Book Title: Harijan aur Jain
Author(s): Sukhlal Sanghavi
Publisher: Z_Dharma_aur_Samaj_001072.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/229214/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ harijana aura jaina jabase bambaIkI dhArA-sabhAmeM 'harijanamandira-praveza' bila pAsa huA hai tabase gAr3ha-nidrAmeM magna jaina samAja kA mAnasa vizeSa rUpase jAgRta ho gayA hai / isa mAnasake eka konese paNDitAI seThAI aura sAdhuzAhIne eka sAtha milakara AvAz2a lagAI hai ki harijana hindU samAjake aMga haiM, aura jaina hindU samAjase jude haiN| isalie hindU samAjako lakSya karake banAyA gayA 'harijanamandirapraveza' bila jaina samAjako lAgU nahIM ho sktaa| jAgRta jainamAnasake dUsare konese dUsarI AvAja uThI hai ki bhale hI jainasamAja hindU samAjakA eka bhAga ho aura isase jainasamAja hindU ginI jAya para jainadharma hindU dharmase pRthak hai, aura 'harijana-mandira-praveza' bila hindUdharmameM sudhAra karaneke lie hai, ataH vaha jainadharmapara lAgU nahIM ho sktaa| kyoMki harijana hindU dharmake anuyAyI haiM, jainadharmake nahIM / jaina dharma to mUlase hI judA hai| ina do virodhI AvAjoMke sivAya jAgRta jaina mAnasase kucha aura bhI svara nikale haiN| koI kahate haiM ki lambe samayase calI AI jainaparamparA aura praNAlIke AdhArase harijanoMko jainamandira-pravezase roka rakhaneke lie bilakA niSedha karanA caahie| kucha loga jaina mandiroMko jaina sampatti aura unapara jaina svAmitva mAnakara hI bilakA virodha karate haiM / dUsarI tarapha uparilikhita jude-jude virodhI pakSoMkA sakhta prativAda karanevAlI eka navayugIna pratidhvani bhI joroMse uThI hai / maiM ina lekhameM isa saba pakSoMkI sabalatA aura nirbalatAko parIkSA kAnA cAhatA huuN| pahale pakSakA kahanA hai ki jainasamAja hindUsamAjase judA hai| yaha pakSa 'hindU' zabda kA artha kevala brAhmaNa-dharmAnuyAyI yA vaidika paramparAnuyAyI samajhatA hai, para yaha artha Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 dharma aura samAja itihAsa aura paramparAkI dRSTi se bhrAnta hai| itihAsa aura paramparAkA ThIka ThIka jJAna na honese yaha pakSa apanI mAnyatAkI puSTike lie hindU zabdakI ukta saMkIrNa vyAkhyA gar3ha letA hai| ataH isa sambandhameM thor3A gaMbhIra vicAra karanA hogaa| ___ grIka loga sindhuke taTase yahA~ Aye the / ve bhAratake jitane jitane pradezako jAnate gaye utane utane pradezako apanI bhASAmeM 'inDasa' kahate gye| bhAratake bhItarI bhAgoMse ve jyoM jyoM paricita hote gaye tyoM tyoM unake 'iMDasa' zabdakA artha bhI vistRta hotA gyaa| muhammada paigambarase pahale bhI araba vyApArI bhAratameM Ate the| kucha sindhu nadIke taTa taka Aye the aura kucha samudrI mArgase bhAratake kinAre kinAre pazcimase pUrva taka-jAvA sumAtrAse lekara cIna taka-yAtrA karate the| ye araba vyApArI bhArata ke sabhI paricita kinAroMko 'hinda' kahate the| araboMko bhAratakI banI huI talavAra bahuta pasanda thI aura ve usapara mugdha the| bhAratakI sukhasamRddhi aura manohara AbohavAne bhI unheM bahuta AkRSTa kiyA thaa| isa lie bhAratakI talavArako ve usake utpatti-sthAna ke nAmase hinda' kahate the| isake bAda paigambara sA* kA jamAnA AtA hai / muhammada bina kAsamane sindhameM apanA aDDA jmaayaa| phira mahamUda gajanabI tathA anya AkramaNakArI musalamAna dezameM Age-Age bar3hate gaye aura apanI sattA jamAte gye| isa jamAne meM musalamAnoMne bhAratake lagabhaga sabhI bhAgoMkA paricaya pA liyA thA, isalie musalima itihAsa lekhakoMne bhAratako tIna bhAgoMmeM bA~TA----sindha, hinda aura dakSiNa | hinda. zabdase unhoMne sindhuke Ageke samasta uttara hindusthAnako pahicAnA / akabara tathA anya mugala bAdazAhoMne rAjya-vistArake samaya rAja-kAjakI suvidhAke lie samasta bhAratako hI 'hinda' nAmase vyavahata kiyaa| isa taraha hinda aura hindu zabdakA artha uttarottara usake prayoga aura vyavahAra karanevAloM kI jAnakArIke anusAra vistRta hotA gayA aura phira aMgrejI zAsanameM isakA ekamAtra nirvivAda artha mAna liyA gayA--- kAzmIrase kanyAkumArI aura sindhuse AsAma takakA sampUrNa bhAga-sArAdeza-hinda / ___ isa taraha hinda aura hindustAnakA artha cAhe jitanA purAnA ho aura cAhe jisa kramase vistRta huA ho, para yaha prazna to aba bhI khar3A rahatA hai ki hindustAnameM basanevAle sabhI loga hindUsamAjameM zAmila haiM yA usameMke khAsa Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ harijana aura jaina 155 khAsa varga aura ve kauna kauna ? isake uttarake lie bahuta dUra jAnekI AvazyakatA nahIM hai| kyoMki hindustAnameM pahalese hI aneka jAtiyoM aura mAnava-samAja Ate aura basate rahe haiN| para sabhIne hindasamAjameM sthAna nahIM pAyA / hama jAnate haiM ki musalamAna vyApArI aura zAsakake rUpameM idhara Aye aura base, para ve hindUsamAjase bhinna hI rahe / isI taraha hama yaha bhI jAnate haiM ki musalamAnoMke Aneke kucha pahale aura usake bAda bhI, vizeSa rUpase 'pArasI' hindustAnameM Akara rahe haiM aura unhoMne musalamAnoMkI taraha hindustAnako apanI mAtRbhUmi mAna liyA hai, phira bhI ve hindU samAjase pRthak gine jAte haiM / isI taraha krizciyana aura gorI jAtiyA~ bhI hindustAnameM haiM, para ve hindasamAjakA aMga nahIM bana sakI haiN| isa samasta sthitikA aura hindasamAjameM ginI jAnevAlI jAtiyoM aura vargAke dhArmika itihAsakA vicAra karake sva. lokamAnya tilaka jaise vicArakoMne 'hindU' zabdakI jo vyAkhyA kI hai, vaha pUrNatayA nirdoSa aura satya hai| isa vyAkhyA ke anusAra jinake puNya puruSa aura tIrthasthAna hindustAnako apane devoM aura RSiyoMkA janmasthAna arthAt apanI tIrthabhUmi mAnate haiM, ve saba 'hindU' haiM, aura una sabakA samAja ' hindU-samAja' hai| jainoMke lie bhI Upara kahI huI hindUsamAjakI vyAkhyA na mAnanekA koI kAraNa nahIM haiN| jainoMke sabhI puNya puruSa aura puNya tIrtha hindustAnameM haiN| isalie jaina hindusamAjase pRthak nahIM ho skte| unako judA mAnanekI pravRtti jitanI aitihAsika dRSTise bhrAnta hai utanI hI anya aneka dRSTiyoMse bhii| isI bhrAnta' dRSTike vaza 'hindU' zabda kA kevala 'vaidika paramparA' artha karake ajJAnI aura sampradAyAndha jainoMko bhramameM DAlA jA rahA hai / para isa pakSakI nissAratA aba kucha zikSita logoMke thyAnameM A gaI hai, isalie unhoMne eka nayA hI muddA khar3A kiyA hai| usake anusAra jaina samAjako hindusamAjakA aMga mAnakara bhI dharmakI dRSTiMse jainadharmako hindU dharmase bhinna mAnA jAtA hai| aba jarA isI praznakI mImAMsA kara lI jAya / aMgrejI zAsanake bAda manuSya-gaNanAkI suvidhAke lie ' hindU dharma' zabda bahuta pracalita aura rUr3ha ho gayA hai| hindUsamAjameM zAmila aneka vargAke Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma aura samAja dvArA pAle jAnevAle aneka dharma hindUdharmakI chatrachAyA meM A jAte haiM / islAma, jarathustra, IsAI aura yahUdI Adiko chor3akara, jinake ki mUla dharmapuruSa aura -mUla tIrthasthAna bhArata se bAhara haiM, bAkI sabhI dharma- pantha ' hindUdharma ' meM * zAmila haiN| bauddhadharma bhI jisakA ki mukhya aura bahubhAga hindustAnake bAhara hai, hindUdharmakA hI eka bhAga hai, bhale ho usake anuyAyI aneka dUravartI dezoMmeM phaile hue haiN| dharma kI dRSTise to bauddhadharma hindUdharmakI hI eka zAkhA hai / 156 vAstavika dRSTise sArA janasamAja hindustAnameM hI pahale se basatA calA AyA hai aura Aja bhI basa rahA hai| isalie jaina jisa taraha samAjakI dRSTise hindUsamAjakI eka zAkhA haiM, usI taraha dharmakI dRSTise bhI hindUdharmakA eka * mukhya aura prAcIna bhAga hai| jo loga 'hindUdharma' zabdase kevala 'vaidika dharma' - samajhate haiM ve na to jainasamAja aura jainadharmakA itihAsa jAnate haiM aura na hindU samAja aura hindUdharmakA / apane kAmacalAU chichale jJAnake balapara jaina- dharmako hindUdharmase judA ginanekA sAhasa karanA spaSTatayA apanI ha~sI karAnA hai / - bhAratake yA videzoM ke prasiddha vidvAnoMne jaba jaba hindUdarzana yA hindUdharmake * sambandhameM likhA hai, taba tatra vaidika, bauddha aura jaina tatvajJAna aura dharmakI sabhI paramparAoM ko lekara vicAra kiyA hai| jinhoMne hindU sAhityakA itihAsa likhA hai unhoMne bhI jaina sAhityako hindU sAhityakI eka zAkhAke rUpameM hI sthAna - diyA hai / sara rAdhAkRSNanakI 'iMDiyana philAsaphI ' DaoN0 dAsaguptA Adi ke darzana grantha, AcArya AnandazaMkara bApUbhAI dhrubakI 'hindUdharmakI bAlapothI aura dIvAna narmadAzaMkara mehatAkA 'hinda tattvajJAnakA itihAsa AdimeM vaidika, bauddha aura jaina ina tInoM hI jIvanta bhAratIya dharma-paramparAoMkA hindUdharma ke rUpameM varNana kiyA hai| isa taraha jainadharma hindUdharma ke antargata ho jAtA hai, phira bhI yaha prazna khar3A hI raha jAtA hai ki jaba harijana mUlameM hI jainadharma ke anuyAyI nahIM haiM aura jaina samAja ke aMga bhI nahIM hai, taba unake lie bananevAlA kAnUna ve hindU samA'jake jisa bhAgakai aMza hoM athavA hindUdharmakI jisa zAkhAke anuyAyI hoM usI hindUsamAja aura hindUdharmake bhAgako lAgU honA cAhie na ki samasta hindU-samAja aura samasta hindUdharmako / na to jaina apane samAja meM harijanoM ko ginate " Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ harijana aura jaina 157 haiM aura na harijana hI apaneko jainasamAjakA aMza mAnate haiM / isI taraha harijanoMmeM jainadharmake eka bhI viziSTa lakSaNakA AcaraNa nahIM hai aura na ve jainadharmaH dhAraNa karanekA dAvA hI karate haiN| harijanoMmeM cAhe jitanI jAtiyA~ hoM, para jo krizciyana aura musalamAna nahIM hue haiM ve sabhI zaMkara, rAma, kRSNa, durgA, kAlI Adi vaidika aura paurANika paramparAke devoMko hI mAnate, bhajate aura pUjate haiN| isI taraha vaidika yA paurANika tIrtho, parvatithiyoM aura vrata niyamoMko pAlate haiM / prAcIna yA arvAcIna harijana santoMko bhI vaidika aura paurANika paramparAmeM hI sthAna milA hai / isa lie harijanoMko hindUsamAjakA aMga aura hindu dharmakA anuyAyI mAna lenepara unakA samAveza hindusamAjakI vaidika-paurANika paramparAmeM hI ho sakatA hai, jaina paramparAmeM to kisI bhI taraha nahIM / isalie dUsare pakSavAloMko yadi harijana-mandira-pravezase jaina samAjako mukta rakhanA hai to yaha kahanekI AvazyakatA nahIM hai ki jainadharma hindUdharmase judA hai / adhikase adhika itanA hI kahanA cAhie ki harijana bhI hindU haiM, jaina bhI hindU haiM / jainadharma hindUdharmakA eka bhAga hai, phira bhI harijana jaina samAja ke aMga nahIM haiM aura na ve jainadharmake anuyAyI haiM | hindU samAja aura hindU dharmako eka zarIra mAnA jAya aura usake avAntara bhedoMko hAtha paira, a~gUThA yA a~gulI jaisA avayava mAnA jAya, to harijana hindUdharmakA anusaraNa karanevAle hindusamAjake eka bar3e bhAga --vaidika paurANika dharmAnuyAyI samAja meM hI sthAna pA sakate haiM na ki jaina smaajmeN| harijana hindU haiM aura jaina bhI hindU haiM, isase harijana aura jaina abhinna siddha nahIM ho sakate, jaise ki brAhmaNa aura rAjapUta yA rAjapUta aura musalamAna / manuSya-samAjake brAhmaNa, rAjapUta aura musalamAna sabhI aMga haiM, phira bhI ve manuSya hokara bhI bhItara bhItara bilakula bhinna haiN| isI taraha harijana aura jaina hinda hokara bhI bhItara hI bhotara samAja aura dharmakI dRSTi se bilakula jude haiM / yadi dUsare pakSavAle aisA vicAra rakhate haiM to ve sAdhAra kahe jA sakate haiM / ataH aba isI pakSake Upara vicAra karanA ucita hai| hama yahA~ yadi jainadharmake asalI prANako na pahicAne to prastuta vicAra aspaSTa raha jAyagA aura cira kAlase calI AnevAlI bhrAntiyA~ cAlU hI rheNgii| pratyeka dharmakA eka viziSTa vyeya hotA hai, jaina dharmakA bhI eka viziSTa Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma aura samAja dhyeya hai aura vahI jaina dharmakA asalI prANa hai / vaha dhyeya hai" mAnavatAke sarvAMgINa vikAsameM AnevAlI sabhI bAdhAoMko haTAkara sArvatrika nirapavAda bhUtadayAkA AcAraNa karanA, arthAt Atmaupamya ke siddhAntake AdhArase prANimAtrako aura khAsakara manuSyamAtrako U~ca-nIca, garIbI-amIrI yA isI prakArake jAtigata bheda-bhAvake vinA sukha suvidhA aura vikAsakA pUrNa avasara denaa|" isa mUlabhUta dhyeyase jaina dharmake nIce likhe viziSTa lakSaNa 'phalita hote haiM 1-kisI bhI devI devatAke bhaya yA anugrahase jIneke andha-vizvAsase mukti paanaa| 2-aisI mukti ke bAdhaka zAstra yA paramparAoMko pramANa mAnanese iMkAra krnaa| 3-aise zAstra yA paramparAoMke Upara ekAdhipatya rakhanevAle aura unhIM ke AdhArase jagatmeM andhavizvAsoMkI puSTi karanevAle vargako guru mAnanese iMkAra karanA / 4-jo zAstra yA jo guru kisI na kisI prakAra hiMsAkA yA dharmakSetrameM mAnava-mAnava ke bIca asamAnatAkA sthApana yA poSaNa karate hoM, unakA virodha karanA aura sAtha hI guNakI dRSTise sabake lie dharmake dvAra khule rkhnaa| inase tathA inase phalita honevAle dharmake dUsare aise hI lakSaNoMse jainadharmakI AtmA pahicAnI jA sakatI hai| inhIM lakSaNoMse jaina AcAra-vicArakA aura usake pratipAdaka zAstroM kA svarUpa banA hai| jaina bhagavAn mahAvIra yA aise hI kisI puruSako krAntikArI sudhAraka yA pUjya samajhate haiM / unake sudhArakatva yA pUjyatvakI kasauTI pUrvokta jainadharmake prANoMko apane jIvanameM utAranekI zakti aura pravRtti hI hai / jinameM yaha zakti na ho unheM jaina guru yA pUjya nahIM mAna skte| aura jo isa dhyeyake mAnane yA manavAnemeM bAdhA DAlatA hai, usake pIche jaina nahIM cala sakate / isa sambandhamaiM kisI bhI jainako kisI prakArakI Apatti nahIM ho sktii| jainadharmakA vicAra isa dRSTise hI ho sakatA hai| isIlie hama dekhate haiM ki jainadharmake anuyAyI sadAse dharmake nimitta honevAlI hiMsAkA virodha karate Aye haiM aura ahiMsAkI pratiSThAmeM apanA pUrA-pUrA hissA Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ harijana aura jaina ba~TAte rahe haiM / isIliye jaina apaneko sarvopari aura sarvazreSTha mAnanevAle brAhmaNavargako guru mAnanese iMkAra karate haiM aura U~ca-nIca-bhedake binA cAhe jisa varNake dharmajijJAsuko apane saMghameM sthAna dete haiN| yahA~ taka ki jo samAjameM sabase nIca samajhA jAtA hai aura tiraskArakA pAtra hotA hai, usa cANDAlako bhI jainoMne gurupadapara biThAyA hai| sAtha hI jo uccatvAbhimAnI brAhmaNa jaina zramaNoMko unakI krAntikArI pravRttike kAraNa adarzanIya yA zUdra samajhate the, unako bhI samAnatAke siddhAntako sajIva banAneke lie apane guruvargameM sthAna diyA haiM / jaina AcAryokA yaha krama rahA hai ki ve sadAse apane dhyeyakI siddhike lie svayaM zaktibhara bhAga lete haiM aura AsapAsake zaktizAlI logoMkI sattAkA bhI adhikase adhika upayoga karate haiN| jo kArya ve svayaM saralatAse nahIM kara sakate, usa kAryakI siddhi ke lie apane anuyAyI rAjAoMmaMtriyoM aura dUsare adhikAriyoM tathA anya samartha logoMkA pUrA-pUrA upayoga karate haiM / jainadharmakI mUla prakRti aura AcArya tathA vicAravAn jainagRhasthoMkI dhArmika pravRtti, ina donoMko dekhate hue yaha kauna kaha sakatA hai ki yadi harijana svayaM jaina dharmasthAnoMmeM AnA cAhate haiM to unheM Anese rokA jAya ? jo kArya jaina dharmaguruoM aura jaina saMsthAoMkA thA aura honA cAhie thA vaha unake ajJAna yA pramAdake kAraNa banda par3A thA; use yadi koI dUsarA samajhadAra cAlU kara rahA ho, to aisA kauna samajhadAra jaina hai jo isa kAmako apanA hI mAnakara use bar3hAnekA prayatna nahIM karegA? aura apanI aba takako ajJAnajanya bhUla sudhAraneke badale yaha kArya karanevAleko dhanyavAda nahIM degA ? isa taraha yadi hama dekheM to baMbaI sarakArane jo kAnUna banAyA hai vaha spaSTa rUpase jainadharmakA hI kArya hai| jainoMko yahI mAnakara calanA cAhie ki 'harijana-mandira praveza' bila upasthita karanevAle mAnanIya sadasya aura use kAnUnakA rUpa denevAlI bambaI sarakAra eka tarahase hemacandra, kumArapAla aura hIravijayajIkA kArya kara rahI hai| isake badale apane mUlabhUta dhyeyase ulaTI dizAmeM calanA to apane dharmakI hAra aura sanAtana vaidika paramparAkI jIta svIkAra karanA hai| harijana-mandira praveza bila cAhe jisa vyaktine upasthita kiyA ho aura cAhe jisa sarakArake adhikArameM ho, para isameM Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 dharma aura samAja vijaya to jainadharmakI asalI AtmAkI hI hai| isa vijayase prasanna honeke badale apanI dharmacyuti aura pramAdapariNatiko hI dharma mAnakara eka satkA. ryakA kalpita dalIloMse virodha karanA aura cAhe jo ho, jainatva to nahIM hai| jainI sudUra prAcInakAlase jisa taraha apane tyAgI-saMghameM jAti aura liMgake bhedakI apekSA na karake sabako sthAna dete Aye haiM, usI taraha ve sadAse apane dharmasthAnoMmeM janmase ajaina vyaktiyoMko samajhAkara, lAlaca dekara, paricayaH bar3hAkara tathA anya rItiyoMse le jAnemeM gaurava bhI mAnate Aye haiM / koI bhI videzI, cAhe puruSa ho yA strI, koI bhI sattAdhArI yA vaibhavazAlI cAhe pArasI ho yA musala, mAna, koI bhI zAsaka cAhe ThAkura ho yA bhIla, jo bhI sattA sampatti aura vidyAmeM ucca samajhA jAtA hai use apane dharmasthAnoM meM kisI na kisI prakArase le jAnemeM jaina dharmakI prabhAvanA samajhate Aye haiM / jaba aisA vyakti svayaM hI jainadharmasthAnoMmeM jAnekI icchA pradarzita karatA hai, taba to jaina gRhasthoM aura tyAgiyoMkI khuzIkA koI ThikAnA hI nahIM rhtaa| yaha sthiti abataka sAmAnyarUpase calI AI hai / koI tyAgI yA gRhastha yaha nahIM socatA ki mandira aura upAzrayameM AnevAlA vyakti rAmakA nAma letA hai yA kRSNakA, ahuramajda, khudA yA IsAkA ! usake manameM to kevala yahI hotA hai ki bhale hI vaha kisI panthakA mAnanevAlA ho, kisIkA nAma letA ho, kisIkI upAsanA karatA ho, cAhe mAMsabhakSI ho yA madyapAyI, yadi vaha svayaM yA anyakI preraNAse jainadharmasthAnoMmeM ekAdha bAra bhI AyegA, to kucha na kucha preraNA aura bodha grahaNa karegA, kucha na kucha sIkhegA / yaha udAratA cAhe jJAnamUlaka ho cAhe nirbalatAmUlaka, para isakA poSaNa aura uttejana karanA hara tarahase ucita hai / hemacandra jaba siddharAjake pAsa gaye the to kyA ve nahIM jAnate the ki siddharAja zaiva hai ? jaba hemacandra somanAtha pATanake zaiva mandira meM gaye taba kyA ve nahI jAnate the ki yaha zivamandira haiM ? jaba siddharAja aura kumArapAla unake upAayameM pahale pahala Aye taba kyA unhoMne rAma-kRSNakA nAmakA lenA chor3a diyA thA, kevala arahaMtakA nAma raTate the ? jaba hIravijayajI akabarake darabArameM gaye taba kyA akabarane yA usake darabAriyoMne khudA yA muhammada paigambarakA nAma lenA chor3a diyA thA ? athavA jaba akabara hIravijayajIke upAzrayameM Aye taba kyA unhoMne khudAkA nAma tAkameM rakhakara arahaMtake nAmakA Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ harijana aura jaina 161 uncAraNa zurU kara diyA thA ? yaha saba kucha nahIM thA / yaha saba hote hue bhI jainI pahalese Aja taka sattAdhArI prabhAvazAlI aura sampattizAlI pratyeka jAti yA vargake manuSyako apane dharma-sthAnoM ke dvAra khule rakhate the| taba prazna hotA hai ki ye loga phira Aja harijana-mandira praveza bilakA itanA ugra virodha kyoM kara rahe haiM ? jo vastu isa paramparAke prANoMmeM nahIM thI vaha hAr3oMmeM kahA~se A gaI ? isakA uttara jaina-paramparAkI nirbalatAmeM hai| guru-saMsthAmeM vyApta jAtisamAnatAkA siddhAnta jainoMne maryAdita arthameM lAgU kiyA hai, kyoMki Aja bhI jaina-gurusaMsthAmeM brAhmaNa, kSatriya, vaizya, aMgreja, pArasI Adi koI bhI samAna sammAnya sthAna pA sakatA hai / yahA~ maiM 'maryAdita arthameM' isalie kaha rahA hU~ ki jisa gurusaMsthAmeM kisI samaya harikezI aura metArya jaise aspRzyoMko pUjya pada prApta huA thA usameM usake bAda aspRzyoMko sthAna milA ho, aisA itihAsa nahIM hai| itanA hI nahIM, aspRzyoMkA uddhArakara unheM spRzya banAne tathA manuSyakI sAmAnya bhUmikApara lAneke mUla jaina siddhAntako bhI jaina loga bila-.. kula bhUla gaye hai| jainoMke yahA~ harijanoMkA anivArya praveza hai| kevala gRhasthoMke. gharoMmeM hI nahIM, dharmasthAnoMmeM bhI, icchA yA anicchAse, harijanoMkA praveza anivArya haiN| para yaha praveza svArthaprerita hai / apane jIvanako kAyama rakhane aura svacchatA tathA Arogyake lie na cAhate hue bhI ve harijanoMko apane gharoM tathA dharmasthAnoMmeM bulAte haiN| jaba dharmasthAnoMkI svacchatAke lie harijana Ate haiM, taba kyA ve una devoMkA nAma lete haiM ? aura kyA jainoMko usa samaya isa bAtakI paravAha hotI hai ki ve jinadevakA nAma le rahe haiM yA nahIM ? usa samaya unakI garaja hai, ataH ve koI dUsarA vicAra nahIM karate / para jaba ve hI harijana svaccha hokara jainadharmasthAnoMmeM AnA cAhate haiM athavA unake mandira pravezameM bAdhaka rUr3hiyoMko tor3aneke lie koI kAnUna banAyA jAtA hai. taba jainoMko yAda A jAtI hai ki yaha araMhatakA anuyAyI nahIM hai, yaha araiMtakA nAma nahIM letA, yaha to mahAdeva yA muhammadakA mAnanevAlA hai| yaha hai jainoMkI AjakI dharmaniSThA ! isa praznako eka dUsare prakArase socie / kalpanA kIjie ki aspRzya Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 dharma aura samAja varga kramazaH U~ce U~ce zAsakapadoMpara pahu~ca jAya, jaise ki krizciyana ho jAneke bAda vaha U~ce padoMpara pahu~catA hai, aura usakA pahu~canA nizcita hai| isI taraha zikSA yA vyApAradvArA vaha samRddhizAlI ho uccAdhikArI bana jAya jaise ki Aja DaoN0 ambeDakara Adi haiM, usa samaya kyA jaina loga unake lie apane dharmasthAnoM meM dUsare logoMkI taraha pratibandha lagAyeMge ? aura kyA usa samaya bhI bilake virodhakI taraha unakA sIdhA virodha kareMge ? jo loga jaina-paramparAkI vaizya prakRtiko jAnate haiM ve niHzaMka kaha sakate haiM ki jaina usa samaya aspRzya vargakA utanA hI Adara kareMge jitanA ki atItakAlameM krizciyana musalamAna pArasI tathA anya vidharmI ucca zAsakoMkA karate Aye haiM aura aba karate haiN| isa carcAkA niSkarSa yahI hai ki jaina loga 'apanA dharmasiddhAnta bhUla gaye haiM aura kevala sattA aura dhanakI pratiSThAmeM hI 'dharmakI pratiSThA mAnate haiN| anyathA yaha kahanekA kyA artha hai ki 'harijana' hindU hokara bhI jaina nahIM haiM, ataH hama loga jaina mandira praveza denevAle kAnUnako nahIM mAnanA cAhate 1 harijanoMke sivAya anya sabhI ajaina hinduoMko jaina dharmasaMdha aura dharmasthAnoMmeM AnemeM koI pratibandha nahIM hai, ulaTe unheM apane dharmasthAnoMmeM lAne ke lie vividha prayatna kiye jAte haiN| to phira hinda samAjake hI eka dUsare aMgarUpa harijanoMko apane dharmasthAnoM tathA apanI zikSaNasaMsthAoMmeM svayaM kyoM na bulAyA jAya ? dhArmika siddhAntakI rakSA aura gaurava isImeM hai| jainoMko to kahanA cAhie ki hameM bila-phila yA dhArAvArAkI koI AvazyakatA nahIM hai, hama to apane dharmasiddhAntake balase hI harijana yA hara kisI manuSyake lie apanA dharmasthAna khulA rakhate haiM aura sadA hI vaha sabake lie unmukta-dvAra rhegaa| aisI khulI ghoSaNA karaneke badale virodha karanA aura ulaTI sulaTI dalIloMkA vitaNDA khar3A karanA, isase bar3hakara jaina dharmakI nAmozI kyA ho sakatI hai ? para isa nAmozIkI paravAha na karanevAlA jo jaina mAnasa bana gayA hai usake pIche eka itihAsa hai| jaina loga vyavahAra-kSetrameM brAhmaNa-vargake jAti-bhedake siddhAntake sAmane sarvadA jhukate Aye haiM / bhagavAn mahAvIrase hI nahIM, unase bhI pahalese prArambha huA 'jAti-samAnatA' kA siddhAnta Aja takake jaina granthoMmeM eka sarIkhA samarthita huA hai aura zAstroMmeM isa siddhAntake samarthana Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ harijana aura jaina karanemeM brAhmaNa vargakA koI prabhAva svIkAra nahIM kiyA gayA hai| phira bhI unhIM zAstroMke likhanevAle, bA~canevAle aura sunanevAle jaina loga harijanoM yA dalita logoMko dhArmika kSetrameM bhI samAnatA denese sApha inakAra kara dete haiM, isase bar3hakara Azcarya aura dukhakI bAta kyA ho sakatI hai ? pazcimakA sAmyavAda ho, samAnatAke AdhArase racA huA kAMgresI kAryakrama ho yA gA~dhIjIkA aspRzyatA nivAraNa ho, ye saba pravRttiyA~ jo dalitoMkA uddhAra karatI haiM aura mAnavatAke vikAsameM AnevAle ror3oMko dUra kara usake sthAnameM vikAsakI anukUlatAe~ lAtI haiM, kyA inameM jainadharmakA prANa nahIM dhar3akatA ? kyA jainadharmake mUlabhUta siddhAntakI samajha aura rakSAkA bhAra kevala jainoMke Upara hai ? kyA jainadharmake siddhAntoMko aMkurita aura vikasita karaneke lie paramparAse calA AnevAlA jainadharmakA hI bAr3A cAhie ? yadi nahIM, to binA parizrama aura binA kharcake yadi jainadharmake siddhAntoMke punarujjIvanakA avasara AtA hai, to aise maukepara jainoMko harijana-mandira-praveza bilako svIkAra karane aura bar3hAvA dene ke badale usakA virodha karanA, sanAtanI vaidika varNAzrama-saMghakI puSTi karake prAcIna jainadharma aura zramaNadharmake virodhI rukhako protsAhana denA hai| isa dRSTise jo vicAra kareMge, unheM yaha lage binA nahIM raha sakatA ki jo kAma naparamparAkA thA aura hai aura jisa kAmako karaneke lie jainoMko hI Age AnA cAhie thA, saMkaTa sahanA cAhie thA aura brAhmaNavargake varcasvase parAbhUta jainadharmake tejakA uddhAra karanA cAhie thA, vaha saba kArya mUlabhUta siddhAMtakI zuddhi ke balase svayameva ho rahA hai, usameM sAtha na dekara virodha karanA pichalI roTI khAnA aura kartavyabhraSTa honA hai| --prasthAna