Book Title: Haribhadrasuri aur Hemchandrasuri
Author(s): Hajarimal Banthiya
Publisher: Z_Kusumvati_Sadhvi_Abhinandan_Granth_012032.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/211056/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -hajArImala bAMThiyA. kAnapura ra jainAcArya zrI haribhadrasUri aura zrI hemacandrasUri jaina sAhityakAza meM kaliyuga-kevalI AcArya inakA samaya vi. saM. 1145 se 1226 taka mAnA zrI haribhadrasUri evaM kAlikAla-sarvajJa AcArya zrI gayA hai / inakI mAtA kA nAma pAhinI evaM pitA hemacandrasUri donoM hI aise mahAn diggaja vidvAna kA nAma cAca thaa| haribhadra rAjasthAna ke sUrya the AcArya hue haiM-kisako 'sUra' kahA jAe yA kisa to hemacandra gujarAta ke / inhIM donoM AcAryoM ke ko 'zazi'-yaha nirNaya karanA duSkara kArya hai| prabhAva ke kAraNa hI Aja taka gujarAta aura rAjavIra-prasUtA bhUmi cittaur3agar3ha meM ucca brAhmaNa kula sthAna jaina dharma ke kendra bane hue haiN| haribhadra ke meM janme zrI haribhadra caturdaza brAhmaNa vidyAoM meM guru kA nAma jinadattasUri thA aura hemacandra ke guru pAraMgata udbhaTa vidvAna the| inake pitA kA nAma kA nAma devacandrasUri thaa| zaMkara bhaTTa aura mAtA kA nAma gaMgaNa yA gaMgA thaa| donoM hI AcArya udAramanA the| unake dila / haribhadra paNDitoM meM apane Apako ajeya mAnate the| meM haThAna raMcita mAtra nahIM thaa| hajAroM varSoM ke yU isalie citrakUTa nareza jitAri ne unako apanA bIta jAne para bhI haribhadrasUri kA jIvana prakAzarAjaguru mAnakara rAjapurohita jaise sammAnita pada mAna sUrya kI taraha AbhA-kiraNeM bikhera rahA hai| para niyukta kara diyA thaa| kalikAla-sarvajJa hema- unameM jaise udAramAnasa kA vikAsa huA vaisA candrAcArya bhI caulukya nareza jayasiMha siddharAja evaM birale puruSoM meM dRSTigocara hotA hai / unakA udAttasamrATa kumArapAla ke rAjaguru the / zrI haribhadrasUri ghoSa Aja bhI suvizruta hai| prAkRta bhASA ke paNDita the to hemacandrAcArya saMskRta 'pakSapAto na me vIre na dveSaH kapilAdiSu / . bhASA ke| purAtattvAcArya muni jinavijaya jI ne yukti mad vacanaM yasya tasya kArya parigrahaH / 38 / zrI haribhadrasUri kA samaya vi. sa. 757 se 827 taka arthAt-vora vacana meM merA pakSapAta nhiiN| nirNIta kiyA hai aura sabhI Adhunika zodha vidvAnoM kapila muniyoM se merA dveSa nahIM, jinakA vacana kA ne bhI isa samaya ko hI nirvivAda rUpa se mAnya tarkayukta hai-vahI grAhya hai| kiyA hai / isa taraha zrI haribhadrasUri vikrama kI isI prakAra jaba hemacandrAcArya ne somanAtha - AThavIM zatAbdI ke jyotirdhara AcArya the to hema- mandira meM samrATa kumArapAla ke sAtha ziva mandira trandrAcArya vikrama kI bArahavIM zatAbdI ke / inakA meM praveza kiyA to saMskRta ke zlokoM dvArA ziva kI janma vaNika-kula meM dhaMdhU kA (gujarAta) meM huaa| stuti kii| paMcama khaNDa : jaina sAhitya aura itihAsa Gna ( 90 sAdhvIratna kusumavatI abhinandana grantha Jain Leucation International F8 Private & Personal Use Only www.jainenorary.org Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41 'bhavabIjAMkurajananA rAgAdyAH kSayamupAgatA ysy| svIkAra kara rAjapurohita se dharma purohita bana gye| brahmA vA viSNurvA, haro jino vA namastasmai / ' jaba isakA artha guru se samajha liyA to jaina zAstra ___arthAt-bhava bIja ko aMkurita karane vAle jJAna kI tarapha unakA jhukAva ho gayA aura alpa rAga-dveSa para jinhoMne vijaya prApta karalI hai, bhale samaya meM hI Agama, yoga, jyotiSa, nyAya, vyAkave brahmA, viSNa, hari aura jina kisI bhI nAma se raNa, pramANa zAstra Adi viSayoM ke mahAna jJAtA 78 sambodhita hote hoM unheM merA namaskAra hai| aura AgamavettA bana gaye aura kaI granthoM kI TIkAyeM ___ 'mahArAgo mahAdvaSo, mahAmohastathaiva ca / likhiiN| kaSAyazca hato yena, mahAdevaH sa ucyte|| haMsa aura parama haMsa haribhadrasUri ke bhAnaje the 10 arthAt-jisane mahArAga, mahAdveSa, mahAmoha ve bhI jaina sAdhu bana gye| AcArya zrI ke manA | aura kaSAya ko naSTa kiyA hai vahI mahAdeva hai| 6 karane para bhI ve bauddha darzana adhyayana karane bauddhaisa prakAra hemacandrAcArya dvArA ziva kI udAra- maTha meM gye| manA stuti karane para samrATa kumArapAla to prabhA jaina-chAtra haiM, yaha sandeha hone para bauddha VE vita haA hI kintu unase dveSa bhAva rakhane vAle prAdhyApakoM ne haMsa ko vahIM mAra diyA aura paramazaiva-paNDita bhI dA~toM tale aMgulI dabA gye| haMsa kisI taraha bhAga nikale kintu vaha bhI cittaur3a / ___AcArya haribhadra vaidika darzana ke paragAmI Akara mAre gaye / / vidvAna to the hI phira bhI unhoMne pratijJA kara rakhI apane donoM priya ziSyoM ke mara jAne se thI yadi kisI dUsare dharmadarzana ko maiM samajha na sakA haribhadrasUri ko bahuta duHkha huA aura bauddhoM to maiM usI kA ziSya bana jaauuNgaa| eka bAra rAtri se badalA lene ke lie unhoMne 1444 bauddha-sAdhuoM ko rAjasabhA se lauTate samaya rAjapurohita haribhadra ko vidyA ke bala se mArane kA saMkalpa liyA-1 jaina upAzraya ke nikaTa se gujre| upAzraya meM sAdhvI kintu guru kA pratibodha pAkara hiMsA kA mArga chor3a saMgha kI pramukhA 'mahattarA yAkinI' nimna zloka kara 1444 granthoM kI racanA kA saMkalpa ke svara laharI meM jApa kara rahI thI liyA aura mA~ bhAratI kA bhaNDAra bharane lge| 'cakki dugaM haripaNagaM, durbhAgya se isa vakta 60 karIba grantha hI upalabdha paNagaM cakkINa kesavo ckkii| haiN| jisameM se Adhe taka aba hI prakAzita hue haiN| kesava cakkI kesava, ___ AcArya haribhadrasUri ne uccakoTi kA, vipula dUcakkI kesIya ckkithaa| parimANa meM vividha viSayoM para sAhitya kI racanA rAjapurohita haribhadra ne yaha zloka sunA to kI hai| unake grantha jaina zAsana kI anupama sampadA unako kucha bhI samaya meM nahIM AyA to artha-bodha hai| Agamika kSetra meM sarvaprathama TIkAkAra the| yoga pAne kI lAlasA se upAzraya meM praveza kara yAkinI viSayoM para bhI unhoMne naI dizA va jAnakArI dii| mahattarA se isakA artha pUchA to unhoMne kahA- AcArya haribhadrasUri ne Avazyaka, dazavakAlika, 7 isakA artha to mere guru zrI jinadatta sUri hI batA jIvAbhigama, prajJApanA, nandI, anuyogadvAra-ina / sakate haiN| __ AgamoM para TIkA racanA kA kArya kiyaa| jaba guru ke pAsa prAtaHkAla haribhadra gaye 'samarAiccakahA' AcArya haribhadrasUri ko to zrI jinadattasUri ne kahA-jaina muni banane atyanta prasiddha prAkRta racanA hai| zabdoM kA lAlitya, para hI isakA artha samajha meM AyegA-taba zailI kA sauSThava, siddhAnta sUdhApAna karAne vAlI tatkAla rAjapurohita haribhadra ne jaina-muni bananA kAMta-komala padAvalI evaM bhAvabhivyakti kA ajasra 414 paMcama khaNDa : jaina sAhitya aura itihAsa sAdhvIratna kusumavatI abhinandana grantha . . . merivate 3 Dersonalise Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bahatA jJAna nirjhara kathA vastu kI rocakatA evaM isa prakAra hama dekhate haiM donoM AcAryoM ke racita saundarya prasAda tathA mAdhurya isakA samaveta rUpa- grantha jaina hI nahIM apitu vizva sAhityakAza ke ina sabhI guNoM kA eka sAtha darzana isa kRti se bejor3a nakSatra haiN| sudhI pAThaka svayaM hI nirNaya kare hotA hai / isa grantha kA sampAdana jarmana ke DA0 kalikAla kevalI AcArya zrI haribhadrasUri yA kaliharamana jaikobI ne san 1926 meM kiyA thA jo rAyala kAla sarvajJa AcArya zrI hemacandrasUri kauna 'sUra' hai eziyATika sosAyaTI kalakatte se chapA hai| likhane yA kauna 'zazi' hai| kA sArAMza yaha hai ki lAkhoM zloka parimANa purAtatvAcArya sva0 muni jinavijayajI AcArya sAhitya kI racanA AcArya haribhadrasUri ne kI hai| zrI haribhadrasari se itane prabhAvita hue ki unhoMne ___ AcArya hemacandrasUri ne bhI itanA hI vipula haribhadrasari kI mUtti svayaM apane artha se nirmita sAhitya saMskRta meM racA hai, usakA bhI parimANa karAI aura haribhadrasari ke caraNoM meM apanI mUrti lAkhoM zlokoM kA hai| AcArya hemacandra kA bhI pUrA bhI khUdavA dI aura cittaur3agar3ha ke praveza mArga para sAhitya upalabdha nahIM haiN| inakI bhI pratibhA hema-sI hI zrI haribhadrasUri jJAna mandira banavA diyA jisakA nirmala thii| saMcAlana Ajakala zrI jinadattasUri sevA saMgha ve jJAna ke vipala bhaNDAra the| pAzcAtya kalakattA kara rahA hai| vidvAnoM ne to AcArya hemacandra ko 'jJAna-samudra' kaha kara sambodhita kiyA hai| hema zabdAnuzAsana munijI ko isa bAta kA gaharA duHkha vyAkaraNa aura triSaSThi zalAkA paruSa carita thA ki vartamAna meM jaina samAja ne haribhadraAcArya zrI kI adbhuta racanAyeM haiN| jarmanI ke DA0 sUri ko bhulA diyA hai, unako yathocitta sammAna jArja valhara ne hemacandrAcArya ke granthoM se prabhAvita nahIM milaa| hokara jarmanI bhASA meM AcArya hemacandrasUri kA sarva- jainiyoM ko haribhadrasUri ke nAma se vizva prathama jIvana caritra likhA jisakA anuvAda hindI vidyAlaya kholanA cAhie thA-gujarAta meM meM sva0 zrI kastUramala jI bA~ThiyA ne kiyA hai| hemacandrAcArya ko to bahuta Adara se yAda kiyA hemacandra kI pAragAmI prajJA para diggaja vidvAnoM ke jAtA hai, jagaha-jagaha unakI pratimAyeM va caraNa haiM 11 mastiSka jhuka gye| unhoMne kahA bhArata sarakAra kA kartavya hai aise do mahAna jJAnakiM stumaH zabda payodhe hemacandra te maMtim / puMja bhAratIya jaina AcAryoM kA yathocita sammAna ___ ekenAsIha yene dRk kRtaM zabdAnuzAsanam / kara unakI smRti meM jJAna mandira-vidyA mandira ___ arthAt-zabda samudra hemacandrAcArya kI pratibhA bnvaaye| 17 kI kyA stuti kareM jinhoMne itane vizAla zabdAnu zAsana kI racanA kI hai| P WAH 415 paMcama khaNDa : jaina sAhitya aura itihAsa 0 sAdhvIratna kusumavatI abhinandana grantha Por. Drivate. Dersonaliseen www.jainerbrary.org