્વ, સંસાર, એકવ, અન્યત્વ, અશુચિ, આશ્રય તેમજ સંવર ભાવનાને હે આત્મન ! હું વિચાર.
૮, કર્મનિર્જરા, ધર્મસુત, લેકવરૂપ અને બેધિદુર્લભતા એ ( દ્વાદશ) ભાવનાઓને ભાવતે છતે તું ભવપ્રપંચથી મુક્ત થઈશ.
“અનિત્ય ભાવના /
પ્રથમ શરીરનું અનિત્યપણું બતાવે છે, ૯, આ મનુષ્યનું શરીર અતિ ઉમાદની લીલાના પરિચયવાળું છતાં પણ પાણીને પરપોટા જેવું જોતજોતામાં વિનાશ પામવાવાળું છે, તે શરીર અતિ ચપળ વન વડે અવિનીત (ઉન્માદવાળું) હોવાથી વિદ્વાન લોકોના મહદયને માટે શી રીતે થાય ?
હવે સંસારનું અનિત્યપણું બતાવે છે.' ૧૦, ( જગતમાં પ્રાણીઓનું) આયુષ્ય પવનથી ચાળ થયેલા જળના તરંગ જેવું, સંપદા વિપદા સાથે મળેલી, ઇંદિના સકળ વિશ્વ સંધ્યાના રંગ જેવા ચપળ, તેમજ મિત્ર, સ્ત્રી અને સ્વજનાદિકના સંગમનું સુખ સ્વમ કે ઈદ્રજાળ જેવું ( અસ્થિર) જણાય છે. તે પછી આ સંસારમાં એવી કઈ વસ્તુ છે કે જે સત્પરૂપને હર્ષના સાધનરૂપ થાય?
૧૧, હે ભાઈ પ્રભાતમાં જે સજીવ-નિર્જીવ પદાર્થો દેદીપ્યમાન કાન્તિવાળા, પ્રાણીઓને મનને પ્રમોદ કરનારા અને રવનઃ શોભનિક જણાયા તેજ પદાર્થો જેજોતામાં નષ્ટ થતા જોતાં છતાં મારૂં મૂઢ મન સંસાર સંબંધી રોગગને તજનું નથી તે ખરેખર મેદની વાત છે.
યાયા. 1. હે મુગ્ધ આમ ! તું (તારા) મનમાં પિતાના (કતિપત) પરિવાર સહિત વૈભવને વારંવાર ચિંતને જાથે મેહ પામે છે. તે આત્મન ! તું પિતાનું જીવિતઆયુષ્ય ડાઉના અભણ ઉપર રહેલું જળબિંદુ પવને કંપાવ્યું છતું જલદી ટપકી જાય તેવું અસાર--ક્ષણિક જાણુ, મતલબ કે તેને ભરોસે ન રાખીશ.
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨. તું તપાસી કે વિષયસુખને સંબંધ કે ક્ષણભંગુર છે? તે જોતજોતામાં હાથતાળી દઈને જાય તેમ જતું રહે છે. આ સંસારની માયા વેગથી વી. જળીના ઝબકારાના વિલાસને અનુસરે છે, અર્થાત્ સંસાર પ્રપંચ વીજળીના વિલાસ જે દષ્ટ નષ્ટ થઈ જાય છે તેથી તે વિશ્વાસ કરવા ગ્ય નથી.
૩. મેદની વાત છે કે (આ)હત વન કુતરાની પૂંછડી જેવું અતિ કુટિલ છનું પણ જોતજોતામાં વેગે વિનાશ પામી જાય છે. તે વનવડે (કામિની) સ્ત્રીઓને પરવશ થયેલા નઈ બુદ્ધિવાળા (લેકે) જગતુમાં કટક રસવાળા કષ્ટને કેમ કળી શકતા નથી ? આ એક ભારે આશ્ચર્યની વાત છે.
, કે આ દેહ જગતુમાં અતિ દુર્જય જાથી સત્વહીન થશે છતી થી થઈ ગયે (હય) તે પણ પ્રાણીઓનું નિર્લજ મન કુબુદ્ધિવાળા અને કુત્સિત એ. વા કામવિકારને તજતું નથી એ બહુ શરમની વાત છે.
પ. અનુત્તર વિમાનના દેવ સુધીનાં અતિ ભારે સુખ છે તે પણ કાળે કરીને પૂરાં થઈ જાય છે તે પછી બીજી કઈ સંસારીક વસ્તુ રિથરતર હેઈ શકે તેને પુખ્ત વિચાર કરી જે.
દ. જેમની સંગાથે આપણે રમ્યા, જેમને આપણે બહુજ વખાણુતા અને જેમની સાથે આપણે પ્રીતિવાદ કરતા તે લોકોને ભસ્મ થયેલા જોઈને (પણ) આપણે નિઃશંકપણે વર્તીએ છીએ એ આશ્ચર્યની વાત છે. માટે એવા પ્રમાદને ધિક્કાર છે!
૭. સમુદ્રના કૉલની પેરે સકળ સજીવ અને નિર્જીવ પદાથે વારંવાર ઉપજે છે અને વિલય પામે છે. ઇંદ્રજળની જેવા સ્વજનને અને દ્રવ્યને સંગ મળેલા છે તેમાં મૃઢજજ રંગાઈ જાય છે. મતલબ કે ક્ષણિક દષ્ટ નષ્ટ થતા સંયોગેમ મુંઝાઈ ન જવું એજ સાર છે. વસ્તુ સ્વરૂપ વિચારી જે તેવા સંયોગમાં મુંઝાતા નથી તે પુરૂ ધન્ય છે.
૮. અહોઆશ્ચર્યની વાત છે કે જંગમ અને સ્થાવર જગત્ માત્રને સદાય ભક્ષા કરતા કાળ (કદાપી ) તૃપ્ત થતું જ નથી. પિતાના મુખમાં રહેલા સહુને ભક્ષણ કરતા એવા કાળના હાથે ચઢેલા આપણો પણ છુટકો થવાનો નથી. એ કાળ આપણે કોળી કરી ન જાય એટલામાં રેતી શકાય તો ચેતી લેવામાંજ સાર છે. પછી હારી બાજી હાથ રહી શકે તેમ નથી.
૯. (તે માટે) નિત્ય એક અને ચિદાનંદમય એવું આત્માનું સ્વરૂપ લખની (લક્ષી) ઓળખને મારે (સ્વાભાવિક-કુત્રિમ નહિ એવા) સુખનો અનુભવ કર જોઈએ. (એમ થકત્ત શ્રી વિનયવિજયજી મહારાજ કહે છે અને આશિર
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આપે છે કે, પ્રશમરસ રૂપ અભિનવ અમૃત–પાનવડે વિનત્સવ આજ ભવમાં સપુરૂને સદાય હો ! ઈતિ મહોપાધ્યાય શ્રી કીર્તિવિજયગણિ શિપાધ્યાય શ્રી વિન વિજયગણિ વિરચિતે શાંતસુધારસગેયકાવ્ય અનિત્યભા
વન વિભાવને નામ પ્રથમ પ્રકાશ
गुणानुरोग.
[૫. ૨૬ ના પૃષ્ટ ૩૮૪ થી ] હવે મધ્યમ પુરૂષ કોને કહેવા તે બતાવે છે
पुरिसध्येसु पवट्टर, जो पुरिसो धम्म अथ्य पमुहेसु ।
अन्नुनमवावाहं, मजिमरूवो हवा एसो ॥२१॥
ધર્મ અર્થ પ્રમુખ પુરૂષાર્થોમાં જે અન્યને બાધા ન આવે તેવી રીતે પ્રવર્તે તે પુરૂષ મધ્યમ રૂપવાળે હેય છે.”
વિવેચન-ધર્મ, અર્થ, કામ ને મિક્ષ આ ચાર પુરૂષાર્થ છે, તેમાં મેક્ષ પુરૂ પાથને મુકીને બાકીના પુરૂષાર્થને એ પુરૂષ એવી રીતે સેવે છે–આચરે છે કે જેથી એક બીજાને બાધા આવે. ધર્મ એવી રીતે સાધે છે કે જેથી અર્થ કામમાં બાધ આ વતો નથી, અર્થ વર્ગ એવી રીતે સાધે છે કે જેથી ધર્મ ને કામમાં બાધ આવો નથી, અને કામવર્ગ એવી રીતે સાધે છે કે જેથી ધર્મ ને અર્થમાં બાધ આવતો નથી. એવી રીતે પરસ્પરને બાધા ન આવે તેને ત્રણ વર્ગને સાધનાર મનુષ્ય મથમની પંક્તિમાં મુકવા લાયક છે. માગનુસારી જીવનું આ મુખ્ય સ્થાન છે. સમનિદષ્ટિ તેમજ દેશવિરતિ જી પણ કેટલીક વખત આ પંકિતમાં મૂકી શકાય છે. આ દિશા પણ સારી છે. કેમકે આ દિશામાં વતે જીવ ઉપર ચડી શકે છે.
આ ચાર પ્રકારના પુરૂનું બહુમાન કરવાથી શું થાય? તે કહે છે –
एएसि पुरिसाणं, जइ गुणगहाणं करेसि बहुमाणो । ___ तो आसन्नसिवनुहो, होमि तृमं नन्थि संदेहो ।। २ ।।
“ આ (ચાર પ્રકારના) પુરૂનું જે બહુમાનપૂર્વક ગુણ ગ્રહણ કરીશ તે તું આસન્નકેર સમીપ છે શિવ સુખ જેને એ થઈશ. તેમાં સદે નથી, "
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વિવેચન સત્તા , માતા, ઉત્તમ મધ્યમ મા !? " પુરૂષો જેની વ્યાખ્યા ઉપર સમજાવવામાં આવી છે તેનું બહુમાન કરવું અને બહુ માનપૂર્વક તેના ગુણ ગ્રહણ કરવા. ગ્રહણ કરવા એટલે તે તે ગુણની પ્રશંસા કરવી, મેળવવા ઇરછા કરવી અને મેળવવા માટે બનતા પ્રયત્ન કરો. આ માર્ગ જ ગુણ ગ્રહણને છે. એવી રીતે ગુગુ ગ્રહણ કરવાથી પ્રાણુ આસત્તભવિ અશાંત ચા કાળમાં જેને મેક્ષ સુખની પ્રાપ્તિ થવાની છે એવો થાય છે. કત્તાં કહે છે કે–એમાં કિંચિત પણું સંશય રાખવા જેવું નથી. ગુણને શુદ્ધ અંતઃકરણથી ગ્રહણ કરનાર માણસ ગુણનું ભાજન થાય છે, અને ગુણી મનુષ્ય કર્મથી વિમુકત થઈ અપકાળમાં સંસારને અંત કરે છે. આ વાત સિદ્ધ થયેલીજ છે.
હવે જે જીવે એ ચાર પ્રકારના પુરૂની પંક્તિમાં મુકવા લાયક નથી, તેની સાથે કેવી રીતે વર્તવું ? તે પતાવે છે
पासण्याइसु अहुणा, संजमसिदिक्षेस मुकजोगेसु ।
नो गरिहा कायना, नेव पसंसा सहामजे ॥ २३ ॥ “હમણાં સંયમમાં શિથિલ થયેલા અને યોગ કિયાદિકથી સુકાયેલા પાસથાદિકની સભાને મધ્યમાં નિંદા ન કરવી તેમ પ્રશંસા પણ ન કરવી.” - વિવેચન-હમણાં એટલે વર્તમાનકાળે જે મુનિ સંયમમાં શિથિળ થઈ
ગયા હોય અથવા જે યોગ કિયા ન કરતા હોય તેથી પાસ થા, ઉસત્તા, કુશીલિયાદિકની પંકિતમાં મુકવા યોગ્ય સ્થિતિને પ્રાપ્ત થયા છેતેમની પણ ગુણ ગ્રહણ કરવાના ઈચ્છકે–ગુણાનુરાગીએ સભાના મધ્યમાં એટલે ઘણા માણસોની વચ્ચે નિંદા કે પ્રશંસા કદાપિ ન કરવી. અહીં કત્તા એ એવકાર મુકીને આ વાતને બહુ કડ કરી છે. આની મતલબ એ છે કે –વર્તમાન સમયે કયા કારણથી કઈ જીવ સમાદિમાં શિથિળ આદરવાળા થઈ ગયા છે તે શું છે ઉત્તમ નિમિત્તાદિકને પામીને ચાસ્ત્રિમાં દ્રઢ ન થાય ? થાય. માટે તેની નિંદા ન કરતાં તેને રસ્તે લાવવા યથાશકિત પ્રયત્ન કરે અને પ્રશંસા તો એવા પાસસ્થાદિકની કરાય જ કેમ? કારણ કે, તે ગુણથી વિમુકત થયેલા છે, અને આ તે ગુણનો રાગી છે, તે ગુણ વિના પ્રશંસા કરેજ ને ? વળી ગુણ રહિતની અથવા દુર્ગુણીની પ્રશંસા કરવાથી બીજા ભદ્રિક મનુષ્ય તેને ગુણ મને તેની જાળમાં ફસાઈ જાય છે. એને કારણિક પ્રશંસા કરનાર થાય છે. એટલું જ નહીં પણ પિતામાં ગુણ લાવવા હોય તેને બદલે અવગુણ આવે છે, માટે એવાની નિંદા કે પ્રશંસા બંને કરવા યોગ્ય નથી. “ સભા માં ન કરી ” એ લેવાની મતલબ એ છે કે–ખાનગી રીતે તેને કહી શકે–સમજી શકે-રસ્તે
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
લારી શકે મારી પાસે તેના દ/ ક શિશિળતાની વાત તેને હિતની, ખાતર કરવી પડે તે તેને પ્રતિબંધ નથી. એવાઓને જ્યારે નિંદા કે પ્રશંસા ન કરવી ત્યારે શું કરવું ? તે ન છે--
कानाग तेनु कहाां, जइ मन ना पयासए मगं।
अह रुस तो नियमा, न तेसि दास पयासे ॥२५॥ " તેને વિશે (તેના પર) કરણ કરીને જે માને તે તેની પાને શુદ્ધ માર્ગ પ્રકાશે (કહે-બતાવે), છતાં કદી તે રેપ કરે તે નિચે તેના દેવતા પ્રકાશે જ નહીં. ”
- વિવેચન–ના પાસથાદિકને વિષે કરૂણ લાવવી. જેમ થી માં મનુષ્ય પર દયા આવે છે તેમ આને ભાવથી દુખી માની તેની પર કાગા લાવવી અથવા તે આગામી કાળે અવશ્ય દુઃખના ભાજન થશે એમ માનીને પણ તેના પર કરૂણ લાવવી. અને પછી જે તે કઈ રીતે માને તેવું લાગે તો તેની પાસે શુદ્ધ માર્ગ પ્રકાશ. અર્થાત તેને શુદ્ધ માર્ગ બતાવ. શુદ્ધ માર્ગ બતાવતાં જે તે માને નહીં પણ ઉલ રોષ કરે તે તેને દેષ તે કોઈની પાસે પ્રકાશવાજ નહીં. આ વાતને તે નિશ્ચય જ. કેમકે તે પિતાની ફરજ ન રામ, પણ ગુણ મેળવવાની ઈચ્છક તે પિતાની ફરજ સમજે છે, એટલે તેણે એવા મનુના સંબંધમાં મધ્યસ્થ રહે વાની પિતાની ફરજ સમજી મિાન જ રહેવું. સાંપ્રતકાળ કેવા પ્રકારનો છે ? તે તેમાં કેમ વર્તવું વ્ય છે? તે બતાવે છે
संप उसमसमये, दीस थोबोवि जस्स धम्मगुणी । बहगाणो कायचो, तम्स सया धम्गयुद्धीए ॥ २५॥
સાંપ્રત કાળે દુષમ રામયમાં જેનામાં ઘેડ પણ ધર્મનો ગુણ દેખાય છે. તેનું કાર્ય બુદ્ધિવાળા 19વે સદા બહુમાન કરવું. ”
વિવેચન --આ પાંચ દુષમા આવી છે. આ કાળમાં વાસ્તવિક ધર્મને ગુણ બહુ રૂપ જીવમાં જ પ્રાપ્ત થઈ શકે તેમ છે. તેથી તેવા સમયમાં જે કોઈ જીવમાં અલ્પ પણ વાસ્તવિક જિનપ્રણિત ધર્મ દષ્ટિગોચર થાય છે તે જોઈને બહુજ રાજી થવું, તેની પ્રશંસા કરી, તેનું બહુમાન કરવું. એ ધર્મબુદ્ધિવાળા જીવોનું લક્ષણ છે. પિતાને ઘર્મની પ્રાપ્તિ એવા ધર્મિષ્ટ જેનું બહુમાન કરવાથી જ થઈ શકવા સંભવ છે. આ પ્રમાણેનું બહુમાન સદા-નિરંતર કરવું એમ કહેવાની મતલબ એ છે કે
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
એક વાર કરીને બેસી ન રહેવુ. પણ તેવા ધર્મ ગુણુ પાતાને પ્રાપ્ત થાય ત્યાં સુધી કરવુ'. તેમજ અન્ય જીવા પણ તેવા ધર્મના રાગી થાય તેને માટે જ્યારે જ્યારે પ્રસ`ગ પ્રાપ્ત થાય ત્યારે ત્યારે તેવા અ૫ધમી જીવેાનું પશુ બહુમાન કરવું.
ગુવાન જયાં ડાય ત્યાં બહુમાન કરવાને ચાગ્ય છે તે બતાવે છે
जन परगच्छ गच्छे, जे संविग्गा बहुस्सुया मुलियो । तेसिं गुणानुरायं मा मुंचसु मच्चरपट || २६ ॥
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
“ ને પરગચ્છમાં કે સ્વગચ્છમાં જે સંવિજ્ઞ અને બહુશ્રુત મુનિ હાય તે તે ને ગુણાનુરાગ હૈ જીવ ! મત્સરથી હણાયા સતા તુ' મુકીશ નહીં.
"9
વિવેચન!~~આ ગાથાનું રહ્યુસ્ય ખાસ લક્ષમાં રાખવા ચાગ્ય છે. કર્તા કહે છે કે-સ્વગચ્છમાં કે પરગચ્છમાં કાઈ પણુ સવિજ્ઞ-મેાક્ષમાર્ગાભિલાષી-તàગ્ય ક્રિયામાં તત્પર અને બહુશ્રુત–જૈનસિદ્ધાંતાના પારગામી અનેક શાસ્ત્રના અવગાહક મુનિ હાય અર્થાત્ જ્ઞાન કે ક્રિયામાં તત્પર કેઇ પણ મુનિરાજ હાય તે તેના ગુણના રાગી થવુ’ કોઇ પણ પ્રકારના ગચ્છાદિકના મત્સરથી-ઇર્ષ્યાથી-અદેખાઇથી તેના ગુણુ સ`ખધી રાગને તજી દેવા નહીં. જેનામાં જે પ્રકારના ગુણુ જણાય તેવી પરીક્ષા કરીને અવશ્ય તેના રાગી થવું. તે ગુણુને ઓળવવા નહીં, એજ પોતાનામાં ગુણ પ્રાપ્ત કરવાના અસ્ખલિત—સત્ય માર્ગ છે, આ વિષયમાં ઘણા શ્રાવકભાઇએ સુન્ન ગણાતાં છતાં ભૂલ ખાતા નજરે પડેછે, ગચ્છાદિના આગ્રહ ગુણા તરફ દૃષ્ટિ કરતાં છેડી દેવા ચાગ્ય છે, તે વાત ખ્યાલમાં રહેતી જણાતી નથી પરંતુ ખ્યાલમાં રાખવા યોગ્ય છે. અહીં આ સ'મધમાં વધારે ન લખતાં અન્ય પ્રસ`ગે લખવા ઇચ્છા વર્તે છે.
પ્રાંતે સહેલાઇથી ગુણ મેળવવાના માર્ગ બતાવે છે———
गुरयणमंडिया, बहुशणं जो करे सुद्धमणो ।
सुलहा अन्न जवं मिय, तस्स गुण हुंति नियमेणं ॥ २७ ॥
tr
ગુણુરૂપી રત્નાથી `ડિત ( અલ'કૃત ) પુરૂષનુ' જે શુદ્ધ મનથી બહુમાન કરે તેને અન્યભવમાં નિશ્ચયે ગુણની પ્રાપ્તિ સુલભ થાય. ”
વિવેચન——ગુણ અનેક પ્રકારના ક્ષમા, માર્દવતા, આવતા, નિલે ભતા વિગેરે છે. તેને શાસ્ત્રકાર રત્નની ઉપમા આપે છે. આ २९न ખરેખરાં છે. અન્ય પુગલિક રત્નેને વિનાશ પામતાં વાર લાગતી નથી પરતુ આ ગુણુ રૂપી રત્ના તે આત્મિક હેવાથી તેને અન્ય કેઇ નુકશાન કરી
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શકતુ' નથી. માત્ર પોતાની ભૂલ થાય છે તેજ તે વિનાશ પામે છે. એવા ગુણુરૂપી અમૂલ્ય રત્ના જેની પાસે હાય, તેવા રત્નમય અલ'કારાથી જે વિભૂષિત હોય, તેવા પુરૂષનુ' શુદ્ધ મનથી કોઇપણ પ્રકારના ઐહિક કારણુ શિવાય જે મનુષ્ય બહુમાન કરે છે તેને તે તે ગુણાની પ્રાપ્તિ આગામી ભવે બહુ સહેલાઇથી વગર પ્રયાસે થઈ શકે છે. તેમાં સંશય રાખવા જેવુ' પણ નથી. કારણુકે જે ગુણુ હુમાન કરવા ત રીકે પણ હૃદયમાં વસ્યા તે તેની યાગ્યતા આત્મામાં ઉત્પન્ન કરે છે અને આત્મામાં ચેાગ્યતા પ્રાપ્ત થઈ એટલે તે ગુણુ અવશ્ય ઉભવે છે, ખેડાયેલી જમીનમાં અન્ન નિષ્પન્ન થતાં વાર લાગતી નથી. માટે શુદ્ધ મનથી અન્યના ગુણાનું બહુમાન કરવું, તેને હૃદયમાં ચિંતવવું, વચનદ્વારા પ્રકાશવુ' અને શરીરદ્વારાં તેવા ગુણીને ભાદર સત્કાર કરવા, ખરૂ બહુમાન ત્યારેજ ગણાય છે.
હવે કત્ત્ત આ કુલકના ઉપસ’હાર કરતાં કહે છે કે
एयं गुणानुरागं सम्म जो घर र मिमि । સિરિતાનુંવયં, સો વાત્રક્ સવ્વનમહિમ્નું ॥ Iō ||
'આ ગુણાનુરાગ આ પૃથ્વી ઉપર જે કઇ પ્રાણી સમ્યક્ પ્રકારે ધારણ કરે તે શેાનિક અને શાંતસુ’દર એવા સતે નમવા યોગ્ય પદને પામે, ”
વિવેચન-આ પૃવાંક્ત ગુણાનુરાગ સમ્યક પ્રકારે-જેમ કહેલ છે તેમ-યથાસ્થિત જો કાઇ પણુ પ્રાણી હૃદયમાં ધારણ કરે અર્થાત્ તે પ્રમાણે વન તે તે પ્રાણી સવને નમવા ચેાગ્ય એવા જ્ઞાનાદિ લક્ષ્મીવડે ભૂષિત શાંત અને સુદર અથવા શાંતિ વડે સુ'દ-અખ'ડ શાંતિવાળા મેક્ષપદને અથવા તીર્થંકરપદને અવશ્ય પામે. આ ગાથામાં કર્તાએ સામસુદર એવું પેાતાનુ' નામ સૂચવ્યુ` છે,અને ‘ સને નમવા યેાગ્ય ’ એ વિશેષણવડે તીર્થંકરપદની પ્રાપ્તિ સૂચવી છે. જો કે સિદ્ધપદ પશુ સર્વને નમવા ચેાગ્યજ છે,પરંતુ વ્યવહારમાં આ પૃથ્વી પર સર્વ પ્રાણી જેની પ્રાતિહાર્યાક્રિ લક્ષ્મીવર્ડ જેને નમસ્કાર કરે છે એવું તીર્થંકર પદ છે. મિનિ એ પદ પશુ ડમરૂકમણિ ન્યાયે બંને તરફ લગાડવા યાગ્ય છે.
'
કર્તાએ આ કુલક મહા ઉપકારી રચ્યુ છે. અને એની રચનામાં પોતાનું... ગુણાનુરાગીપણુ, નિષ્પક્ષપાતીપણુ સ્પષ્ટ બતાવી આપ્યું છે. આવા મહાત્મા રૂપેશને ધન્ય છે. એવા પુરૂષ! આ કાળમાં બહુ દુર્લભ છે. આપણાપર એકાંત ઉપકાર કરનારા આવા મહાપુરૂષોના આપણે કાયમને માટે આભારી છીએ, તે આભારના
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
બદલો તેમના બતાવેલા માર્ગે ચાલવું તેજ છે. એમાંજ આપણું આત્મહિત રહેલું છે. ભવભીર અને આત્મહિતના ઈચ્છક ભવ્ય જીને આ કુલક અક્ષરશઃ મનન કરવા ગ્ય છે. એ રસ્તેજ ગુણ મેળવવા માટે ગ્રહણ કરવા યંગ્ય છે. જે પ્રાણ એ રસ્તે ગ્રહણ કરશે તે પિતાના આત્મ કલ્યાણને સહેજે પ્રાપ્ત કરશે.
તથાસ્તુ.
शीलधर्म. સનકુમાર અને શૃંગાર સુંદરી. સુપાત્ર સાધુઓ રાજદિક થકી દાનને ગ્રહણ કરતા નથી, તેથી ડાહ્યા પુરૂએ સર્વજનેને સાધારણ એવા શીલનું જ નિરંતર પરિપાલન કરવું. જે પુરૂષ નિરંતર પ્રફુલ્લિત એવા ક્રીડાકમળની જેમ શીલને ધારણ કરે છે, તેને મુક્તિરૂપી સ્ત્રી અને યત કૈતુકથી જુએ છે. તેથી કરીને શુદ્ધ બુદ્ધિવાળે મનુષ્ય ચિંતામણિ સદશ સુતની પ્રાપ્તિને માટે (સુકૃત રૂપી ચિંતામણિ રત્નની પ્રાપ્તિને માટે) શીલરૂપી અમૃતના સમુદ્રમાં મજજન (નાન ) કરે છે. ગાઢ છાયાવાળા પQલમાં (સરોવરમાં) ઉજવલ રાજહંસની જેમ પાપના નાશ રૂ૫ ગાઢ છાયાવાળા શીળને વિષે (શીળવાનને વિષે) ઉજવળ ગુણે હર્ષથી પ્રાપ્ત થાય છે. શીલવ્રતનું પાલન કરવાથી લોકમાં સનકુમાર અને શૃંગાર સુંદરીની જેમ લેકની પ્રીતિ, ભેગવિલાસ અને અંતે મુક્તિ પ્રાપ્ત થાય છે. તેમની કથા નીચે પ્રમાણે છે –
આ જંબુદ્વીપના ભરતક્ષેત્રમાં સન્માર્ગના પાત્થરૂપ પારજાના સમૂહથી શેભતી શ્રીકાંતા નામની નગરી છે. તેમાં પિતાના ચશ્વર્યથી ઈન્દ્રને પણ ગ્લાની પમાડનાર તથા પિતાની શુભ (ઉજવલ) કીર્તિ રૂપી માળાની શ્રેણીથી દિશાએને વિરાજિત કરનાર સિંહ ના રાજા રાજ્ય કરતું હતું. તે રાજાને નિરંતર દેદિપ્યમાન ગુણસમૂહવાળો, કળાઓને ગ્રહણ કરવામાં આગ્રહ વાળે અને કીર્તિના નિવાસસ્થાનરૂપ સનકુમાર નામે કુમાર હિતે. લેશ પણ ફૂષણ રહિત ઉચ્ચ પ્રકારના લક્ષણોથી લક્ષિત એ તે કુમાર શરીરના અવયેની જેમ સાથે જ ઉત્પન્ન થયેલા ગુણવડે શેલતે હતા. ઉપદેશ આપવા જેટલું જ માત્ર પ્રયાસ કરતા ગુરૂ પાસેથી કળાઓને ગ્રહણ કરતા તે કુમારના હદયમાં અભ્યાસ પાસ કર્યા છતાં પણ સર્વે કળાઓ (કઈ પણ કળા) ખલના પામતી નહોતી. તે કુ
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
www.kobatirth.org
મારનું અનુપમ રૂપ સાંભળી તેના સંગની ઈચ્છાવાળી સ્ત્રીઓ તેના અંગના સંગવાળી ખુરલીની રજને પણ પિતાથી અધિક ધન્ય માનતી હતી. વિરહના ઉદય સમયે નિપુણ સ્ત્રીઓ કામદેવના ચિત્રને અયાસ કરવાના મીષથી પતિઓના ૨૪ સ્થળ ઉપર તે કુમારનું જ ચિત્ર આળેખતી હતી. શરણે આવેલા પ્રાણીઓનું રક્ષણ કરવામાં વજન પાંજરા સમાન તે રાજકુમારને વિષે ધનુષના દૂતરૂપી બાણે . બાહુદંડના મંડળની છાયાને આશ્રય કરતા હતા.
તે કુમાર એકદા મધ્ય રાત્રીએ ચંદ્રશાળામાં નિદ્રાવશ સુતે હતે. તે વખતે તેણે શત્રુથી હણતા કોઈ પુરૂષને આકંદ (શબ્દ) સાંભળ્યો. તરતજ દયાવ આ થયેલા તે કુમારની નિદ્રા નષ્ટ થવાથી તેનાં નેત્રે ઉઘડી ગયાં, અને ચમત્કાર સહિત તેણે આ પ્રમાણે આકાશવાણી સાંભળી“અહે ! પરના દુઃખથી દુઃખી થનાર અને દીન તથા અનાથને ઉદ્ધાર કરવામાં સમર્થ એ કઈ પણુ પુરૂષ કેઈપણ સ્થાને છે કે જે આ દુષથી મારું રક્ષણ કરે. જે અત્રે કરીને તેની માતા ત્રણ જગતના વીરોની માતાઓને હસી કાઢે એ કોઈ પુત્ર આ દુનિયામાં છે ? કે જે આ દષ્ટથી મારું રક્ષણ કરે. પિતાના પૈર્ય વડે કરીને પોતાના જન્મના તિથિ, નક્ષત્ર અને વારને ગર્વિષ્ટ કરતે એ કોઈ આ જગતને વિષે છે ? કે જે આ પાપીથી મારું રક્ષણ કરે. પ્રેમાળ પ્રિયાઓના સંગથી પણ જે યુ. દ્વને પ્રિય માને છે એ કઈ પણ વીર શું આ દુનિયામાં નથી ? કે જે આ પાપીથી મારું રક્ષણ કરે. અરે રે! હું હણ, હણ, મારૂં રક્ષણ કરવા કઈ પણ દેડી આવતું નથી, તે આ નિરાધાર ત્રણ જગત કોના પરાકમે (આધારે આકાશમાં અધર રહેલું છે ? શું આ વિશ્વમાં વીર પુરૂજ નથી ? અથવા છે તે તેઓ નિર્દય છે? કે શું બધિર પણાને પામ્યા છે કે જેથી મારૂં આકંદ કરનાર રક્ષણ કરતા નથી. જો કદાચ રાત્રિને લીધે સર્વ મનુષે સુઈ ગયા છે, તો અમે (દ)ને પણ શું થયું છે કે જેથી તેઓ પણ શકિતમાન છતાં મારા પર કૃપા કરતા નથી. અહે ! મનુષ્ય, ગંધર્વ, દેવ કે દાનવ કઈ પગ સાહસિક નથી ? કે જે મારું રક્ષણ કરી શકે. હા ! હા! હણાઈ ગયે ? આ પ્રમાણે આક્રન્દ સાંભળીને રોમાંચિત થયેલ અને જેના મસ્તકના કેશે વિખરાઈ ગયેલા છે એ તે રાજપુત્ર ઉંચું જોતો અને ધનુષને હલાવતે ઉભે થે. પરંતુ પ્રીપર ગતિવાળે કુમાર આકાશગામીનું રક્ષણ કરવામાં અસમર્થ હોવાથી વિલબે થઈને એક ક્ષણવાર તે આકાશમાં ગતિ કરનાર પક્ષીઓને પણ ધન્ય માનવા લાગ્યું. તે વખતે મારાથી હણાતા એવા તારૂં
૧ ધનુવિદ્યાનો અભ્યાસ કરતી વખતની ધુળ.
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વલા તુ ફોગટ આકદ ન કર. એ પ્રમાણે ફરીથી આકાશમાં રાષ્ટ્ર થશે. તે સાંભળતાંજ શરણદાતામાં શિરોમણિ એવા તે નિપુણ કુમારે હણનારના શબદને અનુસરીને આકાશમાં શબ્દવેધી બાણ માર્ય. તેટલામાં કુમારની પાસે જ શત્રુના ખથી હણાયેલે એક પુરૂષ પૃથ્વી પર પડ્યો. અને ત્યાર પછી તરતજ કુમારના બાણથી હણાયેલો બીજો પુરૂષ પણ પડ્યા. તે બનેને મૂછ પામેલા જોઈને રાજકુમાર વિસ્મય પામે. તેવામાં આકાશથી કોઈ વીજળીના જેવી ચપળ ગ્રી નીચે ઉતર અને શત્રુએ જેના અંગપર ખ પ્રહાર કર્યો હતો તે પુરૂષની પાસે ઉભી રહીને અત્યંત કરૂણારસથી વ્યાપ્ત સ્વરે રૂદન કરવા લાગી. તે વખતે “ આ આશ્ચર્યકારક ચરિત્ર શું છે ? ” એમ કુમારે તેણીને પૂછ્યું, એટલે શોકથી સુકાતા ઓછને અશ્ર વડે આ કરતી તે સ્ત્રી બેલી કે– * “રામણિની કાંતિના સમૂહરૂપી સિંદરના સમૂહથી શિલ અને જાણે લકમીને ક્રીડા કરવાને રૂપાને હસ્તિ હોય તે વૈતાઢય નામનો પર્વત છે. તે પર્વત ઉપર વિશાલા નામની નગરી છે. તે નગરી ઉ૯લાસ પામતી લહમીએ કરીને દેવપુરીને પણ તિરસ્કાર કરે છે, તથા સ્ત્રીઓના મુખની સિન્દર્યતાથી ચંદ્રની શોભાનું હરણ કરે છે. તે નગરીમાં આ રત્નચુડ નામને વિદ્યાધર રાજા કીડા કરે છે. (રાજ્ય કરે છે.) એની હું કમર દેવી નામની પ્રીતિપાત્ર પ્રિય છું. આ (બ) ચંદ્ર નામને વિદ્યાઘર ચંદ્રપુરીને રાજા છે, તે દુષ્ટ મારી પાસે કામક્રીડાની યાચના કરી, ત્યારે મેં તેનું અપમાન કર્યું,તેથી ચંદ્રની નાને સૂર્યની જેમ મારા પતિની સમક્ષ આ પ્રતાપવડે કર એવા વિદ્યારે આજે મારું હરણ કર્યું. તે જોઈને તેની પાછળ દોડી આવતા મારા પતિની તેણે આ અવસ્થા કરી. અને હે વીર ! તમે પણ તેને તેના દુષ્ટ આચરણનું ફળ દેખાડ્યું.” આ પ્રમાણે કહીને પિતાના પતિના પ્રાણને ઇચ્છનારી તે સ્ત્રીએ તત્કાળ તે કુમારને સેંકડો મૂછીને નાશ કરનારી અપર્વ ઔષધી બતાવી. એટલે જેમ ચંદ્ર કિરણના સમૂહ વડે રાત્રીવિકાસી કમળોને પ્રફ લિત કરે, તેમ તે કુમારે તેણીના પતિને તે ઔષધીના રસવ પ્રકુટિલત ( સજજ) કો. પછી કૃપાના અવતાર રૂપ કુમારે તે ઔષધીને રસવડે ચંદ્રને પણ સજજ કર્યો, “પ્રફાર કર્યા પછી મહાપુરૂષે કરૂણાવાળા જ હોય છે. ”
પછી કુમારે વિવેકરૂપી સમુદ્રના મેની જેવા વણે (અક્ષર)થી ગુઘેલી અને હારની જેવી મનેર વાણીને ચન્દ્રના હૃદય પર નાંખી, અર્થાત્ ચંદ્રને મનોહર
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વાણાવડે કહ્યું કે “ મહા! પરસીનું હરણ એ કેહેલા અન્નને ખાવાની જેમ શાંતિને આપતું નથી,પુણ્યને હણે છે, અને પાપનુ' પોષણ કરે છે. પરસ્ત્રીના આલિ ગન વડે કરીને જે સુખની આશા રાખવી, તે શીતજળવડે સ્નાન કરીને જ્વરના દાડુની શાંતિ કરવા જેવુ છે. પરસ્ત્રીએ રાત્રીએની જેમ અપકીર્તિ રૂપી અન્ધકારને આપનારી છે,અનેતેથી કરીને સન્માને નહીં જોનારા પુરૂષોને તે નરક રૂપી કુવામાં નાંખે છે. પરસ્ત્રીને વિષે ગમન કરનારા કયા મદાંધ પુરૂષો વારીને વિષે ગમન કર નારા મદોન્મત્ત હાથીઓની જેમ ઘાત,તિરસ્કાર (ખાડામાં પડવું') અને ખ'ધનની પીડાને નથી પામ્યા? તે કારણ માટે ગુÌરૂપી હસ્તીએને અરણ્ય સમાન અને પુણ્યની પુષ્ટિ માટે રસાયન સમાન સ્વદારાઅંતેષ વ્રતનું ઉત્તમ પુરૂષાએ નિર'તર સેવન કરવું. હું ચંદ્ર ! તુ નિર્દભ બુદ્ધિવાળા થઈને ચંદ્રની જેવા મનેાહર યશનું ક્ષાલન કરવામાં મેઘ સમાન, અર્થાત્ યશના નાશ કરનાર પરનારીના આલિંગન રૂપ કાન છેડી દે અને વિદ્યાધરાને વિષે મુકુટ સમાન હું ચંદ્ર ! આ રત્નચૂડની સાથે પાપસમૂહને જન્મ આપનાર એવે મત્સર (દ્વેષ ) પણ તજી દે. હું રહ્નચૂડ ! તારે પણ આ વાત ધ્યાનમાં રાખવાની છે,કેમકે પરસ્ત્રી હરણનું અને દ્વેષનુ ફળ તમે મન્નેને પ્રત્યક્ષજ મળ્યુ છે. ’” આ પ્રમાણે તે કુમારની વાણી સાંભળીને પ્રસન્ન થયેલા તે અન્ને વિદ્યાધરાએ સનકુમારના તેજ રૂપી અગ્નિની સાક્ષીએ પરસ્પર મિત્રાઇ ધારણ કરી. પછી ઉપદેશ કરવાથી ગુરૂરૂપ થયેલા તે રાજકુમારને ગુરૂદક્ષિણામાં અટક્ય કરનારી વિદ્યા આપીને તે મને વિદ્યાધરે તે સ્ત્રીને લઇ આકાશમાર્ગે સ્વસ્થાને ગયા.
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
એકદા સભારૂપી ગૃહના ભ્રષણરૂપ સિંહરાજ પાસે આવીને કોઇક તે અત્યંત આતુરતાથી શ્તા પ્રમાણે વિજ્ઞપ્તિ કરી કે—“ હે સ્વામી ! શત્રુરૂપી હસ્તિએને ઢબુવામાં કેસરીસિંહ સમાન કાંપીથ્થપુર રૂપી દેવાલયના દેવ ( સ્વામી ) શુર કેશરી નામના રાજા આપનાપર ચઢાઈ કરવા આવે છે. જગતનેા જય કરવાથી તેના પ્રયા ા વૃદ્ધિ પામેલા છે, અને ઘણા રાજાના ઉચ્છેદ કરવાથી તેના અંકાર ગતિ વિસ્તાર પામેલા છે. ” આ પ્રમાણેની હતની વાણી સાંભળીને ક્રેધ પામેલા તે 'દુર્ધર રાજાએ સ્કંધાવારને માટે રથ, હાથી, ગાંધર્વ (ભાટ ચારણ) અને સુભટાના અધ્ય શ્રાને તરતજ આજ્ઞા આપી, એટલે તેજ વખતે પ્રયાણુનાશ ́ખનાદે ગગનતળનુ’ ચુંબન કરવા લાગ્યા, સેના તૈયાર થવા લાગી અને સુભટે ખતર ધારણ કરવા
લાગ્યા.
તે સમયે રણયાત્રાને જયદાયી માનીને અધિક ઉત્સાહ પામેલા કુમાર ૧. હાથીને બાંધવાની રજબ્રુ. ૨ કાઈથી ધારણ કરી શકાય નહીં તેવા અજય,
For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
www.kobatirth.org
સંભામાં આવીને મસ્તક પર બે હાથ iી રાજાને કિ કરવા લા –“હે પિતા! તમારે આ કીડા જેવા શત્રુ ઉપર યુદ્ધ કરવાની ઈચ્છા કરવી યોગ્ય નથી. શું ઘાસના એક છેડને ઉખેડવા માટે હાથી પિતાની સૂંઢ કુંડલાકાર કરે છે? માટે હું જ આપના પ્રસાદથી તે શત્રુને જ કરીશ. શું સૂર્યને પ્રભાવથી તેને સારથિ અરૂણ અંધકારના રામને નથી હો ? તેવા ૭ શન પર પણ જો તમે પોતે જ યુદ્ધ કરવા જશે. તે પછી ચાળ શત્રુને બળવાન ગણાવશે. માટે એવા નિર્ગળ ઉપર તમારે રોષ કરે જ યુકત નથી.” આ પ્રમાણેના તેના શબ્દો સાંભળીને પુત્રના શિલ્ય અને વિનયથી જેનું શરીર રોમાંચિત થયું છે એવા રાજાએ નીતિ અને પ્રીતિની સમી જેવી વાણીવડે કહ્યું કે-- “હે પુત્ર! ન્યાયશી શેલતા શૂરવીર પુરૂષ લાલન કરેલા પુત્રને લીલા (કીડા)માં અને ભેગવિલાસમાં આગળ કરે છે, અને સમરાંગણમાં પાછળ રાખે છે. ડાહ્યા પુરૂ હદયને આનંદ આપનાર અને કુળના દીપક સમાન પુત્રને ઘણુ વાયુવાળ રણાંગણમાં પ્રગટ કરતા નથી. કુળના અલંકાર માટે ઘણા ભાગ્યથી ઉપાર્જન કરેલા પુત્રરત્નને ખમી કલેલો વડે દુર્ગમ એવા યુદ્ધસાગરમાં કેણ નાંખે ? માટે હે પુત્ર ! તે ગવિપ્ર શત્રુને જીતવા માટે હજ સમરાંગણમાં જાઉં છું. અને તું આ આપણું નગરની રક્ષા કરવામાં કવચરૂપ થવા યોગ્ય છે.” તે સાંભળીને કુમાર કરત' જેવા વીરપુરૂને મનને આનંદ આપનારી મુખરૂપ ચંદ્રની કે મુદીર જેવી ઉજવ વાવડે બે-“હે પિતા ! જેઓ પિતાને કવચધારી થયેલા જાણીને આગ્રહથી પિતાને કન્ય ઉપરથી યુદ્ધની ધુસરી (ભાર) ને ઉતારે તેઓ જ સંપુરૂ કહેવાય છે. શત્રુઓની સીઓના નિઃશાસે કરીને ઉલટું જેમનું તેજ વહિ પારો છે તેવા પુત્રેનેજ શૂરવીર કુળદીપક માને છે. પૃથ્વીને વિ છેક એવા કુમારરૂપી શુરવીર ખફારૂપી પટ્ટના સમુહવાળી યુદ્ધભૂમિપર પોતાના અલંકારોના રને ઉત્તેજિત કરે છે. માટે હે સ્વામી ! શત્રુઓનું પણ નાશ) કરવા માટે તેમને આશા આપે.” આ પ્રમાણે કહીને તે કુમારે પિતાના બંને હાથવડે રાજાના ચરણ પકડ્યા. તે વખતે હર્ષ પામેલા રાજાએ કુમારને ઉભો કરીને તથા તેને આલિંગન ને ભળવાન શત્રુનું વેર લેવા માટે જવાની રજા આપી,
પછી જેણે અનેક પ્રકારના મંગલિક કર્યા છે એવો કુમાર મોટા મેચ સમૂહ સહિત ધુળવડે સૂર્યને અદ્રશ્ય કરી અરકેશરી રાજા તરફ ચાલ્યો. પોતાના ભારથી નમી જતી પૃથ્વીને જાણે ઝાલી રાખવા માટે જ હોય છે જેના સૂદ્રના અગ્રભાગ લંબાયમાન છે એવા બળવાન હાથી ચાલવા લાગ્યા. પરીઓના વાતથી
૧ રવીવિકાશી કમળ. ૨ ચંદ્રોતને.
For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પૃથ્વીમંડળના કકડા ન થઈ જાઓ એમ ધારીને જાણે અધર ઉડતા હોય તેમ અને સમૃડ આકાશમાં ચાલવા લાગ્યો. ધ્યાના મિuથી જાણે રથની મુતિમાન કીર્તિને ન રાવતા હોય તેમ રઘસમૂડ પવનવેગે ચાલવા લાગે. હૃદયવડે જાણે આકાશને કેળીયા રૂપ કરતા હોય, દરિવડે જાણે દિશાઓને પ્રજવલિત કરતા હોય, અને ગતિવડે જાણે પૂણીને ગળાને ફેરવતા હે, તેમ સુભટો ચાલવા લાગ્યા. આ પ્રમાણે કે ઈપણ સ્થાને પડાવ નાંખ્યા વિના જ કેટલાએક અવિચ્છિન્ન પ્રયાણવો તે કુમાર બળવાન સેના સહિત શત્રુની નજીક આવી પહોંચે. પછી બને સેન્યની વયમાં જ આવ કરતા દોએ તેનો ક્રોધ અને વિરોધ વૃદ્ધિ પમાડે, તેથી બને સેનાએ યુદ્ધ કરવા તયાર થઈ. અત્યંત ક્રોધથી સાદી સાદીની સાથે, નિપારી નિપારી ની સાથે, રથી રથીની સાથે અને પતિ પત્તિની સાથે યુદ્ધ કરવા સામસામા આવ્યા. અન્યના તેજને નહીં સહન કરનાર તેજસ્વી વીરડ બાપુસાહન મંડપ કરીને સૂર્યના તેજને ખંડિત કરવા લાગ્યા. જયલમીને આલિંગન કરવા માટે મોટા મનોરથવાળા અને હર્ષ પામતા વીર રાંગણમાં ધૂળમય અંધકાર જોયું. ત્યાર પછી જ્યારે યુદ્ધના સૂર્યને વનિ થશે ત્યારે પરાક્રમવડે શોભતા વીરોના હુંકાર સતિ ઉદાર પ્રહારોએ કરીને યુદ્ધ આરંભ થશે.
બહુ વખત સુધી યુદ્ધ ચાલતાં સંખ્યાબંધ અરે, હસ્તીઓ, ર અને પત્નીએને હગાવાથી સિંહ રાજાના પુત્ર સનતકુમારે પિતાનું ન્ય ક્ષીણ થયેલું જોયું, એટલે શએ જેની સેનાના સમગ્ર જનોને હયા તેમજ ત્રાસ પમાડ્યા છે એવો તે સનનું કુમાર ગંધી પર આરૂઢ થઈને નાની ગળાને નિખારને, વેગને લીધે દુરથીજ બરકેશરી રાજાની સેનાનું સંભ કરને, બાધારાના ગૃને વરાવવા લાગ્યા. તેના બાણોના પડવાથી ભયંકર થયેલી રણભૂમિને વિશે શત્રુને કોઈ પણ રથી, સુભટ, હસ્તી કે અશ્વ પ્રવેશ કરી શકે નહીં. આ પ્રમાણે ઉગ્ર સંગ્રામના ભારથી રાજકુમારના બાણે ક્ષીણ થયા, ત્યારે વીર આયુધને ઉંચા કરીને યુદ્ધ કરવા દેડી આવ્યા. તે વખતે પણ જેમ એક નિક યંતર શત્રુઓને નિવારે તેમ એકલા કુમારે બાવૃષ્ટિ સકીને ઘણુ શત્રુ રાજાઓને નિવાયો. ત્યાર પછી જળધારાને વરસાવતા મેઘસડની જેમ ચાતરફ શરમ ને વરસાવતા તે શોએ તરતજ રાજકુમારરૂપી સૂર્યને કરી લીધો. તે વખતે જીવિતની આશાનો ત્યાગ કરીને તત્કાળ , નગાવતો તે કુર યુદ્ધ કરવા માટે જે હાથી પરથી નીચે ઉતરે છે, તેવામાં જેના હાથમાંથી | શબે પડી ગયાં છે, જેમનાં મુખ લાળના સમથી
૧ રથમાં બેસીને યુદ્ધ કરનાર. ૨ ધારવાર, ૩ હાથીપાર. અહીં મળ ચરિત્રમાં યુદ્ધ સંબધી ઘણો વિસ્તાર છે તે ચૂકી દીધું છે.
For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વ્યાપ્ત થયાં છે, અને જેમનાં ચક્ષુ નિદ્રાને લીધે મીંચાઇ ગયા છે, એવા શત્રુઆના સમગ્ર સૈનિકે તેના જોવામાં આવ્યા. તે વખતે મૂર્છા પામેલા કમૉની શ્રેણીની મધ્યમાં રહેલા જ્ઞાનીના આત્માની જેમ સૂતેલા શત્રુએની મધ્યમાં રહેલા રાજપુત્ર શૈાભવા લાગ્યા. તે વખતે તેમની નિદ્રાથી વિસ્મય પામેલા કુમારને શુરકેશરીને ખાંધીને લઇ આવેલા ચંદ્ર અને રત્નડ વિદ્યાધરેએ અકસ્માત્ આવીને પ્રણામ કર્યાં. તે જોઇને પ્રફુલ્લ ઢષ્ટિવાળા અને રેશમાંચિત થયેલા તે પૃથ્વીપતિના પુત્ર આનંદથી તે નૈને આલિ’ગન કરીને પૂછ્યું' કે... આ શું ? ' એટલે તરતજ ચંદ્ર નામને વિદ્યાધરશિરામણી ઉદય પામતા આનદરસના કલેાલથી નિર્મળ થયેલી વાણીવડે ઓલ્યે! હું કુમાર ! સર્વે વિદ્યાધર રાજાએ જે વખતે મૃત્યુવશ થતા હતા તે વખતે તમારી આજ્ઞાનુ` પાલન કરવાથીજ જીવતા રહેલા અમે બન્ને પુનર્જન્મને (નવેા અવતાર ) પામ્યા છીયે, તે સ’બધી હકીકત આપ વિસ્તારથી સાંભળે. અ પૂણું .
""
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
ܕ
गतवर्षना मुखपृष्टपरना श्लोकनुं सविस्तर विवेचन. ( લેખક રા. રા. ન્યાલચંદ લક્ષ્મીચંદ ચાની, બી. એ. એલએલ, શ્રી. ) कर्तव्यं जिनवंदनं विधिपरैर्ह पोच सन्मानसैः ।
tr
सच्चारित्र विभूषिताः प्रतिदिनं सेव्याः सदा साधवः ॥ श्रोतव्यं च दिने दिने जिनवचो मिध्यात्वनिर्नाशनं । નાનાવો થતવાસનું જ સતત ધાર્યા પતિ: શ્રાવ: || ? ।।
વિધિને વિષે તત્પર અને હર્ષથી ઉલ્ટસિત મનવાળા શ્રાવકોએ પ્રતિનિ
શ્રી જિનેશ્વરને વ’દન કરવુ, સારિત્રવડે સુશેષ્ઠિત એવા મુનિરાજાની સદા સેવા કરવી, મિથ્યાત્વના નાશ કરનાર જિનવચન પ્રતિદિન સાંભળવુ અને દાનાદિક (દાન શીલ, તપ, અને ભાવના)ને વિષે તથા અહિંસાદિક વ્રત પાળવામાં નિર’તર આસક્તિ રાખવી ”
સુક્તમુક્તાવલિ
પરમ માન્ય સુકતમુકતાવલિકાર ધર્મબિંદુ, શ્રાદ્ધવિધિ, શ્રાવકદિનનૃત્ય, આચારદ્દિનકર, આચારપ્રદ્વીપ વગેરે થેમાં ગૃહસ્થધર્મનું *લાક તથા અ. જે વિસ્તારથી વિવેચન કરવામાં આવેલ છે તેને અસાધારણ પ્રવીશુતાથી એક લેકમાં સ’ક્રમાવી ઉત્તરાત્તર માક્ષ પ્રાપ્તિના સાધન તરીકે ગૃહસ્થ ધમ ને ઉપઢીરશે છે.જોવર્ધન યથામિ, યTM ગ્રંથોટિન્નિ કરોડો ગ થામાં જે કહે
For Private And Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
બ્રહ્મચર્ય પ્રકાશ.
૨૫
ભાવ ધરાવ, આત્મોન્નતિ કેમ થાય તેને વિચાર કરે, ગુરૂમહારાજ પાસેથી સાં. ભળેલી દેશનાનું મનન કરવું. આ બધા મનની શુદ્ધિના ઉપાય છે, તેના ચિન્હો છે અને તેજ કરવા ગ્ય છે.
વચન દ્વારા કોઈની ઉપર આક્રશ કરે, કેઈને અપશબ્દ કહેવા, અસત્ય ભાષણ કરવું, કોઇનું અહિત થાય તેવું બેસવું, કઈને કલંક દેવું, કોઈની ચાડી ખાવી, કોઈની સાચી કે ખેતી નિંદા કરવી, કષાયત્પાદક ભાષા વાપરવી, કેઈન મર્મમાં ઘાત થાય એવી વાક્ય રચના વાપરવી ઈત્યાદિ અનેક પ્રકારે વચન
ગ અશુદ્ધ થાય છે, મલિન થાય છે. તેની શુદ્ધિને માટે અ૫ભાષી થવું, મિતભાષી થવું, સત્યવક્તા થવું, કોઈને પણ આનંદ થાય તેવું જ બોલવું, કોઈને કલંક ન દેવું, કઈ ચાડી ન ખાવી, પાપી. પણ નિંદા ન કરવી,
જ્યાં હોય ત્યાંથી કલેશ નાશ પામે એવીજ વાક્યરચના વાપરવી, સર્વ જીને શાંતિ કરે તેવી ભાષા બોલવી, દેવગુરૂની પ્રશંસા કરવી ઈત્યાદિ અનેક પ્રકારે વચન શુદ્ધિ થઈ શકે છે. માટે ઉત્તમ ગૃહશે તે પ્રકારને વચનશુદ્ધિ માટે પ્રયત્ન કરે.
અપૂર્ણ
ब्रह्मचर्य प्रकाश
(લેખક-ખીમચંદ ભૂધરદાસ, જૈનશાળા પરીક્ષક) કઈ પણ કેમ, જ્ઞાતિ કે પ્રજાને ઉદય કરે છે તે તેને માટે માર્ગ અને નેક છે, પણ ખરે ઉદયને માર્ગ તેજ કહી શકાય કે જે આપણી અવનતિના મૂળ કારણે શોધી, તેને નાશ કરવા ભણી લક્ષ રહે. સાંપ્રત કાળમાં જેન પ્રજામાંવાઇ સુમન રૂપી ચેપી રોગ લાગુ પડ્યા છે. એ ભયંકર રોગથી જેન કામરૂપી સુંદર દેહ ક્ષીણ થતું જાય છે. નબળા બાંધાના, વીર્ય વિનાના અને શિ. થિલ ગાત્રવાળા શ્રાવક સંતાને એ જ કારણથી થવા પામેલ છે. જ્યાં સુધી એ રોગને દૂર કરવામાં નહિ આવે ત્યાં સુધી આપણે ઉદય સેંકડે ગાઉ દૂર સમજ. બાળલગ્નરૂપી ભયંકર રાક્ષસના પંજામાં સપડાયેલા બાળકે ખરેખર મનોબળ વગરના અને નિરૂત્સાહી થાય છે, અનંત હૃદયબળ અને ઉત્તમ ભાવનાઓ આપી રેગથી નષ્ટ થાય છે,
For Private And Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
* અy wા છ*T" વાળાનનાર વહાબાનેજ મરામ રર | Mી છે. ભકિતમાં જ પ્રતિદિન હથિી ઉલ્લાસિત મનવાળા થઈ વિધિસર 'ર રહેવાનું કહેવામાં આવે છે.
શાસ્ત્રકારો ઉપદેશ છે કે આ ચર્મચાથી પરમાત્માની મૂર્તિને નિહાળવાથીવંદન કરવાથી–પૂજન કરવાથી તથા તેમના ગુણોની સ્તુતિ કરવાથી થતા લાભ માં ગર તે હૃદય ચક્ષુ સન્મુખ પરમાત્માની પૂર્તિ ખડી કરી તેનું ધ્યાન ધરવાથી થતા લાની વાત તો દૂર રહી પરંતુ માત્ર તેના નામ સ્મરણથી જ અનેક જન્મના નાશ પામે છે અને કલ્યાણની પરંપરા પણ થાય છે.
આ અસાર સંસારમાં ભવ્ય જીવોને પરમાત્માનું આલંબનજ પરમ લાભદાયક થઈ પડે છે. પ્રબળ સિન્ય યુક્ત હરાજાથી ત્રાસ પામેલા જીવોને પરમાત્માનું શરણજ ફળદાયી નિવડે છે. ભવાભિનંદો જ પરમાત્માથી વિમુખ રહેવાનું ૫સંદ કરે છે. જન્મ–જરા–મરણના દુઃખોથી ભય પામેલા જીવે તો પરમાત્માના ધ્યાન માંજ બની શકે તેટલો પિતાનો વખત ગાળે છે.
મેટા રાજ્યમહેલના એક ભાગમાં નિર્વિકારી ચિત્તથી સ્થિત થઈને અગર તે જગલમાંની ઝુંપડીના ખુણામાં રહીને, પર્વતની ટોચ ઉપર જઈને અગર તેની તળેટીની ગુહામાં રહીને પરમાત્માનું ધ્યાન ધરનાર સર્વ કેઈને તે ધ્યાન ભવનિથ છેવામાં મદદગાર થઈ પડે છે.
આ દુષમ અવસર્પિણી કાળમાં તે બાળ જીવને જિનવંદન, પજન-જીવન વગેરેજ મુખ્ય આધારભૂત છે. એક અપેક્ષાએ જિતેંદ્ર પૂજાને એટલી બધી અગ ત્યતા આપવામાં આવેલી છે, તેનું માહાસ્ય એટલું બધું ગંભીર રીતે ગવાયેલું છે કે શ્રીમાન દેવચંદ્રજીના શબ્દમાં બોલીએ તો “જિનવર પૂજારે તે નિજ પૂજનરે” એમ કહેલું છે. આ વાક્યનું રહસ્ય-ખરી ખુબી કઈ વિદ્વાન જ સમજાવી શકે તેમ છે. પરંતુ સામાન્ય રીતે કહેતાં જિનેન્દ્ર પા એ સ્વકીય પરમ લાભ રૂપે પરિણમતાં પિતાનીજ પજા વિસ્તારે છે. વળી મળ સત્તાએ આપણે જેતાને આત્મા સ્વકીય ગુણે કરી કિંચિત્ પણ નિંદ્રના આત્માથી ન નથી. ફરક માત્ર એટલો જ છે કે આપણા આત્માની અનંત શકિતઓ રાખ નીચે દબાઈ રહેલ અંગારાની માફક અનેક કર્મ દલથી અવરાએલી છે-ઢંકાયેલી છે અને જિનેની મહા કલ્યાણકારી પ્રજાથી આપણા આત્માની પ્રત્યેક શકિતઓ પ્રગટ થતી જતી હોવાથી તે પૂજા મા પણ આત્મા નીજ-આપણી પિતાની જ કહી શકાય, શ્રી જિનેશ્વર ભગવાનના ગુણગાનથી આપણા પિતાના આત્મિક ગુણે પ્રગટ થતા હોવાથી જિનેશ્વરની પ્રજાને આપી પૂજા કહેલી
For Private And Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
છે. ઇમા ભારીના દ્રષ્ટાંત અનુસાર આપણં ત્રિનેત્રના ધ્યાનથી જિનેશ્વર નૃત્યજિનેશ્વરજ થઇ શકીએ છીએ.
વળી આપણા તરફથી કરવામાં આવતી પ્રજાની વીતરાગ દેવને બીલકુલ અપેક્ષા નથી, તેથી તેમનું' કિંચિત પણ ડુત થવાનુ નથી, કારણકે તેમનુ ક ઇહિત થવુ ખાકીજ રહ્યું નથી. મૂળ કરનાર અગર તે ઉપસર્ગ કરનાર બંને તરફ વીતરાગ દેવ ની તા સમાન ચિત્તસ્થિતિ”હે છે,મહા કોશકારી-પીડાકારક ઉપસર્ગ કરનાર કમઢયેાગી ઉપર તેમજ છત્ર ધારણ કરી તે ઉપસર્ગમાંથી રક્ષણુ કરનાર ધણુંદ્ર દેવ ઉપર-પાત પેાતાને ઉચિત કાર્ય કરનાર અને ઉપર શ્રી પાર્શ્વનાથ સ્વામિનીસ૨ખીજ મને વૃત્તિ હતી.
આ શ્વેતાં જિનવંદન કેવળ આપણીજ આત્મિક ઉન્નતિ કરવામાં પરમ ઉપકારક છે. પરમાત્માના અનંત ગુણેની સ્તુતિ કરવાથી આપણામાં તેવા ગુણા પ્રગટ થાય છે. ગુણુની ખાતરજ સ્તવના કરવાથી ગુણુની તવિષયક ઉહાપાડુથી તે ગુણુ તરફ અત્યંત રાગ થાય છે, તેમ થતાં તે ગુણે પોતાનામાં છે કે નદ્ધિ ? છેતા કેવી દશામાં છે? કઇ રીતે તે ગુણુ પ્રકટ થઇ શકે? એ રીતે વિચારશ્રેણી જામતાં ઉચ્ચ દશાએ ડેાંચતાં તે તે ગુણે અવશ્ય પ્રગટ થાય છે. તેવી રીતે ગુ પ્રકટ કરેલ અનેક મહાત્માના ચરિત્રા આપણા શ્રુતિ-પથમાં અનેકવાર આવ્યા છે. ગુણુની યથા કિંમત (appreciation) કરવી-તે તરફ વલણુ થવુ' તેજ એક મહા ભાગ્યની નિશાની છે. ગુણુધારી પુરૂપાના ગુણુગાનથીજ ગુણનુ` ખરૂ સ્વરૂપ સમ જાય છે. ગુણુની ખેાજબુદ્ધિ ઉદ્ભવતાં-ગુણુ તરફ પ્રેમ દ્રઢીભૂત થતાં તે ગુજીનુ
ભાજન અવશ્ય થઇ શકાય છે.
‘જિનવદન’ અદ્ઘિક તેમજ આમુમિક સર્વ પ્રકારના લાભાને જન્મ આપે છે. ગઢ઼ાન્શાએની વાત તે દૂર રહી પરંતુ આધુનિક કાળમાં પ્રચલિત ભક્તામર,કલ્યાણુમદિર પ્રમુખ અનેક સ્તે પણુ આ વિષયમાં અસ્ખલિત સાક્ષી પુરે છે. આા પ્રસંગે મૂર્તિપૂજા વિરૂદ્ધ આક્ષેપ કરનારાએને એટલુંજ કહેવું પૂરતુ થઈ પડશે કે પાષાણુની ગગર ધાતુની મૂર્તિની પુજા કરનારાએ સૃર્તિને પાષાણુ અગર ધાતુજમાનીને પૂજા કરતા નથી પર ંતુ પરમ શાંતરસ પોષક આહ્લાદકારી મૂર્તિને-અરિહંત પરમાત્મા ભવ્ય જનાના ઉપકારને અર્થે સત્ર જગ્યાએ ઉપદેશ આપતા વિચરતા હતા તે વખતની સાકાર સ્થિતિ કલ્પીને, યાગ્ય ક્રિયાથી પવિત્ર કરી મૂર્તિ જ જૈન ભાઈએ પાષાણુની નહિં પરંતુ વીતરાગ અરિહંત પરમાત્મનીજ ત-સ્તુતિ-ધ્યાન વગેરેમાં નિમગ્ન થઇ ગૈાક્ષસુખની વાનકીનેા આસ્વાદ લે છે.મૂર્તિ, જાનેધિક્કારનારાએક મોટા મોટા પુરૂષોની યાદગિરી નિમિત્તે તેમના તરફની પેાતાનો પ્રેમની લાગણી
For Private And Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ફાગાફા, આઇલ પેન્ટીગા-કો નાસ્તો વગેરે યાર કરાવે છે કે શું તે છે ? એક દમડીની કિંમતને કાગળનો કકડો-કરન્સી નોટ-હજાર કે લાખ રૂપિયાની કિંમતને અંકાઈ લોક સર્વત્ર તે કબુલ રાખે છે તેનું શું કારણ? અમુક વસ્તુ કપેલી વસ્તુને અધ્યારોપ તે વસ્તુને કલિપત વસ્તુ રૂપજ બનાવી મુકે છે તે હ!કત સર્વ કઈ જાણે છે. મર્તિપૂજા વિષયક સવિસ્તર વિવેચન ચાર અસ્થાનેજ ગણશે, તે બાબતમાં એક સ્વતંત્ર લેખ લખવાની જરૂર છે.
જિદ્રપૂજાના જુદી જુદી અપેક્ષાએ અનેક ભેદ પાડવા માં આવેલા છે. મુખ્ય તાએ દ્રવ્યપૂજા અને ભાવપૂજા એમ બે ભેદ પાડેલા છે. શ્રીમાન હરિદ્રસૂરી મહારાજ સ્વરચિત અષ્ટકમાં પ્રરૂપે છે કે પ્રષિાની વાત રા, ઘસાધન બંબિત્તિ: || ચાધિક પ્રતિક્રિયા તુટવા, વિધા જુવો કે ધર્મ સાધનની રીતિ અધિકારી પર જુદી જુદી જણાવેલી છે. ગૃહને દ્રવ્ય અને ભાવ બંને પ્રજા માટે અધિકાર રી ગણેલ છે, ત્યારે સાધુને માત્ર ભાવપૂજા માટેજ અધિકારી જણાવેલ છે. સાધુને દ્રવ્યપૂજાની અપેક્ષા રહેતી નથી. ઉચ્ચ સ્થિતિએ ગેલ પ્રાણીને સામાન્ય લાભદાયક વસ્તુ કંઈ કામની નથી. સાતમા ધોરણનો અભ્યાસ કરનારને પહેલાથી છઠ્ઠા ધોરણસુધી અભ્યાસક્રમ બીન જરૂરી છે, તેવી જ રીતે રાવર્ગમાં પ્રવેશ કરેલા પ્રાણીને માત્ર ગ્રહસ્થાચિત ધર્મકાર્ય બીન જરૂરી છે. દ્રવ્યપૂજા જ્યારે સામાન્ય રીતે સ્વપર્યતનું ફળ આપનારી છે ત્યારે ભાવપૂજા મેક્ષપર્યતનું ફળ દેનારી છે. મલિનારંગી ગ્રહસ્થાને માટે કાવ્યપ્રજા એટલાજ હેતુથી આવશ્યક ગણવામાં આવી છે કે તે ભાવપૂજાની હેતુ-નિમિત્તરૂપ છે. પ્રધાનતાએ મુખ્યતા તે ભાવપૂજાની જ ગણવાની છે. સાધુઓ હમેશાં ભાવપૂજાના પ્રદેશમાંજ વિચસ્તા હેનાથી-ભાવપૂજારૂપ કાર્ય સાધ્ય કરેલ હોવાથી, દ્રવ્યપૂજારૂપ કારણની તેમને ભાવપૂજારૂપ કાર્યનિષ્પત્તિ માટે આવશ્યક્તા રહેતી નથી. આ જોતાં ગ્રહરને જે દ્રવ્યપૂજા ભાવ પૂજામાં પ્રવેશ પમાં ડતી નથી તે દ્રવ્યપૂજા પૂરતી ફળદાયી થતી નથી. ઉત્તમ ઉત્તમ દ્રવ્યો મેળવીને પૂજા કરનારા ભાવિકજને જ્યાંસુધી સ્થિર ચિત્તથી ભાવપૂજામાં તહીનતા પાણી શકતા નથી ત્યાંસુધી એકડાજ ઘુંટયા કરે છે. બાળ અભ્યાસીઓને પ્રથમ એકડાજ ૬ ટવા ની જરૂર છે ખરી, પરંતુ કમે કરીને સાથે સાથે આગળ વધવાની જરૂર પણ સન કોઈ સ્વિકારશે. આવી રીતના સંજોગો વચ્ચે દ્રવ્યપૂજાથી પશુ કેવળ વિમુખ રહેનારાઓની સ્થિતિ તો તદન દયા ખાવા જેવી જ છે.
આ દુષમકાળમાં પ્રાણીઓની આયુષ્ય સ્થિતિ પ્રથમના સમયના મનુષ્યની સાથે સરખાવતાં ઘણીજ અ૯પકાલીન છે, અને એકડા ઘુંટવાનો કાળ- પૂજામાં
For Private And Personal Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
www.kobatirth.org
વસાર દ ક કાળ પણ લાંગા થતા હય છે, તેવા સમયમાં દ્રવ્યપૂજા તરફ ઉપકલા કરનારા પાણીમા જીંદગીનો ઘણોખરો વખત નિર ́ક ગુમાવી છેક છેલ્લી ઘડીએ જાગૃત થાય અને એકડા ઘુંટવાનુ શરૂ કરે તે પછી આગળ વધવાને પ્રસંગ કયારે આવશે તે ખાસ વિચારવા જેવુ' છે. આ અપેક્ષાએજ દ્રવ્યપૂજાના પણું સતત્ અભ્યાસ રાખવાની જરૂર છે, આ ભવમાં હું તે આગામી ભવમાં પણુ આ વિશ્વયમાં અધુના દૃઢ સંસ્કાર જામ્યા હશે તે આત્મિક ઉન્નતિ અવશ્ય થવાનીજ. નાનપશુથીજ માપા માળકોને, જે કરતાં શીખવાની ( હાથ ખેડી નમસ્કાર કરવાની ) જે કરવા જવાની–દેરાસરમાં દર્શન કરવા જવાની ટેવ પાડે છે એ પૃથા વ્યા ગણુ તરીખેજ ખાસ પસદ કરવા ચેગ્ય છે. આ પ્રકારની ટેવ-અભ્યાસ કેટલેક અંશે બાળકેાની ભવિષ્યની જીંદગી ધર્મપરાયણુ બનાવવામાં ઘણુંાજ સારે ભાગ ભજવે છે. ધર્મિષ્ટ મનુષ્યાએ સાધ્ય દ્રષ્ટિ ભાવપૂજા તરફ રાખવાની છે અને તેમાં પણુ છેવટે ભાવપૂજાને મોક્ષપ્રાસેનુ` સાધન બનાવી મેાદશા સાધવાની છે, એ ધ્યાનમાં રાખી શિવસુખનેજ છેવટનું સાધ્ય ગણવાનુ છે,
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અષ્ટપ્રકારી પૂજા—સત્તરભેદી પૂ^ એ રીતે પણ આઠ-સત્તર એમ પુજાના ભેદ પાડવામાં આવેલા છે. આ પ્રકારની પુખ્તથી આત્મા વિશુદ્ધ દશા પામી ભાવવૃત્તમાં વિશેષ દ્રઢીભૂત થતા જાય છે. આવા હેતુથીજ શ્રીમાન્ યોાવિજયજી એક પ્રસગે કહે છે કે, “અો પણ તુમશું કામણ કરશું, ભક્તિ ગ્રહી મનઘ૨માં મરશું.” પૂજાથી-ભક્તિથીજ શ્રી જિનેશ્વરદેવની આરાધના થઇ શકે છે, પરંતુ તે ભક્તિ શુષ્ક ચિત્તની હાવી જોઇએ. નહિં. સહૃદય ભક્તિનેજ ખરી ભક્તિ કહી છે. જિનેશ્વર ભગવાનનુ” હૃદયમાં ધ્યાન કરી તેમની આજ્ઞાનુસાર વર્તન રાખવાને દૃઢ નિશ્ચય કર્યાંથીજ ખરી ભકિત-ખરૂં આરાધન કર્યું કહી શકાય. અને તેઆશધન વડેલે માટે ફળ દેવાવાળું થાય છે, તેટલા માટેજ શ્રીમાન હરિભદ્રસૂરિ મઢારાજા કહે છે કે यस्य नाराधनोपायः, सदाङ्गान्यास एवहि । यथा शक्तिविधानेन, नियमात् स फलमदः।।
જેની (જિનેશ્વર દેવની) આરાધનાના ઉપાય સદા તેમની આજ્ઞાને અભ્યાસ કરવા તેજ છે. શકિત અનુસાર આરાધન કર્યાંથી તે નિશ્ર્ચય થકી ફળ દેવાવાળુ થાય છે. આ પ્રકારની ભક્તિથીજ ઉલ્લાસમાં આવી શ્રી મેાહનવિજયજી શ્રીમાન્ અજિત નાથ સ્વામિના હવનમાં કહેરું કે કરૂણુાષિક કીધી રે સેવક ઉપરે,ભવાય ભાવડ ભાંગી ભકિત પ્રસન્ન ને; મન વાંચ્છિત ફળીયારે જિન આલાને, કરજોડીને મેહુન કરે મનર’ગો, પ્રોતલડી બધાણી રે અજિત જિષ્ણુ દશું.” શાસ્ત્રકારે શ્રી જિનેશ્વર ભગવા નની કિતને પારસમણુ, કલ્પવૃક્ષ અગર ચિંતામણિ રત્ન કરતાં પણ વધારે મૂલ્યવાન ગણે છે. પરમ આનંદદાયી ભકિતથીજ સસાર સાગર તરી શકાય છે.
For Private And Personal Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સુકતમુકતાવળકાર માત્ર “જિન વંદન કરવું ' એટલુંજ કહી સંતોષ પકડતા નથી. તેઓ ફરમાવે છે કે જિન વંદન, વિધિને વિષે તત્પર અને ઉલ્લસિત માતાળ થઈને કરવું જોઈએ. સામાન્યમાં સામાન્ય ક્રિયાથી માંડીને મોક્ષ સુખ આપનારી કિયા પર્યત દરેક ક્રિયા વિધિસર કરવામાં આવે તેજ તે ચોગ્ય ફળ દેનારી થાય છે, રોગ નિવારણ નિમિત્ત અગર શરીરની પુષ્ટિ માટે રસાયણ ખાનારાઓ તરફથી - ગ્ય વિધિથી તૈયાર નહિ કરવામાં આવેલી એવી ધાતુની ખબ---ભા-પારા વગેરે ને ઉપગ કરવામાં આવતાં તે ઉલટું તેમના શરીરમાં અનેક નવીન રોગને જન્મ આપે છે, તેવી જ રીતે શાસ્ત્રપ્રણિત વિધિ અનુસાર નહિં થયેલી ધાર્મિક ક્રિયા પુરાને બદલે કવચિત્ પાપ હેતુ પણ થઈ પડે છે. સાંસારિક તેમજ ધાર્મિક દરેક કાર્ય વિધિસર થયેલ હોય તો તે અવશ્ય નિર્ણિત ફળ આપનાર નિવડે છે. શ્રી જિનેશ્વર દેવનું વંદન કરવા જનારાઓએ જિનભુવનને વિશે ગોરાશી આશાતને તજની જોઈએ. અન્ય સર્વ સાંસારિક ક્રિયાઓ ત્રણવાર નિસિહી નિસિહી કહી નિધિવી જોઈએ. મન, વચન અને કાયાને સાંસારિક પ્રવૃત્તિમાંથી ફારેગ કરી જિનવંદન, જિનતાન અને જિનધ્યાન રૂ૫ ધાર્મિક ક્રિયામાંજ જેલા શખવા જોઈએ. કોઈપણ પ્રકારના પાપબંધન થાય તેવા કાર્યથી વિમુખ રહેવું જોઈએ. કર્યું છે કે
अन्यद्वारे कृतं पापं, देवघारे विनश्यति ।
देवकारे कृतं पापं, वन खेपं जविष्यति ॥ અન્ય સ્થળે કરેલ પાપને નાશ દેવમંદિરમાં જવાથી થશે પરંતુ દેવમંદિરમાં બાંધેલું પાપ તે વજી લેપ રૂપજ થશે. અનંત ભવભ્રમણ કરતાં પણ જિનમંદિરમાં બાંધેલ પાપકર્મનો ક્ષય થઈ શકશે નહિં. આ દિવસ આરંભ સમારંભ કાર્યમાં પ્રવૃત્ત રહી માત્ર શેડ વખતે જિનનંદ માટે ફાજલ પાડી શકીએ અને તેટલા વખત દરમ્યાન પણ પાપકર્મ બાંધવા લલચાઈએ તો તે જ ભારેક પાણું જ સમજવું. ધમને રાનમાં, જિનમંદિરમાં દર્શન નિમિત્ત સુશોભિત વસ્ત્રાલંકારે પહેરીને આવેલી લાવયવતી લલનાઓ ઉપર દષ્ટિ માત્ર પણ કરવામાં આવે તે તે કેટલું બધું હસવપણું સૂચવે છે ? તેનો ખ્યાલ આવે મુશ્કેલ નથી, ચિત્તની દરેક પ્રકારની આકુળવ્યાકુળતાનો દેવમંદિરમાં સર્વથા ત્યાગ કરવો જોઈએ.
મીન અગર ફાટેલાં ન પહેરીને, કોઈ રાડ પાસે મગર રાજદર બારમાં કે કચેરીમાં જતાં શરમાઈએ તેવાં વસે પહેરીને નહિં જતાં પોતાની સ્થિતિ અનુસાર ગ્ય પિશાક પહેરીને જિનમંદિરમાં જવું જોઈએ. દેવાધિદેવના દર્શન નિમિત્ત ફાટેલું ટૂંકું પંચીયું પહેરીને ઉઘાડે શરીરે જિનમંદીરમાં જનારી વિવેક
ન્યતા ઉપર વધારે વિવેચનની જરૂર નથી. પંડીત નિરવિજયજી રામ નાની પૂજામાં મલીન વેષના ત્યાગની સાથે અતિ ઉદાટ વેષનો ત્યાગ કરવાને પણ આગ્રહ કરે છે.
For Private And Personal Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
દર્શન કરવા જવુ તે એક પ્રકારની વેઠ ઉતારવા જઇએ છીએ એમ સ્વપ્નમાં પશુ ખ્યાલ આવવા જોઇએ નહિં. શુભ કર્મના 'ધની માફ્ક પુણ્યક'ના ખધ પણ મનના ઉત્સાહના પ્રમાણમાં તરતમતાએ વધારે એછે મજબુત પડે છે. દરેક ક્રિયામાં ભાવનીજ પ્રધાનતા છે. ભાવશૂન્ય ક્રિયા કચિત પણ ફળ દેવાવાળી થતી નથી.
અપૃ.
टुको उपदेश. તે તારે માટે શુ કર્યું?
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
19
દુનિયાના લાકા કહે છે કે“મા દુનિયામાં પરાપકારી પ્રાણી બહુ વિરલ હાય છે, ઘણા જીવા તા સ્વાર્થીજ દેખાય છે. ’’ આ વાકયના વિચાર કરતાં મને તે એમ સિદ્ધ થયું છે કે “ ઘણા પરોપકારી છે, સ્વાર્થી બહુ અલ્પ છે, ” હવે આ મતભેદછું' નિવારણુ થઇ કેમ શકે ? કારણકે ખ'ને વાત ઉત્તરધ્રુવ તે દક્ષિણધ્રુવ જેવી એક મીતની સામે પડતી છે. પરંતુ હું માનુ છુ કે મારી દલીલ સાંભળ્યા પછી તમે ( વાંચનારા બંધુઓ ) માા મતનેજ મળતા થશે. સાંભળે ! આ જગત્ ખરા ૫પકારી તેને કહે છે કે જે પાતાના-પેાતાના કાર્યના વિનાશ કરીને, નુકશાન ખમીને પશુ પારકુ કાર્ય કરી આપે, પરતુ ર્હુિત કરે અને ને સુખશાંતિ પમાડે, હવે જીરું! ! આ જગતના મનુષ્યેા રાત્રિ દિવસ જે ધંધામાં, નાકરીમાં અથવા મજુરીમાં મચ્યા રહે છે તેમાં પોતાના સ્વાર્થ માત્ર પાતાને ખોારાકી પાશાકી માટે જે દ્રવ્ય ોઇએ તે મેળવવા કરતાં વધારે નથી, એટલે બીજી હુકીકતના પ્રમાણુમાં પ ુજ જીજ છે.તેમાંના ડાળે ભાગે પુત્ર પુત્રી વિંગેરે પર ઉપકાર કરનારા કેટલાક ઉપર ઉપકાર કરનારા છે, કેટલાક ક"" પરિવાર ઉપર ઉપકાર કરનારા છે. અને કેટલાક તે કેાના પર ઉપકાર કરૂ છું ? આ બધુ કેને માટે છે ? તેના પશુ વિચાર કર્યા શિવાય મય્યાજ રહેનારા છે, તમે પછશે કે તેએા ઉપકારી કેમ ? તેને ઉત્તર પા! છે કે--અહર્નિશના પ્રયાગથી ઉત્પન્ન કરેલ દ્રવ્ય જેને સંતતિ હોય છે તે તેને માટે મૂકી ય છે, જેને સતતિ નથી હોતી તે ત્રીને માટે મૂકી જાય છૅ, સંતતિ કે ની બંને નથી હતુ... તે પેાતાના ખીન્ન તારસ થવા ઇચ્છનારાએ માટે મુકી જાયછે, મને તેવુ કાંઇ નથી હેતુ એ પણુ આંખ ઉઘાક્યા શિવાય આ બધુ કેના માટે કરૂં છું તેના વિચાર કર્યાં શિવાય જીવે ત્યાં સુધી ધમા વગેરેમાં મેચ્યા રહીને પછી જેમનું તેમ મૂકી ચાલ્યા હય છે.લેકે જેને પ૨ેપકારી કહે છે તેના કરતાં પશુ આ પરોપકારી વિશેષ એટલા માટે છે કે લેકેટમાં કહેવાતા પરોપકારી પોતાનુ કા પરંતુ મકે છે તે ખીલ્લનું” કરી આપે છે; પણ આ પરોપકારી તે પોતાનુ કાર્ય-મ
For Private And Personal Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir નુષ્યભવ પામીને જે પોતાના આત્માનું હિત સાધવાની આવશ્યકતા હતી તે કાર્ય પડતું મૂકે છે, બીજાઓને માટે જ થાક્યા સિવાય રાત્રિદિવરા પ્રયાસ કરે છે, પ્રયાસ કરીને મેળવેલ દ્રવ્યાદિ સાથે લઈ જવાની ઈચ્છા પણ કરતા નથી. એટલું જ નહીં પણ અનેક પ્રકારના ધંધા રોજગાર વિગેરેમાં દ્રવ્ય મેળવવા માટે કરેલા પાપને જશે અહીં ન મુકી જતાં પિતાની સાથેજ લઈ જાય છે અને તેના દુઃખમય વિપાક આ - ગામી ભવમાં પોતે ભોગવે છે. હવે કહે કે દુનિયા કહે છે તે પરોપકારી વધારે કે હું કહું છું તે પરોપકારી વધારે ? તમારે મારા મતને મળી જઈને કહેવું જ પડશે કે “હું કહું છું તે ખરા પરોપકારી, આત્માનો વિનાશ કરનારા અને પારાવાર નુકશાનીના સહન કરનારા છે.” આટલા ટુંક લેખ ઉપરથી વાંચક વર્ગ એ સારગ્રહણ કરવાને છે કે-ધંધા નોકરી વિગેરેમાં અહર્નિશ મા રહેતાં વિચાર કરે કે, હું માં બધું કોને માટે કરૂં છું ? પિતાને કે પિતાને આશ્રિત સ્ત્રી પુત્ર પરિવારાદિકને બારાકી પેશાણી માટે જોઈએ તેટલું તે ગૃહસ્થને મેળવવું પડે પણ તેટલું મળતું હોય છતાં અથવા તેટલું સ્થિતિમાં હોય છતાં વધારે મેળવવા માટે મળ્યા રહેવું અને તેમાં પણ અનેક પા૫ સ્થાન કે રોવવાં, કમાદાનાદિના વ્યાપા કરવા, છંદગીને પણ જોખમમાં મુકવી, આબરૂ ઈજતની પણ દરકાર ન કરવી અને આ ભાવનું હિત ગાડી આગામી ભવમાં પા દાના ભાજન થવું એ કોઈપણ પ્રકારે ઉચિત નથી, ત્યાજ્ય છે, અને સુરોને અકર્તવ્ય છે. આયુષ્ય કયારે પુરૂ થઈ જશે ને કયારે ચાલ્યા જવું પડશે તેનો વિચાર પણ કર તાંસુરાનું કામ હોય જ નહીં. માટે આયુષ્યની રાપળતાને ખ્યાલ આવશે બરાબર લક્ષમાં રાખી પ્રથમ આત્મહિત કરવું અને પછી આ હિતમાં ખામી ન આવે તે પ્રકારે બીજા કોઈ માગ કરવાંનુકશાની લીલાકુલ ખમવી. કરણ કે, વિકાને એમજ કહે છે કે–જાગ્રં દિ પૂર્વ પિતાના કાર્યને વિનાશ કરવો તેજ ખરેખરી મૂર્ખતા છે.” આવા મની પંક્તિમાં બેસતા વખત ન આવે તે બરાબર ધ્યાનમાં રાખવું. સુરા વાંચક બધઓને વધારે - વવાની જરૂર નથી. આટલું ધ્યાનમાં રાખશે તે ઘણું છે. આટલું ધ્યાનમાં રાખ. વાથી તેં તારે માટે શું કર્યું? તે વિચારી શકાશે. આખી જીંદગીના કુનો હિસાબ સકશે પેતાને માટે કરેલા કાર્યને જ બાજુનો સરવાળો શુન્ય આવશે કે બહુ નાની સં માંtવશે અને ઉધાર બાબુનો રસરવાળે તપી પડશે. પણ આ કાર જે થોરી (મનુષ્ય) અંજનું સરવૈયું મૂકશે તેને પડશે, માટે જરા જાગૃત થઇ ડિસાબ સરળ માં કે જેથી હવે પછી જીદમાં કાંઈક આત્મહિત કરવા તરફ ધ રે લઈ દોરાય. આ રંક લેખ એટલી હકીકત લણ લાવવા માટે લખવામાં આવે છે. આશા છે કે તે પ્રયાસ કૃળિયુત થશે. તથા For Private And Personal Use Only