Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 3 ] jaina AgamoM meM svAdhyAya sarva vidita bAta hai ki svAdhyAya ke abhAva meM bar3e se bar3A sAdhana-sampanna sampradAya bhI surakSita nahIM raha sakatA / jaina zAsana meM svAdhyAya kA bahuta hI mahattvapUrNa sthAna hai / svAdhyAya dhyAna kA mahattvapUrNa avalambana aura zramaNa jIvana ko anuprANita karane vAlA hai| pratyeka zramaNa evaM zramaNI kI dinacaryA meM svAdhyAya kA pramukha sthAna hai| cAroM kAla svAdhyAya nahIM karane para zramaNa ko pratikramaNa karanA hotA hai / 'bhagavatI sUtra' meM gautama svAmI ke prazna kA uttara dete hue prabhu ne sbAdhyAya ke pA~ca prakAra batalAye haiN| 1. vAcanA, 2. pRcchanA, 2. paryaTanA, 4. anuprekSA, 5. dharmakathA / binA paThana-pAThana ke jJAna-vRddhi nahIM hotI, isalie sarva prathama vAcanA rakhA gayA hai| dUsare meM paThita viSayoM meM zaMkAoM kA samAdhAna karane aura jJAtavya viSaya ko samajhane hetu pRcchA hotI hai, yaha svAdhyAya kA dUsarA bheda haiN| tIsare meM jJAta viSaya ko sthira karane hetu parAvartana-rUpa svAdhyAya hotA hai| parAvartana upayoga pUrvaka ho aura svAdhyAyI usameM AnandAnubhUti prApta kara ske| etadartha cauthe meM anuprekSA-ciMtana rUpa svAdhyAya batalAyA hai / zAstravANI se prApta jJAna ke navanIta ko janatA meM vitaraNa karane ko dharmakathA-rUpa pA~cavA~ svAdhyAya hai / svAdhyAya kI vyAkhyA meM prAcAryoM ne isa prakAra vivecana kiyA hai __ adhyayana' ko adhyAya kahA hai, sundara uttama adhyAya hI svAdhyAya hai| acchI taraha maryAdA-pUrvaka par3hanA bhI svAdhyAya hai| acchI taraha maryAdA ke sAthaakAla ko chor3akara athavA pauruSI kI apekSA kAla-akAla kA dhyAna rakhakara par3hanA svAdhyAya kahalAtA hai| uparokta vacana ke anusAra jina prarUpita dvAdazAMga-sUtravANI ko vidvAnoM ne svAdhyAya kahA hai / isI ko 'suyanAraNaM-sujjhAno' pada se zrutajJAna ko svAdhyAya se abhinna kahA hai| 1. adhyayana adhyAyaH zobhano'dhyAyaH svAdhyAyaH |praa0| athavA suSThu A maryAdayA adhayite iti svAdhyAyaH / stha. 2 / / suSThu prA-maryAdayA-kAlavelA parihariNa pauruSya pakSeyAvA adhyAyaH-adhyayanaM svAdhyAyaH |gh.3 adhi.| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 288 * vyaktitva evaM kRtitva ___ sva. yAne Atma guNa athavA sva-siddhAnta kA jisase jJAna ho, vaise sadgraMthoM kA paThana-pAThana bhI svAdhyAya kahA jAtA hai| svAkhyAya yogya zruta: zrutajJAna ke 14 aura 20 bheda bhI kiye gaye haiN| parantu paThana-pAThana kI dRSTi se do hI bheda upayukta hote haiM-samyakzruta aura mithyAzruta / anuyoga dvAra sUtra meM laukika aura lokottara bheda se bhI kathana kiyA gayA hai| alpajJa-chadmasthoM ke dvArA svecchA se jina granthoM kI racanA kI gaI hai unako mithyAzruta yA laukika zruta kahate haiM / laukika zruta ekAnta hitakarI nahIM hote / sarAgiyoM kI vANI vItarAga vANI ke Azrita hone para hI samyakzruta hokara paThanIya ho sakatI hai| rAgAdi doSa se dUSita hone ke kAraNa vaha zAstra acUka muktimArga nahIM batA sakatA / mumukSu jIvoM ke lie vItarAga vANI yA usake anukUla chadmastha vANI bhava-bandhana kATane meM samartha hotI hai / sarAgiyoM ke vacana doSayukta hone ke kAraNa kabhI-kabhI pAThaka yA zrotA ke mana moha utpanna kara unako bhavasAgara meM bhaTakA dete haiM / vItarAga bhASita samyakzruta meM ye doSa nahIM hote haiM, kyoMki kAma, krodha, lobhAdi vikAroM ke sampUrNa kSaya se vItarAga nirdoSa hai / nirdoSa vANI zrotAoM meM bhI upazama rasa kA saMcAra karatI hai aura anAdi saMcita doSoM kA upazama karatI hai| isalie kahA hai zloko varaM parama tattba-patha-prakAzI, na graMtha koTi-paThanaM jana-raMjanAya / saMjIvanIti varamauSadha mekameva, vyartha-zramasya 'janano na tu' mUla bhAraH / / paramatattva ko prakAzita karane vAlA eka bhI zloka karor3oM granthoM se acchA hai, vyartha kA bhAra dene vAle mUloM ke Dhera se saMjIvanI kA eka bhI Tukar3A acchA hai / mokSa sAdhana ke durlabha caturaMgoM meM isa prakAra kI dharmazruti ko durlabha kahA gayA hai / manuSya tana pAkara bhI hajAroM lokadharma kI zruti anAyAsa nahIM pAte, jisako sunakara jIva tapa-zAMti aura ahiMsA bhAva ko prApta kareM, aise sadgranthoM kA zravaNa atyanta durlabha hai / jaise ki kahA hai jaM succA par3ivajjati, tavaM khaMti mahiMsayaM / / u0 3 / / samyak zruta dharmakathA pradhAna hotA hai, vahA~ arthakathA aura kAmakathA ko mahattva nahIM milatA-Atma svarUpa kA jJAna hone se samyak zruta ke dvArA jIva ko svarUpAmimukha gati karane ko preraNA milatI hai / ataH svarUpa aura AtmaguNa kA adhyayana hone se hI samyakzruta kA paThana-pAThana svAdhyAya kahA gayA hai| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ * prAcArya zrI hastImalajI ma. sA. * 289 svAdhyAya aura samAdhi : cAra prakAra kI samAdhiyoM meM zruta bhI dUsare namvara kA samAdhi-sthAna mAnA gayA hai| jaise 'cattANi viNaya samAhiTTANA pannatA / taMjahA-viNayasamAhI, suyasamAhI sava samAhI, AyAra'samAhI / zAstra jJAna ke adhyayana aura parizIlana se AtmA ko zArIrika evaM mAnasika samAdhi kI prApti hotI hai / ataH aneka prakAra ke samAdhi sthAnoM meM 'zruta svAdhyAya' ko bhI samAdhi kA eka kAraNa mAnA hai| zrutavAna hI tapa aura prAcAra kI samyak sAdhanA kara pAtA hai| isalie 'zruta samAdhi' ke pazcAt 'tapa-samAdhi' aura 'AcAra-samAdhi' kA ullekha kiyA gayA hai| zruta samAdhi meM jijJAsu ziSya ne vinayapUrvaka guru se pRcchA kI ki zAstra kyoM par3he jAyaM ? aura unase kaunasI samiti prApta hotI hai ? uttara meM prAcArya ne kahA-(1) zruta jJAna kA lAbha hogA, isalie pddh'o| (2) citta kI caMcalatA dUra hokara ekAgratA prApta hogI, isalie pddh'o| (3) AtmA ko dharma meM sthira kara sakoge, isalie pddh'o| (4) svayaM sthira hone para dUsaroM ko sthira kara sakoge, isalie par3ho / ekAgratA prApta honA hI samAdhi hai| tapa meM svAdhyAya kA sthAna : svAdhyAya kA mokSa mArga meM pramukha sthAna hai / zrutArAdhana kA sthAna jJAna aura tapasyA donoM meM AtA hai / bAraha prakAra ke tapa meM svAdhyAya cauthA antaraMga tapa hai, svAdhyAya ke dvArA mana vaura vANI kA tapa hotA hai| svAdhyAya paramaM tapaH-mana ke vikAroM ko zamana karane aura dharma-dhyAna kA Alambana hone se svAdhyAya parama tapa hai / anazana Adi bAhya tapa zarIra se lakSita hote haiM, para svAdhyAya antaraMga tapa hone se lakSita nahIM hotA, ataH yaha gupta tapa hai| zAstra kA vAcana aura zikSaNa kyoM ? ___ 'sthANAMga sUtra' meM zAstra kI vAcanA kyoM karanA aura ziSya ko zAstra kA zikSaNa kyoM lenA, isa para vicAra kiyA hai / sUtra kI vAcanA ke pA~ca kAraNa batalAye haiM-(1) vAcanA se zruta kA saMgraha hogaa| (2) ziSya kA upakAra hogA aura zrutajJAna se upakRta hokara ziSya bhI prema se sevA kregaa| (3) jJAna ke pratibaMdhaka karmoM kI zruta pATha se nirjarA hogii| abhyasta zruta vizeSa sthira hogaa| (5) vAcanA se sUtra kA viccheda bhI nahIM hogA aura avicchinna paramparA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 260 se zAstra jJAna calatA rahegA / jaise kahA hai - paMcAheM ThANehiM suttaMvAejjA, taMjahA 1. saMgrahaTTayAe, 2, uvaggahaTTayAe, 3, nijjaraTTayAe, 4. suttevAme pajjavajAe bhavissae - 5. suttassavA pravocchittinayaTTayAe / ThA0 / / vyaktitva evaM kRtitva sUtra sIkhane ke bhI pA~ca kAraNa batalAye haiM, jaise - 1. jJAna kI vRddhi ke lie 2. samyag darzana kI zuddhi aura rakSA ke lie 3. zAstra jJAna se cAritra kI nirmalatA rahegI, isalie sUtra sIkheM 4. mithyAtattva Adi ke abhiniveza se chuTakArA pAne ke lie arthAt mithyAtva prAdi doSoM se mukta hone ke lie 5. yathAvasthita bhAvoM kA jJAna karane ke lie sUtra sIkhanA caahie| kahA bhI hai- paMcahi - ThANehi suttaM sikkhejjA, taMjahA - 1 NANaTTayAe - 2 daMsaNaTTayAe - 3 caritaTTayAe 4 vaggahavimoyaNaTTayAe - 5 grahavatthaMvA bhAe jANissAmitti kaTTU / svAdhyAya ke lie AcAryoM ne anya hetu bhI diye haiM- 1. buddhi kI nirmalatA, 2 . prazasta adhyavasAya kI prApti. 3. zAsana rakSA, 4, saMzaya nivRtti, 5. paravAdiyoM ke zaMkA kA nirasana, 6. tyAga tapa kI vRddhi va aticAra zuddhi Adi ke lie svAdhyAya kiyA jAtA hai - tattvArtha rAjavArtika / svAdhyAya se lAbha : svAdhyAya se jJAnAvaraNI karma kA kSaya hotA hai / vAcanA se jJAnAvaraNa yadi karma kI nirjarA hotI hai aura sUtra kI vAcanA se prazatanA TalatI hai / vidhipUrvaka zAstra kI vAcanA dene se zrutayAna rUpa tIrtha dharma kA avalambana karane se mahatI karma nirjarA aura mahAn saMsAra kA anta hotA hai / vAcanA karane vAle ko pRcchanA karanI par3atI hai / pRcchanA karane se sUtra artha aura tadubhaya truTiyA~ dUra hotI aura sUtrAdi kI zuddhi hotI hai tathA adhyayana viSaya kI vividha AkAMkSAe~, jo mana ko asthira karatI haiM, kAMkSA mohanIya ke nAza se naSTa ho jAtI haiM / sthirIkaraNa ke lie paThita viSaya kA parAvartana kiyA jAtA hai / parAvartana se bhUle hue akSara yAda hote aura vizeSa prakAra ke kSayopazama se padAnusArI Adi vyaMjanalabdhi prApta hotI hai / citanarUpa anuprekSA bhI svAdhyAya hai / cintana se Ayukarma ko chor3a sAta karma prakRtiyoM ko dRr3ha bandhana se zithila bandhana vAlI karatA hai, dorghakAla kI sthiti ko choTI karatA hai aura tIvra rasa ko ghaTAkara mandarasa karatA hai / bahupradezI prakRtiyoM ko alpa pradeza vAlI kara detA evaM prayukarma kabhI bAMdhatA, kabhI nahIM bhI bAMdhatA hai / asAta aura karkaza vedanIya karma kA upacaya nahIM karatA / cintana karane vAlA anAdi-ananta, dIrghamArga vAle caturgattika saMsAra kAntAra ko alpa samaya meM hI pAra kara letA hai / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ * prAcArya zrI hastImalajI ma. sA. * 261 dharmakathA se karmoM kI nirjarA hotI aura prabhAvazAlI kathA se zAsana kI prabhAvanA hotI hai / zAsana kI prabhAvanA karane vAlA bhaviSya ke lie nirantara bhadrarUpa zubhAnubandhI karma kA saMcaya karatA hai| zramaNa caryA meM svAdhyAya : jisa prakAra pratilekhana, pramArjana, pratikramaNa, vaiyAvRtyakaraNa aura dhyAna niyata karma hai, aise svAdhyAya bhI zramaNa varga kA niyata karma hai| sadAcArI adhyAya meM kahA gayA hai ki prAtaHkAla pratilekhana karake sAdhuguru se vinayapUrvaka yaha pRcchA kare- 'bhagavan' mujhe aba kyA karanA cAhiye, vaiyAvacca yA svAdhyAya jo karanA ho usake lie AjJA cAhatA hU~ / 269 gurusevA meM niyukta kareM to binA glAni ke sevA kareM jaura svAdhyAya kI anumati pradAna kareM to sarvaduHkha mocana svAdhyAya kare |u0|26|6-10|| Age kahate haiM--"par3hamaM porisi sajjAyaM, bIyaMjhANaM jhiyaayi|" prathama prahara meM svAdhyAya karanA aura dUsare meM dhyAna arthAt artha kA cintana karanA, tIsare prahara bhikSA aura cauthe pahara meM phira svAdhyAya karanA / aisA rAtri ke prathama, dvitIya evaM caturtha pahara ke lie samajhanA / kevala niyata karma batA ke hI nahIM chor3A, kintu svAdhyAya ke samaya svAdhyAya nahIM karane ke lie pratikramaNa meM Ayojana bhI kiyA gayA hai / jaisa "paDikkamAyi cAukkAlaM sajjhAyassa akrnnyaae|" aav0|| cAroM kAla svAdhyAya nahIM kiyA ho usakA pratikramaNa karatA huuN| svAdhyAya kI vidhi : sAdhuoM kA apanA nirAbAdha svAdhyAya hotA rahe, isake lie svatantra rUpa se svAdhyAya bhUmi kI gaveSaNA karate aura vahA~ vidhipUrvaka svAdhyAya kiyA karate the| zAstra-pATha maMgala aura devAdhiSThita mAnA gayA hai| isake lie usakA adhyayana karane ke pUrva yaha dekha lenA Avazyaka hai ki Asa-pAsa kahIM asthi yA kalevara Adi to nahIM hai / yadi asvAdhyAya kI koI vastu ho, to use maryAdita bhUmi se bAhara DAlakara guru ko nivedana kara denA cAhie aura phira gurujI kI AjJA pAkara upayogapUrvaka adhyayana karanA-yaha sAmAnya vidhi hai| prAcIna samaya meM prathama pahara meM sUtra kA svAdhyAya aura dvitIya pahara meM artha kA cintana kiyA jAtA thA, isalie prathama sUtra pauruSI aura dUsarI arthapauruSI kahI jAtI thii| jaisA ki kahA hai-"utsaggeNaM par3hamA, dRgghar3iyA sutta porisI bhnniyaa| viiyAya attha visayA, niddiTThA diTThasamaehi" / 1 / vidhi Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 * pUrvaka zruta kA ArAdhana karane ke lie ATha AcAra batAye gaye haiM - 1. jisa zAstra kA jo kAla ho, usako usI samaya par3hanA kAlAcAra hai / 2. vinayapUrvaka guru ko vaMdana kara par3hanA, vinayAcAra hai / 3. zAstra evaM jJAnadAtA ke prati bahumAna honA, bahumAnAcAra hai / 4. tapa-prAyaMbila yA nIbI karake par3hanA, upadhAna AcAra hai / 5. zabdoM meM hrasva-dIrghAdi kA zuddha prAcaraNa karanA, vyaMjanAcAra haiM / 6. samyag artha kI vicAraNA, arthAcAra hai / 7. mUla evaM artha donoM kA samyak uccAraNa aura prarUpaNa karanA, tadubhayAcAra hai / kalyANArthiyoM ko akAla aura asvAdhyAya ko bacAkara vidhipUrvaka svAdhyAya karanA cAhie, yaha ubhaya loka meM maMgalakArI hai / vyaktitva evaM kRtitva zrAvaka samAja aura svAdhyAya : zramaNa evaM zramaNiyoM meM to Aja bhI zAstra vAcana hotA hai / hA~, pUrva kI apekSA avazya isa ora ruci ghaTI hai aura kaI to vartamAna patra evaM sAhitya ko hI svAdhyAya mAna calate haiM, parantu zrAvaka samAja isa ora se prAyaH sarvathA hI dUra hai / bahuta se logoM kI yaha dhAraNA hai ki zrAvaka ko zAstra nahIM par3hanA cAhiye aura dharma grantha tathA siddhAnta vicAra kA par3hanA-par3hAnA sAdhuyoM kA kAma hai / ThIka hai unakI dhAraNA ko bhI AdhAra hai, parantu usase zrAvakoM kI sUtra pATha kA niSedha nahIM hotA / zAstra meM sUtra vAcanA ke lie adhikArI kI carcA kI gaI hai - vahA~ sAdhu-sAdhviyoM kI apekSA hI vicAra kiyA hai aura guru ziSya paramparA se suttAgame kA adhyayana sAdhu hI kara sakate the / Jain Educationa International zrAvaka loga adhikAMza artharUpa Agama ke abhyAsI hote aura gurumukha se sunakara ve tattva jJAna evaM siddhAnta ke pramukha sthAnoM ko dhAraNa kara lete the / silasile se kisI zAstra ko vAcane va par3hane kA unheM avasara nahIM milatA / phira bhI viziSTa dhAraNA va meghA zakti vAle zrAvaka-zrAvikA mUla va artha ke acche jAnakAra huA karate the / zAstra meM unake paricaya meM 'laThThA, gahiyaThThA, pucchiyaThThA, viNicchiyaThThA' Adi kahA hai, zrAvaka paramArtha ko grahaNa karane vAle aura tattvArtha kA nizcaya karane vAle hote / phira unako 'abhigaya, jIvA jIvA ...bandha mokkha kusalA' Adi pada se tattvajJAna meM kuzala bhI batAyA hai / ' bhagavatI sUtra meM varNita tuMgiyA nagarI ke zrAvaka, rAjagRdI kA maMDUka aura rAjakumArI jayantI Adi ke ullekha spaSTa zrAvaka-zrAvikA samAja meM zAstrIya jJAna ko pramANita karate haiM / pAlita zrAbaka ke lie to svayaM zAstrakAra ne nigrantha pravacana meM 'kovida' kahakara zAstra jJAna kA paMDita batalAyA hai / phira jJAtA dharma kathA meM subuddhi pradhAna kA varNana AtA hai, usane pudgala pariNati ko samajhA kara rAjA jita zatru ko jina dharmAnugAmI banA diyA thA / zAstra kI maulika jAna For Personal and Private Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ * prAcArya zrI hastImalajI ma. sA. kArI ke binA yaha saba sambhava nahIM ho sakatA, isalie mAnanA cAhiye ki zrAvaka bhI svAdhyAyazIla hote the| tuMgiyA nagarI ke zrAvakoM kI jAnakArI to muniyoM ko bhI prabhAvita karane bAlI thI / sAdhujana gurujanoM se kramika vAcanA lekara zAstra grahaNa kiyA karate aura zrAvaka jana zravaNa paramparA se prasaMga prasaMga para sune hue pravacanoM se saMkalana kara grahaNa karate the| isa prakAra pradhAnatA se zrAvaka samAja meM arthAgama aura gauNarUpa se suttAgama kA jJAna bhI kiyA jAtA thA, yaha prAyaH nirvivAda hai| pratikramaNa sUtra meM pratoM kI taraha jJAna ke aticAroM kA ullekha hai / yahA~ sUtra, artha aura tadumaya rUpa tIna Agama batAkara unake 14 doSa batalAye haiM, jo mUla sUtra kI apekSA hI saMgata ho sakate haiM / paramparA kI dRSTi se mandira mArga paramparA aura terahapaMtha paramparA meM zrAvaka ke lie sUtra vAcana kA niSedha thA, parantu aba mudraNa yuga meM zAstra itane sulabha ho gaye haiM ki jaina hI nahIM, ajaina aura videzIjanoM ko bhI zAstra hastagata hone lage, loga kAla akAla kI apekSA kiye binA hI par3hane lge| kaI ajaina aura videzI vidvAnoM ne to zAstra ke anuvAda bhI kara DAle haiN| aise samaya meM jaina gRhasthoM ke lie zAstra kA paThana-pAThana vizeSa Avazyaka ho gayA hai, jisase ve ajainoM meM sahI sthiti prastuta kara skeN| madhyakAla ke zrAvaka munijanoM se prAjJA lekara kucha zAstroM kA vAcana karate aura arthAgama se zAstroM ke paThana-pAThana aura zravaNa meM bar3I zraddhA rakhate the| zAstra ke atirikta thokar3oM ke dvArA bhI ve svAdhyAya kA lAbha liyA karate the| parantu Aja sthiti aisI ho gaI hai ki vyAkhyAna meM bhI zAstra zravaNa kI ruci vAle zrotA DhUMDhe bhI nahIM mila pAte / zikSita pIr3hI ko anya sAhitya par3hane kA prema hai, para dharma zAstra kA nAma AtA hai to koI kahatA hai mahArAja bhASA samajha meM nahIM AtI, koI bolatA hai par3heM kyA, varNana meM rocakatA nahIM hai| isa prakAra videzI vidvAna jahA~ prAkRta kA adhyayana kara samajhane kA prayatna karate haiM, vahA~ jaina gRhastha usa bhASA se hI aruci pradarzita kareM aura paThana-pAThana ke kSetra meM sAdhu sAdhviyoM ko chor3akara svayaM udAsIna raheM, to zAstroM kA saMrakSaNa kaise hogA? aura bhAvI prajA meM zruta kA pracAra-prasAra kisa bala para cala sakegA, vicAra kI bAta hai / vAstava meM yadi Apako jinavANI para prIti aura zAsana rakSA ke lie darda hai to svAdhyAya ko adhika se adhika apnaaiye| arthAgama yA zAstra para ke vyAkhyAna hI par3hiye, para par3hiye avazya / zAstrAnukUla AcAryoM ke vicAra aura vaise dravyAnuyoga tathA Adhyatmika grantha bhI paThanIya hote haiN| pratidina zAstra paThana kI paripATI se samAjadharma puSTa hotA aura zAstrIya jJAna kI vRddhi se zrAvaka samAja dharma sAdhana meM ravAzrayI banatA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 264 * vyaktitva evaM kRtitva hai| sAdhu-sAdhviyoM ke abhAva meM bhI vAcana kI paramparA rahane se dharma sthAna sadA mukta dvAra raha sakatA hai / binA sAdhuoM ke Arya samAja, brahma samAja aura sikkha Adi amUrti pUjaka saMgha svAdhyAya se hI pragatizIla dikha rahe haiM / yaha gRhastha samAja meM dharma zikSA ke prasAra kA hI phala hai| sthAnakavAsI jaina samAja ko to sAdhujanoM ke atirikta zruta svAdhyAya kA hI pramukha AdhAra hai| ataH sAdhu saMkhyA kI alpatA aura vizAla dhArmika kSetra ko dekhate hae yaha kahanA atizayoktipUrNa nahIM hotA ki zrAvaka samAja ne svAdhyAya kA ucita prasAra nahIM kiyA to saMgha kA bhabiSya khatare se khAlI nahIM hogaa| jJAtA dharma kathA meM naMdana maNiyAra kA varNana AtA hai| bhagavAna mahAvIra kA ziSya hokara bhI vaha sAdhuoM ke darzana nahIM hone se, sevA aura zikSA ke abhAva se samyaktva paryApta se gira gayA, satsaMga yA svAdhyAya ke dvArA dharma zikSA milatI rahatI to yaha pariNAma nahIM AtA aura na use Arta bhAva meM marakara durdurayoni meM hI jAnA pdd'taa| vartamAna ke zrAvaka samAja ko isase zikSA grahaNa karanI caahiye| zAstra vAcana meM yogyatA : SaDAvazyaka meM sAmAyika pratikramaNa aura jIvAdi tattvoM kI jAnakArI to sAmAnya svAdhyAya hai, usake lie khAsa adhikArI kA prazna nahIM honA para viziSTa zruta ko vAcanA ke lie yogyatA kA vicAra kiyA gayA hai| zAstra pAThaka meM vinaya, rasa-vijaya aura zAMta svabhAva honA Avazyaka mAnA gayA hai / zAstrakAroM kA spaSTa Adeza hai ki-avinIta, rasa lampaTa aura kalaha ko zAMta nahIM karane vAlA zAstra vAcana ke yogya nahIM hotA / jaise kahA hai-1. tono ka ppaMti vAittae-2. aviNIe vigaha paDivadva-3. avi usaviyapA hur3e / stha0 aura vRha0 / vAcanA premI ko prathama zAstra vAcanA kI bhUmikA pradata karake phira vidvAna muni yA anubhavI svAdhyAyI ke AdezAnusAra uttarAdhyayana, Avazyaka sUtra yA upAsaka dazA, dazAzrutakaMntha Adi se vAcana prArambha karanA cAhie aura zAstra ke vicAroM ko zAstrakAra kI dRSTi se anukUla hI grahaNa karane kA prayAsa karanA cAhiye / zAstra meM kaI jJaya viSaya aura apavAda kathana bhI Ate haiM, vAcaka ko gambhIratA se unakA paThana-pAThana karanA cAhiye, tabhI svAdhyAya kA saccA prAnanda anubhava kara skeNge| 000 Jain Educationa international For Personal and Private Use Only